عمربن خطاب طبق آخرين وصيت ابوبكر لباس خلافت بر تن كرد. او مردى سخت گير بود و به دقت تنبيهات دينى را اجرا مى كرد و بر امور مملكت او شخصاً با دقت خاصى نظارت داشت. هيچ كدام از كاركنان دولت جرأت آن را نداشتند كه در سر كار خود غيرقانونى استفاده نموده و يا در اموال عمومى دستبرد بزنند زيرا او در هزينه كردن خزانه ى ملى بسيار دقيق و سخت گير بود.
در زمان او فتوحات اسلامى از هر سو توسعه يافت و در نتيجه غنايم جنگى و ثروتهاى بسيارى به مدينه سرازير شد و خليفه اصحاب پيغمبر را در مدينه نگه مى داشت و به آنها اجازه نمى داد تا با استفاده از غنايم جنگى برخلاف اخلاق، به عادات زشت كشيده شوند.
او هميشه از استفاده كتبى كه از كشورهاى فتح شده به مدينه آورده مى شدند مخالف بود و مى گفت: «آن كتابها زايد بر احتياجات ماست تا آن وقت كه قرآن نزد ما مى باشد ما را كفايت مى كند.» و طبق دستور او آنها را با آتش مى سوزاندند.
اما امام علىعليه‌السلام به پيروانش مى فرمود: «دانش را به خانه بياوريد ولو اينكه از مكانهاى دوردست باشد.»
او در نهج البلاغه مى فرمايد: «دور از اخلاق يك مرد آزاده است كه چاپلوسى كند و يا به ديگران حسادت ورزد جز اينكه در جستجوى دانش باشد.»
البته اين دو نظريه يك دنيا با هم فرق دارند. اگرچه مردم از آموزش و فضائل و كمالات امام علىعليه‌السلام دور نگه داشته شدند وليكن هميشه خلفا از او درخواست مى كردند تا به منظور تنظيم امور مملكت و تصحيح قضاوتهايشان درباره ى قوانين شريعت نظر مشورتى خود را بدهد.
«الف- فضل الله روزبهان، در كتاب ابطال الباطل،
ب- ابن حجر عسقلانى، در كتاب تهذيب التهذيب،
ج- ابن حجر مكى، در كتاب صواعق، صفحه ى ۷۸،
د- جلال الدين سيوطى، در كتاب تاريخ الخلفا، صفحه ى ۶۶،
ه- نورالدين صباغ مالكى، در كتاب فصول المهمه، صفحه ى ۱۸،
و- امام احمد حنبل، در كتابهاى مسند و فضائل،
و جمعى ديگر از دانشمندان اهل سنت و جماعت روايت فوق الذكر را نقل كرده اند.»
موقعى كه خوزستان به وسيله ى اعراب گشوده شد، فرماندار هرمزان و غلامش ابولؤلؤ به عنوان غنائم جنگى به مدينه آورده شدند.
عمر، ابولؤلؤ را به مغيره كه بين اعراب سياستمدار زبردستى بود و به مقام خلافت هم نزديكى داشت بخشيد. ابولؤلؤ به عنوان يك عضو وظيفه دار خانواده اجرت و مزد كارش توسط مغيره پرداخت نمى شد و او شكايتش را نزد خليفه عمر برد، اما خليفه توجهى به او نكرد. دادخواهى براى اجراى عدالت چند دفعه تكرار شد اما خليفه آن را جدى نمى گرفت.
اين قضيه گفتار امام على را به ياد مى آورد كه به پيروانش مى فرمود: «شما بايد حق كارگران را قبل از اينكه عرق آنها خشك شود پرداخت نماييد.»
و او همچنان فرموده است: «مردم را با فروتنى بپذيريد، به آنها نرمى و ملاطفت نشان دهيد، با آنها با خوشرويى تماس بگيريد و حرمت گزار آنها باشيد.»
به هر حال ابولؤلؤ جواب قانع كننده اى دريافت ننمود و بر آن شد كه انتقام خود را از خليفه عمر بگيرد و بالاخره عمر به وسيله ى دشنه او در مسجد زخم برداشت و آن زخم كارى باعث كشته شدن خليفه گرديد.
عمر وقتى كه دانست اجلش نزديك است شورايى تشكيل داد و شش نفر به اسامى على ابن ابيطالب، عبدالرحمان ابن عوف، طلحةبن عبدالله، زبيربن عوام و عثمان بن عفان به عنوان اعضاى اصلى و پسر خودش به نام عبدالله عمر چون عضو على البدل منصوب شدند.
بنا به فرمان خليفه عمر آنها مجبور بودند تا يك نفر را در ظرف مدت سه روز به عنوان خليفه انتخاب نمايند.
در ضمن او درباره ى هر يك از اعضاى شورا اظهار عقيده نمود و درباره ى حضرت علىعليه‌السلام چنين گفت: «اگرچه على طمع خلافت دارد اما من مى دانم كه او به تنهايى مى تواند خلافت را در طريق صحيحى اداره كند.»
با وجود اين اعتراف اعضاى شورا رأى خود را به حضرت على ندادند زيرا همه ى آنها جز زبير اقوام و خويشان عثمان بودند.
هر آدم معمولى مى تواند حدس بزند كه امام علىعليه‌السلام در اقليت بود و سرانجام عثمان جانشين عمر گرديد.
سخن كوتاه آنكه اكثر اعضاى شورا به عبدالرّحمان رأى دادند تا خليفه را بين دو نفر حضرت علىعليه‌السلام و عثمان يكى را انتخاب كند. عبدالرحمان به على گفت: «من با تو بيعت مى كنم به شرط اينكه طبق كتاب خدا (قرآن) و سنّت پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و روش و طريقه ابوبكر و عمر خلفاى قبلى متابعت كنى.»
امام علىعليه‌السلام جواب فرمود: «من از قرآن و سنّت پيغمبر پيروى مى نمايم، اما از قضاوت و اجتهاد خودم استفاده خواهم كرد.» پيشنهاد سه دفعه تكرار شد و جواب همان بود. سپس عبدالرحمان روى خود را به طرف عثمان كرد و سؤال نمود، چنانچه او آن شرايط را بپذيرد.
عثمان قبول كرد كه حدود پيشنهادات را رعايت خواهد نمود. پس از آن اعضاى شورا با او بيعت كردند.
حالا براى ما مهم است كه بدانيم چرا اعضاى شورا از اظهارات پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم درباره ى حضرت علىعليه‌السلام غفلت كردند:
از جمله اينكه پيغمبر فرمود: «على داناترين شخص و برتر از تمام شماست و از تمام داوران بهتر قضاوت مى كند.»
«الف- امام احمد حنبل، در كتاب مسند،
ب- موفق ابن احمد خوارزمى، در كتاب مناقب،
ج- مير سيد على همدانى، در كتاب مودة القربى،
د- حافظ ابو بكر بيهقى، در كتاب سنن.»
وقتى كه امام علىعليه‌السلام ديد اين گونه حقش پايمال شد، فرمود: «اين اولين دفعه نيست كه شما بر عليه من رفتار مى كنيد (مى خواهد بفرمايد كه شما اول دفعه هم پس از رحلت پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم حق مرا پايمال نموديد) وليكن چاره ى من صبر است. به خدا قسم شما با او بيعت نكرديد مگر اين كه حساب كرديد خلافت را بعداً به شما پس خواهد داد.»