یکی از پدیده های انحرافی که در حوزه ی اعتقادات دینی در جهان اسلام رخ داده است، پدیده ی غلو و ظهور غالیان است. آنان کسانی بوده اند که در حق پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یا علی بن ابیطالب عليه‌السلام و ائمه اهل بیت عليهم‌السلام یا افراد دیگر به الوهیت، و حلول خداوند در آنان، و یا اتحاد خداوند با آنان قایل شده اند. طبق گزارش های تاریخی، بیشترین غلو در جهان اسلام در مورد امام علی عليه‌السلام و در حق او صورت گرفته است.
شیخ مفید در مورد غُلات گفته است: عدّه ای از متظاهران به دین اسلامند که در حقّ امیرالمؤمنین و امامان از ذریه ی او قایل به الوهیت و نبوت شدند. آنان گمراه و کافرند، امیرالمؤمنین به قتل آنان دستور داده است، و ائمه اهل بیت عليهم‌السلام آنان را کافر و خارج از دین دانسته اند. (1).
1- تصحیح الاعتقاد، ص 109.
غالیان در جهان اسلام عقایدی داشتند که برخی از آنها با عقاید مذاهب اسلامی همانند بود. ولی، عقایدی که از ویژگی های آنان بود و نشانه های غلو به شمار می روند عبارتند از:
1 ـ اعتقاد به الوهیت پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یا امیرالمؤمنین عليه‌السلام یا یکی از ائمه ی اهل بیت عليهم‌السلام ، یا فردی دیگری.
2 ـ اعتقاد به این که تدبیر جهان به پیامبر اکرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یا امیرالمؤمنین عليه‌السلام یا ائمه اهل بیت عليهم‌السلام یا افرادی دیگر واگذار شده باشد.
3 ـ اعتقاد به نبوت امیرالمؤمنین عليه‌السلام یا ائمه ی دیگر، یا فردی از امت اسلامی.
شیخ مفید در مورد نشانه های غلو گفته است: «در علامت غلو همین کافی است که فردی نشانه های مخلوق بودن را در پیشوایان معصوم عليهم‌السلام نفی کند و به الوهیت آنان قایل شود».
نظر ائمه ی اهل بیت درباره غالیان ائمه ی اهل بیت عليهم‌السلام ، با شدّت تمام با پدیده ی غلو و غالیان مخالفت نموده اند. در این باره، احادیث بسیاری از آنان روایت شده است. علامه ی مجلسی حدود یک صد حدیث را در بحارالانوار روایت کرده است، نمونه هایی از آنها را در این جا نقل می کنیم:
1 ـ امام صادق عليه‌السلام فرمود: «اِحْذَروا علی شَبابِکم الغُلاةَ لا یُقسِدوهُم فَانَّ الغُلاةَ شرُّ خلق الله، یصغِّرون عظمة الله و یدَّعون الربوبیة لعبادالله... » (1) بر جوانان خود از خطر غالیان بیمناک باشید، مبادا عقاید آنان را تباه سازند، زیرا غالیان بدترین خلق خدا می باشند، عظمت خدا را کوچک دانسته و برای بندگان خدا قایل به ربوبیت می باشند.
2 ـ نزد امام صادق عليه‌السلام از غالیان سخن به میان آمد، حضرت فرمود از هرگونه مجالست با آنان بپرهیزید.
3 ـ در جای دیگر فرمود: لعنت خدا بر کسی باد که ما را پیامبر بداند. (2).
4 ـ امام رضا عليه‌السلام فرمود: غالیان، کافر و قائلان به تفویض (3) مشرکند. هرکس با آنان مجالست کند، و با آنان پیمان زناشویی برقرار سازد، یا آنان را امین بداند و سخن آنها را تصدیق تأیید کند از ولایت خدا و ولایت رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ولایت اهل بیت عليهم‌السلام او بیرون می رود. (4).
1- بحارالانوار: 25: 265 به نقل از امالی شیخ طوسی.
2- همان، ص 296.
3- مقصود از تفویض این است که کسی بر این عقیده باشد که امر خلق و رزق بندگان به ائمه علیهم السلام واگذار شده است.
4- بحارالانوار: 25: 273، به نقل از عیون اخبار الرضا عليه‌السلام .
این روایات و ده ها نمونه ی دیگر به خوبی بیانگر مخالفت شدید ائمه ی اهل بیت عليهم‌السلام با غالیان می باشد. همان گونه که دانشمندان و متکلمان امامیه نیز غالیان را کافر و مشرک دانسته و از آنان تبرّی جسته اند.
با وجود این تصریحات جای بسی تعجّب و تأسف است که گاهی از طرف افرادی مغرض یا ناآگاه، شیعه ی امامیه به غلو در مورد ائمه ی معصوم عليهم‌السلام متّهم می گردد، گاهی این اتهام از آنجا ناشی شده است که به حقیقت غلو توجه نشده و در نتیجه، برخی از اعتقادات شیعیان نسبت به پیشوایان معصوم عليهم‌السلام مانند اعتقاد به عصمت آنان، داشتن کرامت و اعجاز، و عالم بودن به امور غیبی با اذن و مشیت الهی، به عنوان غلو در حق آنان به شمار آمده است.
در برخی مسائل اصول دین و نیز در بخشی از مسائل فقهی و احکام شرعی
یکی از بحث های مهم، بحث در مورد منابع مذهب شیعه است. یعنی بحث در این باره که شیعه عقاید و آراء خود در مورد اصول و فروع دین را از کجا و چگونه به دست می آورد، و نقاط اشتراک و امتیاز آن در این باره با دیگر مذاهب اسلامی کدام است؟ پاسخ این است که شیعه امامیه، اصول و فروع دین اسلام را از چهار منبع به دست می آورد که عبارتند از: 1 ـ قرآن کریم 2 ـ سنت نبوی 3 ـ احادیث ائمه ی اهل بیت عليهم‌السلام 4 ـ عقل (1) .
1- حجّیت اجماع هم از نظر شیعه بستگی به کاشف بودن از قول معصوم دارد.