در فصلهاى گذشته، مسايلى را بيان كرديم كه اكثرا مسايل مشترك مشاوره و راهنمايى است. اينك به چند مساءله در خصوص «راهنمايى» مى پردازيم كه در بيشتر كتابهاى مربوطه تحت عنوان «راهنمايى» مطرح گرديده است.
راهنمايى «Guidance» جريان(۱۹۵) يارى دهنده اى است كه از طريق يك سلسله فعاليتهاى منظم و سازمان يافته، فرد به تواناييها و ضعفهاى خود پى مى برد و در زمينه هاى جسمى، ذهنى، اخلاقى، عاطفى، اجتماعى و... به رشد مناسب مى رسد و مى تواند با حل مشكلات تحصيلى، شغلى، حرفه اى، بهداشتى، خانوادگى، اجتماعى و اخلاقى و... به موفقيت در زندگى دست يازد.
«راهنمايى» در متون دينى از اهميت ويژه اى برخوردار است و خداوند متعال به عنوان اولين و بهترين راهنما معرفى شده است. راهنمايى پروردگار از طريق فرستادن كتابهاى آسمانى و ارسال انبيا انجام مى شود و بعد از پيامبران، راهنمايى خدا به وسيله جانشينان آنان و علماى دين، به مردم ابلاغ مى گردد.
يكى از اهداف مهم نزول قرآن، راهنمايى مردم اعلام شده است. هدايت و راهنمايى قرآن در دو مرحله انجام مى شود. يكى با هدايت مردم عادى به صراط مستقيم... هدى للناس... (۱۹۶) و يكى هم براى هدايت افرادى كه بر طبق راهنمايى اوليه در مسير كمال، قرار گرفته اند.... هدى للمتقين... .(۱۹۷)
انسانى كه هدايت و راهنمايى ابتدايى خدا و قرآن را مى پذيرد، خواستار هدايت و رهبرى مستمر از طرف خداست و از اين رو در شبانه روز، حداقل، ده بار در نمازهاى واجب خود، جملهاهدنا الصراط المستقيم را تكرار مى كند. او مى داند كه خدا بهترين هادى و راهنماستهدى الله احسن الهدى (۱۹۸) هدايت و راهنمايى خدا، انسان را حتما به رشد و كمال مى رساند.من اهتدى بهدى الله اءرشده (۱۹۹)
علاوه بر انبيا و جانشينان آنان و كتابهاى آسمانى كه خداى متعال به وسيله آنان راهنمايى خود را انجام مى دهد، هر فرد صلاحيتدار ديگرى كه خود هدايت شده و از شرايط راهنما، مانند تقوا، علم، عقل و تدبير، امانتدارى، رازدارى، محبت و... برخوردار باشد، مى تواند واسطه فيض و هدايت قرار گيرد و راهنمايى الهى را به مردم برساند و يا با بهره گيرى از آنها به راهنمايى آنان اقدام نمايد و خود نيز مشمول الطاف و امدادهاى غيبى پروردگار خويش قرار گيرد.
پيامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله فرموده است :
[يا على ] لان يهدى الله على يديك رجلا خير لك مما طلعت عليه الشمس و غربت. (۲۰۰)
«[يا على ] اگر به دست تو و با راهنماييهايت، خدا، فردى را هدايت كند، اين، براى تو بهتر است از تمام چيزهايى كه خورشيد بر آن طلوع و غروب كرده است».
البته همان طور كه اشاره شد، اين در صورتى است كه راهنما، براى راهنمايى، شايستگى داشته باشد و خود كور و غافل نباشد و هواى نفس بر او چيزه نشود. اميرالمؤمنين علىعليه‌السلام در اين باره مى فرمايد:
من يطلب الهداية من غير اهلها، يضل (۲۰۱)
«كسى كه از غير اهلش راهنمايى بخواهد، گمراه مى شود».
و نيز فرمود:
من استهدى الغاوى عمى عن نهج الهدى .(۲۰۲)
«كسى كه از گمراه، راهنمايى بخواهد، راه صحيح و هدايت را نمى بيند».
و همچنين فرمود:
كيف يهتدى الضليل مع غفلة الدليل .(۲۰۳)
«با غفلت راهنما، گمراه چگونه راهنمايى مى شود».
موضوع راهنمايى، شامل همه ابعاد زندگى مراجعه كننده يا دانش آموز مى شود، ولى معمولا مشاورين راهنمايى دانش آموزان را از نظر موضوع به چند نوع تقسيم مى كنند:
در «راهنمايى تحصيلى»، به دانش آموز، كمك مى شود تا شيوه هاى صحيح مطالعه و تمرين دروس را بياموزد و نحوه استفاده از منابع را ياد بگيرد و با روش خلاصه كردن كتابها و يادداشت بردارى، و مقررات ورود به آنها و قوانين و مقررات آموزشى و امتحانى مدارس و آموزشگاهها، اطلاع پيدا كند و رشته تحصيلى مناسب با علاقه و استعداد خود را انتخاب نمايد.
در «راهنمايى شغلى و حرفه اى»، به دانش آموز كمك مى شود تا لزوم اشتغال در مشاغل مشروع براى ادامه زندگى فرد و جامعه و اهميت مشاغل مفيد در جامعه را پى ببرد و با آشنايى با مشاغل مختلف مورد علاقه و استعدادش، هدايت يابد و مشكلاتش برطرف گردد.
در «راهنمايى خانوادگى»، به دانش آموز يا افراد ديگر كمك مى شود تا روابط سالم بين اعضاى خانواده، حفظ يا برقرار شود و مشكلات اعضاى خانواده، نه تنها دانش آموز را متاءثر نسازد، بلكه با راهنمايى در رفع آن نيز اقدام گردد.
در «راهنمايى بهداشتى»، به دانش آموز كمك مى شود تا سلامت جسمى و روانيش تاءمين شود و از ابتلا به بيماريهاى جسمى و روانى، پيشگيرى به عمل آيد.
در «راهنمايى اجتماعى»، به دانش آموز يا فرد ديگر كمك مى شود تا او از انزوا طلبى بپرهيزد و بتواند در برقرارى بهتر روابط اجتماعى كوشش نمايد و در سازش و همكارى با ديگران و فداكارى و از خود گذشتگى و ديگر صفات اخلاقى و اجتماعى موفق باشد.
هدف از تشكيل دوره سه ساله راهنمايى تحصيلى در ايران نيز همين بود كه با كشف تواناييها و استعدادهاى دانش آموزان و پرورش آنان، در آموزش مهارتهاى لازم و تمرين جنبه هاى عملى و حرفه اى، دانش آموزان را براى ادامه تحصيل در دوره متوسطه آماده سازند و آنان را در انتخاب رشته تحصيل يا اشتغال به كار و حرفه مناسب كمك نمايند.
افرادى كه در موضوع راهنمايى در مدارس، بايد با مشاوران راهنمايى همكارى داشته باشند تا راهنمايى به نيكوترين وجه انجام شود، عبارتند از:
والدين، معلمان، مربيان، مديران، مددكاران اجتماعى، انجمن اوليا و مربيان، روان شناسان و... كه هريك به نحوى در امر مشاوره و راهنمايى، مشاور و راهنما را كمك مى نمايند تا دانش آموز به بهترين صورت به اهداف خود در زندگى تحصيلى، اجتماعى، شغلى و... برسد.
مهمترين كارى كه راهنما و مشاور بايد در راهنمايى انجام دهد، شناخت كامل از دانش آموز است كه از طريق مراجعه به پرونده تحصيلى، آزمونهاى هوش، پرسشنامه او و نظرخواهى از والدين، معلم و...انجام مى گيرد.