شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فصل سوّم: آداب ویژه از آغاز ولادت

اشاره

در فصل دوّم برخی از مطالب درباره ی آداب، سنن و مقرّرات مهمّ پیش از تولّد جنین مطرح شد. در این فصل برخی از آداب و مقرّرات از آغاز ولادت تا زمان شیرخوارگی کودک به این ترتیب ارائه می شود:

مراقبت های ویژه در حین ولادت

گرچه امروز در اکثر کشورها و شهرها، امور پزشکی رونق گرفته است و زایمان زیر نظر افراد فنّی صورت می گیرد، امّا در برخی کشورها و روستا ها از دکتر و دارو و درمان، یا خبری نیست، یا کمتر و ناکافی است، بنابراین بایسته است که در حدّ توان، مقرّرات و مراقبت های مناسب درنظر گرفته شود. در این نوشتار به برخی به این شرح اشاره می شود:

1. تا کودک قدم به عالم گذاشت، گریه می کند و این گریه حیاتی است چون آغاز نفس کشیدن اوست و اگر گریه نکند خطرناک است، و باید او را به آرامی به گریه آورد.

2. هرچه سریع تر پیش از این که به دهان نوزاد چیزی وارد شود به اندازه ی عَدَس از تربت مقدّس حضرت سیّدالشّهداءعليه‌السلام مخلوط با

ص: 56

آب فرات یا آب باران و یا آب زمزم و اگر ممکن نبود کمی از خرمای پاک و حلال به نوزاد بخورانند و کامش را این گونه بردارند.

3. اگر وسایل استریل وجود نداشت با تیغ دست نخورده و یا تیغ و کاردی که تمیز و با آتش ضدّ عفونی شده باشد، باید بند ناف کودک را بلندتر و به آرامی ببرند و همواره از آن مراقبت کنند.

4. بند ناف کودک را با دقّت و احتیاط یا باید گره بزنند یا با نخ تمیز ببندند و با پنبه آن را پاکیزه کنند.

5. هر چه زودتر کودک را غسل داده با پارچه ی حلال بپوشانند.

6. اگر مشکلی جسمی یا روانی احساس کردند در حدّ توان و امکان باید به مراکز پزشکی و دکتر مراجعه کنند.

7. هرچه سریع تر (پیش از نیم ساعت تقریباً) با نام خدا مادرش او را از شیر خود تغذیه کند (و خوب است که اول از پستان راست و سپس از پستان چپ او را شیر دهد یعنی در اوّلین فرصت بلکه همواره از هر دو پستان شیر دهد). اگر کودک را زود شیر ندهند ضررهای فراوانی برای کودک و مادرش دارد و ممکن است قند کودک بیفتد.

8. نخستین شیر مادر در انسان و حیوان را خدای سبحان سرشار از مواد معدنی و پروتئین ضروری قرار داده است که با نوشیدن آن، سلامت نوزاد تأمین و بیمه می شود، محروم کردن نوزاد از شیر ولادت (آغوز) ضررهای فراوانی برای نوزاد دارد.

9. دانشمندان می گویند: تماس پوستی نوزاد با پوست مادر در نخستین

ص: 57

ساعت ولادت باعث سلامت جسمی نوزاد، تولید بهتر شیر مادر، تکاملِ عصبی کودک و ازدیاد محبّت بین مادر و نوزاد می شود.(1)

10. در صورت امکان نوزاد را باید به بیمارستان و نزد پزشک ببرند، تا از مداوای لازم و واکسن های ضروری بهره مند شود. و از خود درمانی کودک جداً بپرهیزند.

11. مادرها باید دستگاه تناسلی کودک را تمیز نگه دارند و نباید از مواد ضدعفونی کننده شیمیایی و وسایل آلوده استفاده کنند و دختر را در حال تمیزکردن از عقب به جلو تمیز نکنند.(2)

جشن تولّدکودک

از دیدگاه عقل و دین، ارزنده ترین روز برای انسان، روز ولادت اوست، زیرا دنیای اسمی تنها جایی است که انسان در آن، عنوان جانشینی خدا را با ایمان و اعمال شایسته و عبادت به خود اختصاص می دهد و با بند گی ذات حق و خودسازی می تواند به بالاترین مقام انسانی برسد.

! عَنِ الامامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«أَکْبَرُ مَایَکُونُ ٱ لإِنْسانُ یَومَ وُلِدَ.»(3)

امام صادقعليه‌السلام : «شکوهمندترین روز برای انسان، روزی است که متولّد می شود». امّا تربیت سالمِ والدین، اساتید و محیط سالم می تواند به جشن ولادت سعادت گستر کودک، روح و معنا بدهد، و هرکس باید گذشته و آینده ی خود را در آیینه ی شفّاف دین و دانش به نظاره بنشیند.

1- ) کودک زیبای من: 184.

2- ) کودک زیبای من: 201

3- ) من لایحضره الفقیه:1/194.

ص: 58

. تبریک و شاد باش فرزند

کودک سالمی که قدم به عالم می گذارد، پدر و مادر و نیز بستگان، قدوم را ارج گذاشته شادمانی می کنند، دوستان تبریک می گویند و تحفه ها تقدیم می کنند. ! از امام رضاعليه‌السلام روایت شده است: «آن گاه که امام حسن بن علیعليه‌السلام زاده شد روز هفتم جبرئیلعليه‌السلام فرود آمد و برای حضرت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تهنیت و شادباش گفت.»(1)

. نوزاد و برترین آداب

اشاره

آن گاه که خداوند، خانواده ای را با نعمت و رحمت با صفای فرزند سرافراز می فرماید، شایسته است که آن خانواده با الهام از رهنمودهای اسلام به انجام آداب دینی نوزاد بپردازد که برخی عبارت اند از:

1 غسل ولادت

وقتی که نوزاد قدم به عالم گذاشت مستحب است که او را با نام خدا بردارند و غسل ولادت بدهند. از نظر اسلام و فتوای فقها و مراجع تقلید غسل دادن نوزاد مستحب است، اگر چه در روایات کلمه ی واجب آمده است که عبارت است از انجام غیر الزامی.

! عَنِ الامامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«غُسْلُ ٱ لْمَوْلُودِ واجِبٌ.»(2)

امام صادقعليه‌السلام : «غسل و شستشوی نوزاد واجب است (= مستحب است).» فقها از کلمه ی واجب، استحباب مؤکّد را منظور کرده اند.

1- ) وسائل الشیعه:15/159.

2- ) وسائل الشیعه:2/37.

ص: 59

2 پیچیدن نوزاد با پارچه ی سفید

مستحب است که نوزاد را پس از غسل دادن با پارچه ی حلال، پاکیزه و سفید بپوشانند. ! چنان چه در روایت دارد که پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پارچه ی زرد را از بدن امام حسنعليه‌السلام برداشت و پارچه ی سفید خواست و امام حسنعليه‌السلام را با پارچه ی سفید پوشاند.(1)

3بازکردن کام نوزاد با ...

مستحب است که با نام خدای سبحان، کام نوزاد را با تربت امام حسینعليه‌السلام یا با خرما همراه آب فرات یا آب باران، باز یا شیرین کنند و این است سرآغاز خجسته.

! عَنِ الامامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«حَنِّکُوا أَوْلادَکُمْ بِماءِ الْفُراتِ وَ بِتُرْبَتِ ٱ لحُسَیْنِ فَإِنْ لَّم یَکُنْ فَبِماءِ ٱ لسَّمآءِ.»(2)

امام صادقعليه‌السلام : «کام نوزادان خویش را با آب فرات و تربت امام حسینعليه‌السلام بردارید و باز کنید، و اگر ممکن نشد با آب باران.»

! در برخی روایات خرما سفارش شده است. «پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم کام امام حسن و امام حسینعليه‌السلام را با خرما گشود.»(3)

1- ) وسائل الشیعه:15/142.

2- ) مکارم الاخلاق: 229.

3- ) فروع کافی:2/88.

ص: 60

4 نوزاد و نخستین کلاس (آوای اذان و اقامه)

مستحب است که در گوش راست نوزاد اذان و در گوش چپ او اقامه را بگویند. [و مستحب است کسی که اذان می گوید با وضو، رو به قبله، با نیّت پاک و متوجّه عنایات خدا باشد.] (اذان و اقامه برترین سرآغاز آموزش کودک از زمان تولّد اوست).

! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام :«إِنَّ رَسُولَ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قالَ:«مَنْ وُلِدَ لَهُ مَولُودٌ فَلْیُؤَذِّنْ فی اُذُنِهِ ٱ لْیُمْنی ٰ وَ لْیُقِمْ فی ٱ لْیُسْری ٰ فَإِنَّ ذ ٰ لِکَ عِصْمَهٌ مِنَ ٱ لشَّیْطاَنِ»؛ وَ إِنَّهُ أَمَرَ أَنْ یُّفْعَلَ ذ ٰ لِکَ بِالْحَسَنِ وَ الْحُسَینِعليه‌السلام ...»(1)

امیرالمؤمنین امام علیعليه‌السلام روایت کرده است که پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: «هر که دارای فرزند شود سنّت است که در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگویند، زیرا این عمل نوزاد را از نفوذ شیطان حفظ می کند، و [حضرت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ] دستور داد که با حسنینعليه‌السلام آن گونه عمل کنند، و نیز امر فرمود که در گوش های شان سوره ی حمد، آیه الکرسی، انتهای سوره ی حشر، سوره های توحید، فلق و ناس را نیز بخوانند.(2)

لالایی چیست؟

«لالایی» همان کلمه ی مقدّس «لا إِلهَ إلّا ٱ للهُ» است،که مسلمانان فرزندان شان را با این شعار نوازش می دهند، اما آن را مخفّف کرده «لالایی» می گویند.

1- ) دعائم الاسلام:1/147؛ البحار: 104/126.

2- ) دعائم الاسلام:1/147؛ البحار: 104/126.

ص: 61

5 استفاده از زعفران

نشانه گذاری سر نوزاد با زعفران برنامه ی حکمت آمیز دیگری است: !عَنِ ٱ لإمامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«... وَ ٱ لخامِسُ یُلْطَخُ رَأْسُهُ بِ ٱ لزَّعْفَرانِ ...»(1)

امام صادقعليه‌السلام : «... پنجم (از برنامه های نوزاد) آن است که با زعفران بر سر او نشانه و علامت گذاشته شود ...»

آغاز کودکی امام رضاعليه‌السلام برترین الگو

نمونه ا ی از برترین نوزاد در خاندان وحی از زبان مادرِ امام رضاعليه‌السلام این گونه بیان شده است:

! نَجْمَهُ اُمُّ الرِّضاعليه‌السلام تَقُوْلُ:«لَمَّا وَضَعْتُ إِبْنِی عَلِیّاً دَخَلَ اِلَیَّ أَبُوهُ مُوسَی بن جَعفرعليه‌السلام فَناوَلْتُهُ إِیّاهُ ...»(2)

نجمه خاتون مادر امام رضاعليه‌السلام می گوید: «آن گاه که فرزندم علی (امام رضاعليه‌السلام ) را به دنیا آوردم، پدرش موسی بن جعفرعليه‌السلام نزد من آمد، نوزاد را در جامه ی سفید پوشاندم و به دستش دادم؛ در گوش راستش اذان و در گوش چپش، اقامه گفت، سپس آب فرات خواست و با انگشت مبارک خود به کام نوزاد (امام رضاعليه‌السلام ) نهاد.»

[این است نمونه ای از سیره ی عملی آن حضرت درباره ی نوزاد]

6 تراشیدن موی سر و سوراخ کردن گوش نوزاد

مستحب است در هفتمین روز ولادت نوزاد، سر او را بتراشند وبه وزن

1- ) دعائم الاسلام:104/122. مکارم الاخلاق:261.

2- ) عیون الاخبار: 14، الوسائل:15/138.

ص: 62

موی سرش طلا یا نقره به عنوان صدقه به فقیر بدهند، و نیز گوش نوزاد را سوراخ کنند. [بدون تردید در هر برنامه ی اسلامی حکمت هایی نهفته است.]

! از امام صادقعليه‌السلام سؤال شد. چرا موی سر نوزاد تراشیده شود؟ (قالعليه‌السلام :«تَطْهیراً مِنْ شَعْرِ ٱ لرَّحِمِ.») امامعليه‌السلام فرمود: «از آن رو که نوزاد از موی [دوران جنینی در] زهدان و رحِم، پیراسته و پاکیزه شود.»(1)

! از امام صادقعليه‌السلام نقل شده است: «طفلی را جهت دعا محضر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آوردند چون کاکُل داشت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دعا نکرد و دستور داد که موی سر نوزاد را بتراشند و فرمود که موی شکم طفل را نیز بتراشند.»(2)

فقها فرموده اند: اگر در روز هفتم موی سر کودک را نتراشند، استحباب آن از بین می رود.

7 نوزاد و گوشواره

از نظر اسلام گوشواره به گوش نوزاد کردن مستحب است.

! از امام رضاعليه‌السلام روایت شده است: «... سوراخ گوش راست (امام حسن و امام حسینعليه‌السلام ) در لاله گوش قرار داشت و سوراخ گوش چپ در بالای گوش، آن گاه گوشواره ای زیرین در گوش راست و گوشواره ای زَبَرِین در گوش چپ قرار داشت.»(3)

1- ) مکارم الاخلاق: 262، البحار: 104/123.

2- ) الفروع:2/92. الوسائل15/74.

3- ) همان:15/159. الفروع:2/90.

ص: 63

8. نوزاد و عقیقه

اشاره

مستحب است که در روز هفتم ولادتِ نوزاد برای او عقیقه کنند. [شتر، گاو یا گوسفند.]

! ابن مارد می گوید از امام صادقعليه‌السلام درباره ی عقیقه سؤال کردم حضرت فرمود: «گوسفند، یا گاو و یا شتر.»(1)

عقیقه دارای آداب فراوان استحبابی است که برخی عبارت اند از:

الف. عقیقه برای فقیر و غنی مستحب است، امّا اگر کسی هیچ توان مالی نداشته باشد استحباب آن ساقط می شود.(2)

ب. در روایات و نظریات مراجع آمده است: مستحب است که برای پسر حیوان نر و برای دختر حیوان ماده را عقیقه کنند.

ج. عقیقه در روز هفتم ولادت انجام شود و اگر انجام نشد استحباب آن باقی است هر وقت که بخواهند عقیقه کنند تا آخر عمر و....(4)

د. در هنگام عقیقه توجّه به خدا و دعاکردن مستحب است و نیز مستحب است که سلامتی مادّی و معنوی کودک را از خدا بخواهند و از شرّ شیطان به خدا پناهنده اش کنند...(5)

1- ) الوسائل:15/146.

2- ) برگرفته از روایات از وسائل الشیعه:15/148. و نظر مراجع تقلید.

3- ) برگرفته از روایات از وسائل الشیعه:15/148. و نظر مراجع تقلید.

4- ) همان.برگرفته از روایات از وسائل الشیعه:15/148. و نظر مراجع تقلید.

5- ) برگرفته از روایات از وسائل الشیعه:15/148. و نظر مراجع تقلید.

ص: 64

دعای مخصوص عقیقه

! از امام صادقعليه‌السلام روایت شده است که شایسته است در وقت عقیقه کردن این گونه دعا کنند:

« ٱ للّهُمَّ مِنْکَ وَ لَکَ ما وَهَبْتُ وَ أَنْتَ أَعْطَیْتَ، أَللّهُمَّ فَتَقَبَّلْهُ مِنّا عَلی ٰ سُنَّهِ نَبِیِّکَ سپس بگویند: «أَعُوذُ ب ٱ للهِ مِنَ ٱ لشَّیْطانِ ٱ لرَّجیمِ، بِسْمِ ٱ للهِ ٱ لرَّحْمنِ ٱ لرَّحِیمِ»، آن گاه عقیقه را ذبح کنند و بگویند: «لَکَ سَفَکْتُ ٱ لدِّمآءَ لاشَرِیکَ لَکَ. وَ ٱ لْحَمْدُ لِلّ ٰ هِ رَبِّ ٱ لْعَالَمِینَ، أَللّهُمَّ اِخْسَأِ ٱ لشَّیْطانَ ٱ لرَّجِیمَ.»(1)

[دعای دیگری را در کتاب «گلواژه های معارف» آورده ام.]

و. مکروه است که والدین به ویژه مادر از عقیقه ی فرزند بخورند و حتّی افراد تحت تکفّل پدر.

! عَنِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«... وَ لایَأکُلُ مِنْهُ أَبَوانِ ...»

امام صادقعليه‌السلام فرموده اند: «...و والدین از عقیقه استفاده نکنند... .»(2)

ز. اگر نوزاد قابله داشته باشد، مستحب است که ران عقیقه را به قابله [ماما] بدهند. [روایات شاهدی بر مدّعاست.]

! عَنْ أَبی عَبْدِاللهِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«أَلْعَقِیْقَهُ یَومَ ٱ لسّابِعِ وَ تُعْطَی ٰ ٱ لْقابِلَهُ ٱ لرِّجْلَ مَعَ ٱ لْوَرِکِ.»(3)

امام صادقعليه‌السلام : «عقیقه در روز هفتم ذبح شود و ران و بالای ران به قابله (ماما) داده شود.»

1- ) وسائل الشیعه:15/155. الفروع2/90.

2- ) نظر مراجع تقلید.

3- ) وسائل الشیعه:15/150، فروع کافی:2/89.

ص: 65

ح. مستحب است که گوشت عقیقه را بپزند و به مسلمانان وابسته و فامیل و همسایه ها بدهند و مقداری از آن را هم صدقه بدهند.

! عَنِ ٱ لإمامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«... وَ یُدْعی ٰ نَفَرٌ مِنَ ٱ لمُسْلِمِینَ فَیَأکُلُونَ وَ یَدْعُونَ لِلْغُلامِ.»(1)

امام صادقعليه‌السلام : «... گروهی از مسلمانان [برای عقیقه] دعوت شوند و از آن بخورند و برای نوزاد دعا کنند.»

ط. بهتر است که استخوان های [اصلی چهار ران و دست] عقیقه را نشکنند. امّا دفن استخوان عقیقه را مراجع مطرح نکرده اند.

ی. قربانی کردن در عید قربان از عقیقه کفایت می کند. جایز است که ثروتمندان و سادات هم از گوشت عقیقه بخورند.(2)

ک. بهتر است که کله و پاچه، پوست و جگر عقیقه را به فقیر بدهند.

لطیفه

به پدری گفتند: شما از گوشت عقیقه فرزندتان نخورید. پدر با عصبانیّت گفت: گوشت به این گرانی همه بخورند من چه گناهی کرده ام که نخورم، من یا می میرم یا از این گوشت می خورم!!!

ختنه کردن نوزاد

اشاره

یکی از برجسته ترین حقوقی که نوزادِ پسر بر والدین خویش به ویژه پدر دارد، ختنه کردن اوست. اسلام ختنه کردن را تکلیف شرعی ولیّ فرزند دانسته و بر او واجب کرده است. و اگر ولیّ تا پیش از تکلیفِ

1- ) وسائل الشیعه:15/150، فروع کافی:2/89.

2- ) نظر مراجع عالی قدر تقلید.

ص: 66

پسرش، او را ختنه نکرد، پس از تکلیف بر خود پسر واجب است که خود را ختنه کند، امّا ختنه کردن در روز هفتم ولادت مستحبّ مؤکّد گفته شده است و فواید فراوانی دارد.

! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :« ٱ ِخْتَتِنُوا أَوْلادَکُمْ یَوْمَ ٱ لسّابِعِ، فَإِنَّهُ أَطْهَرُ وَ أَسْرَعُ لِنُبَاتِ ٱ للَّحمِ، إِنَّ ٱ لْأَرْضَ تُنَجَّسُ بِبَوْلِ ٱ لْأَغْلَفِ أَرْبَعِینَ صَباحاً.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «در روز هفتم، نوزادان خود را ختنه کنید، زیرا به طهارت و پاکدامنی آنان افزوده می شود، و گوشت اندام شان بیشتر رشد می کند، ادرار کسی که ختنه نشده است، تا چهل روز زمین را نجس می کند.»

دعای ختنه

! عَنِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«فِی ٱ لصَّبِیِّ إِذَا خَتَنَ قَالَ: «یَقُولُ: أَللّ ٰ هُمَّ هذِهِ سُنَّتُکَ وَ سُنَّهُ نَبِیِّکَ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ ٱ تِّباعٌ مِّنّا لَکَ وَ لِنَبِّیِکَ بِمَشِیَّتِکَ وَ بِإِرَادَتِکَ وَ قَضآئِکَ لِأَمرٍ أَرَدتَهُ وَ قَضآءٍ حَتَمتَهُ وَ أَمرٍ أَنفَذتَهُ وَ أَذَقتَهُ حَرَّ ٱ لحَدِیدِ فِی خِتانِهِ وَ حِجامَتِهِ، بِأَمرٍ أَنتَ أَعرَفُ بِهِ مِنّی. أَللّهُمَّ فَطَهِّرهُ مِنَ الذُّنُوبِ. وَ زِد فِی عُمرِهِ وَ ٱ دفَعِ ٱ لآفاتَ عَن بَدَنِهِ وَ ٱ لأَوجاعَ عَن جِسمِهِ. وَ زِدهُ مِنَ ٱ لغِنی. وَ ٱ دفَع عَنهُ ٱ لفَقرَ فَإِنَّکَ تَعلَمُ وَ لا نَعلَمُ.» (مفاتیح الجنان :916.)

ختنه ی پیرمردها

! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام :«إِذَا أَسْلَمَ ٱ لرَّجُلُ ٱ خْتَتَنَ وَ لَوْ بَلَغَ ثَمانِینَ سَنَهٍ»(2)

1- ) مستدرک الوسائل:2/622.

2- ) فروع کافی:2/91، وسائل الشیعه:15/166.

ص: 67

امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام : «هرگاه مردی مسلمان شود، باید ختنه گردد. هر چند به هشتاد سالگی رسیده باشد.»

نام گذاری نخستین نیکی

اشاره

از حقوقی که فرزندان بر والدین دارند یکی انتخاب نام خوب است.

! عَنِ ٱ لإمامِ ٱ لکاظِمِعليه‌السلام :«أَوَّلُ مَایَبِرُّ ٱ لرَّجُلُ وَلَدَهُ أَن یُّسَمِّیَهُ بِ ٱ سْمٍ حَسَنٍ، فَلْیُحْسِنَ أَحَدُکُمُ ٱ سْمَ وَلَدِه.»

امام کاظمعليه‌السلام : «نخستین نیکی پدر به فرزندش آن است که نام نیکو برایش برگزیند، هر یک شما باید نام خوب برای فرزندش انتخاب کند.»

لطیفه

خداوند برای خانواده ای پسری عنایت فرمود، یکی از دوستان از او سؤال کرد اسم پسرت را چه گذاشتی؟ گفت: غریبانه فقیرانه «مَردْ مُرتضی علی شیر خدا»!!! مرد پرسید: نامی بلندتر از این پیدا نکردی؟!.

در این بخش به برخی مطالب ویژه درباره ی نام نهادن اشاره می شود:

الف برترین نام ها

بهترین نام ها، همان نام هایی است که از عبودیت و بندگی حکایت داشته باشد، یا نام پیامبران و امامان خصوصاً نام نبی مکرّم اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم باشد.

! عَنِ الامامِ ٱ لباقِرِعليه‌السلام : «أَصْدَقُ الاَسْماءِ ما سُمِّیَ بِ ٱ لْعُبُودِیَّهِ وَ أَفْضَلُها، أَسْمآءُ ٱ لْأَنْبِیآءِ.»(2)

1- ) وسائل الشیعه:15/122، فروع کافی:2/86.

2- ) وسائل الشیعه:15/122، فروع کافی:2/86.

ص: 68

امام باقرعليه‌السلام : «راست ترین نام ها، نامی است که از بندگی حکایت کند. [مثل عبدالله، عبدالرّحیم و...] و برترین نام ها نام های پیامبران است.»

ب نام مقدّس محمّد

از برترین نام ها، نام حضرت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله است که مسلمانان با افتخار آن نام را انتخاب می کنند تا از برکات آن بهره مند شوند. [به ویژه آن که مرکّب باشد؛ مثل احمد حسین، حسن علی، محمد جواد، محمد جمال، محمد علی، محمدرضا، محمدمهدی، محمدصادق، محمدهادی، فاطمه کوثر، زهرا سادات و...که دارای دو قداست می باشند.]

! عَنِ ٱ لإمامِ ٱ لرِّضاعليه‌السلام : « ٱ لْبَیْتُ ٱ لَّذِی فِیهِ مُحَمَّدٌ یُصْبِحُ أَهْلُهُ بِخَیْرٍ وَ یُمْسُونَ بِخَیْرٍ.»(1)

امام رضاعليه‌السلام : «خانه ای که در آن «محمّد» نام باشد، ساکنانش روز را با خیر و خوبی آغاز و با خوبی به فرجام می رسانند.»

! از امام محمّد باقرعليه‌السلام روایت شده است: « هرگاه شیطان می شنود که کسی را با نام محمّد یا با نام علیّ (و امثال آن نام های مقدّس) خطاب می کنند، همانند سُربِ گداخته ذوب می شود.»(2)

ج نام محمّد، سند بهشت

درباره ی نام گذاری با نام محمّد احادیث فراوانی وجود دارد که به ذکر برخی بسنده می شود:

1- ) وسائل الشیعه:15/12. عدهالدّاعی: 59.

2- ) وسائل الشیعه:15/12. عدهالدّاعی: 59.

ص: 69

!عَنِ الرَّسولِ ٱ لأعظ:«مَن وُلِدَ لَهُ مَولُودٌ ذَ کَرٌ فَسَمّاهُ مُحَمَّداً حُبّاً وَ تَبَرُّکاً بِ ٱ سْمِی کانَ هُوَ وَ مَولُودُهُ فِی ٱ لجَنَّهِ.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «هر کس دارای فرزند پسر شود با انگیزه ی دوستی من و تبرک جستن به نام من، نام او را محمّد گذارد، خود و فرزندش در بهشت [اهل بهشت] خواهند بود [البتّه شرایط مهمّی دارد].»

د محمّد نخستین نام تا هفت روز

چه ارزنده است که نخستین نامِ نوزاد محمّد باشد. [سنّت حسنه.]

! عَنْ أبی عَبْدِاللهِعليه‌السلام :«لایُولَدُ لَنا وَلَدٌ إِلَّا سَمَّیْناهُ مُحَمَّداً فَإِذا مَضی ٰ سَبْعَهُ أَیَّامٍ فَإِن شِئ ۟ نا غَیَّر ۟ نَا وَ إِلَّا تَرَکْنَا.»(2)

امام صادقعليه‌السلام : «هرپسری که در خانواده ی ما زاده می شود، نخست نامِ محمّد را بر او می گذاریم،آن گاه که هفت روز گذشت [روز نام گذاری] اگر خواستیم نام دیگری برایش انتخاب می کنیم، وگرنه همان نام را می گذاریم.»

یادآوری: با توجّه به مصالح مهم، شایسته است که مؤمنان فرزندان شان را محمّد، علی، باقر، هادی، مهدی، رضا، فاطمه، زهرا، راضیه، مهدیه، مریم، زینب، حسن، حسین و... نام کنند. در روایاتی ترک نام پیامبر نکوهش شده است. [امروز در جهان از مردها نام مبارک محمّد بالاترین آمار را دارد و از زن ها نام مقدّس فاطمه و زهرا]

1- ) کنزالعمال:16/ 422.

2- ) وسائل الشیعه:15/125، فروع کافی:2/86.

ص: 70

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «مَن وُلِدَ لَهُ أَرْبَعَهُ أَولادٍ، لَم یُسَمَّ أَحَدَهُمْ بِ ٱ سْمِی فَقَدْ جَفانِی.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «هرکس دارای چهار فرزند شود و یکی را به نامِ من نام نکند بر من جفا کرده است.» [در برخی روایات نامِ محمّد آمده است].

نکته ی مهم این است که هرگاه کسی را نام خوب گذاشتند در گفتار نباید نام را خراب تلفظ کنند. مثلاً محمّد را ممد، مهدی را مِیتی، حسین را سین، کربلایی را کبلی و فاطمه را فاطی نباید تلفظ کنند که اهانت آمیز و زشت است. اگر شخص راضی نباشد حرام خواهد بود.

ه فقرزدایی با نام های نیک

نام های ارزنده باعث برکت و از عوامل فقرزدایی است.

!عن أبی ٱ لحَسَنعليه‌السلام :«لاَیَدْخُلُ ٱ لفَقْرُ بَیْتًا فِیهِ ٱ ِسْمُ مُحَمَّدٍ، أَو أَحْمَدَ أَوْ عَلِیٍّ... أَو عَبْدِ ٱ للهِ أَوْ فَاطِمَهَ مِنَ ٱ لنِّسَآءِ.»(2)

امام کاظمعليه‌السلام : «خانه ای که ساکنانش یکی از این نام ها را داشته باشند محمّد، احمد، علی، حسن، حسین، جعفر، طالب، عبدالله و فاطمه از زن ها، همواره از فقر و تنگدستی محفوظ می ماند.»

و تذکر مهم و قابل توجه

برخی نام ها مخصوص خداست، مثل «الله»، «وهّاب»، «غفّار»، «خالق»،«رزّاق» و... اگرکسی به نام عبدالله، عبدالوهّاب، عبدالغفّار و...

1- ) وسائل الشیعه:15/125، فروع کافی:2/86.

2- ) وسائل الشیعه:15/125، فروع کافی:2/86.

ص: 71

نامیده شد، در وقت خطاب نباید کلمه ی «عبد» را حذف کنند. مثلاً اگر کسی را الله، وهّاب، غفّار، رزّاق بگویند درست نیست بلکه باید عبدالله، عبدالجبّار، عبدالغفّار و عبدالخالق بگویند وگرنه اشکال دارد.

توجّه و دقّت

اگر کسی را عبدالاحمد، عبدالرّسول، عبدالعلیّ، عبدالحسین، عبدالزهراء بنامند اشکال ندارد، چون عبد در این جا به معنای غلام است. لذا فرقی بین غلام حسین و عبدالحسین نیست و جداً بدون اشکال است.

نکته دیگر

انتخاب نام خوب برای انسان ها ارج نهادن به آنان است. سایر مخلوقات نیز نباید با نام های نامناسب، زننده و زشت خوانده شوند، به ویژه شهرها، روستاها، محله ها، خیابان ها، و... و باید نام های زشت را تغییر داد. (نام های پرمحتوا و زیبا یا نام های زشت و زننده نمایان گر سطح فکر و فرهنگِ هر ملت و مردم است.)

سنت تغییر نام زشت

اشاره

پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همواره نام های زشت را به نام های زیبا تغییر می داد.

!عَنِ الامامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«کانَ رَسولُ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یُغَیِّرُ ٱ لأَسْمآءَ ٱ لقَبِیحَهَ فِی ٱ لرِّجالِ وَ ٱ لْبُلْدَانِ.»(1)

امام صادقعليه‌السلام : «سیره ی پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم این بود که نام های زشت و زننده ی افراد و مکان ها و شهرها را [به نام خوب] تغییر می داد.»

1- ) بحار الانوار: 104/127، قرب الاسناد:45.

ص: 72

عن بن عمر:«إِنَّ إِبْنَهً لِعُمَرَ کانَت یُقالُ لَهاعاصِیَهٌ فَسَمّاها رَسُولُ ٱ للهِ جَمیلَهً»(1).

فرزند عُمر می گوید: «عُمر (خلیفه ی دوم) دختری به نام عاصیه داشت (=گناه کار و سرکش ) رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم [نام او را تغییر داد] و او را جمیله نامید. (= زیبا و خوش منظر.)

از نظر روان شناسی انسان های خردمند از نام های خوب، عظمت آفرین و پرمحتوا لذّت می برند و از نام های زشت و تحقیرآمیز رنج. متأسفانه برخی نام ها بسیار زننده و توهین آمیز است.

مثلاً نباید دختران که مایه ی رحمت خدایند را فتانه (فتنه جو و...)، افسانه (داستان خیالی و...)، پریسا (جن گیر و...) و پسران که نعمت های خدای سبحانند را پژمان (افسرده، ناامید و...) نام گذاری کنند.

نام های اکبر، اصغر،کبری و صغری که کلمات عربی می باشند به معنای بزرگ و کوچک، به تنهایی زیبنده نیستند بلکه باید نام دیگر ضمیمه شود مثل علی اکبر، علی اصغر، زینب کبری، فاطمه ی صغری و....

لطیفه:

مردی پسرش را که گوش های بزرگ داشت فیل گوش نام کرده بود، روحانی محل ناراحت شد و آن پسر را گل محمد نامید.

شخصیت در نام مناسب

! از جانب امپراتور روم، مردی مسیحی، در خدمت پیامبر گرامی اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد. حضرت از نامش پرسید، مسیحی گفت: «نام من

1- ) صحیح مسلم :6/173

ص: 73

عبدالشمس» [= بنده ی خورشید] است، حضرت فرمود:«بَدِّلْ ٱ سْمَکَ فَإِنِّی اُسَّمِیکَ عَبدَ ٱ لوَهّابِ.» پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: «نامت را تغییر بده! من تو را عبدالوهّاب، [= بنده ی خداوند بسیار بخشنده] می نامم.»(1)

! سهیل بن سعد می گوید:«مردی از اصحاب پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اسود[=سیاه] نام داشت، حضرت او را ابیض [= سفید] نام کرد.(2)

خواندن با القاب زشت

اشاره

در اسلام از یاد کردن انسان با نام و القاب زشت جداً نهی شده است. خداوند در آیه ی 11 و 12 سوره ی مبارکه ی حجرات مسلمانان را از شش گناه خطرناک نهی فرموده است که عبارتند از:

1 مسخره کردن مردم [و ارزش های دینی و...].

2 عیب جویی و طعنه زدن به دیگران.

3 با نام و لقب زشت خواندن مؤمنان و...

﴿... وَ لَاتَنَابَزُوا بِ ٱ لْأَلْقَابِ ...﴾( 3) ﴿ و با لقب های بد، زشت و زننده یکدیگر را یاد نکنید ﴾

4 سوءِ ظن و بدگمانی کردن به خدا و مردم.

5 تجسّس نمودن از عیب ها وکارهای خصوصی مؤمنین.

6 غیبت کردن مؤمنان [گناه بزرگ و خطرناک].

1- ) مستدرک الوسائل:15/138.

2- ) کنزالعمال:16/596.

3- ) الحجرات: آیه ی 11.

ص: 74

قابل توجه است که خواندن مسلمان با لقب و نام زشت در ردیف پنج گناه خطرناک دیگر در قرآن عظیم الشأن آمده است. و نیز همه ی شش مورد به منظور حفظ حیثیت و آبروی مسلمانان و تأمین امنیت عمومی در پرتوی آموزه های دینی مطرح شده است. [هرکه می خواهد آبرویش حفظ شود باید آبروی مسلمانان را حفظ کند.]

شیطان را نباید شاد کرد

! عَنِ الامامِ ٱ لباقِرِعليه‌السلام : «إِنَّ ٱ لشَّیطانَ... اِذَا سَمِعَ مُنادِیاً یُنادِی بِ ٱ سمِ عَدُوٍّ مِنْ أَعْدَائِنا ٱ ِهْتَزَّ وَ ٱ خْتَالَ.»(1)

امام باقرعليه‌السلام : «هرگاه شیطان می شنود که کسی را با نام یکی از دشمنان ما خطاب می کنند، از نشاط، خوشحالی و غرور لبریز می شود. [و به خود می بالد.]

رستاخیز در پرتوی نام شایسته

از فواید نام خوب و با معنویت این است که خدای سبحان به خاطرآن نام برای بنده ی خود نوری در قیامت عنایت می کند.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِ الاعْظَمِ:«إِسْتَحْسِنُوا أَسْمائَکُمْ فَإِنَّکُمْ تُدْعَوْنَ بِها یَوْمَ ٱ لقِیامَهِ: قُمْ یَا فُلانُ بنُ فُلانٍ! إِلی ٰ نُورِکَ وَ قُمْ یا فُلانُ بنُ فُلانٍ! لا نُورَ لَکَ.»(2)

1- ) وسائل الشیعه:15/130

2- ) الکافی6/19.

ص: 75

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «نام های خویش را نیکو برگزینید، زیرا روز قیامت با همان نام ها خوانده می شوید. [اگر نام نیکو داشته باشید، خطاب می شوید] «ای فلان بن فلان برخیز به سوی نور خود بشتاب. [امّا اگر نام نیکو ندارید خطاب می شوید «ای فلان بن فلان برخیز برای تو نوری وجود ندارد».