آن بزرگوار معروف به ابن بابویه است و از او به عنوان صدوق اول نامبرده می‌شود. رجالی بزرگ و مشهور، نجاشی راجع به او می‌گوید: شیخ القمییّن در زمان خودش و متقدم و فقیه و ثقه آنان. او به عراق آمد و با حسین بن روح - وکیل ناحیه مبارکه - ملاقات کرد و مسایلی از او پرسش نمود. سپس با او به وسیله علی بن جعفر اسود، مکاتبه کرد و از او خواست که عریضه‌ای را که به حضرت صاحب علیه‌السّلام نوشته بود، به آن حضرت برساند و در آن نامه از آقا خواسته بود که از خدا بخواهند پسری به او عطا فرماید و بعد، جواب از ناحیه مقدّسه آمد که ما دعا کرده و خدا را در مورد حاجت تو خواندیم و به زودی دو پسر نیکوکار به تو عطا خواهد شد. و آنگاه دو پسر، یکی ابوجعفر، صدوق معروف و دیگری ابوعبداللَّه برای او متولّد شدند.(88)
و همو حدود بیست کتاب را از آن بزرگوار اسم می‌برد. ولیکن از کلام فرزند برومندش صدوق معروف - بنابر آنچه که از فهرست ابن ندیم نقل شده - استفاده می‌شود که او دویست کتاب و تألیف داشته است.(89)
ولی مع الاسف آن آثار ضایع شده و چیزی از آنها دز دست نیست.
مرحوم علّامه اعلی اللَّه مقامه در مختلف فتاوای او را نقل کرده است و یکی از افاضل حوزه علمیه قم، حجت الاسلام و المسلمین مرحوم آقای شیخ عبدالرحیم بروجردی رحمة اللَّه علیه فتاوای او را جمع آوری کرده و به ضمیمه فتاوای ابن ابی عقیل به نام "فتاوی العلمین" چاپ و منتشر ساخته است.
فتاوای این بزرگوار از اعتبار خاصی برخوردار بوده و هست به طوری که طبق نقل فقیه طراز اول شیعه، مرحوم شهید اوّل اعلی اللَّه مقامه، اصحاب به آنچه که در کتاب شرایع شیخ ابن بابویه رحمة اللَّه علیه بود، به هنگامی که نصّی را در مسأله‌ای نمی‌یافتند، تمسّک کرده، فتوای او را مانند روایت وی به حساب می‌آوردند و این به خاطر حسن ظنی بود که به او داشتند.(90)
در جلالت قدر آن بزرگوار همین بس که حضرت امام حسن عسکری علیه‌السّلام در توقیع شریفی که برای او فرستاده در خطاب به او مرقوم فرموده‌اند: یا شَیْخی وَ مُعْتَمَدی وَ فَقیهی: ای شیخ من و محل اعتماد من و فقیه من! گروهی از اهل قم می‌گویند: ما در سال وفات ابن بابویه در بغداد بودیم و علی بن محمد سمری - از وکلای ناحیه مقدسه - پیوسته از ما راجع به ابن بابویه سؤال می‌کرد و ما می‌گفتیم: نامه رسیده و او سالم است و کارهای خود را تدبیر می‌کند. گذشت تا روزی از ما همان پرسش را کرد و ما هم بدانگونه جواب دادیم. او گفت: خداوند در مورد علی بن الحسین - ابن بابویه - به شما اجر و پاداش دهد، چه آنکه او در همین ساعت قبض روح شد.
آنان می‌گویند: ما آن تاریخ را از نظر ماه و روز و ساعت، ثبت کردیم و بعد از هفده یا هجده روز که نامه آمد، خبر داده بودند که آن بزرگوار در همان ساعت از دنیا رفته بوده است.(91)
باری آن عالم جلیل القدر و متقدم در قم که زادگاه و پایگاه اصلی وی بوده، از دنیا رفت و دارای بقعه و بارگاهی است و قبر شریفش زیارتگاه اهل دل و حاجتمندان و علاقمندان است.
او در شهرستان قم، تولد یافت و وجود او به برکت دعای حضرت صاحب الامر صلوات اللَّه علیه بود، که به درخواست پدر محترم او از امام علیه‌السّلام صورت گرفت.
و در شرح حالات شیخ صدوق اول، جریان دعای امام زمان را ذکر کردیم و دنبال همان قضیّه دارد که شخصی به نام حسین بن عبیداللَّه گفته است: "من شنیدم که ابوجعفر - شیخ صدوق - می‌فرمود: من به دعای صاحب الامر علیه‌السّلام ولادت یافتم و بدین مطلب افتخار می‌کرد."(92)
آن بزرگوار در قم، رشد یافت و از علما و مشایخ عصر خود در قم استفاده وافر برد و به درخواست اهل ری به آنجا مهاجرت کرد، تاریخ مهاجرتشان به صورت مشخّص ذکر نشده است، اما طبق استظهاری که محقق جلیل مرحوم آیت اللَّه حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی رحمة اللَّه علیه از مواضعی از کتابهای عیون اخبار الرضا و خصال و امالی - که هر سه از تألیفات شیخ صدوق است - کرده‌اند، مهاجرت ایشان به ری بعد از ماه رجب سال 339 ه'ق و قبل از رجب 347 ه'ق بوده است.(93)
آثار و تألیفات آن مرد بزرگ بسیار زیاد است و ظاهراً در میان علمای امامیّه کسی مانند ایشان در کثرت تألیف نداریم.
نجاشی در حدود دو ورق اسامی کتابهای شیخ صدوق را ذکر کرده است.
و در حالات او آمده است که در سال 355 ه'ق وارد بغداد شد. شیوخ طایفه از او استماع حدیث و مطالب می‌کردند و حال آنکه او خود تازه سال بود. مصنفات او بسیار است و در میان قمیین کسی مانند او در حفظ حدیث و روایت و مطالب و کثرت علم دیده نشده است.(94) مباحثات و مناظرات او بسیار ارزنده است و در مقام مناظره بسیار قوی و نیرومند بوده است.
بر اثر شدت اعتماد علما بر روایات و نقلهایش، اشتهار به صدوق پیدا کرد و او را رییس المحدّثین خوانده‌اند.
شیخ عبدالجلیل قزوینی رازی در جواب یکی از علمای سنّی که شیعه را متهم کرده که ایشان را درسی نباشد، می‌گوید: "...و فضل و بزرگی شیخ کبیر، ابوجعفر بابویه، رحمة اللَّه علیه، را خرد چگونه انکار توان کرد از تصانیف و وعظ و درس و از ری تا بلاد ترکستان و ایلان، اثر علم و فضل و برکات زهد و امانت او پوشیده نیست."(95)
و در جای دیگر در جواب سخن دیگری از آن منحرف می‌گوید: " و ابو جعفر بابویه، شیخی بزرگوار است و استاد همه طایفه."(96)
و نیز می‌گوید: " ابوجعفر الکبیر بابویه، مصنف سیصد مجلّد از اصول و فروع."(95)
و بالاخره آن بزرگوار در سال 381 هجری قمری در حالی که عمر شریفش به هفتاد و چند سال رسیده بود از دنیا رفت و قبر شریفش در شهر ری نزدیک قبر حضرت عبدالعظیم حسنی می‌باشد و دارای قبّه و بارگاه و حرم و صحن است و دلدادگان مکتب علی آل علی علیهم‌السّلام به زیارتش می‌روند و بدان تبرّک می‌جویند.