فهرست مطالب
سوره بقره آيه 40: (يبنى اسرئيل اذكروا نعمتى التى أنعمت عليكم و اؤ فوا بعهدى أوف بعهدكم و ايى فارهبون) 17
گزيده تفسير 17
تفسير 18
تناسب آيات 20
دعوت به اصول سه گانه دين 20
خطاب تشريفى يا بنى اسرائيل 21
گستره نعمت هاى خدا بر بنى اسرائيل 23
عهد و موارد آن 24
وفاى خدا و وفاى انسان 26
اطلاق و تقييد فيض الهى 26
توحيد در رهبت 27
پيوند عناصر محورى آيه 29
لطايف و اشارات 30
1- ترغيب به شكر و تحذير از كفران نعمت 30
2- عنايت ويژه به برخى نعمت ها 32
3- تبديل نعمت به نقمت 33
4- لزوم اسناد همه نعمت ها به خدا 34
5- بركات ياد نعمت خدا 35
6- احتفاف هر توفيق به دو لطف الهى 35
7- ياد خدا در نشاط و هراس 36
8- مراتب ذكر و ياد خدا 37
9- مبناى معاهده خدا با انسان 37
10- دو گونه اخذ ميثاق از بنى اسرائيل 38
11- مهم ترين عهد خدا با بنى اسرائيل 39
12- پيامد نقض عهد خدا 40
13- تجارتى پرسود 41
نكاتى درباره كيفر الهى 42
14- گستردگى عهد با خدا 44
15- اقسام خوف از خدا 45
بحث روايى 46
1- معناى اسرائيل و يعقوب 46
2- شرط حتميت وفاى خدا 47
3- مصاديق عهد الهى 48
4- نعمت واجب الذكر 48
(و ءامنوا بما أنزلت مصدقا لما معكم و لاتكونواأول كافر به و لاتشتروا بايتى ثمنا قليلا و ايّى فاتقون (41) و لاتلبسوا الحقبالبطل و تكتموا الحق و أنتم تعلمون (42) 50
گزيده تفسير 50
تفسير 51
تناسب آيات 52
دعوت به ايمان به قرآن 53
ترغيب اهل كتاب به پذيرش قرآن 54
تصديق كتب آسمانى پيشين 55
محدوده تصديق 57
اولين كافران به قرآن 57
دعوت به اولين ايمان 59
خريد و فروش دين 60
بهاى ناچيز 62
توحيد در تقوا 62
رابطه تقوا و رهبت 63
جامه باطل بر اندام حق 63
نمونه اى از تلبيس اهل كتاب 65
معلوم اهل كتاب 66
لطايف و اشارات 66
1- گناه مشترك و گناه خاص 66
2- تجارت خانه دنيا 67
3- فرق تعليم دين با دين فروشى 68
4- متاع قليل 69
5- تقوا تنها ره توشه 71
6- كتمان علمى و عملى اهل كتاب 71
7- سرانجام تحريف كنندگان و اهل كتمان 73
8- منشأ كتمان حق 75
بحث روايى 75
1- جعل سنّت و بدعت 75
2- ثمن قليل دين فروشى 76
3- اقسام تلبيس اهل كتاب 77
(وَأَقِيمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّكَوةَ وَ ارْكَعُواْ الرَّكِعِينَ) (43) 78
گزيده تفسير 78
تفسير 79
تناسب آيات 79
برپاداشتن نماز 80
مراد از الصلوة 82
پرداخت زكات 83
ترغيب به نماز جماعت 84
لطايف و اشارات 86
1- دو فرمان فراگير 86
2- مهم ترين هدف از دستور زكات 86
3- دو ركن مهم نماز 88
بحث روايى 89
1- مراد از الصلوة 89
2- راز تشريع نماز 89
3- اهميت زكات 90
4- راز تشريع زكات 91
5- مصاديق زكات و حكم آن 92
6- يهود و لزوم همراهى با مؤ منان 93
7- نخستين ركوع كنندگان 94
(أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَ أَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَبَ أَفَلَا تَعْقِلُونَ) (44) 95
گزيده تفسير 95
تفسير 96
تناسب آيات 96
تقبيح خود فراموشى 97
گستره خطاب در آيه 98
تهديد به سفاهت و رسوايى 98
عقل نظرى و عملى در آيه 100
هماهنگى عقل و نقل در تقبيح خود فراموشى 101
لطايف و اشارات 103
1- خودسازى رهبران دينى و دولت مردان 103
2- خود فراموشى و منشأ آن 104
3- پيامد خود فراموشى 106
4- عدالت آمر و ناهى 106
5- اطلاق وجوب امربه معروف 109
بحث روايى 111
1- نكوهش عالم بى عمل و واعظ غيرمتّعظ 111
2- كيفر واعظان بى اتّعاظ 112
3- برخى از صفات آمران به معروف 113
4- عقل و انسان 114
(وَاسْتَعِينُواْ بِاالصَّبْرِ وَ الصَّلَوةِ وَ إِنَّهَا لَكَبِيَرةٌ إِ لَّا عَلَى الْخَشِعِينَ)(45) (الَّذِينَيَظُنُّونَ أَنَّهُم مُّلَقُواْ رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَيْهِ رِجِعُونَ)(46) 115
گزيده تفسير 115
تفسير 116
تناسب آيات 117
اطلاق استعانت 118
مفهوم و مصداق صبر 119
جايگاه ويژه صبر 119
سنگينى نماز بر سركشان 120
زمينه تحمّل نماز 121
سرچشمه خشوع 122
نقش يقين به لقاى پروردگار 123
لقأ و رجوع 125
لطايف و اشارات 127
1- مستعان كيست و استعانت براى چيست؟ 127
2- ولايت، نه نصرت و اعانت 128
3- نقش شكيبايى در دست يابى به هدف 129
4- ويژگى هاى نماز 131
بحث روايى 134
1- مصاديق صبر و صلوة 134
2- اهميت صبر و پاداش صبر 135
3- استعانت از نماز 136
4- خشوع خاشعان 137
5- معناى ظنّ درقرآن 137
6- لقأاللّه و مؤ منان به آن 138
گزيده تفسير 139
تفسير 141
تناسب آيات 142
نعمت ويژه برترى بر جهانيان 143
پندارهاى باطل بنى اسرائيل 146
معناى پروا از خدا 147
هركس مسؤول خويش است 148
ماهيّت شفاعت و اقسام آن 148
شفاعت فقهى و كلامى 150
شفاعت تكوينى و تشريعى 151
اطلاق و تقييد در آيات شفاعت 155
فرق عدل و شفاعت 155
گسيختگى روابط اجتماعى در قيامت 157
لطايف و اشارات 159
1- تفضيل و فضيلت 159
2- نقد توهّم فخررازى 160
3- ويژگى هاى عذاب در قيامت 160
4- تنها راه نجات از عذاب قيامت 167
5- شافعان دنيا و آخرت 170
6- شفاعت شوندگان 180
7- شبهات شفاعت 184
شبهه يكم 186
شبهه دوم 186
شبهه سوم 187
شبهه چهارم 189
شبهه پنجم 191
شبهه ششم 192
9- نفى نظام اعتبارى دنيا 194
بحث روايى 196
1- لزوم ايمان به شفاعت 196
2- صفات شفاعت شوندگان 197
3- شفيعان قيامت 200
4- نخستين لواى شهادت 222
5- تفسير لايقبل منها شفاعة 223
6- مراد ازعدل 223
(واذ نجّينكم مّن ءال فرعون يسومونكم سوء العذاب يذبّحون ابنأكم و يستحيون نسأكم وفى ذلكم بلأ من ربكم عظيم) (49) 224
گزيده تفسير 224
تفسير 225
تناسب آيات 232
نعمت آزادى و استقلال 232
مقصود از نجات از آل فرعون 233
راز خطاب به يهود عصر نزول 234
اسناد ظلم به كارگزاران فرعون 234
قبح و شدت عذاب 235
بارزترين مصداق سوء العذاب 236
سرّ قتل نوزادن پسر 237
استحياى زنان 238
آزمون الهى در نعمت و نقمت 238
لطايف و اشارات 239
1- رابطه تفسير با علم تاريخ 239
2- راز انديشناكى آل فرعون 240
3- مبارزه با دوگانه پرستى 242
4- سرانجام حق و فرجام باطل 243
5- همه نعمت ها براى امتحان است 246
6- ابتلا و امتحان به وسيله شرّ 247
بحث روايى 249
عامل نجات بنى اسرائيل 249
(و اذفرقنابكم البحر فانجينكم و اغرقنا ال فرعون و انتم تنظرون)(50) 251
گزيده تفسير 251
تفسير 251
تناسب آيات: 253
نجات يافتگان و غرق شدگان: 253
مراد ازآلفرعون 253
مشاهده نابودى دشمن 254
لطايف و اشارات 255
1- تنها كليددار نظام هستى 255
2- زمامدارى نظام جمع و فرق 256
3- تكرار نعمت نجات از دريا 257
4- ويژگى هاى شكافته شدن دريا 258
5- اِسراى موسوى و اِسراى محمدى صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم 259
6- نظر حسّى و نگاه شاهدانه 260
7- هشدار به سركشان و جبّاران 260
8- دفع يك توّهم 262
بحث روايى 263
1- دعايى كه با آن دريا شكافته شد 263
2- روزى كه دريا شكافته شد 263
(واذ وعدنا موسى اربعين ليلة ثم اتخدتم العجل من بعده و انتم ظلمون (51) ثم عفونا عنكممن بعد ذلك لعلكم تشكرون) (52) 265
گزيده تفسير 265
تفسير 266
تناسب آيات 268
مواعده 268
نكاتى درباره اربعين 270
گوساله پرستى بنى اسرائيل 271
بدترين ستم 272
عفو نبى اسرائيل 273
شكر نعمت 274
لطايف و اشارات 275
1- ويژگى عدد اربعين 275
2- فرصتى براى تطهير درون 276
3- اتّخاذ ممدوح و مذموم 277
4- ريشه گوساله پرستى 278
5- ارزش نظرى راه هاى معرفت 279
6- گوساله سامرى 282
7- عجل مداران امامت ستيز سقيفه 283
8- حرمان سران كفر از عفو الهى 284
9- شكر و كمال آن 284
بحث روايى 289
1 تبديل ثلاثين به اربعين و پيام آن 289
2 اثر گوساله پرستى 290
3 سبب خذلان گوساله پرستان و پيام آن 291
4 سبب عفو خداوند 291
(و اذْ ءَاتَيْنا موسى الْكِتَبَ و الْفُرْقان لَعَلَّكُمْ تَهْتَدونَ) (53) 293
گزيده تفسير 293
تفسير 293
تناسب آيات 293
مراد از كتاب و فرقان 294
ناسازگارى فرقان با جعل و تحريف 296
عامل هدايت 297
لطايف و اشارات 297
1 اوصاف و اسامى كتب آسمانى 297
2 آثار و بركات نعمت كتاب 297
بحث روايى 299
مراد از فرقان 299
(و اذ قَالَ مُوسى لِقَوْمِهِ يقَوْمِ انكُمْ ظَلَمْتُمْ انفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتوبُوا الَىبارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا انفُسَكُمْ ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَّكُمْ عِنْدَ بارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُم انهُ هُوَ التَّوَّابُالرَّحيمُ) 301
گزيده تفسير 301
تفسير 303
تناسب آيات 306
تعبير عاطفه انگيز 308
ظلم به خويش 309
پرستش بارى ء يا گوساله پرستى 309
راه تحقيق توبه 312
ويژگى هاى قتل بنى اسرائيل 313
راز خير بودن قتل بنى اسرائيل 314
عصاره معارف آيه 316
لطايف و اشارات 317
1 منشأ ستم و عدالت 317
2 توبه نصوح و خالص 319
3 سازگارى فرمان قتل با عفو 320
4 تفسير انفسى آيه 328
بحث روايى 329
1 چگونگى و جزئيات قصه قتل در روايات 329
(و اذ قُلتُمْ يموسى لَنْ نّومنَ لَكَ حتّى نَرَى اللّه جَهْرَةً فَأخذَتْكُمُ الصّعقَةُ و انتُمْتَنْظُرونَ(55)ثمّ بَعَثنَكُمْ مّن بَعْدِ مَوتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشكرونَ) (56) 332
گزيده تفسير 332
تفسير 333
تناسب آيات 334
ترتيب دو پديده 334
منشأ اشتراك در خطاب 335
نحوه تعبير بنى اسرائيل از موسى عليه‌السلام 336
ايمان مشروط 336
جهر و اخفاف مبصر 337
گرفتار شدگان به صاعقه 338
صاعقه مرگ بار 338
راز نزولصاعقه 340
نگاه يا انتظار؟ 341
زندگى نوين 341
مراد از موت 342
امكان و تحقق رجعت 344
متعلّق شكر 345
لطايف و اشارات 345
1 اتحاد فكرى و تشابه قلبى 345
2 تعبيرهاى بنى اسرائيل درباره مسائل دينى 348
3 توحيد موسوى و توهم شرك آلود اسرائيلى 349
4 راه ورودى خانه خدا شناسى 350
5 حس گرايى بنى اسرائيل 352
6 صاعقه و صعقه، بى هوشى و مدهوشى 354
7 هشدار و تسليت 357
بحث روايى 357
1 امكان رجعت 357
2 تعيين امام به دست بشر نيست 358
3 عصمت پيامبران 359
4 مشهود بنى اسرائيل پس از هلاكت كيفرى 361
5 برخى از درجات بارز شكر 362
(و ظَللَّنا عَلَيكُمْ الغَمامَ و انزَلنا عَلَيكُمْ الْمَنَّ و السَّلوى كُلُوا من طَيّبتِ ما رَزَقنكُم و مَاظَلَمونا ولكن كانوا انفُسَهُمْ يَظْلِمونَ) (57) 362
گزيده تفسير 362
تفسير 364
تناسب آيات 367
ويژگى هاى سايبان بنى اسرائيل 368
نكاتى درباره منّ و سلوى 368
التفات از خطاب به غيبت 370
بازگشت ظلم به ظالم 370
لطايف و اشارات 371
1 عبور از دريا، تحيّر در صحرا! 371
3 هر ستمى ستم در حق خويش است 372
4 معناى ظلم به خود 374
5 نكته نفى ظلم از خداوند 374
بحث روايى 378
1 تطبيق آيه بر ولايت اهل بيت عليه‌السلام 378
2 برترى آنچه بر رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نازل شد 378
3 برخى از مصاديق منّ و سلوى 379
4 زمان نزول منّ و سلوى 380
5 ضمير جمع در ما ظلمونا و مراد از ظلم به انفس 380
(و اذْ قُلْنا ادْخُلُوا هَذهِ الْقَرْيَةَ فَكُلوا منْها حَيثُ شِئتُمْ رَغَدا و ادْخُلُوا البَابَ سُجَّدا و قُولواحِطَّةٌ نّغفر لَكُمْ خَطَيكُمْ و سَنَزيدُ الْمُحسِنينَ (58) فَبَدَّلَ الَّذينَ ظَلَموا قَولا غَيْرَ الّذى قيلَلَهُمْ فَانزَلنا عَلَى الَّذينَ ظَلَموا رجزا مّنَ السَّمأِ بِما كانوا يَفْسُقونَ) (59) 382
گزيده تفسير 382
تفسير 383
تناسب آيات 385
مراد از القرية 386
مقصود از الباب 389
ورود خاضعانه و شاكرانه 390
درخواست ريزش گناهان 391
معناى جامع احسان 392
افزايش ثواب و احسان محسنان 394
دشوارى تعبد بر ستمگران متمرّد 394
تبديل ظالمانه سخن حق 396
مصداق رجز نازل شده بر بنى اسرائيل 397
هشدارى به فاسقان 397
لطايف و اشارات 399
1 سرزمين فلسطين و ناسپاسى هاى بنى اسرائيل 399
2 رفاه گرايى بنى اسرائيل 400
3 اوصاف محسنان در قرآن كريم 401
بحث روايى 403
1 تطبيق آيه بر ولايت محمد و آل محمد صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم 403
2 مراد از قرية، باب و حطّة 405
3 مراد از تبديل و رجز 406
(و اذ اسْتَسْقى موسى لِقومِهِ فَقُلنا اضرِبْ بِّعصَاكَ الحَجَرَ فَانفَجَرَت منهُ اثْتَتاعَشْرَةَ عَينا قَدْ عَلِمَ كُلُّ اناسٍ مَّشْرَبَهُمْ كُلُوا و اشْرَبوا مِنْ رزقِ اللّه ولا تَعْثَوا فىالارضِ مُفْسِدينَ) (60) 408
گزيده تفسير 408
تفسير 409
تناسب آيات 412
انفجار صخره و جوشش چشمه ها 413
نمونه اى از ايجاز قرآن 417
مراد از رزق اللّه 417
التفات از متكلم به غايب 418
مصداق فساد و طغيان در آيه 418
لطايف و اشارات 420
1 استقساى بنى اسرائيل و موسى عليه‌السلام 420
2 اظهار فقر در پيشگاه خدا 421
3 احكام جزمى در آيات ناظر به تكوين 422
4- پرهيز از احساس فراغت 422
5 زمينه پذيرش معجزه 423
6 راه هاى دست يابى به آب و حس گرايى بنى اسرائيل 424
7 بركات اعجاز موساى كليم 426
8 اختلاف بعد از علم و قبل از علم 427
9 نفى سرمايه دارى و اشتراكيّت 429
10 تربيت نسلى نو براى زندگى و حكومتى نو 430
بحث روايى 431
1 برترى معجزه پيامبر اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم 431
2 چگونگى سنگى كه شكافته شد 432
3 تطبيق آيه بر ولايت اهل بيت عليه‌السلام 432
(و اذْ قُلْتُم يموسى لَن نَّصبرَ عَلَى طَعامٍ واحد فادعُ لَنا ربِّكَ يُخرجْ لَنا مِمّا تُنْبِتُالارضُ من بقلِها و قِثّآئها و فومها و عَدَسِها و بَصَلِها قالَ أتسْتَبدِلونَ الّذى هُوَ أدنىبالَّذى هُوَ خَيرٌ اهْبِطوا مصرا فان لَكُم مّا سَألتُم و ضُرِبَت عَلَيهم الذّلّة و الْمَسْكَنَةُ وبآءُ و بغضبٍ مّنَ اللّه ذلك بانهم كانوا يَكْفرونَ بايتِ اللّه و يقتِلونَ النّبينَ بغيرِ الحَقِّذلكَ بِما عَصَوا وَّ كانوا يَعتَدونَ) (61) 435
گزيده تفسير 435
تفسير 437
تناسب آيات 439
عنصر محورى و پيام آيه 440
بى صبرى و تنوع طلبى بنى اسرائيل 440
تصويرى از تبديل خير به ادنى 443
فرمان هبوط 445
مراد از مصر 447
فرجام ذلّت بار 448
ذلّت پذيرى بنى اسرائيل 449
غضب متراكم الهى 449
راز ذلّت اسرائيليان 450
مشار اليه ذلك 451
سنّت منحوس پيامبر كشى 451
قتل با واسطه و بى واسطه 453
جنايت بى توجيه اسرائيلى ها 454
لطايف و اشارات 455
1 عزّت و ذلّت از ديدگاه قرآم كريم 455
2 مسكنت ممدوح و مذموم 458
3 ناسازگارى عزّت با رفاه همه جانبه 460
4 عزّت خيالى يا ناپايدار 461
5 عاقبت اصرار بر گناه و استمرار آن 462
بحث روايى 464
1 برخى مصاديق استبدال خير به دانى 464
2 معناى فوم 465
3 زمينه ساز قتل انبيا 466
4 راضى بودن به رضاى خدا 466