در كتاب انوار المشعشعين چنين آمده است: از سنگ تاريخى كه در آنجا مىباشد، چنين برمىآيد كه شخصى به نام اكبر شاه در سال (١١١٦) آن را تعمير كرده است. اكبر شاه در ميان قلعه جمكران منزل داشته است، و اين شعر به عنوان تاريخ تعمير اكبر شاه بر آن سنگ نوشته شده بود:
بود كامل، از پى تاريخ پير عقل گفت | قائم آل محمّد را قدمگاه است اين |
تا آنكه در اين ازمنه كه مخروبه شده بود، حاج عليقلى جمكرانى به مقدار سيصد تومان خرج نموده و يك طرف مسجد را تعمير كرد و باقى مسجد مخروبه بود، تا آن زمان كه در اوايل سلطنت مظفر الدين شاه قاجار، جناب مستطاب ميرزا على اصغر خان از صدارت معزول شد و به قم آمد؛ ايشان مدتى در قم ماند و در آن ايام مسجد شريف را تعمير نمود و عمارات و حجرات چندى در آنجا ساخت
سيد عبد الرحيم، خادم مسجد گويد: در حال حاضر دو سه خروار تخم افشان زمين كه در اطراف مسجد جمكران است وقف آن مسجد مىباشد، و فعلاً در تصرف ايشان (آقا سيّد عبد الرحيم) است.[٢٨]
[٢٩] نگارنده گويد: مرحوم ناصر الشريعه ماده تاريخ فوق را ١١٥٨دانسته است.
موقعيت مسجد مقدّس جمكران در سى سال پيش (١٣٩٠قمرى)
نگارنده به خاطر دارد كه حدود سى سال قبل مسجد جمكران در محوطهاى كوچك قرار داشت، و اطراف آن حجرات معدودى به صورت اطاقهاى مدارس دينى براى سكونت واردين ساخته شده بود و معمولاً فقط در شب و روزهاى جمعه و شبهاى خاص، عدّه اندكى از صالحان و عابدان و افراد مضطر و پريشان به آنجا مىرفتند و در غير اين ايام كسى در آنجا ديده نمىشد.
در يكى از ليالى متبركه ماه رجب، نگارنده با چند تن از دوستان، پياده به مسجد مشرّف شديم و شب را به احياء گذرانديم و به قصد روزه فرداى آن، سحرى آماده نموديم. آن شب جز ما چند نفر، شخص ديگرى آنجا نبود
آب انبار كوچكى در كنار مسجد بود كه آبش چندان تعريف نداشت، حفرهاى به نام چاه صاحب الزمانعليهالسلام بود كه روى آن را با پنجرهاى آهنى گرفته بودند و از شكافهاى آن عريضه به داخل چاه مىانداختند. جاده آن خاكى و نوعا افرادى كه عازم آنجا مىشدند پياده مىرفتند.
كوتاه سخن، اين مسجد با آن سابقه كهن و گزارشات تاريخى و روايى، رونق چندانى نداشت و جز افراد خاص، كسى به آنجا نمىرفت (و اين امرى است كه انگيزه جعل را منتفى مىسازد، زيرا تا پول و مقام و منصب در كار نباشد، انگيزه جعل به وجود نمىآيد) در عين حال افراد معدودى در گرما و سرما مقيد بودند كه رابطه خود را با اين مكان مقدّس حفظ نمايند
مرحوم حاج شيخ مرتضى انصارى قمى كه واعظى زبردست بود، در منبر مسجد امام حسنعليهالسلام قم فرمود: من مقيد بودم شبهاى جمعه را جمكران باشم، در يكى از شبهاى زمستانى در مسجد بيتوته كرده بودم. برف هم مىباريد. خوابيدم و نياز به غسل پيدا كردم. به تنهايى در دل شب در جاده پر از برف پياده آن هم با نعلين به قم آمدم و بعد از انجام غسل مجددا به مسجد برگشتم و به عهد خود وفا كردم.
از حرفهاى ايشان استفاده مىشد كه جاذبه منبر او در اثر آن پايدارى بوده است
اين گستردگى فعلى و توجه توده مردم به طورى كه از سراسر كشور در شبهاى چهارشنبه و جمعه به آنجا هجوم مىآورند، مربوط به سى سال اخير است. سبب آن كسادى و علت اين رواج بى سابقه چيست؟ هر كسى چيزى را معرفى مىكند، ولى مجموع امور ذيل مىتواند در رواج وتوجه مردم دخيل باشد.
١ - وجود وسائل حمل و نقل
٢ - آسفالت جاده و امكانات رفاهى
٣ - گرفتارى و پريشانى مردم عصر حاضر كه هر شخص دهها گرفتارى طاقت فرسا دارد، و چون گرفتاران از راههاى مادى و اسباب عادى مأيوسند، به اماكن مقدّسه مخصوصا به اين مكان شريف رو مىآورند
در هر حال وظيفه روحانيت و هيئت محترم امناى مسجد است كه از اين گرايش بى سابقه به طور صحيح استفاده كنند، و با امر به معروف و نهى از منكر و تصحيح عقايد و ترويج اخلاق حسنه از اين جمعيت انبوه، عاشقان و دلباختگانى عارف براى حضرت مهدى ارواحنا فداه تربيت نمايند.
أللهُمَّ اجْعَلنا مِنْ أَعْوانِهِ وَأَنْصارِهِ وَعَجِّلْ فَرَجَهُ وَسَهِّلْ مَخْرَجَهُ