فهرست مطالب
(و اذ قال ربك للملئكه انى جاعل فى الارض خليفه قالوا اتجعل فيها من يفسد فيها و يسفك الدمأ و نحن نسبح بحمدك و نقدس لك قال انى علم مالاتعلمون)(30) 11
گزيده تفسير 11
تناسب آيات 21
مراد از الملائكه 24
ويژگى هاى جعل خليفه 26
خليه كيست و خلافت چيست؟ 29
بررسى احتمال هاى پنج گانه 30
مستخلف عنه كيست؟ 45
پرسش فرشتگان و پاسخ خداوند 50
سر تعبير به من يفسد 58
لزوم آميختگى حمد و تسبيح 59
مصداق مقدس در آيه 63
لطايف و اشارات 68
1 هدف، فايده و چگونگى ياد آورى در قرآن 68
2 درس هايى از گفتگوى خدا با فرشتگان ونقل آن 69
3 مراتب خلافت 73
4 خلافت از خدا در جعل خليفه 80
5 حدشناسى خليفه خدا 82
6 خلافت بى واسطه و باواسطه 84
7 چگونگى خلافت از حاضر محض 87
8 تفاوت خلافت با رسالت 89
9 تفاوت جعل خلافت و عرض امانت 91
10 حوزه خلافت انسان كامل 94
11 برتر از مقام خلافت 97
12 شوون و بركات وجودى خليفه الله 99
13 راز نصب جانشين 104
14 جدايى ناپذيرى خلافت از انسان كامل 105
15 خلافت الهى و خلافت شيطانى 107
16 راه خلافت از معصومين عليه‌السلام 109
17 نقش حكيمان و عارفان در تبيين معارف خلافت 112
18 ويژگى انسان محورى در مدينه فاضله 115
19 پرهيز از نگاه مادى و پرسش هاى استكبارى 118
20 ماذون بودن فرشتگان در پرسش 119
21 معلوم خدا و مجهول فرشتگان 120
22 معرفت نفس در آيه مورد بحث 122
23 شارح آيه خلافت 122
بحث روايى 123
1 پيشيه آفريدگان و زمينه آفرينش انسان 123
2 منشا علم فرشتگان به افساد انسان 124
3 مصاديق انسان كامل و خليفه الله 126
4 فرشتگان و جعلخليفه 127
5 علم الهى و گستره آن 129
6 تسبيح و تقديس و معناى آن دو 130
7 فراگير نبودن علم فرشتگان 131
8 علم الهى و نقدى بر قدريه 132
(و علم ء ادم الا سمأ كلها ثم عرضهم على الملئكهفقال انبونى باسمأ هولأ ان كنتم صدقين)(329) 133
گزيده تفسير 133
تناسب آيات 136
تفاوت تعليم و تدريس 137
تعليم بى واسطه اسمأ به آدم 138
مراد از اسمأ 139
عرضه اسمأ بر فرشتگان 148
اقسام عرضه و انواع حجاب 150
چگونگى عرضه اسمأ بر فرشتگان 151
نشانه فاصله وجودى انسان و فرشته 152
مدعاى فرشتگان 154
لطايف و اشارات 158
1 چگونگى تعليم اسمأ 158
2 نقش علم به اسمأ در مقام خلافت 160
3 پايه اصلى كمال هاى انسان كامل 168
4 وجود خاص علم به اسماى الهى 169
5 خليفه الله مطلق، مظهر مطلق اسمأ 170
6 حرمان تبه كاران از خلافت الهى 174
7 احكام گوناگون مراتب انسان كامل 176
8 درجات خلافت بر اساس درجات علم به اسمأ 176
9 ويژگى هاى و اوصاف اسمأ 177
10 شرط دستيابى به اسمأ الله 184
11 فراگيرى اسمأ براى تسكين رنج هجران 184
12 تمثيل يا حقيقت؟ 188
13 مقام عالم ربانى 193
بحث روايى 195
1 سبب نامگذارى آدم 195
2 مراد از اسمأ 196
قالوا سبحنك لا علم لنا الا ما علمتنا انك انت العليم الحكيم(32) 199
گزيده تفسير 199
تفسير 199
تناسب آيات 200
مورد تنزيه فرشتگان 200
سيره فرشته در تسبيح 201
ادب فرشتگان در تكلم با خداوند 202
لطايف و اشارات 204
1 نشانه رسوخ در علم 204
2 امكان افزايش علم در فرشتگان 204
3 اختصاص علم بى واسطه به صادر نخستين 206
4 اعتراف به جهل 206
قال يادم انبئهم باسمائهم فلما انباهم باسمائهمقال الم اقل لكم انى اعلم غيب السموات و الارض و اعلم ما تبدون و ما كنتم تكتمون(33) 208
گزيده تفسير 208
تفسير 209
تناسب آيات 209
تعليم و گزارش 209
غيب آسمان ها و زمين 211
علم الهى به ظاهر و باطن فرشتگان 213
لطايف و اشارات 217
1 مصونيت از خطا در تعليم اسمأ 217
2 هشدار مراقبت بر خواطر 218
3 توهم تقدم زمانى فرشتگان 220
4 برترى مطلق انسان كامل بر فرشتگان 221
5 زبان گوياى سالك محبوب 222
6 تبيين مقام خليفه خدا و معلم فرشتگان 223
7 ايجاز و اتقان انى اعلم 223
بحث روايى 225
آشكار و پنهان فرشتگان 225
و اذ قلنا للملئكه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابليس ابى و استكبر و كان من الكفرين (34) 227
گزيده تفسير 227
تفسير 228
تناسب آيات 229
سجده براى غير خدا 230
تكريم آدم يا توبيخ فرشتگان؟ 232
ترتيب تعليم اسمأ، خلافت و سجده 234
استثناى متصل يا منقطع؟ 237
امتناع استكبارى ابليس 238
كفر مستتر ابليس 238
لطايف و اشارات 243
1 حقيقت يا تمثيل؟ تشريع يا تكوين؟ 243
2 ويژگى هاى سجده فرشتگان 247
3 مسجود فرشتگان 248
4 تعبد و وظيفه يا هوس و غريزه؟ 250
5 سخن طبرسى و نقد آن 250
6 ابليس جن است يا فرشته؟ 251
7 عامل مخالفت شيطان 256
8 تفكيك قبح تشريعى از حسن تكوينى 259
بحث روايى 261
1 كفر و استكبار، نخستين گناه 261
2 تكبر ابليس نسبت به آدم عليه‌السلام 262
3 تحليلى از سجده فرشتگان بر آدم عليه‌السلام 262
4 خضوع فرشتگان در برابر انسان كامل 263
5 چگونگى خطاب و فرمان سجده 264
6 محل سجده فرشتگان 266
7 ماهيت ابليس و پيشينه او 266
8 مهلت دادن خدا به ابليس 269
9 راه و رسم عبادت و عبوديت 271
و قلنا يادم اسكن انت و زوجك الجنه و كلا منها رغدا حيث شئتما ولا تقربا هذه الشجرهفتكونا من الظلمين 272
گزيده تفسير 272
تفسير 273
تناسب آيات 277
فرمان سكونت و بهره ورى در بهشت 277
مراد از اكل 284
نهى ارشاد خداوند 285
درخت ممنوع چه بود؟ 288
ستمى كه آدم بر خود كرد 289
لطايف و اشارات 291
1 توجه ساكنان ملكوت به نداى الهى 291
2 بسط عيش، پايه كمال يا مايه حقارت؟ 291
3 تفاوت نبوت كلامى و عرفانى 292
4 قداست و عصمت آدم عليه‌السلام 293
5 همتايى زن و مرد در مقام ولايت 296
6 راز محور بودن آدم در برخى خطاب ها 298
بحث روايى 301
1 بهشت حضرت آدم و حوا 301
2 اراده خدا 302
3 نوع در خدمت ممنوع 303
فازلهما الشيطن عنها فاخر جهما مما كانا فيه و قلنا اهبطوا بعضكم لبعض عدو ولكمفى الارض مستقر و متع الى حين(36) 311
گزيده تفسير 311
تفسير 312
تناسب آيات 313
دو نحوه هبوط شيطان 313
شيطان، محور اصلى دشمنى 317
سرانجام بهره ورى و دشمنى 319
لطايف و اشارات 321
1 صعوبت فهم آيات خلافت 321
2 لغزشى زمينه براى لغزش ديگر 323
3 اسناد ازلال به شيطان 324
4 كيفيت اسناد ازلال به شيطان 325
5 لغزش از راه يا هدف؟ 326
6 تعيين دست مايه اولى ازلال در اسرائيليات 328
7 چگونگى راه يابى شيطان به بهشت 329
8 راه نفوذ شيطان 331
9 اقسام وسوسه شيطان و راه نجات از آن 332
10 تنوع راه هاى فريب شيطان 336
11 غرض شيطان از وسوسه انسان 337
12 نقطه پايان جنگ با شيطان 339
13 تصوير دشمنى شيطان در بهشت آدم 340
14 هبوط انسانيت به نشئه طبيعت 341
15 تفاوت هبوط كريمانه و لعينانه 343
16 شجره هبوط و شجره صعود 343
17 توجيه نظر علامه طباطبايى درباره عهد 345
18 مزله باطلو مزال اقدام 347
بحث روايى 348
1 عصيان حضرت آدم عليه‌السلام 348
2 نخستين گناه بشر 350
3 زمان و مكان هبوط آدم و حوا 351
4 هدف از هبوط آدم عليه‌السلام 353
5 مراد از حين 353
فتلقى أدم من ربه كلمت فتاب عليه انه هو التواب الرحيم 355
گزيده تفسير 355
تفسير 357
تناسب آيات 357
تعليم اجمالى و تفصيلى اسمأ به آدم 357
مراد از كلمات 361
درجات تلقى كلمات 362
تلقى بى واسطه كلمات 366
شتاب آدم براى تحصيل رضاى خدا 367
سر افراد ضمير در عليه 369
هماهنگى آيات قصه آدم عليه‌السلام 370
لطايف و اشارات 372
1 تمام و نقص تلقى 372
2 توبه عبد محفوف به دو توبه خداست 373
3 توبه و آراى متكلمان 374
بحث روايى 381
1 چگونگى توبه آدم عليه‌السلام و دريافت كلمات الهى 381
قلنا اهبطوا منها جميعا فاما ياتينكم منى هدى فمن تبع هداى فلا خوف عليهم ولا هميحزنون(38) و الذين كفروا و كذبوا بايتنا اولئك اصحب النار هم فيها خلدون(39) 385
گزيده تفسير 385
تفسير 387
تناسب آيات 388
سر تكرار خطاب اهبطوا 389
گونه گونى هبوط هابطان 392
گسترده هدايت الهى 394
عدم راه يابى شك و ترديد در قضيه شرطيه 396
ضرورت هدايت بالغ الهى 399
آثار هدايت 403
چند نكته درباره خوف و حزن 404
تاكيد و تحكيم وعده و وعيد 408
هماهنگى و تمايز برهان و وحى 409
تفاوت علم با اعتقاد 411
لطايف و اشارات 414
1 هبوط آدم و هبوط ابليس 414
2 مخاطبان اصلى در خطاب به هبوط 414
3 سه راهنمايى و دو هشدار 416
4 نفى خوف و حزن از هدايت يافتگان 418
5 خوف و حزن ممدوح و مذموم 421
6 آثار پذيرش و رد هدايت الهى 422
7 هدايت الهى و تعديل رهايى 423
8 دركات كفر و تكذيب آيات الهى 425
9 ترتيب عناصر محورى قصه آدم 426
بحث روايى 428
1 مصاديق هدايت الهى 428
2 آيات تكذيب شده 428
قصه آدم در قرآن و عهدين 429
1 راز صعوبت فتوا در قصه آدم 429
2 انسان اولى در زيست شناسى و متون دينى 431
3 صفوت ويژه قصه صفى 433
4 موافقت فرشتگان با آفرينش آدم 436
5 آفرينش آدم به صورت خدا 436
7 تساوى زن و مرد در آفرينش بر صورت الهى 443
8 پدر معنوى آدم 444