شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

ارمغان تربیت (ارمغان3)

نویسنده: سیّدمحمّدطاهر مدرّسی حجازی

پیشگفتار

ٱ لحَمْدُ لِل ه ٱ لَّذِی أَدَّبَ رَسُولَهُ بِأَحْسَنِ ٱ لآدَابِ لِیَکُونَ لِلْعَالمَینَ رَحْمَهً وَ بَعَثَهُ لِتَتْمِیمِ مَکَارِمِ أَخْلَاقِ ٱ لْاُمَّهِ وَ ٱ لصَّلَاهُ وَ ٱ لسَّلَامُ عَلَی آلِهِ وَ ذُرِّیَّتِهِ ٱ لطَّیِّبَهِ.

خدای بزرگ را حمد و سپاس که توفیق عنایت فرمود تا برخی از کتاب هایی که احساس نیاز می شد را به جامعه ی فرهنگی ارائه دهم.

با توجه به نیازجوانان «ارمغان ازدواج» (ارمغان1) را نوشتم و تاکنون 3 بار چاپ و مورد استقبال جوانان قرار گرفته است؛ و «ارمغان خانواده» (ارمغان2) در انتظار چاپ می باشد؛ اینک کتاب حاضر «ارمغان تربیت» (ارمغان3) (دانش ویژه ی کودک، نوجوان و جوان) که در دست شما است، جالب ترین و سودمندترین کتابی است برای هر خانواده به ویژه نسل جوان و آینده سازان عزیز.

اُمید آن که بنای زندگی و زندگانی جامعه با تربیت سالم اسلامیِ نونهالان از تهداب به اساس جهان بینیِ توحید ی و اخلاق اسلامی، قوی، محکم، مدبّرانه و مطابق مقتضیات شایسته ی زمان گذاشته شود تا کاخ سعادت بشریت به بلندای ثریّا راست و استوار بالا رود. به امید سعادت و خوشبختی جامعه ی اسلامی در جهان. «وَ ٱ للهُ مِن وَّرآءِ ٱ لقَصْدِ»

ص: 19

کتاب حاضر در 9 فصل تنظیم و به این ترتیب ارائه می شود امید آن که با طرح ها و نقدهای سالمِ خویش افتخار ببخشید.

فصل اوّل: جایگاه فرزند در فرهنگ اسلام. [فرزند بیشتر، نه کمتر]

فصل دوّم: سرآغاز رسالت (تربیت پیش از ولادت.)

فصل سوّم: آداب ویژه و تربیت از آغاز ولادت.

فصل چهارم: عادت های زیبای کودکانه.

فصل پنجم: گلواژه ی دختران در آیینه ی فرهنگ اسلام.

فصل ششم: آموزش های طلایی کودکانه.

فصل هفتم: والدین و برخی حقوق فرزندان.

فصل هشتم: برخوردهای اخلاقی با کودکان.

فصل نهم: پرتویی از رسالت جوانان و نوجوانان.

ص: 20

فصل اول: جایگاه فرزند در فرهنگ اسلام

اشاره

در این فصل موقعیّت فرزند از منظر دین اسلام را به نظاره خواهیم نشست و در این باره به برخی مطالب فهرست گونه خواهیم پرداخت:

فرزند، نور چشم و عطرِ جان

بدون تردید بیشترین انسان ها در زندگی به داشتن فرزند عشق می ورزند تا درخت زندگی شان همواره بارور باشد و تداوم وجودشان را در وجود فرزندان خود می دانند، امّا برخی دیگر از این عشق بی بهره اند و یا اشتیاق کم تر دارند؛ مکتب انسان ساز و زندگی آفرین اسلام، مردم را به داشتن فرزند تشویق کرده است تا این فیض همواره پایدار باشد.

! عن رسول ٱ للهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«أُطْلُبُوْا ٱ لْوَلَدَ وَ ٱ لْتَمِسُوهُ، فَإِنَّهُ قُرَّهُ ٱ لْعَینِ وَ رَیْحانَهُ ٱ لقَلْبِ، وَ إِیّاکُمْ و ٱ لْعَجْزَ وَ ٱ لْعُقْرَ.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «با التماس و توجّه، فرزند بخواهید؛ زیرا فرزند نور چشم و گل عطرآگین دل و جان است، و بپرهیزید از ناتوانی و نازایی.» [مبادا اظهار ناتوانی کنید یا آن قدر سهل انگاری، بی توجّهی و امروز و فردا کنید تا ناتوان، ضعیف یا نازا شوید.]

1- ) بحار:104/84 ، وسائل الشیعه:15/98، مکارم الاخلاق:256.

ص: 21

فرزند، میوه ی دل

فرزند از نظر مادّی و معنوی از جایگاه ویژه ای بهره ور است و در تربیت و پرورش علمی و عملی، جایگاه او تغییرپذیر است و از یک نظر فرزند، تداوم وجود انسان، ثمره ی دل و روان و امید زندگی انسان است.

! عَن رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«إِنَّ لِکُلِّ شَجَرَهٍ ثَمَرَهٌ وَ ثَمَرَهُ ٱ لقَلْبِ ٱ لْوَلَدُ.»(1)

پیامبر بزرگوار اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «هر درختی میوه ای دارد، و فرزند میوه ی دل و جان است.»

! عَنْ أَبی عَبدِاللهِعليه‌السلام :«مِنْ سَعَادَهِ ٱ لرَّجُلِ ٱ لْوَلَدُ ٱ لصَّالِحُ.»(2)

امام صادقعليه‌السلام : «داشتن فرزند شایسته (سرمایه ی) خوشبختی است.»

پاره ی جگر با شفاعت و نیایش

فرزند همانند جگر است و از نظر مادّی و معنوی برای والدین سودمند. (به شرط تربیت سالم و...)

! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :« ٱ لْوَلَدُ کَبِدُ ٱ لمُؤْمِنِ إِنْ مَاتَ قَبْلَهُ صَارَ شَفِیعاً...»(3)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «فرزند برای انسان مؤمن (همانند) جگر است، هرگاه پیش از او بمیرد، شفیع او خواهد بود؛ و اگر پس از وی درگذرد، برایش از خدا آمرزش می خواهد و خدا نیز او را می آمرزد.»

فرزند صالح، همای سعادت

فرزندان شایسته از نظر مادّی و معنوی جلوه های سعادت و همای

1- ) کنزالعمال:45415.

2- ) وسائل الشیعه:15/97؛ فروع کافی:2/82.

3- ) مستدرک الوسائل:2/614.

ص: 22

خوشبختی برای پدر بلکه برای خانواده هستند.

! عَن رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«مِنْ سَعَادَهِ ٱ لْمَرءِ ٱ لْخُلَطَآءُ ٱ لصَّالِحُونَ وَ ٱ لْوَلَدُ ٱ لْبَارُّ»(1)

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «از مایه های خوشبختی انسان، دوستان و همنشینان صالح و شایسته و فرزند نیکوکار می باشد.»

! عَنِ ٱ لْإمامِ زَیْنِ ٱ لْعابِدینَعليه‌السلام :«مِنْ سَعَادَهِ ٱ لرَّجُلِ، أَن یَّکُونَ لَهُ وُلدٌ یَسْتَعِینُ بِهِمْ»(2)

امام زین العابدینعليه‌السلام : «از وسیله های خوشبختی انسان این است که فرزندانی (خوب) داشته باشد که از آنان کمک و یاری بجوید.»

! عَنْ رَسولِ رَبِّ ٱ لعالَمینَصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«مِیرَاثُ اللهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ عَبْدِهِ ٱ لْمُؤْمِنِ، وَلَدٌ یَعْبُدُهُ مِنْ بَعْدِهِ»(3)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «میراث خداوند از بنده ی مؤمنش فرزندی است که پس از او، خدا را عبادت کند.» یعنی فرزند صالح و مؤدّب در خانواده ی مذهبی برترین کمک برای عبادت و خداپرستی است.

فرزند، وارث ارزش ها

پیشوایان مکتب وحی از نداشتن فرزند رنج می بردند و با کمال اُمید به رحمت حق به عنوان هبه ی ارزنده ای از خدای سبحان فرزند می خواستند، چنانچه حضرت زکریاعليه‌السلام از ذات هستی بخش فرزند را به

1- ) مستدرک الوسائل:2/614.

2- ) وسائل الشیعه:15/95؛ فروع کافی/2/81.

3- ) بحار:104/101، عده الداعی/59.

ص: 23

عنوان یک عطیّه ی الهی خواست﴿...فَهَبْ لِی ٖ مِن لَّدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنِی ٖ وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوبَ وَ ٱ جْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا﴾ (1)

﴿ [خدایا!] تو از جانب خود جانشینی به من عطا کن و ببخش، که وارث من و دودمان یعقوب باشد و او را مورد رضایت خود قرار ده. ﴾

فرزند گلواژه ی خیر

عنایات و الطاف خداوند سبحان جَلَّ جَلالُهُ به بندگانش افق ها ی فراوانی دارد که یکی از برجسته ترین افق ها عطا کردن فرزند است:

! در روایتی از امام رضاعليه‌السلام آمده است: «إِنَّ ٱ للهَ تَبارَکَ وَ تَعالی ٰ إِذا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً لَمْ یُمِتْهُ حَتّی ٰ یُرِیَهُ ٱ لْخَلَفَ.»(2)

«هرگاه خداوند بلند مرتبه برای بنده ای خیری بخواهد، تا فرزندی به او عطا نکند او را نمی میراند.» [البته برخی را روی حکمت فرزند نمی دهد.]

فرزند برکت خانه

یکی از پنجره های نزول برکتِ خدای سبحان داشتن فرزند است.

! در حدیثی از رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده است: «یَ ٱ بْنَ عَبّاسٍ! بَیْتٌ لا صِبْیانَ فی ٖ هِ ل ٰ ا بَرَکَتَ فی ٖ هِ»(3)

«ای ابن عباس! خانه ای که [زن و مرد از داشتن فرزند جلوگیری کنند و] در آن فرزندی نباشد، بی برکت است.» [فرزند نداشتن عیب نیست، امّا فرزند نخواستن، عیب بزرگی است، اگرچه به هر بهانه و دلیلی.]

1- ) مریم: آیه6.

2- ) من لایحضره الفقیه،3/309.

3- ) کنزاالعمال،16/281.

ص: 24

لطیفه

جوانی به همسرش گفت: مواظب باش حامله نشوی، زیرا با داشتن فرزند لذّت نخواهیم برد، من تو را دوست دارم نمی خواهم دارای فرزند شوی. همسر دیگری انتخاب می کنم که برای مان فرزند بیاورد! عروس گفت: اگر این نظر مزخرف را داری عروسی را به عزا تبدیل می کنم!!!

. فرزند و تداوم انسان

از نظر روانی اکثر انسان ها می خواهند در دنیا عمر طولانی داشته باشند و نیز پس از خود تداوم شان را در فرزندان شایسته ی شان می دانند که پس از مردن باز هم زنده اند، زیرا نسل و فرزندان شان جای گزینند.

! این حقیقت را در بیان امیر بیان، امام أمیرالمؤمنین علیعليه‌السلام می خوانیم: «کسی که بدون فرزند از دنیا برود [و اندیشه فرزند داشتن نداشته باشد] گویا در بین مردم نبوده است.(وَ مَنْ ماتَ وَ لَهُ خَلَفٌ فَکَأَنَّهُ لَمْ یَمُتْ(1) ) و هرکس بمیرد و فرزند [صالح و شایسته] از او مانده باشد گویا نمرده است.»

جایگاه فرزند در اندیشه ی اندیشمندان

اندیشمندان دنیا توجّه عمیق به داشتن فرزند در خانواده ها داشته و به زبان های گوناگون آن را ابراز کرده اند.

ویل دورانت: «ازدواج به خاطر فرزند داشتن به وجود آمده است...»

نیچه: «زن معمّایی است که حلّ آن بچّه داشتن است.»(2)

1- ) وسائل الشیعه:15/96.

2- ) لذّات فلسفه: 189.

ص: 25

جان بی کایزل: «در خانواده ی بی فرزند، آن مایه ی محبّت، خوشی و سرگرمی که باید، وجود ندارد.» و نیز صدها اندیشمند دیگر.

در مکتب اسلام، فرزند به عنوان نعمت، رحمت و حسنه گفته شده است و نیز وارث زندگانی انسان که در قرآن عظیم الشأن و سخنان پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ائمه ی طاهرینعليهم‌السلام که جوشش گاه وحی اند، بسیار عالی و گاهی با حکمت و فلسفه ی آن مطرح شده است.

فرزند کمتر یا بیشتر؟

سال هاست که در کشورهای اسلامی و غیر اسلامی از طریق رسانه ها و حتّی از زبان برخی علمای مسلمان و اندیشمندان، داشتن فرزندِ کمتر تبلیغ می شود و میلیاردها دلار، یورو و... خرج می شود که از داشتن فرزند بیشتر جلوگیری شود در حالی که اسلام عزیز، مسلمانان را به داشتن فرزند بیشتر سفارش کرده است، و می فرماید: دختران حسنه و پسران نعمت اند. پس چه بهتر که فراوان باشند، و خداوند رزق همه را عنایت می فرماید:

﴿نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیّٰاهُمْ...﴾ (1) (ما شما و آنان را روزی می دهیم...) پس نگرانی چرا؟. در این باره روایات فراوان است که به ذکر یک روایت بسنده می شود.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِ:«أکْثِرُوا ٱ لْوَلَدَ اُک ٰ اثِرُ بِکُمُ ٱ لْأُمُمَ غَداً.»(2)

پیامبر: «فرزند فراوان بیاورید، در فردای قیامت زیاد بودن شما را با امّت های دیگر مطرح و بیان خواهم کرد.»

1- ) الانعام/151.

2- ) وسائل الشیعه:15/96/8.

ص: 26

فشرده ی سخن این که ازدواج شرعی و قانونی، تشکیل خانواده، تکثیر نسل و زاد و ولدهای مشروع فواید فراوانی دارد و نیز حکمت هایی در آن نهفته است، و ازدواج گریزی، گسترش فساد اخلاقی، جلوگیری از زاد و ولد قانونی، سقط جنین و... آسیب های جبران ناپذیرِی همانند انقراض نسل و... را به دنبال دارد.

یک آمار ناگوار

جام جم می نویسد:...آمار می گویند:4/14 درصد خانواده های ایرانی فرزند ندارند و حدود 19 درصد نیز تک فرزند هستند و...(1)

در ایران پس از یک دوره ی طولانی تبلیغ، تلاش و سخت گیری به نام کنترل جمعیّت؛ یک بیانیّه ی تحلیلی، اندیشمندانه، عالمانه و حکیمانه ی مقام معظم رهبری (مدّ ظلّه العالی) جو را عوض کرد و اوضاع را کاملاً تغییر داد و به راستی پنجره های امید را فراروی جامعه ی جوان گشود؛ البتّه در صحنه های عملی، فرهنگ سازی و فرهنگ پروری باید کرد.

یک نمونه ی مهم و خطرناک (انقراض نسل کره ی جنوبی)

دیلی تلگراف: طبق نتایج بررّسی تحقیقات مجلس ملّی در سئول چنانچه جلویِ نرخ پایینِ زاد و ولد در کره ی جنوبی گرفته نشود، نسل مردم کره ی جنوبی تا سال2750م منقرض می شود.

نرخ زاد و ولد درکره ی جنوبی19/1 فرزند به ازای هر زن در سال 2013م رسید. جمعیّت آن کره تا سال 2056م به40 میلیون تَن و در

1- ) روزنامه ی خراسان: تاریخ 31/6/93 ص16 شماره ی 18791 به نقل از جام جم.

ص: 27

2136م به 10 میلیون تَن می رسد، آخرین شهروندکره ی جنوبی در سال2750م می میرد و نخستین جایی است که نسل آن منقرض می شود.(1)

فرزند ناشایسته، ویران گر ارزش ها

آن گونه که فرزندان صالح مایه ی افتخار و سربلندی خانواده هستند، فرزندان ناپاک، سرکش و لااُبالی، بر باد دهنده ی افتخارات و نام و نشان خانوادگی و ارزش ها خواهند بود.

! عَنْ أَمیرِ ٱ لْمُؤْمِنینَعليه‌السلام :«وَلَدُ ٱ لسَّوْءِ یَهْدِمُ ٱ لشَّرَفَ وَ یَشْیِنُ ٱ لسَّلَفَ، وَلَدُ ٱ لسَّوءِ یَغُرُّ ٱ لسَّلَفَ وَ یُفْسِدُ ٱ لخَلَفَ.»(2)

امام أمیرالمؤمنینعليه‌السلام : «فرزند بد، شرافتِ انسان را از بنیاد ویران می کند و پیشینه ی خانوادگی را زشت و لکّه دار می سازد. فرزند ناشایسته گذشته های انسان را تباه و آینده را به فساد و تباهی می کشاند.»

ادب زشت تا نژاد زشت

آن گونه که برخی از انسان ها از نژاد و اصل و نسب فرومایه هستند، باعث ننگ جامعه اند، ! چنان چه امام حسینعليه‌السلام درباره ی عبیدالله بن زیاد فرمود: «إِنَّ ٱ لدَّعِیَّ بْنَ ٱ لدَّعِیِّ قَد رَکَزَ بَینَ ٱ ثْنَتَیْنَ بَینَ ٱ لسِّلَّهِ وَ ٱ لذِّلَّهِ وَ هَیْهَاتَ مِنّا ٱ لذِّلَّهُ...»(3) «انسان فرومایه ی پست، فرزند انسان پست، مرا در بین دو چیز مخیّر ساخته است، بین شهید شدن و بیعت کردن با یزید، و پذیرفتنِ ذلّت و زبونی از ما بسیار بسیار دور است .»

1- ) روزنامه ی خراسان: یکشنبه9/6/1393ش شماره ی 18772 ص3.

2- ) مستدرک الوسائل:2/635.

3- ) فرهنگ سخنان امام حسینعليه‌السلام

ص: 28

حضرت پیامبر مکرّم اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نقش تخریبی ادب و روش پست را همسانِ نژادِ پست و آلوده دانسته است.

! عَنِ ٱ لنَّبِیِّ ٱ لخاتَمِ«أَدَبُ ٱ لسَّوْءِ کَعِرْقِ ٱ لسَّوْءِ.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «ادب و فرهنگ زشت همانند نژادِ زشت و پست می باشد.»

بدترین فرزندان (عاق شدگان)

هر عملکرد و برخورد ناسالم و نامشروع فرزند که موجب ناراحتی و نارضایتی والدین شود وسیله ی عاق است، و عاق والدین از بزرگ ترین گناهان و سبب محروم شدن از رحمت خدا و بهشت برین است.

! عَنْ أمیرِ ٱ لْمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام :«شَرُّ ٱ لْاَوْلادِ ٱ لْعَاقُّ.»(2)

امیر مؤمنان امام علیعليه‌السلام : «بدترین فرزندان، آن است که (نسبت به والدین خود) سرکشی و نافرمانی کند»

! عَنْ أمیرِ ٱ لْمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام :«وَلَدٌ عُقُوقٌ مِحْنَهٌ وَ شُؤُمٌ.»(3)

امیرمؤمنان علیعليه‌السلام : «فرزندی که سرکشی و نافرمانی کند (در برابر پدر و مادر) سراسر محنت، رنج و نامبارکی است.»

! عَنْ أمیرِ ٱ لْمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام :«أَشَدُّ ٱ لْمَصَآئِبِ سُوءُ ٱ لْخَلَفِ.»(4)

امیرمؤمنان علیعليه‌السلام : «از بدترین مصیبت ها برای انسان (فرزندان) بدی است که بعد از انسان جایگزین گردند.»

1- 2) کنزالعمال:3/442.

2- ) غررالحکم: ح 5688.

3- ) غررالحکم: ح 5688.

4- ) غررالحکم: ح 5688.

ص: 29

لطیفه

مردی به فرزندش گفت: من تو را عاق می کنم. فرزند ناخلف گفت: من تو را قاق می کنم. دوستش خندید گفت: قاق چیست؟! گفت: همه جا مردم آزاری می کنم تا مردم پدرم را نفرین کنند و فحش بدهند.!!!

. فرزند و ناگواری ها

بزرگ کردن و تربیت فرزند، آن گونه که مایه ی امید و آرزوهاست، مایه ی نگرانی و ناگواری ها نیز خواهد بود.

! عَنِ ٱ لرَّسولِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :« ٱ لْوَلَدُ مَجْبَنَهٌ، مَبْخَلَهٌ، مَحْزَنَهٌ.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «فرزند مایه ی ترس و نگرانی (از عاقبت امر او) و بخل ورزی (به فکر حفظ جان و موفّقیت او) و مایه ی اندوه و غصّه (از مصائبی که بر او فرود می آید) می باشد».

1- ) جامع الاخبار: 284.

ص: 30

فصل دوّم: سرآغاز رسالت [تربیت پیش از ولادت]

اشاره

رسالت والدین به ویژه مادر، پیش از ولادت فرزند، بسیار مهم است و از نظر روان شناختی، تربیتِ اساسی کودک پیش از تولّدش آغاز می شود.

در صورتی می توان کودک شایسته، نخبه، نابغه و دارای شخصیّت بالا تحویل جامعه داد که به فرمان های مکتب وحی عمل شود. با توجّه به این آرمان نخستین رسالت ها را به این شرح باید در نظر داشت:

1. انتخاب همسر شایسته از خانواده ی سالم [اعمّ از دختر و پسر].

2. رعایت مقرّرات دینی در امر ازدواج.

3. فرزندخواهی به روشِ مشروع، معقول و سالم.

4. رعایت دستورهای حیاتی اسلام در انعقاد نطفه.

5. مواظبت و مراقبت مادر به عنوان مهم ترین امانت دار، در دوران بارداری از نظر وضعیّت روحی، روانی، تقیُّد به وظایف شرعی [انجام واجبات و ترک محرّمات] توجّه ویژه به خوردنی ها و آشامیدنی ها [از نظر حلال و حرام و نیز از نظر کمّیّت و کیفیّت] بلکه در تمام رفت و آمدها و برخوردها که بدون تردید اثرشگفت انگیز مادّی و معنوی خواهندگذاشت.

ص: 31

در این فصل برخی از آن مطالب به طور فشرده مطرح و مورد ارزیابی قرار خواهدگرفت. [در این باره مطالب فراوانی در کتاب ارمغان ازدواج (ارمغان1) و ارمغان خانواده (ارمغان 2) بیان شده است.]

مهم ترین حقوق فرزند

از نظر اسلام و جایگاه ویژه ی انسانی، از مهم ترین ویژگی های بشری رعایت حقوق متقابل است. بنابراین، آن گونه که والدین حقوق فراوانی بر فرزندان دارند، فرزندان نیز حقوق قابل توجّهی بر پدر و مادر دارند و جالب است که نخستین حقوق فرزندان بر پدر پیش از انعقاد نطفه ی آنان، انتخاب مادر خوب برای آن هاست و در تداوم آن، نام شایسته، ادب ارزنده و حرفه ی مناسب و نیکو برگزیدن است.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لَمّا سُئِلَ عَنْ حَقِّ ٱ لْوَلَدِ:«تُحَسِّنَ إِسْمَهُ وَ أَدَبَهُ وَ تَضَعَهُ مَوْضِعاً حَسَناً.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم (در پاسخ پرسش از حق فرزند): «نام نیکو و خوب بر او بگذاری و خوب تربیتش کنی و شغل و حرفه ی خوب و مناسبی برای او انتخاب کنی.»

دین مقدّس اسلام، توجّه به معنویّات و مادّیّات، به دین و دنیا، به فرد و جامعه دارد. شغل و حرفه ی شایسته یک ضرورت است و باید انسان به ویژه جوانان دارای کسب و کار باشند که ! امیرمؤمنانعليه‌السلام می فرمایند: «برترین چیزی که انسان را صیقل می دهد (آماده می سازد) کار است.»

1- 1) بحار/74/85/99.

ص: 32

فرزند نخبه از مادر وارسته

! عَنِ ٱ لإمامِ ٱ لصَّادِقِعليه‌السلام :«تَجِبُ لِلْوَلَدِ عَلی ٰ وَالِدِهِ ثَلاثُ خِصالٍ: إِخْتِیارُهُ لِوَالِدَتِهِ وَ تَحْسِینُ ٱ ِسْمِهِ وَ ٱ لمُبالَغَهُ فیِ تَأْدیبِهِ»(1)

امام صادقعليه‌السلام : «[از مهم ترین حقوق] برای فرزند سه حق بر پدر لازم است: مادری شایسته برای او برگزیند؛ نام نیکو برایش انتخاب کند، و در تربیت و ادب سالم او تلاش فراوان به خرج دهد.»

! عَنْ أبِی الْأَئِمَّهِ عَلیّعليه‌السلام :«أَلوَلَدُ مَطْبُوعٌ عَلی ٰ أُمِّهِ»(2)

ابوالأئمه امام علیعليه‌السلام : «فرزند بر [رفتار و همانند] مادر خویش سرشته شده است.» آری نقش مادر مهم تر و برجسته تر از نقش پدر است.

فرزند خجسته از پدر شایسته

در ارمغان ازدواج (ارمغان1) بیان شد که انتخاب همسر طرفینی است و باید زنان نیز مردان صالح و سالم را انتخاب کنند، زیرا فرزندان ارزنده از پدران شایسته به بار خواهند آمد.

! عَنِ ٱ لْإمامِ ٱ لْباقِرِعليه‌السلام :«یُحْفَظُ ٱ لْأَطْفالُ بِصَلاحِ آبآئِهِمْ»(3)

امام باقرعليه‌السلام : «کودکان و فرزندان با شایستگی پدران شان حفظ و نگهداری خواهند شد.»

! عَنِ ٱ لْإمامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«إِنَّ ٱ للهَ لَیُفْلِحُ لِفَلاحِ ٱ لرَّجُلِ ٱ لمُؤْمِنِ وُلْدَهُ وَ وُلْدَ وُلْدِهِ»(4)

1- ) بحار، 78/236.

2- ) غرر الحکم؛2/64.

3- ) بحار،15/ 178.

4- ) بحار،15/ 178.

ص: 33

امام صادقعليه‌السلام : «همانا خداوند با رستگاری و خوشبختی مرد مؤمن فرزندان و نوادگانش را شایسته و رستگار می سازد.»

پس روشن شد که انتخاب همسر در واقع انتخاب فرزند است. با آن هم باید باور داشت که نقش مادر به مراتب بالاتر از نقش پدر خواهد بود.

چه زیباست گفته ی سعدی:

امّا اگر مادر شایسته بود [دین دار، باتقوا، خوش اخلاق، بانظم، آگاه، خردمند، دور اندیش و...] فرزندِ با افتخار تحویل جامعه خواهد داد.

چه خوشایند است این سروده ی سهیلی:

والدینِ همسر همانند والدینِ خود انسان دارای حقوق مهم شرعی می باشند و باید رعایت گردند؛ اما آدم های بی فرهنگ، بی دیانت و خدانشناس نه تنها حقوق آنان را رعایت نمی کنند که به آنان بی احترامی می کنند، دشنام می دهند و حتّی به آنان ستم می کنند. [نعوذ بالله منه]

رعایت مقرّرات آمیزش

اگر مقرّرات اسلام در مواقع آمیزش رعایت شود، فرزندان شایسته و سالم به بار خواهند آمد. مثلاً اگر آمیزش با وضو، با نام خدا، در مکان مناسب، در زمان مناسب و... صورت بگیرد و نیز اگر خشونت یا افسردگی وجود نداشته باشد فرزند سالم به وجود خواهد آمد. [در این باره در کتاب

1- ) کتاب خیام و سهیلی: 76.

ص: 34

ارمغان خانواده (ارمغان2) به تفصیل سخن گفته شده است.

(مثلاً: ! از پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نقل شده است هرگاه مردی با زنی در حال حیض آمیزش کند و فرزند جزامی و یا پیس به وجود آید، تنها باید خود را سرزنش کند و... .)(1)

فرزند نداشتن

گفته شد که فرزند نخواستن عاقلانه نیست، امّا فرزند نداشتن ممکن است مصالحی داشته باشد و از اختیار انسان بیرون است. گاهی خداوند کسانی را بر اساس حکمتش از داشتن فرزند محروم می کند که حتماً مصالحی در کار است و بشر از درک آن ها عاجز است.

فرزنددارشدن و نشدن انسان، تنها کار خداست که در قرآن بسیار عالی و روشن بیان شده است:>... یَهَبُ لِمَن یَّشَآءُ إِنٰاثًا وَ یَهَبُ لِمَن یَّشَآءُ ٱ لذُّکُورَ أَوْ یُزَوِّجُهُمْ ذُکْرَانًا وَ إِنَاثًا وَ یَجْعَلُ مَن یَشَاءُ عَقِیمًا إِنَّهُ عَلِیمٌ قَدِیرٌ) (2)

>... به هر کس اراده کند دختری می بخشد و به هر کس بخواهد پسر؛ یا [اگر بخواهد] پسر و دختر هر دو را برای آنان عنایت می کند، و هر کس را بخواهد عقیم و نازا قرار می دهد؛ زیرا او دانا و توانا است. )

فرزند نخواستن (نازایی خودخواسته)

گاهی انسان در اثر بی توجّهی، بی تجربگی، لجاجت و... زمینه ی نازایی خود را فراهم می سازد. چنان چه دکتر «ساموئل رینورمیکر» آمریکایی، متخصص زنان و زایمان می گوید: «قسمت عمده ی نازایی ها

1- ) من لایحضره الفقیه:3/256.

2- الشوری: آیه 49 و 50.

ص: 35

در نتیجه ی نامطلوب بودن سلامت عمومی بدن است؛ نامساعد بودن آب، هوا، تغذیه، رعایت نکردن بهداشت، میکروبی شدن دندان ها، چرک لوزه ها، نامنظّم بودن قاعدگی، مسمومیّت های مزمن از شراب، مرفین، الکل و در سطح وسیعی زمینه ی نازایی را فراهم می سازد.

* از پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله روایت شده است: «عروس را تا هفت روز از خوردن سیبِ تُرش، سرکه، گشنیز و شیر منع کنید.» امیرالمؤمنینعليه‌السلام عرض کرد: برای چه؟ حضرت فرمود: «برای این که خوردن این چهار چیز در این ایّام رحم را سرد و عقیم می سازد.»(1)