قصر ابن هبيره
قصر ابن هبيره ، منسوب به بنيانگزارش يزيد بن عمر بن هبيره فزارى غطفانى مى باشد كه فرمانرواى عراق از طرف مروان حمار آخرين پادشاه مروانى بوده است
وى آنجا را ساخت اما زنده نماند تا به پايان برساند. سفاح عباسى كه به خلافت رسيد آنجا را مقر خود قرار داد و سقف كاخهاى آنجا را تكميل كرد و بر بناهاى آن افزود و آن را به نام جدش هاشم ، هاشميه ناميد تا نام جدش جاويد بماند، اما مردم هميشه آن را به همان اسم اولش مى خواندند و او مى گفت : تعجب مى كنم كه نام ابن هبيره از زبان مردم نمى افتد اين بود كه آنجا را ترك گفت و به جاى آن ، شهر هاشميه را كه تا امروز آثارش باقى است بنا كرد.
قصر ابن هبيره بزرگترين شهر بين بغداد و كوفه بوده در بالاى رودى قرار داشت كه از سورا سر بر مى آورد و به آن نهر آبى رحمى مى گفتند. از بالاى قصر شروع مى شد و به سورا در پايين قصر مى ريخت موقعى كه ستاره شهر حله طلوع كرد و آوازه اش در آغاز قرن ششم هجرى همه جا پيچيد، ستاره اقبال شهر ابن هبيره ، يا قصر اين هبيره ، غروب كرد. به طورى كه بعدها تعيين محل قصر مذكور دشوار شد، اگر چه بعضى نقشه هاى جغرافيايى آن را به صورت خرابه هاى زيادى ، در چند ميلى شمال خرابه ها و آثار گسترده بابل قديم ، نشان مى دهد.(١٩٠)
قصر ابن هبيره
واردين به قصر ابن هبيره از فرزندان عباس بن علىعليهالسلام ، برخى از فرزندان عبيدالله بن حسن بن عبيدالله بن عباس بن(١٩١) علىعليهالسلام اند، كه مشخصات آنها را ذيلا مى خوانيد:
ابو احمد ابراهيم بن يحيى اطروش فرزند موسى بن محمد بن اسماعيل بن عبدالله بن عبيدالله بن حسن بن عبيدالله بن عباسعليهالسلام وى بازماندگانى در كوفه داشته است و اعقاب او عبارتند از: احمد، محمد و حسن(١٩٢)
قم به ضم (ق ) و تشديد (م ) كلمه اى است فارسى و شهرى است كه (معمولا) با كاشان ذكر مى شود طول قم (از نظر جغرافيايى ) ٦٤ درجه و عرض آن ٣٤ درجه و دو سوم درجه است ، و آن شهرى است جديد و اسلامى كه از ايرانيان (قبل از اسلام ) در آن نشانى نيست نخستين كسى كه آن را بصورت شهر در آورد طلحه بن احوص اشعرى بود. در قم آب انبارهايى است كه در سردى و گوارايى آب آن در روى زمين نظير ندارد. قم از نظر جغرافيايى ميان اصفهان و ساوه واقع است شهرى بزرگ و تميز است و تمام اهاليش شيعه دوازده امامى هستند. آغاز شهر شدن آن زمان حجاج بن يوسف به سال ٨٣ هجرى بوده است ، سببش آن بود كه عبدالرحمن بن محمد بن اشعث بن قيس از سوى حجاج امير سيستان بود و به گفته حموى در معجم البلدان ، ج ٧، صفحات ١٥٩ - ١٦٠ بر عليه او قيام كرد. گروهى از خاندان ابوطالب و فقهاى شيعه در قم دفن شده اند كه عبارتند از:
١ - سيده جليله فاطمه دخت امام موسى كاظمعليهالسلام ، سيد مهدى قزوينى در فلك النجاه ، خوانسارى در روضات الجنات ، مجلسى در بحار نقل كرده اند كه قبر فاطمهعليهالسلام در قم است شيخ صدوق در كتاب ثواب الاعمال و عيون اخبار الرضاعليهالسلام به اسنادش از پسر امام رضا حضرت امام جوادعليهالسلام نقل كرده كه فرمود: (هر كه عمه ام را در قم زيارت كند اهل بهشت است قال محمد الجوادعليهالسلام : من زار عمتى بقم فله الجنه مجلسى در بحار نقل كرده كه حسن بن محمد قمىرحمهمالله تاريخى براى شهر خود (قم ) نوشته و در آن مى گويد: از حضرت صادقعليهالسلام روايت شده كه : براستى خداى را حرمى است كه همان مكه مى باشد و پيامبر خداصلىاللهعليهوآلهوسلم حرمى دارد كه مدينه است و امير المومنينعليهالسلام حرمى دارد كه كوفه است و براى ما هم حرمى است و آن قم مى باشد، و بزودى زنى از اولاد من به نام فاطمه در آنجا دفن شود و هر كه او را زيارت كند بهشت بر او واجب گردد.)
اين سخن را حضرت وقتى فرمود كه مادر حضرت موسى كاظمعليهالسلام هنوز به موسى حامله نشده بود. قال الصادقعليهالسلام : ان لله حرما و هو مكه و لرسوله حرما و هو المدينه و لاميرالمومنين حرما و هو الكوفه و لنا حرما و هو قم و ستدفن فيه امراه من ولدى تسمى فاطمه من زارها و جبت له الجنه قالعليهالسلام ذلك و لم تحمل بموسى امه سيد جعفر بحر العلوم در تحفه العالم ، ج ٢ ص ٣٦ نقل كرده : (اما فاطمه كبرا دختر موسى كاظمعليهالسلام همان است كه امروز به معصومه مشهور است و در قم آرامگاه بزرگى دارد، و نقل مى شود كه گنبد كنونى كه بر روى قبر اوست در سال ٥٢٩ هجرى به فرمان مرحومه شاه بيگم دختر عماد بيگ ساخته شده ، ليكن طلاكارى گنبد با بعضى جواهراتى كه بر روى قبر نصب شده از آثار فتحليشاه قاجار است .)
٢، ٣، ٤ - قبر زينب ، ام محمد، ميمونه دختران امام محمد جوادعليهالسلام به گفته حاج شيخ عباس قمى در سفينه البحار، ج ٢، ص ٤٠٠ در قم كنار قبر فاطمه دختر امام موسى كاظمعليهالسلام است
٥ - در قم ، ابوالحسين حسين بن حسن بن جعفر بن محمد بن اسماعيل بن امام جعفر صادقعليهالسلام درگذشت
٦ - در قم ، حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام على زين العابدينعليهالسلام دفن شده
٧ - در قم ، موسى مبرقع بن امام محمد الجواد بن امام على الرضا بن موسى كاظمعليهالسلام مدفون است
٨ - در قم محمد بن موسى المبرقع بن امام محمد جوادعليهالسلام دفن شد...
٩ - در قم ، ابو على محمد اعرج بن احمد بن موسى مبرقع بن امام جوادعليهالسلام در گذشت
١٠ - در قم ، ابو عبداللّه احمد بن محمد الاعرج بن احمد بن موسى مبرقع بن امام محمد جوادعليهالسلام وفات يافت
١١ - در قم ، قبر ابراهيم بن محمد اعرج بن موسى بن ابراهيم مرتضى ابن امام موسى كاظمعليهالسلام واقع است
١٢ - در قم ، قبر احمد بن اسحاق بن ابراهيم عسكرى بن موسى بن ابراهيم مرتضى بن امام موسى كاظمعليهالسلام قرار دارد...
١٣ - در قم ، قبر حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهربن امام على زين العابدينعليهالسلام قرار دارد...
١٤ - در قم ، حسين بن محمد بن احمد مختفى بن عيسى بن زيد بن امام على زين العابدينعليهالسلام به قتل رسيد...
١٥ - در قم ، يحيى بن جعفر بن امام على هادى بن محمد الجوادعليهالسلام وفات يافت ابراهيم و يحيى صوفى دو فرزند جعفر بن امام هادىعليهالسلام به قم آمدند تا ما ترك خواهر خود بريهه همسر محمد بن موسى مبرقع را مطالبه كنند و چون ما ترك او را گرفتند ابراهيم برگشت ولى يحيى بن جعفر در قم ماند تا در همان جا در گذشت
١٦ - در قم ، قبر احمد بن قاسم بن احمد بن على عريضى بن امام جعفر صادقعليهالسلام قرار دارد، و قبر خواهرش فاطمه هم در آن جاست به گفته حاج شيخ عباس قمى در منتهى الامال اثر بقعه قديمى است
١٧ - در قم ، على بن مهدى بن محمد بن حسين بن زيد بن محمد بن احمد بن جعفر بن عبدالرحمن بن محمد بطحانى بن قاسم بن حسن بن زيد بن امام حسن بن على بن بن ابى طالبعليهالسلام دفن شده است
١٨ - در قم ، قبر محمد بن عبدالله بن حسين بن على بن محمد بن امام جعفر صادقعليهالسلام واقع است در رياض الانساب آمده كه قبر او در قم و به قبر سيد سر بخش معروف است
١٩ - در قم ، ابوالقاسم على بن محمد بن حمزه بن احمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام على زين العابدينعليهالسلام دفن شده است
٢٠ - در حومه قم ، محمد بن احمد بن محمد بن حسين بن على بن عمر اشرف بن امام على زين العابدينعليهالسلام به قتل رسيد.
٢١ - در قم ، قبر ابو جعفر محمد بن على بن محمد بن حمزه بن احمد الرخ بن محمد الاكبر بن اسماعيل بن محمد الارقط بن عبدالله باهربن امام على زين العابدينعليهالسلام قرار دارد.
٢٢ - در قم ، گروهى از اصحاب امامانعليهمالسلام و كسانى كه از آن بزرگواران روايت مى كرده اند دفن شده اند. از جمله زكريا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعرى قمى كه موثق و بزرگوار بوده و در خدمت حضرت رضاعليهالسلام وجهه اى داشته است
٢٣ - در قم ، قبر زكريا بن ادريس بن عبدالله بن سعد اشعرى قمى قرار دارد، او از عبدالله و ابوالحسن و رضا (امام صادق ، امام كاظم و امام رضاعليهمالسلام ) روايت مى كرده و حضرت رضاعليهالسلام بر او رحمت فرستاده است
٢٤ - در قم ، قبر آدم بن اسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعرى قرار دارد، و قبرش در شيخان الكبير قم مى باشد و مورد اعتماد بوده است
٢٥ - در قم ، قبر على بن ابراهيم بن هاشم قمى است كه در حديث ثقه بوده است
٢٦ - در قم ، قبر ابوالحسن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى است كه در زمان خود از بزرگان قم و مقدمه بر تمام آنان و فقيه و مورد اعتماد و وثوق بوده و به سال ٣٢٩ هجرى در گذشته است
٢٧ - در قم ، قبر احمد بن اسحاق بن عبدالله بن سعد بن مالك احوس اشعرى قرار دارد، او از بزرگان قم و مورد اعتماد بود و از ابو جعفر دوم (امام محمد تقىعليهالسلام ) و ابوالحسن (حضرت رضاعليهالسلام ) روايت مى كرده است و از اصحاب خاص حضرت هادىعليهالسلام بود. او صاحب الزمانعليهالسلام از ديده است
٢٨ - در قم ، قبر محمد بن قولويه واقع است كه از بهترين ياران سعد بن عبدالله قمى و او پدر ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولويه بود.
٢٩ - در قم ، قبر ريان بن شبيب قرار دارد كه شيخ هاشم خراسانى در منتخب التواريخ از او ياد كرده است علامه حلى در الخلاصه گويد: (ريان بن شبيب دايى معتصم بوده و موثق است .) و شيخ محمد اردبيلى در جامع الرواه ، ج ١، ص ٣٢٣ گويد: (ريان ساكن قم بود و مردم قم از او روايت مى كردند و او خود از حضرت رضاعليهالسلام روايت مى كرد.)
٣٠ - در قم سيد قطب الدين فضل الله حسنى راوندى سيد ضياالدين ابوالرضا دفن شده وى علامه روزگار خود و استاد پيشوايان زمان خويش بوده است اين قول را اردبيلى در جامع الرواه ، ج ١، ص ٩ نقل كرده و شرح حالش مفصل است (١٩٣)
امامزاده شاه سيد علىعليهالسلام قم
گنبد معروف به نام شاهزاده سيد على در جهت شمالى شهر و منتهى اليه كوى جديد خارجى دروازه قم واقع شده است ، كه با امتداد خيابان كمربندى از موقعيت ممتازى برخوردار خواهد گشت
هر چند كه نسب نامه اين امامزاده عظيم الشان در لوح كاشى مرقدش بدين گونه ذكر شده است :
السيد على بن ابراهيم بن جعفر بن عباس بن امام المتقين اميرالمومنين على بن ابى طالبعليهالسلام ، اما ترديد نبايد كرد كه از اين نسب نامه وسائطى اسقاط گرديده است زيرا اولا ابوالفضل العباس را فرزندى به نام جعفر نبوده است ، ثانيا در بين پسران وى تنها عبيدالله بن عباس داراى اعقاب بوده است ، ثالثا نسل عبيدالله هم تنها از طريق فرزندش حسن باقى مانده است بنابراين نسب نامه آن بزرگوار چنين است : على بن ابراهيم بن ابى جعفر حسن بن عبيدالله بن ابوالفضل العباسعليهالسلام . على از اسخياى بنى هاشم بوده وبه جلالت قدر و عظمت منزلت متصف مى باشد. و او داراى نوزده پسر بود، از جمله عبيدالله بن على كه سيدى فاضل و شجاع و با تقوى بود و اكثر اوقات را به سياحت مى گذرانيد. كتاب جعفريات ، كه در چند مجلد بوده و متضمن دوره كاملى از فقه شيعه است ، تصنيف اوست و در سال ٣١٢ درگذشته است به هر صورت بارگاه شاهزاده سيد على - پس از آستانه حضرت فاطمه معصومه سلام الله عليها - بيش از ساير بقاع مقدسه قم مورد توجه عمومى قرار داشته و محل نذورات و مزار همگانى و مركز اجتماع و اعتكاف ارباب حاجات بويژه دردمندان است به گونه اى كه كمتر زمانى است كه يك تا چند نفر در آنجا معتكف نباشند. مزار شاه سيد على داراى بقعه و قبه و رواق و ايوان و صحن و آب انبار و بيوتاتى از حجره و غرفه مى باشد، كه ذيلا به توصيف آنها مى پردازيم
بقعه
بقعه از داخل به صورت هشت ضلعى مختف الاضلاع به دهانه ٦ متر و ارتفاع ٩ متر است كه در جهات اصلى آن چهار شاه نشين به دهانه ٥٠/٢ متر قرار دارد كه از هر يك در بى به خارج گشوده مى شود و اضلاع فرعى آن به شكل مورب بوده و هر يك به اندازه ٦/١ متر است ازاره بقعه مزبور به ارتفاع ١٥/١ متر، مزين به كاشيهاى خشتى فيروزه فام تجديدى است و بالاى آن تمام جدار از جرز و اسير و بغله هاى سفيد كارى آسمانى رنگ تهى از تزيينات هنرى است كه از روحانيت خاصى برخوردار است
ايوان
در جهت جنوبى بقعه ، ايوانى است به دهانه ٥، عرض ٤ و ارتفاع ٧ متر با ازاره كاشيكارى و جدار سفيد كارى و پوشش رسمى بندى و جرزها و جبهه ولچكهاى كاشيكارى معرفى و يا كاشيهاى خشتى منقش و هفت رنگ مى باشد. در دو جانب ايوان دو حجره ، و بر فراز آنها غرفه هايى زيبا وجود دارد كه جبهه ولچكهاى آنها نيز مزين به كاشيكارى است
صحن
جلوى ايوان ، صحنى مروح و مربع به وسعت ٢١*٢١ متر با جدار نمابندى آجرى قرار دارد كه ابنيه و بيوتات بقعه ، ضلع شمالى آن را پوشانده است در مدخل بقعه ، زير ايوان ياد شده يك زوج درب منبت كارى شده قرار دارد كه جديدا نصب گرديده و روى چهار چوب و سر در و تنكه هاى روى دو لنگه آن كتيبه هاى افقى و عمودى متعددى وجود دارد كه روى آن به خط نستعليق برجسته عبارات و ابيات زير منبت شده است :
يا على ، آن بنده مظطر منم | بر در اكرام توا فقر منم |
عمل استاد محمد بن ابوالحسين - هشتم ذى الحجت ١٣٣٤ ق
مدخل بقعه
هر كس به على روى تولى نكند | در باغ جنان به حشر ماوى نكند | |
بالله بجز على و اولاد على | دردى ز كسى ، كسى مداوا نكند | |
اولاد على كه اصل ايمان شده اند | دردا كه قتيل تيغ عدوان شده اند | |
مجموع چو آفتاب ، و ماه انجم | در جمله آفاق پريشان شده اند | |
اين بارگاه كيست كه با عرش همسر است | اين بارگاه قدس ز فرزند حيدر است | |
شهزاده اى كه دفن بود اندرين مكان | نامش على و زاده ساقى كوثر است | |
عباس جد اوست ابراهيم باب وى | نور دو چشم فاطمه خاتون محشر است | |
هر كس كه گشت زائر قبرش ز روى صدق | جايش بهشت و تحت لواى پيمبر است | |
باشد ولى حضرت معبود ذى الجلال | اين سيد جليل ، كه محبوب داور است | |
گمنام زن تو دست توسل به دامنش | كو شافعت به نزد خداوند اكبر است | |
خواهد هر آنكه حاجت از اين شبل مرتضى | بيشك بدان كه حاجتش از وى ميسر است | |
دار الشفاست مركز درمان دردها | اين مرقد شريف كه دائم منور است |