شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

لطیفه

از جوان زرنگی پرسیدند نام شما چیست؟ گفت: نام من بَرّه است. گفتند: ای گوسفند کوچولو در قیامت با نام گوسفند خوانده خواهی شد، این چه نامی است؟ گفت: خدا کند چون گوسفند حلال و بی گناه باشم، مبادا کسی با نام نجسِ خوک، بوزینه و...خوانده شود. [برّه= نیکوکار.]

. نوزاد و شیر مادر

خدای حکیم برترین غذا برای نوزاد از شیره ی جان مادرش عنایت فرموده است، زیرا شیر مادر غذای کامل و برای جسم و روح کودک سودمند است. اسلام تنها رشد جسمی کودک را مورد توجه قرار نداده است بلکه تمام نیازهای مادی و معنوی او را در نظر گرفته است؛ لذا برترین چیز نوشیدنی برای او که پاسخگوی کامل اوست، شیر مادر است.

گرچه می شود نوزاد از شیر حیوانی، شیر مصنوعی و... استفاده کند امّا از مزایای شگفت انگیز شیر مادر بی بهره خواهد ماند.

! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«لَیْسَ لِلصَّبِیِّ خَیْرٌ مِنْ لَبَنِ اُمِّهِ.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «برای کودک خوب تر و ارزنده تر از شیر مادرش نیست.»

1- ) وسائل الشیعه:15/188؛ عیون الاخبار: 202.

ص: 76

! عنْ أمیرِالمُؤمنینَ عَلیٍّعليه‌السلام :«ما مِنْ لَبَنٍ رُضِعَ بِهِ ٱ لصَّبِیُّ أَعْظَمُ بَرَکَهً عَلَیْهِ مِن لَّبَنِ اُمِّهِ.»(1)

امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام : «برای کودک هیچ شیری با برکت تر از شیر مادرش نیست.»

. بهره وری کودک از هر دو سینه مادر

از دیدگاه اسلام کودک باید از هر دو سینه مادر شیر بنوشد، زیرا در آن فواید و حکمت های شگفت آوری نهفته است و نیز خدای سبحان در یکی آب و در دیگری غذا قرار داده است.

! عنِ الرَّسولِ الاکْرَمِ7:«جَعَلَ ٱ للهُ تَعالی ٰ رِزْقَهُ فیِ ثُدْیَیْ اُمِّهِ فِی أَحَدِهِما شَرابُهُ وَ فِی ٱ لآخَرِ طَعَامُهُ.»(2)

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «خدای بزرگ روزیِ کودک را در هر دو پستان مادرش قرار داده است؛ در یکی نوشیدنی و در دیگری، غذا.»

! اُم اسحاق دختر سلیمان می گوید: «من یکی از دو پسرم محمد یا اسحاق را شیر می دادم که امام صادقعليه‌السلام مرا دید و توصیه فرمود: «ای مادر اسحاق! نوزاد را تنها از یک پستان شیر نده، بلکه از هر دو پستان شیر بده؛ زیرا در یکی غذا نهفته است و در دیگری، نوشیدنی [آب لازم].»(3)

شیر دادن فرزند از یک پستان مشکلات فراوانی را به بار می آورد:

1- ) همان و فروع کافی،2/92.

2- ) وسائل الشیعه:15/176؛ الفقیه:2/358.

3- ) همان و فروع:2/62.

ص: 77

1. کودک یا تشنه می ماند و یا گرسنه و ممکن است که سلامتی کودک مواجه با خطر گردد.

2. کودک با طرفی که بیشتر خوابانده شده و شیر خورده، همان طرف سر کودک پهن تر خواهد شد.

3. یک طرف سینه ی مادر، بزرگ تر و طرف دیگرش کوچک تر می شود.

4. به تعادل مزاج و سلامت مادر نیز اثر خواهد گذاشت.

اما اگر یک سینه از کار بیافتد، ممکن است خداوند در سینه دیگر آب و غذا را با هم فراهم کند و مشکلی ایجاد نشود.

. کودک و شیرده پاکیزه

از نظر دانش زندگی، علوم تربیتی و آثار شگفت انگیز تغذیه، شیر و غذا در ساختن شخصیت کودک نقش به سزایی دارد، لذا شخصیت ارزنده و معنویِ زن شیرده [اعم از مادر یا دایه] در فرهنگ اسلام مورد توجّه و عنایت ویژه قرار گرفته است.

! عَنِ الامامِ أبی جَعفَرٍ محمَّدٍ ٱ لباقِرِعليه‌السلام :«عَلَیْکُمْ بِ ٱ لْوَضّآءِ مِنَ ٱ لظُّؤْرَهِ، فَإِنَّ ٱ للَّبَنَ یُعْدِی.»(1)

امام باقرعليه‌السلام : «بر شما باد که از بین زنان شیرده پاکان و پاکیزگان را برگزینید؛ زیرا شیر سرایت دهنده ی (ویژگی های شخصیتی) است.»

. شیرِ زنانِ خوش سیما

آن گونه که حالات روحی، روانی و اخلاقی زن شیرده به نوزاد سرایت می کند، حالات ظاهری (زیبائی و زشتی) او نیز بر شیرخوار اثر

1- ) وسایل الشیعه:15/189؛ فروع کافی:2/93.

ص: 78

می گذارد. این حقیقت در کلام خاندان رسالت مطرح شده است.

! عَنْ أبی جَعفَرٍٱلباقِرِعليه‌السلام :«اِسْتَرضِعْ لِوَلَدِکَ بِلَبَنِ ٱ لحِسَانِ وَ اِیَّاکَ وَ ٱ لقِبَاحِ، فَاِنَّ ٱ للَّبَنَ قَدْ یُعدِی.»(1)

امام باقرعليه‌السلام : «شیر زنان زیباروی را به فرزند خود بده. مبادا که زنان زشت روی را به شیردهی فرزندت بگماری؛ زیرا شیر گاهی [زشتی و زیبایی را نیز] سرایت می دهد.» [چهره شناسان تازه آن را دانسته اند.]

نوزاد و شیر زنان بدکار

فرزند امانت خداست و تأمین سلامت جسمی و روحی او واجب است، لذا رعایت دستور اسلام و بهداشت شیر و غذایش لازم است.

! عَنْ رَسُولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«تَوَقُّوا عَلی ٰ أَولَادِکُمْ لَبَنَ ٱ لبَغِیَّهِ وَ ٱ لمَجْنُونَهِ، فَإِنَّ ٱ للَّبَنَ یُعْدِی.»(2)

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «شیر زنان زناکار و دیوانه را از فرزندان خود دور نگه دارید؛ زیرا شیر [این ویژگی ها را] سرایت می دهد.»

ضررِ شیر زنان احمق

حماقت و بی خردی مرض خطرناک و بی درمان است و اسلام از ازدواج با آنان منع کرده است، و در همین راستا نوزاد را که امانت مهم الهی است نباید برای شیرخوارگی به زنان احمق سپرد.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِ ٱ لأعْظَمِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«لاتَسْتَرضِعُوا ٱ لحَمْقَآءَ وَلَا ٱ لعَمْشَاءَ، فَإِنَّ ٱ للَّبَنَ یُعْدِی.»(3)

1- ) وسایل الشیعه:15/189؛ فروع کافی:2/93.

2- ) بحار الانوار: 104/96. مکارم الاخلاق:256.

3- ) همان و عیون الاخبار:2/24.

ص: 79

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «زنِ احمق و نیز زنی معیوب چشم را به شیر دهی فرزند تان مگمارید؛ زیرا شیر [ویژگی های ظاهری و باطنی را] سرایت می دهد.»

داستان

روحانی محل از کسی پرسید که شما خانواده ی زرنگ و متدیّن هستید چرا فلان فرزند شما خیلی نافهم است و نیز به نامحرمان نگاه می کند؟ پاسخ داد وقتی که شیرخوار بود مادرش مریض شد او را به دایه ای دادیم که به نافهمی مشهور بود و همواره از پنجره ی خانه اش به مردان نامحرم نگاه می کرد. (آری شیر اثر دارد).

شیر و رشد کودک

رشد کودک بستگی مستقیم با شیر مادر یا دایه دارد.

! عَنْ أمیرِ ٱ لمؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام :«اُنْظُرُوا مَنْ یُرْضِعُ أَوْلادَکُم، فَإِنَّ ٱ لْوَلَدَ یَشُبُّ عَلَیهِ.»(1)

امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام : «دقّت و توجّه کنید که چه کسی فرزندان تان را شیر می دهد؛ زیرا رشد کودک وابسته ی شیر اوست.»

فتوای مراجع تقلید

مستحب است دایه ای که برای طفل می گیرند. (12 امامی و...) دارای عقل، عفّت و صورت نیکو باشد و مکروه است [دایه طفل] کم عقل (یا غیر 12 امامی) یا بدصورت، یا بدخُلق، یا زنازاده باشد و...(2)

1- ) الفروع:2/93،وسائل شیعه:15/187.

2- ) توضیح المسائل محشی:2/511/2488.

ص: 80

دوران شیر خوارگی

سرآغاز زندگی کودک دوران شیرخوارگی اوست، و خداوند آن را با روش و نظم دقیق پی ریزی فرموده است، امّا دوران شیرخوارگی در آیات و روایات با اختلاف عبارات به شکل عام و خاص مطرح شده است. در آیه ی 233 سوره ی بقره، دوران شیرخوارگی (24) ماه بیان شده است و در آیه ی 14 سوره ی لقمان نیز دوران شیر خوارگی دو سال گفته شده است، ولی در آیه ی 14 سوره ی احقاف دوران حمل و شیرخوارگی سی ماه ذکر شده است؛ لذا فقها و مفسّران در تحلیل قضیه، حداقل دوران حمل را شش ماه و حداکثر کامل شیردهی را بیست و چهار ماه گفته اند و اگر حمل 9 ماه باشد شیر دهی 21 ماه و اگر حمل 6 ماه گردید مدت شیر دهی 24 ماه خواهد بود تا جمعاً 30 ماه کامل گردد. این مضمون از ابن عباس نیز نقل شده است.(1)

بنابراین دوران مشروع، مفید و کامل شیرخوارگی 24 ماه و حداقل آن 21 ماه می باشد، و کمتر از آن تلف شدن حق مشروع کودک خواهد بود. مگر در مواردی که عذر شرعی یا مصالحی وجود داشته باشد.

! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِعليه‌السلام قالَ:« ٱ لرِّضَاعُ وَاحِدٌ وَ عِشْرُونَ شَهْراً فَمَا نَقَصَ فَهُوَ جَوْرٌ عَلَی ٱ لصَّبِیِّ.»(2)

امام صادقعليه‌السلام : «دوران شیردهی (دست کم) بیست و یک ماه است. هر چه از این مقدار کم تر شود، بر کودک ظلم و ستم است.»

1- ) تفسیر نمونه: ج21/343. ذیل آیه ی 15 احقاف.

2- ) وسائل الشیعه:15/177؛ فروع کافی:2/92.

ص: 81

! و نیز از امام صادقعليه‌السلام روایت شده است: «... اگر او [شیر ده] بخواهد دوران شیردهی را کامل کند، دو سال تمام باید شیر دهد.»(1)

سرآغاز تغذیه ی کودک

در تداوم شیرخوارگی نیاز کودک به غذا ضروری و اجتناب ناپذیر است که برخی مقررات به این شرح ارائه می گردد.

1. سرآغاز غذای کمکی کودک باید از شش ماهگی باشد جز موارد خاص، زیرا زودتر از آن خطر عفونت و سوء تغذیه و دیرتر از آن کاهش وزن را به دنبال دارد.

2. با شروع تغذیه، کودک به قطره ی آهن نیاز خواهد داشت.

3. غذای کمکی باید آبکی، کم حجم، بهداشتی، تازه، و دارای انرژی باشد و نیز هر هفته به کمّیّت و کیفیّت آن افزایش داده شود. (از یک قاشق شروع شود تا در مرور زمان به 12 قاشق برسد.)

4. هر هفته یک نوع غذای دیگر را باید اضافه کنند تا روشن شود که به طبع کودک تا چه حد سازگار است.

5. در حال غذا دادن نباید کودک با پشت یا پهلو خوابیده باشد بلکه باید به حال طبیعی نشسته یا نیمه نشسته باشد.

6. توصیه می شود که در صورت غذا دادن به کودک اول باید شیر و سپس غذای کمکی را بدهند.

7. پس از 6 ماهگی می توان از آب آشامیدنی سالم به کودک داد.

1- ) وسائل الشیعه:15/177؛ التهذیب :2/279.

ص: 82

8. اگر غذای کمکی به طبع کودک سازش نکرد پس از مدتی دوباره باید آزمایش کنند.

9. از 6 ماهگی تا یک سالگی از انواع غذاهای مناسب به کودک باید بچشانند تا کودک از غذاها نفرت نداشته باشد. و اگر در برابر برخی غذاها حساسیت نشان داد پس از یک هفته دوباره ازآن غذا به او بدهند.

10. تا یک سالگی به کودک، سفیده ی تخم مرغ، مرکّبات، عسل، اسفناج، تره، توت فرنگی، ادویه جات، شکر، نمک و... را نباید بدهند. زیرا برای کودک زیان آور است.

11. پس از یک سالگی اگر کودک از سلامت جسمی برخوردار باشد می تواند از اکثر غذاهای خانواده استفاده کند.

12. در حضور کودک نباید از خوردنی و آشامیدنی بد گفت، زیرا بدآموزی دارد و کودک از آن نفرت پیدا می کند و از فواید آن بی بهره خواهد ماند. هرغذایی دارای فواید و اثرات مثبت و مفید است.

13. برای تغذیه ی کودک از شیشه، ظروف غیربهداشتی و ظروف پلاستیکی به ویژه در خوراکی های گرم نباید استفاده کنند.

14. پستانک برای طفل بسیار مضرّ است لذا نباید از آن استفاده نمایند.

عوامل نفرت از برخی خوراکی ها

در این جا به برخی از عوامل نفرت انگیز از غذا اشاره می شود:

1. حسّاسیت نشان دادن و استفاده نکردن مادر در دورانی که حامله است از برخی خوراکی ها.

ص: 83

2. استفاده نکردن کودک از برخی غذاها در دوران کودکی.

3. نفرت و حساسیت نشان دادن اعضای خانواده یا دوستان از برخی غذاها. اگر کسی چیزی را دوست نداشته باشد نباید در حضور کودک مطرح کند، زیرا اثرپذیری طبیعت کودک خیلی قوی است. ]

4. سازش نکردن برخی از غذاها به طبیعت انسان.

5. تلقین و تقلید بی جا و بی اساس.

. کودک و برخی آداب

آن گونه که درباره ی شیر و غذای کودک از نظر مادی و جسمی رعایت مقرّراتی ضروری است، از نظر معنوی و روانی نیز رعایت نکاتی لازم است که به برخی اشاره می شود:

1. بردن نامِ خدا﴿بِسْمِ ٱ للهِ الرحمان ٱ لرَّحیمِ﴾ در هنگام شیردادن.

2. هرگاه مادر ناراحت و خشمگین است نباید به کودک شیر بدهد.

3. پیش از شیردادن یا غذا دادن با خنده و نشاط و صحبت کردن کودکانه روان کودک را باید نوازش دهد که فواید فراوانی دارد.

4. پرهیز از عتاب، خشونت و سر و صدا.

5. کودک را نباید از خواب بیدار کرد (چه خواب عمیق یا سطحی).

6. کودک را نباید ترساندکه بسیار خطرناک است.

7. هرگاه کودک ترسید کمی آب به صورتش بپاشند و با لطف خوش باید او را نوازش دهند.

8. در حضور کودک نباید ناراحتی و دعوا صورت بگیرد.

ص: 84

9. جز والدین که سالم باشند کسانی دیگر نباید لب و صورت کودک را ببوسند، زیرا ممکن است ویروس و میکروب منتقل شود.

10. از گذاشتن پنبه و... به گوش کودک باید خودداری کنند و در صورت نیاز باید به دستور پزشک عمل نمایند.

11. از سرمه کشیدن به چشم کودک باید پرهیز کنند.

12. دارو، اشیای آتش زا، وسایل برنده و هر چیز خطرناک را نباید در دسترس اطفال بگذارند.

13. در حضور کودک از فحاشی، بی ادبی، غیبت، رقص وساز، فیلم های خطرناک و... باید اجتناب کنند. [البته در غیر آن نیز حرام است.]

14. کودک را اگرچه به شوخی نباید سرکوب کرد.

15. در حضورکودک نباید از کسی بدگویی کنند. و...

انواع بیماری های کودک

از نظر این که کودک از قدرت دفاعی ظاهری و باطنی بالایی برخوردار نیست در برابر میکروب ها، ویروس ها و... جداً آسیب پذیر است، لذا نیاز به مراقبت های حساب شده و جدّی دارد و مسئولیت آن بر عهده ی والدین به ویژه مادر می باشد، در این بخش به طور فشرده به ذکر برخی از اقسام بیماری ها پرداخته می شود:

1 تب: هرگاه حرارت بدن بیشتر از 38 درجه ی سانتی گراد شد، انسان دچار تب می شود و باید به پزشک مراجعه و علاج کنند و در صورت غفلت خطر تشنج و... را خواهد داشت.

ص: 85

2 سرما خوردگی کودک: که در اثر تغییر ناگهانی دما، خوردن شیر یا هرچیز خنک و سرد دیگر، سرد شدن عرق کودک و یا حمّام سرد ایجاد می شود و باید هرچه زودتر به پزشک مراجعه کنند، امّا استفاده کردن از آنتی بیوتیک در برخی موارد ضررهای دیگری دارد.

3 اسهال: اگر اسهال کودک خونی، یا با تب و بی حالی او همراه باشد و... نباید خود درمانی کنند و باید به دستور پزشک عمل کنند.

4 اسهال و استفراغ که خطر آن بسیار جدی است و باید هرچه زودتر به مراکز درمانی مراجعه کنند.

5 چشم درد یا ترشح چرک از چشم و یا ورم چشم.

6 گوش درد یا خارش گوش.

7 زردیِ بیش از یک هفته ی کودک به ویژه آن که اگر ادرار کودک زرد و پر رنگ شود یا کودک ضعیف و بی حال گردد.

8 فلج شدن برخی از اندام های کودک.

9 بند آمدن ادرار یا مدفوع کودک.

10 حالت تنفّسِ غیر طبیعی و...

که در مجموع از خود درمانی باید بپرهیزند و در صورت امکان به پزشک و مراکز درمانی مراجعه کنند.

بی توجهی به درمان خود و خانواده در صورتی که خطر جدی باشد حرام و گناه است، لذا نباید غفلت کرد.

ص: 86

واکسیناسیون

با توجه به پیشرفت بهداشت و درمان به ویژه مراحل پیشگیری بیشترین خطرات احتمالی امراض، با رعایت مقررات بهداشتی و واکسیناسیون قابل دفع است. بنابراین والدین موظّف هستند که با مراجعه به مراکز درمانی و پزشک، کودک را مطابق مقررات و لزوم دید، واکسیناسیون کنند تا از مرگ و میر و ابتلا به امراض نجات بدهند.

اگر پزشک در انجام واکسن و غیره بی توجهی کند و موجب مرگ، فلج، عوارض، اذیت و یا ناراحتی مریض گردد جداً مسئول و ضامن است و در برخی موارد باید دیه بپردازد و در قیامت نیز مجازات خواهد شد.(1)

1- ) برگرفته از نظر مبارک مراجع عظام تقلید.

ص: 87

فصل چهارم: برخی عاد ت های زیبای کودکانه

اشاره

در این فصل برخی از عادت های روحی، اخلاقی و انسانی و نیز ویژگی های جنسیّتی و جایگاه معنوی کودک از دیدگاه اسلام و مکتب اهل بیتعليهم‌السلام مورد توجه و ارزیابی قرار گرفته است. در این فصل مطالب فراوانی قابل دقت است که برخی به این ترتیب بیان می شوند:

. کودک و گریه

اشاره

از نخستین لحظه ای که کودک قدم به دنیا می گذارد، فریاد می زند و گریه می کند که بدون تردید مفید و ارزنده است، و حکمت و فلسفه های فراوانی دارد. البته بشر نتوانسته است که به تمام آن حکمت ها پی ببرد، تنها برخی از آن حکمت ها را پیشوایان مکتب وحی بیان داشته اند.

حکمت گریه ی کودکان از زبان وحی

گریه ی کودک حکمت های فراوانی دارد، که ! برخی را حضرت امام صادقعليه‌السلام به این شرح برای مفضّل بیان فرموده است: «ای مفضّل! سود گریه ی کودکان را بشناس. «در سر کودک رطوبتی است که تراکم آن، سبب پیدایش بیماری های خطرناکی همچون کوری می شود. گریه ی (طبیعی) این رطوبت را از سر او بیرون کرده، سلامت بدن و چشم ها را تضمین می کند.» آری، گریه ی (طبیعی) برای کودک سودمند است. امّا والدین که از این راز بی خبرند، می کوشند به هر وسیله ی او را ساکت و از گریه باز دارند.(1)

توحید و نیایش در گریه ی کودک

از دیدگاه مکتب وحی هر حرکت فطری کائنات به ویژه انسان، دارای فلسفه هایی است که اسرار آن را جز پیامبر و ائمهعليهم‌السلام کسی دیگر نمی تواند درک کند مثل گریه ی کودکان. لذا نباید کودکان را درباره ی گریه ی شان سرزنش کرد. پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برخی از اسرار شگفت انگیز گریه ی کودکان را بسیار عالی و آموزنده بیان فرموده است.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«لاتَضْرِبُوا أَطْفالَکُم عَلی ٰ بُکائِهِمْ، فَإِنَّ بُکَائَهُمْ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ شَهادَهُ أَنْ لّا إِل ٰ هَ إِلَّا ٱ للهُ، وَ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ ٱ لصَّلاهُ عَلَی ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وَ أَرْبَعَهَ أَشْهُرٍ ٱ لدُعَآءُ لِوَالِدَیْهِ.»(2)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «کودکان خویش را به دلیل گریستن شان نزنید و تنبیه نکنید؛ زیرا گریه ی آنان تا چهار ماه چنین شهادت می دهد«لا الهَ الَّا ٱ لله»؛ و چهار ماه بعد، این گونه نجوا می کنند:«اللهم هُمَّ صَلِّ عَلیٰ محمَّدٍ وَّ آلِ محمَّدٍ» و چهار ماه دیگر دعا و نیایش برای پدر و مادر خودش است.»

1- ) توحید مفضّل، مجلس اول در خلقت انسان

2- ) وسائل الشیعه:15/171؛علل الشرائع:38.

ص: 89

اقسام گریه ی کودک

با عنایت به ارزش معنوی گریه ی کودک باید توجه داشت که گریه ی کودک دارای اقسام گوناگونی است که برخی عبارتند از:

1. گریه ی طبیعی براساس نیاز جسمی و روانی که دارای فواید فراوانی می باشد.

2. گریه ی عاطفی، مثل دور شدن کودک از مادرش.

3. گریه ی شوق، مثل رسیدنِ ناگهانی طفل به مادر یا پدرش.

4. گریه ی ناراحتی که یک نوع اطلاع رسانی نیز هست، مثل آن که جایی از بدنش درد کند، یا از چیزی در اذیت باشد، یا از گرما و سرما و گرسنگی رنج ببرد، یا لباسش خیس شده باشد و...

والدین به ویژه مادر باید هرچه زودتر علّت گریه را پیدا کرده و برای رفع مشکل او اقدام کنند. اگر احساس شد که کودک ناراحتی جسمی یا روانی دارد، هر چه سریع تر باید به پزشک مراجعه نمایند.

فرزند مایه ی آزمایش

انسان در دنیا مورد آزمایش هایی قرار می گیرد که در قرآن به آن اشاره شده است.﴿ إِنَّمَا أَموَالُکُم وَ أَولادُکُم فِتنَهٌ...﴾ (1)

﴿ تنها اموال و فرزندان شما وسیله ی آزمایش می باشند... ﴾

! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام :«اَلْوَلَدُ فِتْنَهٌ.»(2)

امام صادقعليه‌السلام : «فرزند مایه ی آزمایش و امتحان است.»

1- ) التغابن: 15.

2- ) وسائل الشیعه:15/201؛ فروع کافی:2/95.

کودک و فطرت توحیدی

خدای تعالی هر کودکی را با فطرت توحیدی آفریده است، امّا پس از ولادتش، محیط خانواده و عقاید پدر و مادر، سپس محیط آموزشگاه و مدرسه، آن گاه محیط اجتماع تأثیر جدی و قاطع بر عقاید و اخلاق او خواهد گذاشت. چنان چه در روایات مطرح شده است.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«وَ ٱ للهِ مَا مِنْ مَولُودٍ إِلّا وَ یُولَدُ عَلَی ٱ لفَطْرَهِ ثُمَّ أَبَوَاهُ یُهَوِّدَانِهِ وَ یُنَصِّرَانِهِ وَ یُمَجِّسَانِهِ.»(1)

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «به خدا سوگند! هر نوزادی بر فطرت (توحیدی و خداشناسی) زاده می شود. سپس پدر و مادرش (او را به بیراهه می کشانند و مثلاً) وی را یهودی، یا مسیحی، یا زردشتی می سازند.»

پدر و مادر، مدرسه و دانشگاه، نظام حاکم برکشور و محیط اجتماع گاهی فطرت پرورند و گاهی فطرت شکن، نقش هر کدام در ساختن شخصیت کودک حتمی و اجتناب ناپذیر است.

لطیفه:

نوجوانی مرتّب به مسجد برای نماز جماعت و آموزش قرآن می رفت. یک روز پدرش باخبر شد، با ناراحتی به در مسجد آمد، فریاد زد: وای از دست فرزند ناخلف، به پیش نماز پیام داد پسرم را زود از مسجد بیرون کنید که مبادا در این آخر عمر پایم را به مسجد باز کند. و می گفت: من 65 سال عمر کردم یک بار مسجد نرفتم.!!!

1- ) بحار الانوار:3/280.

بازی طبیعی کودک

یکی از برترین بازی های کودکان بازی طبیعی با طبیعت است. او با شوق و شعف در دل طبیعت مثل باغ، صحرا، کوه، آب و... خود را می رساند و بازی می کند که از هر نظر مفید است.

! مَرَّ رَسُولُ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عَلی صِبیانٍ وَ هُمْ یلْعَبُونَ بِ ٱ لتُّرابِ فَنَهاهُمْ بَعْضُ أَصْحابِ ٱ لنَّبِیِّ7 فَقالَ:«دَعْهُمْ فَإِنَّ ٱ لتُّرَابَ رَبِیعُ ٱ لصِّبْیانِ.»(1)

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به کودکانی برخورد که با خاک، بازی می کردند، بعضی اصحاب آنان را از بازی با خاک منع کردند، حضرت فرمود: «بگذارید بازی کنند زیرا خاک، سبزه زار کودکان است. [البته با رعایت بهداشت از نظر محل، خاک، هوا و...]

زیاده روی کودک در بازی

افراط و زیاده روی در بازی و غرق شدن به لهو و لعب [بازی محوری] در زندگی خطرناک است به خصوص بازی های نامشروع همانند، انواع و اقسام قمار و سرگرمی های شیطانی که انسانیت انسان را نابود و عمر و جوانی انسان را تباه می سازد، لذا والدین وظیفه دارند که فرزندان شان را درست تربیت کنند تا اسیر این گونه بازی ها و اسیر فیلم، سریال، تلوزیون، کامپیوتر، ماهواره، گوشی همراه و... نشوند بلکه از آن ها به طور مشروع، معقول و بدون افراط استفاده کنند.

1- ) مجمع الزوائد:8/ 159.

! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام :«شَرُّ مَا ضُیِّعَ فِیهِ ٱ لعُمرُ ٱ للَّعِبُ.»(1)

امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام : «بدترین چیزی که عمر انسان در آن تلف و نابود می شود، بازی است.» [گاهی بازی انسان را از درس،کار و عبادت محروم می کند.]

! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام :«مَن کَثُرَ لَهْوُهُ إِسْتَحْمَقَ.»(2)

امامعليه‌السلام : «هرکه زیاد به بازی بپردازد، به حماقت کشانده می شود.»

! و باز امیرمؤمنانعليه‌السلام می فرمایند: «کارهای باطل و بیهوده «انسان» را در گمراهی ها می افکنند [و انسان را بدبخت می سازند].»(3)

بازی با کودکان

یکی از روش های آموزنده این است که بزرگان [پدر، مادر و...] با کودکان بازی کنند. چنان چه در سیره ی پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده است.

! عَنْ جابِرِ رحمه‌الله :«دَخَلْتُ عَلَی ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وَ ٱ لحَسَنُ وَ ٱ لحُسَینُعليه‌السلام عَلی ظَهْرِهِ وَ هُوَ یَجْثُو لَهُمَا وَ یَقُولُ: نِعْمَ ٱ لجَمَلُ جَمَلُکُما وَ نِعمَ ٱ لعِدْلانِ اَنْتُمَا.»(4)

جابر می گوید: «به محضر پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شرفیاب شدم، دیدم که حسن و حسینعليه‌السلام به پشت آن حضرت قرار دارند، و آن حضرت برای آنان خم شده، بر زانو نشسته بود و می فرمود: «چه خوب شتری است شتر شما، و چه خوب هم رکابی هستید شما.»

1- ) غررالحکم: 29و 51.

2- ) بحار: 43/285.

3- ) بحار: 1274.

4- ) بحار: 43/285.

! «بسیار اتّفاق افتاده است که پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از سفر برمی گشتند و کودکان به استقبالش می آمدند، آن حضرت برخی کودکان را به بغل خود می گرفتند، و برخی را بر پشت خود برمی داشتند و به اصحاب می فرمودند که برخی آن ها را به بغل بگیرند...»(1)

بازی حضرت فاطمه ی زهرا با کودک خود

! حضرت صدیقه ی طاهره کودک خود امام حسن بن امیرالمؤمنینعليه‌السلام را روی دست هایش حرکت می داد و می فرمود:

«ای حسن! همانند پدرت [امیرالمؤمنین امام علیعليه‌السلام ] باش، [همانند او] بند [اوهام] را از پای حقیقت بگشا و خداوندِ احسان بخش را بندگی کن و از دشمن کینه توز پیروی مکن»

عنایت دارید که زیباترین نکات آموزنده و ظریف در سخنان حضرت زهرا وجود دارد. این یک دستورالعمل است که زن های مسلمان و دلباخته گان مکتب زهرا باید از آن درس بگیرند و در هنگام شیردادن، خواندن، بازی دادن، تفریح و... باید با کلمات خوب و شعارهای سالم وآموزنده فرزندان را نوازش دهند. اما متأسفانه برخی مادران فرزندان شان را با دعای بد، فحش، شعارهای زشت، موسیقی های

1- ) المحجه البیضاء:3/366.

2- ) المناقب:2/38.

مزخرف و... آشنا می سازند که واقعاً خطرناک است، یا حداقل برخی مادران بی تفاوت و بی خبر هستند که باز هم مسئولیت دارند.

کودکی با کودکان

از نظر روانی با هرکسی با زبان و روش خودش و در سطح فکری او باید سخن گفت، به ویژه کودکان با آن روح لطیفی که دارند. روش های کودکانه در روح و روان شان اثر قابل توجهی خواهند گذاشت، لذا اسلام روی آن عنایت ویژه داشته است.

! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :«مَنْ کانَ عِنْدَهُ صَبیٌّ فَلْیَتَصَابَّ لَهُ.»2

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : «هرکه نزدش کودکی دارد باید با او کودکی پیشه کند.»

! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام :«مَنْ کانَ لَهُ وَلَدٌ صَبَا»(1)

امیرمؤمنان علیعليه‌السلام : «هر که دارای فرزند [کودک] است باید با او روش کودکی داشته باشد.»

شاعر چه زیبا گفته است: