شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

عزداری امام صادق برای امام حسین‌عليها‌السلام

بعد از شهادت امام حسین‌عليه‌السلام نیز حضرات معصومینعليهم‌السلام برای آن حضرت گریه و عزاداری نموده، مجلس عزا بر پا می‌کردند.

زید شحّام می‌گوید: با جمعی از مردم کوفه خدمت امام صادق‌عليه‌السلام بودیم که جعفر بن عفّان (از شعرا و مداحان اهل بیتعليهم‌السلام ) وارد شد. امام صادق‌عليه‌السلام او را گرامی داشت و در کنار خود نشاند و فرمود:

«ای جعفر! شنیده‌ام تو درباره امام حسین‌عليه‌السلام و مصیبت او شعرهای زیبایی می‌گویی!».

گفت: آری.

حضرت فرمود: «پس اینجا هم بخوان».

جعفر بن عفّان اشعاری را خواند که امام صادق‌عليه‌السلام و اطرافیان همه گریستند. گریستن امام‌عليه‌السلام به اندازه‌ای بود که اشک، صورت و محاسن حضرت را خیس نمود. آن‌گاه فرمود:

«ای جعفر! به خدا سوگند! الآن ملائکه اینجا حضور داشتند و اشعار تو را در مورد امام حسین‌عليه‌السلام شنیدند و بیش از ما بر سیّد الشهداء گریه کردند و هم اکنون خداوند تو را آمرزید و اهل بهشت قرار داد».

سپس فرمود: «آیا مایلی بیش از این برایت بگویم؟»

عرض کردم: بفرمایید.

حضرت فرمود: «هرکس درباره حسین‌عليه‌السلام شعری بگوید و گریه کند، یا بگریاند، خداوند او را می‌آمرزد و اهل بهشت قرار می‌دهد».(469)

سفارشات امام علیّ بن موسی الرضاعليه‌السلام به ریّان بن شبیب

ریّان بن شبیب می‌گوید: روز اوّل محرّم بر حضرت علیّ بن موسی الرضاعليه‌السلام وارد شدم. حضرت فرمود: «ماه محرم ماهی است که اهل جاهلیّت در آن ماه، ظلم و کشتار را حرام می‌دانستند؛ امّا این امّت، نه حرمت این ماه را نگه داشتند و نه حرمت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله را و در این ماه ذریّه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله را کشتند و اهل بیتش را اسیر کردند، خدا هرگز آنان را نخواهد بخشید.

آن‌گاه فرمود: «یَا بْنَ شَبِیبِ! إِنْ کُنْتَ باکِیاً لِشَی‌ءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ بنِ عَلِیِ‌ّ بْنِ أَبِی طالِبٍ فَاِنَّهُ ذُبِحَ کَما یُذْبَحُ الْکَبْشُ وَقُتِلَ مَعَهُ مِنْ أَهْلِ بَیْتِهِ ثَمانِیَةَ عَشَرَ رَجُلاً ما لَهُمْ فِی الْأَرْضِ شَبِیهُونَ»؛ «ای پسر شبیب! اگر بر چیزی گریه کردی، بر حسین بن علیّ بن ابی طالب گریه کن، زیرا آن چنان که گوسفندی را ذبح کنند، او را ذبح کردند و با وی هجده نفر از اهل بیتش کشته شدند که در روی زمین مثل و مانندی نداشتند».

«وَلَقَدْ بَکَتِ السَّماواتُ السَّبْعُ وَالْأَرَضُونَ لِقَتْلِهِ وَلَقَدْ نَزَلَ إِلَی الْأَرْضِ مِنَ الْمَلائِکَةِ أَرْبَعَةُ آلافٍ لِنَصْرِهِ فَوَجَدُوهُ قَدْ قُتِلَ فَهُمْ عِنْدَ قَبْرِهِ شَعْتٌ غَبْرٌ إلی أَنْ یَقُومَ الْقائِمُ فَیَکُونُونَ مِنْ أَنْصارِهِ وَشَعارُهُمْ: یا لَثاراتِ الْحُسَیْنِ»؛ «به راستی که آسمان‌های هفتگانه و زمین برای شهادت او گریه کردند (در روز شهادت آن حضرت) چهار هزار فرشته نازل شدند تا او را یاری کنند؛ امّا دیدند آن حضرت به شهادت رسیده است و لذا کنار قبر او پریشان و خاک آلود تا ظهور حضرت مهدی باقی هستند و شعارشان: یا لثارات الحسین است».

«...یَا بْنَ شَبِیبِ! إِنْ بَکَیْتَ عَلَی الْحُسَیْنِ حَتّی تَصِیرَ دُمُوعَکَ عَلی خَدَّیْکَ غَفَرَاللَّهُ لَکَ کُلَّ ذَنْبٍ أَذْنَبْتَهُ صَغِیراً کَانَ أَوْ کَبِیراً قَلِیلاً کَانَ أَوْ کَثِیراً»؛ «ای پسر شبیب! اگر بر حسین‌عليه‌السلام گریه کنی تا اشک چشمت بر صورتت جاری شود، خداوند گناهان تو را می‌آمرزد؛ کوچک باشد یا بزرگ؛ کم باشد یا زیاد».

«یَا بْنَ شَبِیبِ! إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَلْقَی اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ وَلا ذَنْبَ عَلَیْکَ فَزُرِ الْحُسَیْنِ‌عليه‌السلام »؛ «ای پسر شبیب! اگر دوست داری خدا را ملاقات کنی در حالی که گناهی برای تو نباشد، حسین را زیارت کن».

«...یَا بْنَ! شَبِیبِ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَسْکُنَ الْغُرَفَ الْمَبْنِیَّةِ فِی الْجَنَّةِ مَعَ النَّبِیِ‌ّ فَالْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ‌عليه‌السلام »؛ «ای پسر شبیب! اگر دوست داری در قصرهای بهشتی با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله باشی، کشندگان حسین‌عليه‌السلام را لعنت کن».

«یَا بْنَ شَبیبِ! إِنْ سَرَّکَ أَنْ یَکُونَ لَکَ مِنَ الثَّوابِ مِثْلُ ما لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَیْنِ‌عليه‌السلام فَقُلْ مَتی ذَکَرْتَهُ: یا لَیتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً»؛ «ای پسر شبیب! اگر دوست داری که ثواب شهدا در رکاب امام حسین‌عليه‌السلام را داشته باشی، هر وقت او را یاد کردی بگو: کاش با شما بودم و به فوز عظیم شهادت نایل می‌شدم».

«یَا بْنَ شَبِیبِ! إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنا فِی دَرَجاتِنَا الْعُلی مِنَ الْجِنانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنا وَافْرَحْ لِفَرَحِنا وَعَلَیْکَ بِوِلایَتِنا فَلَوْ أَنَّ رَجُلاً تَوَلّی حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ»؛(470) «ای پسر شبیب! اگر دوست داری که در درجات بالای بهشت با ما باشی، با حزن ما محزون و با شادی ما شاد باش و ولایت ما را داشته باش؛ زیرا اگر کسی سنگی را هم دوست داشته باشد، خدا او را با آن محشور می‌کند».

ثواب گریستن بر امام حسین از دیدگاه امام سجّادعليها‌السلام

امام باقرعليه‌السلام فرمود: «پدرم امام زین العابدین‌عليه‌السلام بارها می‌فرمود: هر مؤمنی که برای حسین‌عليه‌السلام گریه کند، به حدّی که اشک بر گونه‌اش جاری شود، خداوند خانه‌ای در بهشت برای او بنا می‌کند که طایفه‌های بزرگی را در خود جا می‌دهد. و هر مؤمنی بر ظلمی که از طرف دشمنان بر ما وارد شده، گریه کند تا اشک بر گونه‌اش جاری شود، خداوند او را در جایگاه صدق در بهشت قرار می‌دهد. و هر مؤمنی که در راه ما آزار ببیند و اشک برگونه‌اش جاری شود، خداوند آزار را از او دفع می‌کند و در قیامت او را در امنیّت از سخط و آتش قرار می‌دهد».

روز عاشورا روز امام حسین‌عليه‌السلام

امام علیّ بن موسی الرضاعليها‌السلام ضمن بیانی نسبتاً طولانی فرمود: «...روز (عاشورا) روز حسین‌عليه‌السلام است، روزی است که دل‌های ما را آتش زده و اشک‌های ما را جاری ساخته است...فَعَلی مِثْلِ الْحُسَیْنِ فَلْیَبْکِ الْباکُونَ، فَإِنَّ الْبُکاءَ عَلَیْهِ یَحُطُّ الذُّنُوبَ الْعِظامَ»؛ «باید گریه کنندگان بر مثل حسین‌عليه‌السلام گریه کنند؛ زیرا گریستن بر حسین‌عليه‌السلام گناهان بزرگ را می‌ریزد».

آن‌گاه فرمود: «پدرم موسی بن جعفرعليها‌السلام وقتی ماه محرم فرا می‌رسید، دیگر خندان دیده نمی‌شد. حزن واندوه بر او غلبه می‌کرد، تا به روز عاشورا می‌رسید، آن روز دیگر روز گریستن، غم و حزن پدرم بود و می‌فرمود: این روز، روزی است که حسین‌عليه‌السلام را کشتند» «هُوَ الْیَوْمُ الَّذِی قُتِلَ فِیهِ الْحُسَیْنُ‌علیه السلام».(471)

گریستن حضرت زهراعليها‌السلام بر امام حسین‌ عليه‌السلام

در روایت است که وقتی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله جریان شهادت امام حسین‌عليه‌السلام و مصیبت‌هایی که بر او وارد می‌شود، به حضرت زهراعليها‌السلام خبر داد، حضرت فاطمه گریه کرد و عرض کرد: «این مصیبت چه زمانی صورت خواهد گرفت؟»

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «زمانی که نه من هستم، نه تو و نه علی».

گریه زهرا بیشتر شد و عرض کرد: «پس چه کسی بر حسینم می‌گرید و اقامه عزا می‌نماید؟»

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «زنان امّت من بر زنان اهل بیت و مردان امّت من بر مردان اهل بیت گریه می‌کنند. این گریه و عزاداری نسل به نسل تجدید می‌شود و هر سال انجام می‌شود. وقتی روز قیامت شد، تو زنان امّت مرا شفاعت می‌کنی، من نیز مردان آنان را. هر کس بر حسین‌عليه‌السلام و مصیبت‌های او گریه کند، دستش را گرفته، وارد بهشت می‌نماییم».

آن‌گاه فرمود: «یا فاطِمَةُ! کُلُّ عَیْنٍ باکِیَةٌ یَوْمَ الْقِیامَةِ إِلّا عَیْنٌ بَکَتْ عَلی مُصابِ الْحُسَیْنِ فَإِنَّها ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ بِنَعِیمِ الْجَنَّةِ»؛ «هر چشمی روز قیامت گریان است، مگر چشمی که بر مصیبت‌های حسین‌عليه‌السلام گریه کرده باشد، این چشم روز قیامت به نعمت‌های بهشتی شادمان است».(472)

هدف از تشکیل مجالس عزاداری برای اهل بیت عليهم‌السلام

در پایان این فصل، ذکر این نکته لازم است که از برخی روایات استفاده می‌شود که ترغیب و تشویق ائمّهعليهم‌السلام به گریستن و عزاداری برای اهل بیتعليهم‌السلام بیشتر برای این بوده است که مردم به انگیزه عزاداری و گریه بر اهل بیتعليهم‌السلام مجالس و محافلی تشکیل دهند و در آن مجالس، فضایل و مناقب اهل بیتعليهم‌السلام بیان شود و حاضرین با معارف و وظایف خویش آشنا گردند.

امام صادق‌عليه‌السلام به فضیل فرمود: «تَجْلِسُونَ وَتُحَدِّثُونَ؟»؛ «آیا دور هم جمع می‌شوید و نقل حدیث می‌کنید؟»

گفت: آری.

امام فرمود: «إِنَّ تِلْکَ الْمَجالِسَ أُحِبُّها فَأَحْیُوا أَمْرَنا. یا فُضَیْلُ! فَرَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیی أَمْرَنا! یا فُضَیْلُ! مَنْ ذَکَرَنا أَوْ ذُکِرْنا عِنْدَهُ فَخَرَجَ مِنْ عَیْنِهِ مِثْلَ جُناحِ الذُّبابِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَلَوْ کانَتْ أَکْثَرَ مِنْ زَبَدِ الْبَحْرِ»؛(473) «این مجالس را من دوست دارم. ای فضیل! امر ما را زنده نگه دارید، خدای رحمت کند کسی که امر ما را زنده کند. ای فضیل! کسی که ما را یاد کند، یا وقتی ذکری از ما نزد او بشود، به اندازه بال مگسی اشک از چشمش خارج شود، خداوند گناهان او را می‌آمرزد ولو به اندازه کف دریاها باشد».

از این روایت استفاده می‌شود مجالسی که به نام عزاداری ابا عبداللَّه‌عليه‌السلام تشکیل می‌شود، باید هدفدار باشد و باید در این مجالس، ذکر اهل بیتعليهم‌السلام، نقل و احادیث و کلمات نورانی آنان نیز مطرح شود.

فصل دوازدهم:کفّاره گناهان‌

در روایات اسلامی، امور فراوانی به چشم می‌خورد که از آن‌ها به عنوان کفّاره گناهان نام برده شده است. در این فصل - که فصل پایانی کتاب است - فهرست‌وار، به برخی از این امور، اشاره می‌کنیم:

1) فریاد رسی از ستمدیدگان

امیرالمؤمنین‌عليه‌السلام فرمود: «مِنْ کَفّاراتِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ إغاثَةُ الْمَلْهُوفِ وَالتَّنْفِیسُ عَنِ الْمَکْرُوبِ»؛(474) «از جمله کفّاره‌های گناهان بزرگ، فریادرسی از مصیبت زدگان و تسلّی دادن رنج دیدگان است».

2) بر آوردن حوایج برادران دینی

امام صادق‌عليه‌السلام فرمود: «کَفّارَةُ عَمَلِ السُّلْطانِ قَضاءُ حَوائِجِ الإِخْوانِ»؛(475) «کفّاره برخی رفتارهای حاکمان، بر آوردن حوایج برادران دینی است».

3) استغفار

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «مَنْ ظَلَمَ أَحَداً فَفاتَهُ فَلْیَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ فَإِنَّهُ کَفّارَةٌ لَهُ»؛(476) «هرکس به کسی ستم کرده است و بر او دسترسی (جهت طلب رضایت) ندارد، برای آن کس طلب مغفرت کند؛ زیرا این عمل، کفّاره گناهش می‌باشد».

امیرالمؤمنین‌عليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل می‌کند که حضرت فرمود: «مَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً فَأَشْفَقَ مِنْهُ فَلْیَشْبِعِ الْوُضُوءَ ثُمَّ یَخْرُجُ إِلی بَرازٍ مِنَ الْأَرْضِ حَیْثُ لایَراهُ أَحَدٌ فَیُصَلِّی رَکْعَتَینِ ثُمَّ یَقُولُ: أَللَّهُمَّ اغْفِرْلِی ذَنْبَ کَذا کَذا فَإِنَّهُ کَفَّارَةٌ لَهُ»؛(477) «هرکس گناهی مرتکب شود و نسبت به آن، نگران و ناراحت باشد، پس وضو گرفته به بیابان رود، جایی که کسی او را نبیند، سپس دو رکعت نماز بخواند، آن‌گاه بگوید: پروردگارا! آن گناه مرا مورد بخشش قرار بده، این کار کفّاره گناهش می‌گردد».

4) حسن خلق

امام صادق‌عليه‌السلام فرمود: «إِنَّ حُسْنَ الْخُلْقِ یُذِیبُ الْخَطِیئَةَ کَما تُذِیبُ الشَّمْسُ الْجَلِیدَ وَإِنَّ سُوءَ الْخُلْقِ لَیُفْسِدُ الْعَمَلَ کَما یُفْسِدُ الْخِلُّ الْعَسَلَ»؛(478) «اخلاق نیک، خطاها را ذوب می‌کند همان گونه که تابش خورشید، یخ را آب می‌کند. و اخلاق ناپسند، عمل را نابود می‌سازد همان گونه که سرکه، عسل را فاسد می‌کند».

5) انتظار نماز جماعت

امام موسی بن جعفرعليها‌السلام فرمود: «إِنْتِظارُ الصَّلاةِ جَمَاعَةً مِنْ جَماعَةٍ إِلی جَماعَةٍ کَفَّارَةُ کُلِ‌ّ ذَنْبٍ»؛(479) «انتظار نماز جماعت، از این نماز جماعت تا نماز جماعت بعدی، کفّاره گناهان است».

7) خواندن قرآن

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به سلمان فرمود: «یا سَلْمانُ! عَلَیْکَ بِقَرائَةِ الْقُرْآنِ فَإِنَّ قِرائَتَهُ کَفّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَسَتْرٌ مِنَ النّارِ وَأَمانٌ مِنَ الْعَذابِ...»؛(480) «ای سلمان! بر تو باد به خواندن قرآن؛ زیرا خواندن قرآن، کفّاره گناهان و پوشش از آتش و امان از عذاب است».

8) ذکر خدا

امام صادق‌عليه‌السلام فرمود: «مَنْ قالَ عَشْرَ مَرّاتٍ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَقَبْلَ غُرُوبِها: لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لاشَرِیکَ لَهُ، لَهُ الْمُلْکُ وَلَهُ الْحَمْدُ، یُحْیِی وَیُمِیتُ وَیُمِیتُ وَیُحْیِی وَهُوَ حَیُّ لا یَمُوتُ وَهُوَ عَلی کُلِ‌ّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ، کانَتْ کَفَّارَةٌ لِذُنُوبِهِ ذلِکَ الْیَوْمَ»؛(481) «کسی که ده مرتبه قبل از طلوع خورشید و قبل از غروب آن بگوید: لا اله إلّا اللَّه...کفّاره گناهان آن روز وی خواهد شد».

9) درود فرستادن بر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآلهو آل پیامبرعلیهم السلام

امام علیّ بن موسی الرضاعليها‌السلام می‌فرماید: «مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلی ما یُکَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیُکْثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فَإِنَّها تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً»؛(482) «کسی که توان ندارد کاری که کفّاره گناهش شود انجام دهد، پس فراوان بر پیامبر و آل پیامبرعليه‌السلام درود فرستد؛ زیرا این عمل، گناهان را نابود می‌سازد».

10) غم و اندوه

امام صادق‌عليه‌السلام فرمود: «إِذا کَثُرَتْ ذُنُوبُ الْمُؤْمِنِ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ الْعَمَلُ ما یُکَفِّرُها إِبْتَلاهُ اللَّهُ بِالْحُزْنِ لِیُکَفِّرَها بِهِ عَنْهُ»؛(483) «هرگاه گناهان مؤمن زیاد باشد و عملی نداشته باشد که کفّاره آن‌ها گردد، خداوند او را به ناراحتی‌هایی مبتلا می‌کند تا سبب آمرزش گناهانش گردد».

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «إِنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لایُکَفِّرُها صَلاةٌ وَلاصَدَقَةٌ. قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ! فَما یُکَفِّرُها؟ قالَ‌صلى‌الله‌عليه‌وآله : أَلْهُمُومُ فِی طَلَبِ الْمَعِیشَةِ»؛(484) «در میان گناهان، گناهانی وجود دارد که نماز و صدقه جبران آن‌ها را نمی‌کند. گفته شد: ای رسول خدا! پس جبران آن‌ها به چیست؟ فرمود: رنج و ناراحتی در طلب

معیشت و زندگی».

نیز فرمود: «ساعاتُ الْهُمُومِ ساعاتُ الْکَفّاراتِ وَلایَزالُ الْهَمُّ بِالْمُؤْمِنینَ حَتّی یَدَعَهُ وَمالَهُ مِنْ ذَنْبٍ»؛(485) «لحظه‌های غم و اندوه، لحظه‌های آمرزش است. و مؤمن پیوسته گرفتار اندوه می‌شود تا این که از همه گناهان پاک گردد».

11) تحمّل بیماری

امام علیّ بن موسی الرضاعليها‌السلام فرمود: «أَلْمَرَضُ لِلْمُؤْمِنِ تَطْهِیرٌ وَرَحْمَةٌ وَلِلْکافِرِ تَعْذِیبٌ وَلَعْنَةٌ، وَإِنَّ الْمَرَضَ لایَزالُ بِالْمُؤْمِنِ حَتّی لا یَکُونَ عَلَیْهِ ذَنْبٌ»؛(486) «بیماری برای مؤمن، پاک شدن (از گناه) و رحمت و برای کافر، عذاب و لعنت است. و مؤمن همواره گرفتار بیماری می‌شود تا گناهی برای او باقی نماند».

امام صادق‌عليه‌السلام نیز فرمود: «حُمَّی لَیْلَةٍ کَفّارَةٌ لِما قَبْلَهَا وَلِما بَعْدَها»؛(487) «یک شب تب کردن، کفّاره گناهان قبل و بعد آن شب است».

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «قالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: ما مِنْ عَبْدِ أُرِیدُ أَنْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ إِلَّا ابْتَلَیْتُهُ فِی جَسَدِهِ فَإِنْ کانَ ذلِکَ کَفَّارَةً لِذُنُوبِهِ وَإِلّا شَدَّدْتُ عَلَیْهِ عِنْدَ مَوْتِهِ حَتَّی یَأْتِیَنِی وَلاذَنْبَ لَهُ»؛(488) «خداوند فرموده است: وقتی اراده کنم بنده‌ای را به بهشت ببرم، او را در جسمش مبتلا می‌کنم، اگر در کفّاره گناهش کافی نبود، هنگام مرگ بر او سخت می‌گیرم تا نزد من آید در حالی که گناهی بر او نباشد».

12) شهادت در راه خدا

امام باقرعليه‌السلام فرمود:«کُلُّ ذَنْبٍ یُکَفِّرُهُ الْقَتْلُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا الدَّیْنِ لاکَفّارَةَ لَهُ إِلّا أَداؤُهُ»؛(489) «شهادت در راه خدا کفّاره هر گناهی است، مگر قرض و دین که کفّاره آن، پرداخت آن است».

همچنین فرمود: «أَوَّلُ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الشَّهِیدِ کَفَّارَةٌ لِذُنُوبِهِ إِلَّا الدَّیْنِ فَاِنَّ کَفَّارَتُهُ قَضاؤُهُ»؛(490) «اوّل قطره خونی که از شهید بر زمین می‌ریزد، کفّاره همه گناهانش می‌شود، مگر دین که کفّاره آن، پرداخت آن است».

13- تحمّل حدّ الهی

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «مَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً فَأُقِیمَ عَلَیْهِ حَدُّ ذلِکَ الذَّنْبِ فَهُوَ کَفّارَتُهُ»؛(491) «کسی که گناهی مرتکب گردد و حدّ آن گناه بر وی جاری گردد، همین کفّاره گناه اوست».

امیرالمؤمنین‌عليه‌السلام فرمود: «ما عاقَبَ اللَّهُ عَبْداً مُؤْمِناً فِی هذِهِ الدُّنْیا إِلّا کَانَ أَجْوَدُ وَأَمْجَدُ مِنْ أَنْ یَعُودَ فِی عِقابِهِ یَوْمَ الْقِیامَةِ»؛(492) «هرگاه خداوند بنده مؤمنی را در این دنیا عقوبت کند و کیفر نماید، کریم‌تر و بزرگوارتر از آن است که در قیامت نیز او را کیفر نماید».

اموری که به عنوان کفّاره گناهان ذکر شده، بسیار فراوان است، آنچه ذکر شد نمونه‌ای از این امور است، به علاوه این امور نیز غیر از کفّاراتی است که در کتب فقهی برای برخی از گناهان به عنوان حکم الهی ذکر شده است.