( يآ أَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا ما لَكُمْ إِذا قيلَ لَكُمُ انْفِرُوا فی سَبيلِ اللّهِ اثّاقَلْتُمْ إِلَی الاْءَرْضِ أَرَضيتُمْ بِالْحَيوةِ الدُّنْيا مِنَ الاْخِرَةِ فَما مَتاعُ الْحَيوةِ الدُّنْيا فِی الاْخِرَةِ إِلاّ قَليلٌ إِلاّ تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذابًا أَليمًا وَ يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ وَ لا تَضُرُّوهُ شَيْئًا وَ اللّهُ عَلی كُلِّ شَیْ ءٍ قَديرٌ ) (توبه ۳۹-۳۸)
«ای كسانی كه ايمان آورده ايد، شما را چه شده است كه وقتی به شما گفته می شود كه در راه خدا بيرون رويد، شما بر زمين سنگينی می كنيد؟ آيا شما به جای آخرت به زندگی دنيا راضی شده ايد؟ كالای دنيا در آخرت جز چيز اندكی نيست اگر شما بيرون نرويد خدا شما را با عذابی دردناك عذاب خواهد كرد و گروهی جز شما را جايگزين خواهد كرد و چيزی را به او زيان نخواهيد رساند و خدا بر هر چيزی تواناست.»
اين آيه در مقام توبيخ آن گروه از مسلمانان است كه در جريان جنگ تبوك سستی می كردند و برای تحريك و تشويق آنها به جهاد است، با اشاره به اينكه آنها به چيدن ميوه هايشان اهميتی بيشتر از جهاد كه ثواب اخروی دارد می دادند.
در آيه بعد، اين گروه از مسلمانان را به سه چيز تهديد می كند: يكی اينكه اگر كوچ نكنيد خداوند شما را با عذابی دردناك عذاب خواهد كرد و منظور از آن يا عذاب آخرت و يا خواری در اين دنيا و يا عذاب آسمانی است.
دوم اينكه اگر شما به جهاد نرويد، خداوند شما را از بين می برد، و گروه ديگری را جايگزين شما می سازد و به وسيله آنها دين خود را حمايت می كند. سوم اينكه شما نمی توانيد به خدا زيان برسانيد. يعنی سرباز زدن شما از جهاد، خدا و دين او را آسيبی نمی رساند و خدا به شما نياز ندارد، اين شما هستيد كه زيان می بينيد و خدا بر همه چيز توانايی دارد.
( اِنْفِرُوا خِفافًا وَ ثِقالاً وَ جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ فی سَبيلِ اللّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ) (توبه/۴۱)
«سبكباران و گرانباران بيرون رويد و با مالها و جانهای خود در راه خدا جهادكنيد. اين برای شما بهتر است اگر بدانيد.»
پس از انتقاد سختی كه در آيات پيش، از گروهی از مسلمانان به عمل آمد و آنان به خاطر سستی در جهاد مورد عتاب قرار گرفتند، اينك به آنان فرمان می دهد كه سبكباران و گرانباران برای جهاد بيرون رويد و در راه خدا با مالها و جانهای خود جهاد كنيد.
طبق اين آيه، هم آنهايی كه تعلقات و وابستگيهای زيادی ندارند و به آسانی می توانند در جهاد شركت كنند و هم آنان كه به خاطر داشتن وابستگيها و مشغوليات شركت در جهاد برای آنها دشوار است، همگی بايد در جهاد شركت كنند و كسی حق ندارد به سبب كار زياد و يا گرفتاريهای خانوادگی و مالی از شركت در جهاد سرباز زند.
البته در آيات ديگر، كسانی كه واقعا عذر دارند و رفتن به جهاد برای آنها ميسر نيست مانند كوران و بيماران سخت، استثنا شده اند و به آنها اجازه داده شده كه در جهاد شركت نكنند:
( لَيْسَ عَلَی الضُّعَفآءِ وَ لا عَلَی الْمَرْضی وَ لا عَلَی الَّذينَ لا يَجِدُونَ ما يُنْفِقُونَ حَرَجٌ ) (توبه ۹۱)
«نه بر ضعيفان و نه بر بيماران و نه بر كسانی كه توانايی مای ندارند، باكی نيست (كه در جهاد شركت نكنند.)»
بنابراين، آنها كه عذر واقعی و موجّه دارند می توانند در جهاد شركت نكنند و در روايتی آمده ابن امّ مكتوم كه نابينا بود، خدمت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم رسيد و از او كسب تكليف كرد و پيامبر در باره او سكوت كرد و او خود را آماده شركت در جهاد می كرد كه آيه فوق نازل شد و كوران از رفتن به جهاد معاف شدند.( ۱۷۵ )
در ادامه آيه می فرمايد: اين كار برای شما بهتر است اگر بدانيد. يعنی اگر درست بينديشيد، خواهيد ديد كه شركت در جهاد در اين وضع دشوار، هر چند زحمت دارد ولی استقلال و موجوديت شمار را در برابر دشمنان حفظ می كند؛ در نتيجه صلاح شما در همين است.
به اضافه اينكه پاداشهای اخروی در انتظار شماست و اگر مبارزه كنيد خواهيد ديد كه آنها در برابر سود مادی اين دنيا به مراتب بهتر هستند.