انکار پدری، بدترین ستم بر فرزند
اگر نعوذ بالله فرزندان حقوق والدین را رعایت نکنند، در دنیا و آخرت مردود و ملعون بوده حتی از رایحه و بوی بهشت هم محروم خواهند بود، و اگر والدین حقوق فرزندان را رعایت نکنند به امانت بزرگ الهی خیانت کرده و قابل مجازات خواهند بود.
از برجسته ترین حقوق فرزند این است که پدر هر اندازه خشمگین شود، نباید نسبت پدری و فرزندی را انکار کند که زیان ها وآسیب های فراوانی دارد و مورد خشم و غضب خدا قرار خواهد گرفت.
! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«مِنْ حُقُوقِ ٱ لوَلَدِ عَلی ٰ وَالِدِهِ أَن لّایُنْکِرَ نَسَبَهُ.»
پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «از جمله حقوق فرزند بر پدرش این است که (پدر) نسبتِ فرزندی او [فرزند] را (با خود) منکر نشود.»
از حسّاس ترین جاهایی که شیطان وسوسه می کند این است که پدر نسبت پدریش را انکار کند. وای بر آن پدری که نسبت پدری خویش را انکار کند.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«أَیُّمَا رَجُلٍ نَفی ٰ نَسَبَ وَلَدِهِ وَ هُوَ یَنْظُرُ إِلَیْهِ إِحْتَجَبَ ٱ للهُ عَنْهُ وَ فَضَحَهُ عَلی رُئوُسِ ٱ لخَلآئِقِ مِنَ ٱ لأَوّلِیْنَ وَ ٱ لآخِرِینَ.»
پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «هر مردی که رو در رو با فرزند خویش (او را انکار کند) و نسبت پدر و فرزندی را نفی کند، خداوند از او روی می گرداند و پیش چشم همه ی آفریدگان اولین و آخرین، او را رسوا می سازد.»
و نیز بدترین فرزند کسی است که پدریِ پدر یا مادریِ مادرش را انکار کند که حکایت از بدترین رابطه خطرناک دارد. و متأسفانه برخی از فرزندان از این که والدین متدیّن شان زندگی مدرن یا لباس قشنگ ندارند خجالت می کشند و فرزندی خویش برای آنان را انکار می کنند، یاخواهروبرادرش رامُنکرمیشوند این مفکوره نیزشیطانی است.
سرپرست ملعون
رسیدگی به امور خانواده و فرزندان از حقوق مسلَّم و لازم است. افراد بی کاره و نالایق که خانواده شان را ضایع بگذارند و از آبرو، حیثیّت، شخصیّت و زندگی شان حمایت نکنند، مورد لعن و نفرین می باشند.
! عَنِ ٱ لرَّسولِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«مَلْعُونٌ، مَلْعُونٌ، مَنْ ضَیَّعَ مَنْ یَّعُولُ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «ملعون است، ملعون است (و از رحمت خدا دور است) کسی که عائله و خانواده اش را ضایع و تباه کند (و حقوق آنان را نادیده بگیرد یا سبب گمراهی آنان گردد).»
! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِعليه‌السلام
:«کَفَی ٰ بِ ٱ لمَرْءِ إِثْماً أَنْ یُّضَیِّعَ مَنْ یَّعُوْلُهُ.»
امام صادقعليه‌السلام
: «در گناهکاری مرد همین بس که خانواده ی خویش را ضایع سازد. [و حقوق شان را رعایت نکند یا گمراه شان نماید.]»
برخی انسان ها با آن که پول و دارایی دارند هرگاه زن و فرزند یا پدر و مادرِشان یا خودشان مریض شوند، اگر آن ها را مداوا نکنند، مرتکب حرام و گناه می شوند. آنان هر چه رنج ببرند یا بمیرند سرپرست خانواده
مقصّر است و در قیامت مجازات خواهد شد.
لعن و نفرین خداوند بر کسانی که خانواده و بستگان شان را گمراه بسازند یا آنان را به بی حجابی، فسق، خرافات و گناه وادار کنند.
نباید بار دوش بیت المال بود
دل باختگان دنیا و عاشقان ثروت گاهی به افراد تحت تکفّل شان کمک و رسیدگی نمی کنند و آنان مجبور می شوند تا از خمس، زکات، صدقات و استفاده کنند، که بسیار مایه ی ننگ و عار است.
خمس و زکات انسان به والدینش، آبا، اجداد، فرزندان، نوه هایش و... نمی رسد (البته معیار واجب النّفقه بودن است.)
! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِعليه‌السلام
:«خَمْسَهٌ لایُعْطَوْنَ مِنَ ٱ لزَّکو ٰ هِ شَیْئاً، ٱ لأَبُ وَ ٱ لاُمُّ، وَ ٱ لوَلَدُ، وَ ٱ لمَمْلُوکُ وَ ٱ لمَرْأَهُ، وَ ذَ ٰ لِک أَنَّهُمْ عِیالُهُ لَازِمُونَ لَهُ.»
امام صادقعليه‌السلام
: «پنج دسته اند که [هزینه ی زندگی شان بر عهده ی مرد است و] از زکات [و صدقه و...] داده نمی شوند: پدر، مادر، فرزند، بنده (غلام) و همسر، این از آن جهت است که ایشان تحت سرپرستی مرد هستند و همواره پیوسته ی اویند.»
از نظر فقهای اسلام و مکتب اهل البیتعليهم‌السلام
کسی که فقیر نباشد جایز نیست که از زکات، زکات فطره و خمس استفاده کند، مصرف سهم امامعليه‌السلام
منوط به اجازه ی مجتهد است، شرط آن فقر نیست بلکه خدمت کردن به دین و تعلیمات دینی است.
میراث گذاشتن برای ورثه
رسالت انسان مسلمان ایجاب می کند که پس از خود نیز به فکر خانواده و فرزندانش باشد، و اگر از مال حلال دنیا چیزی داشته باشد تا مقدار یک سوم را می تواند برای خود خرج [و وصیّت] کند و مُتَباقی دارایی مال ورثه می باشد. اسلام محروم کردن ورثه را از میراث، تجویز نکرده است. ! در روایت دارد که پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نسبت به کسی که تمام دارایی خود را به فقرا تقسیم کرده بود و برای ورثه چیزی نگذاشته بود، فرمود: «... اگر من می دانستم، به شما اجازه نمی دادم که او را در کنار مسلمانان و در قبرستان آن ها دفن کنید!!!.»
از سعادت انسان این است که مال حلال تهیّه کند و حقوق واجبه ی آن را بپردازد، بخشی را در راه خدا خرج کند و بخشی را هم وصیّت کند تا مطابق شریعت برایش خرج کنند و متباقی را برای ورثه بگذارد.
! عَنْ رَّسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«إِنَّکَ إِنْ تَتْرُکَ وَرَثَتَکَ أَغْنِیآءَ خَیْرٌ مِنْ أَنْ تَتْرُکَهُمْ عَالَهً.»
پیامبر بزرگوار اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «اگر ورثه و بازماندگان خود را ثروتمند بگذاری بهتر از این است که فقیر و تنگدست رهایشان کنی.»
محبّت و عشق ورزی به کودکان
از برجسته ترین سجایا ی اخلاقی که زندگی را معنا و صفا می بخشد، عشق ورزی و ابراز محبّت است، به ویژه به فرزند که از نظر روان شناسی نتایج پرباری دارد، و جایزه ی معنوی آن رحمت خداوند است.
! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِعليه‌السلام
:«إِنَّ ٱ للهَ لَیَرْحَمُ ٱ لعَبْدَ لِشِدَّهِ حُبَّهِ لِوَلَدِهِ»
امام صادقعليه‌السلام
: «همانا خداوند مهر می ورزد و رحم می کند به بنده ای که فرزندش را بسیار دوست داشته باشد.»
حضرت موسی بن عمران(علی ٰ نبیّنا و آله وعليهما‌السلام
) عرض کرد: «پروردگارا! کدام کار را بسیار دوست می داری؟» خدای سبحان فرمود: «دوست داشتن کودکان را؛ زیرا فطرت آنان بر توحید من استوار است، هرگاه کودکان را می میرانم، به مِهر و مهربانی خویش آنان را وارد بهشت می کنم.»
زیاده روی در نیکی به فرزند؛ نه
افراط و تفریط در هر چیز خطرآفرین است و باید میانه روی کرد، زیاده روی در نیکی به فرزندان و عزیزپروری شان زیان هایی دارد.
! عَنِ الامامِ ٱ لباقِرِعليه‌السلام
:«شَرُّ ٱ لآبَآءِ مَنْ دَعَاهُ ٱ لبِرُّ إِلَی ٱ لإِفرَاطِ.»
امام باقرعليه‌السلام
: «بدترین پدران کسی است که نیکی و دوستی [به فرزند]، او را به حد افراط و زیاده روی سوق دهد [و نازپروری کند].»
. عبادت در نگاه مهرآفرین به فرزند
از نظر اسلام برخی از نگاه های محبّت آمیز عبادت شناخته شده است، مثل نگاه کردن با محبت به صورت پدر، مادر، استاد، عالم، نسل و ذریه ی خاندان رسالت و نیز نگاه کردن مهرآفرینِ پدر به فرزندش.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«نَظَرُ ٱ لوَالِدِ إِلی ٰ وَلَدِهِ حُبّاً لَهُ عِبَادَهٌ»
رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «نگریستن پدر به فرزندش با مهربانی ، عبادت است.»
! در روایتی از پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
آمده است: «هر گاه پدری به فرزندش نگاه کند و او را خوشحال کند، پاداش کسی را دارد که بنده ای را [در راه خدا] آزاد کرده باشد.» سؤال شد: «اگر360 بار بنگرد چه؟» حضرتفرمود: «الله اکبر! [آن گاه پاداش آن از شماره بیرون است.]»
مهرورزی متقابل والدین و فرزند
مهرورزی متقابل در زندگی خانوادگی نیاز مقدس و آموزنده است.
! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ الامامِ عَلیٍّعليه‌السلام
:«یَجِبُ عَلَیْکَ أَنْ تُشْفِقَ عَلی ٰ وَلَدِکَ أَکْثَرَ مِنْ إِشْفَاقِهِ عَلَیْکَ.»
امیرمؤمنان علیعليه‌السلام
: «بر تو لازم است که بیش از آن چه فرزندت به تو مهر می ورزد، تو به او محبّت ورزیده، مهربان باشی.»
پاداش خدمت به فرزند
خدمت کردن مؤمن به کودک برای رضای خدا از کارهای خداپسندانه و دارای اجر و ثوابِ فراوان است.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«مَنْ سَقَی ٰ وَلَدَهُ شَرْبَهَ مَآءٍ فِی صِغَرِهِ سَقَاهُ ٱ للهُ سَبْعِینَ شَرْبَهً مِنْ مَآءِ ٱ لکَوْثَرِ یَوْمَ ٱ لقِیَامَهِ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «هر کس به فرزندش در کودکی جرعه ی آبی دهد، خدای سبحان در قیامت، هفتاد جرعه از آب کوثر به او می نوشاند.»
دعا برای فرزندان
از برجسته ترین نیکی و احسان این است که والدین برای فرزندان شان دعا کنند؛ و دعای والدین درباره ی فرزند به اجابت خواهد رسید.
! اسامه بن زید می گوید: پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
مرا روی زانوی خود می نشانید و حسن [بن امیرالمؤمنینعليه‌السلام
] را روی زانوی دیگرش (...ثُمَّ یَضُمُّنَا ثُمَّ یَقُولُ:»أَللّهُمَّ ٱ ِرْحَمْهُمَا فَإِنِّی أَرْحَمُهُمَا.»
) سپس ما را به آغوش خود می کشید، آن گاه می فرمود: «خداوندا! این هر دو را از رحمت خود بهره مند فرما؛ که من به این دو مهر و محبت می ورزم.»
نیکی به فرزند جایگزین نیکی به والدین
کسانی که والدین شان از دنیا رفته اند [نباید آنان را فراموش کنند] اگر به فرزندان خویش برای رضای خدا نیکی کنند، همانند نیکی به والدین دارای اجر و پاداش می باشد.
! عَنْ أبی عَبْدِ ٱ للهِعليه‌السلام
:«بِرُّ ٱ لرَّجُلِ بِوَلَدِهِ بِرُّهُ بِوَالِدَیْهِ.»(2)
امام صادقعليه‌السلام
: «نیکی ورزیدن انسان به فرزندش (همانند) نیکی کردن به پدر و مادرش می باشد.»
! امام رضاعليه‌السلام
به مردی فرمود: «آیا پدر و مادرت زنده اند؟» گفت: نه. فرمود: «آیا فرزند داری؟» گفت: «آری» (امام) فرمود: «به فرزندت نیکی کن، که به منزله ی نیکی به پدر و مادرت شمرده می شود.»
مهرورزی نامشروع
محبت ودوستی تا جایی ارزنده است که انسان را به گناه و معصیت گرفتار نسازد، و اگر موجب معصیت گردد، حرام و ممنوع است.
! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«یَ ٱ بْنَ مَسْعُودٍ! لَاتَحْمِلَنَّ ٱ لشَّفَقَهَ عَلی ٰ أَهْلِکَ وَ وُلدِکَ عَلَی ٱ لدُخُولِ فِی ٱ لمَعَاصِی وَ ٱ لحَرَامِ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «ای فرزند مسعود! مبادا مهرورزی به خانواده و فرزندانت، سبب شود که در [قلمرو] گناه و حرام گام بگذاری.»
. غرق شدن در امور خانواده
رسیدگی به امور خانواده و فرزندان، تأمین نفقه (خوراک، پوشاک و مسکن و...) آموزش و پرورش و برنامه ریزی زندگی و تربیت سالم آنان از وظایف ضروری و مقدسی است که والدین با در نظر داشتِ مسئولیت دینی، صادقانه باید به آن بپردازند؛ امّا نباید در آن امور کاملاً غرق شوند و و نباید از عبادت و بندگی خدا، از علم و دانش، از خدمت به مردم و از امور لازم دیگر، خودشان را بی بهره و محروم کنند.
! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:«لاتَجْعَلَنَّ أَکْثَرَ شُغْلِکَ بِأَهْلِکَ وَ وُلْدِکَ...»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «بیشترین کار و اهتمام خویش را صرف خانواده و فرزندانت نساز زیرا اگر آنان دوست خدا باشند، خدای سبحان دوستان خود را (بدون حمایت وانمی گذارد)، و اگر دشمن خدا باشند چرا خود را به دشمنان خدا سرگرم و گرفتار می سازی.» [اساساً میانه روی را با توجه به مسئولیت شرعی و رسالت دینی باید رعایت کنند.]
. یتیم نوازی
در اسلام هیچ گونه دستوری برای ایجاد یتیم خانه و خانه ی سالمندان نرسیده است [البته منعی هم وجود ندارد] با آن که در یتیم خانه ها و خانه های سالمندان به غذا، لباس، آموزش، تفریح و... ممکن است خوب تر رسیدگی شود، امّا جای محبت و عاطفه ی خانوادگی و روش طبیعی رشد کودکان و پرستاری سالمندان در آغوش گرم خانواده خالی است؛ لذا اسلام برای مؤمنان و خانواده های اسلامی با تأکید فراوان سفارش کرده است که یتیمان را به خانه های خود ببرید و همانند کودکان خود تربیت کنید و به امور آن ها برسید و آنان را مورد نوازش قرار دهید.
! عَنِ ٱ لرَّسولِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«أَنَا وَ کَافِلُ ٱ لیَتِیمِ کَهَاتَیْنِ فِی ٱ لجَنَّهِ...»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «من و سرپرست یتیم مانند این دو (انگشت «سبابه» و «وسط») در بهشت خواهیم بود به شرط آن که تقوای الهی را پیشه کند.»
! امیرمؤمنانعليه‌السلام
می فرماید: «و خدا را خدا را درباره ی یتیمان، آن ها را گاهی سیر و گاهی گرسنه نگذارید و نکند که با حضور شما
ضایع شوند.»
[مبادا از نظر مادی و معنوی دچار مشکل شوند.]
یتیم آزاری جنایت بزرگ
با آن همه سفارش اسلام برای یتیم نوازی برخی نه تنها یتیم نوازی نمی کنند که یتیم آزاری هم می کنند و افزون بر آن انواع ظلم و ستم را به یتیمان روا می دارند چه از نظر جسمی و چه از نظر روانی که سخت خطرناک و موجب خشم و غضب خدای بزرگ است. خدای مهربان در قرآن می فرماید: ﴿فَأَمَّا
ٱ
لیَتِیمَ فَلَاتَقْهَرْ!﴾
﴿ پس یتیم را هرگز میازار. ﴾
! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«إِنَّ ٱ لیَتِیمَ إِذَا بَکی ٰ ٱ ِهْتَزَّ لِبُکَائِهِ عَرْشُ ٱ لرَّحْم ٰ نِ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «هنگامی که یتیم [کودکی که تکیه گاه ندارد] گریه کند عرش خدای رحمان از گریه ی او به لرزه می آید.»
! در روایت دیگری از آن حضرت آمده است: «هرگاه یتیمی گریه کند، قطرات اشک او در دست خدای رحمان می ریزد.»
متأسفانه عده ای هم میراث و مال یتیمان را می خورند. قرآن می فرماید: ﴿ کسانی که اموال یتیمان را به ناحق می خورند جز این نیست که آتشی در شکم شان فرو می برند و به زودی در آتش فروزان و جهنم سوزان گرفتار خواهند شد. ﴾
! از پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
روایت شده است: «بدترین خوراک ها، به ناحق خوردن مال یتیم است.»
خوردن حق میراث دیگران مثل حق مادر، پدر، برادر، خواهر و... و خوردن وجوهات بدون استحقاق، گناه و حرام است.
! در روایت آمده است: «کسانی که فقیر و مستحق نیستند اگر از خمس آل محمّد می خورند مثل آن است که آتش را بخورند.»
فصل هشتم: «برخوردهای اخلاقی با کودک»
اشاره
در این فصل درباره ی برخوردهای اخلاقی باکودکان و نیازهای شان به طور فشرده به این ترتیب ارائه می شود امید آن که سودمند باشد:
ادب آموزی، برترین هدیه
از نظر فرهنگ اسلام برترین هدیه و تحفه ی ارزنده، ادب آموختن و تربیت سالم فرزندان است.
!عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:«مَانَحَلَ وَالِدٌ وَلَداً أَفْضَلَ مِنْ أَدَبٍ حَسَنٍ.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «هیچ پدری هدیه ای گران بهاتر از ادب و فرهنگ نیکو به فرزندش نبخشیده است.»
نقش الفت در ادب آموختگی اخلاقی
آموزش و پرورش دینی و آموزش دادن ادب و انسانیّت باید با الفت و مهرورزی پدر همراه باشد تا برجسته ترین نقش تربیتی را داشته باشد و دعای پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
ارمغان راهش گردد.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«رَحِمَ ٱ للهُ عَبْداً أَعَانَ وَلَدَهُ عَلی ٰ بِرِّهِ بِ ٱ لإِحْسانِ إِلَیْهِ وَ ٱ لتَّأَلُّفِ لَهُ وَ تَعْلِیمِهِ وَ تَأْدِیبِهِ»
پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «رحمت خداوند نصیب بنده ای باد که فرزندش را یاری رساند تا او نیکوکردار و سعادتمند شود، آن گونه که به او نیکی و احسان کند و همواره با الفت و مهربانی به او دانش بیاموزد و از ادب بهرمندش گرداند.» [والدین و استادی که از الفت و مهرورزی بی بهره اند در ادب و دانش پروری موفق نیستند].
. عفو و گذشت والدین از لغزش فرزند
هر انسانی در زندگی دچار اشتباه و لغزش می شود به ویژه کودکان و نوجوانان؛ والدین و استادان خردمند باید با گذشت معقول و مشروع نخل اُمید را در زندگانی آنان بارور و مهر و محبّت را پایدار کنند.
! عَنِ ٱ لرَّسولِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«رَحِمَ ٱ للهُ مَنْ أَعَانَ وَلَدَهُ عَلی ٰ بِرِّه، وَ هُوَ أَن یَّعْفُوَ عَنْ سَیِّئَتِهِ وَ یَدْعُوَ لَهُ فِیما بَیْنَهُ وَ بَیْنَ ٱ للهِ.»
پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «رحمت خدا بر کسی باد که فرزندش را در نیکوکاری یاری دهد، بدین گونه که از خطایش درگذرد و (برای توفیق یافتن او) در رابطه اش با خداوند، دعایش کند.»
. فرزندان با گلواژه عدالت
انسان تشنه ی عدالت است و چه بهتر که خانواده کانون عدل و داد باشد تا اعضای خانواده به ویژه کودکان از میوه ی لذت بخش درخت عدل بهره مند شوند تا شاید روزگاری در کشورشان و فراتر از آن در جهان عدل پروری کنند و به عدالت عملی بپردازند.
! عَنِ ٱ لنَّبیِّ الاکْرَمِ:«إِتَّقُوا ٱ للهَ وَ ٱ عْدِلُوا فِی أَوْلَادِکُمْ»
پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «تقوای خداوند را پیشه سازید و با فرزندان تان به عدالت رفتار کنید.» [البته عدالت در صورتی ارزنده است که واقعی باشد و بر پایه ی تقوای الهی استوار گردد.]
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِ الاعْظَمِ:«إِنَّ ٱ للهَ تَعَالَی یُحِبُّ أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ أَوْلَادِکُمْ حَتّی فِی ٱ لقُبَلِ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
«خداوند بلند مرتبه دوست می دارد که حتی در بوسیدن فرزندان تان [نیز] میان آنان عدالت را رعایت کنید»
لطیفه
از مردی پرسیدند: شما در بوسیدن فرزندانتان عدالت را رعایت می کنید؟ پاسخ داد: من آنان را نمی بینم تا ببوسم. گفتند: چرا؟ گفت: تا به خانه وارد می شوم همه فرار می کنند که کتک شان نزنم!!! بَه بَه چه مهربان پدری!!!.
برخوردهای متفاوت با فرزندان
در مسائل و برنامه های عمومی باید در بین فرزندان عدالت را رعایت کرد [عدل آری اما مساوات نه.]
برخی از فرزندان دارای ویژگی هایی هستند از نظر علم، عمل، تدیّن، معنویّت، نظم، کمال، اطاعت، محبّت ورزی و... که حتماً والدین آنان را بیشتر دوست داشته، به آنان توجّه بیشتر خواهند داشت؛ و اگر خوب و بد، باسواد و بی سواد، مطیع و سرکش، بانظم و بی نظم و... را یکسان بدانند،
ستم آشکار است، هیچ وقت هابیل و قابیل یکسان نخواهند بود، امّا این امتیازدهی ویژه باید طوری صورت بگیرد که خطرناک و حسّاسیّت آفرین نباشد و ظواهر را باید حفظ کرد...
در این باره در سیره پیامبران و ائمهعليهم‌السلام
نمونه هایی وجود دارد.
! چنانچه در این باره از امام رضاعليه‌السلام
سؤال شد. حضرت فرمود: «...آری این کار روا و جایز است؛ امام صادقعليه‌السلام
چنین بود و به فرزندش «محمّد» عطا و بخشش [ویژه] داشت، همان گونه که امام کاظمعليه‌السلام
درباره ی احمد چنین می کرد و من نیز به خاطر وی مراقب احمد بودم و او را به سینه می فشردم.»
! امام کاظمعليه‌السلام
در پاسخ رفاعه می فرماید:«...نَعَمْ لا بَأْسَ بِه، قَدْ کانَ أَبِی یُفَضِّلُنِی عَلیعَبْدِ ٱ للهِ.»
(«... پدرم همواره مرا بر برادرم عبدالله فضیلت و برتری می داد.»)
! از امام صادقعليه‌السلام
سؤال شد: آیا جایز است مردی در هدیه دادن و بخشش، برخی از فرزندانش را بر برخی دیگر برتری دهد؟ قالَعليه‌السلام
:«لا بَأْسَ بِذلِکَ اِذَا کانَ صَحِیحاً.»
حضرتعليه‌السلام
فرمود: «اگر [با دلیل و شیوه ی] صحیح باشد جایز است.»
شایستگی ها را نباید نادیده گرفت تا زمینه ی پیشرفت فراهم شود.
درجه بندی فرزندان
در اسلام مساوات مطلق مردود است، در برخی موارد مساوات مشروع است، بنابراین در بین فرزندان، بستگان، همسایگان و افراد جامعه مراتب و درجه های حقیقی و حقوقی را باید رعایت کرد.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«إِنَّ ٱ للهَ یُوصِیکُمْ بِأَبْنآئِکُم وَ ذَوِی أَرْحَامِکُم، أَلأَقْرَبُ فَ ٱ لأَقْرَبُ»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «... خداوند شما را به [رعایت حقوق] فرزندان و بستگان تان به فراخورِ رتبه، موقعیّت و جایگاه شان سفارش کرده است.»
. احترام به کودک
اشاره
هر مسلمانی دارای احترام است و از نظر روانی احترام گذاشتن اثر سازنده دارد و نیز تحقیر مسلمان، حرام و دارای اثر منفی است.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِ الاعْظَمِ:«لاتُحَقِّرَنَّ أَحَداً مِنَ ٱ لمُسْلِمِینَ فَإِنَّ صَغیرَهُم عِنْدَ ٱ للهِ کَبِیرٌ.»
رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «هرگز مسلمانی را کوچک ندانسته تحقیرشان نکنید، زیرا خردسال شان در نزد خدا بزرگ است.»
کودک در صف جماعت
! از حضرت امام محمّد باقرعليه‌السلام
روایت شده است: «اگر کودکان در صف جماعت شرکت کنند آنان را به عقب نرانید [تا احساس حقارت نکنند و به جماعت کم مهر نشوند] بلکه [با قرارگرفتن خودتان]
در میان صفِ آنان فاصله ها را درست کنید.»
لطیفه
از مردی سؤال کردند که فرزندان کوچک تان را در کدام صف جماعت قرار می دهید؟ گفت: من در تمام زندگی شصت ساله ام یک بار مسجد رفتم که می خواستند غذا بدهند، نماز جماعت خیلی طولانی بود من شش بار در نماز خواب رفتم. بردن کودک در مسجد یعنی چه؟!!!
. دعا برای کودک
اشاره
! «از سیره نورانی پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
این بود که وقتی کودک را در محضرش می آورند، آن حضرت دعا فرموده برایش برکت می طلبید.»
از رسالت والدین این است که افزون بر علم و ادب آموزی فرزندان برای شان دعا کنند؛ زیرا دعای والدین مستجاب و سنّت حسنه است.
داستان مؤمن هندوستانی
یکی ازدوستانم می گفت: من به هندوستان رفته بودم. با یک مغازه دار شیعه آشنا شدم، دیدم فرزندانش را به مغازه آورده به آنان قرآن، کتاب، خطّاطی، عقاید اسلامی و مسائل شرعی آموزش می دهد و آنان را با خود به مسجد و حسینیه می برد، من به او گفتم: چه اندازه به بچه ها سخت می گیرید و زحمت می کشید؟ گفت: آقا این جا هندوستان است، و اگر مواظبت نکنم بچه ها را شکار می کنند و گمراه شان خواهند کرد، اگر این
امانت ها ضایع شوند من جواب خدا را چه بگویم؟ [در هندوستان چندین گروه کافر، منحرف، ساحر، التقاطی، بت پرست، گاوپرست، موش پرست، آتش پرست، شیطان پرست و... وجود دارد، امّا مسلمانان هندوستان با ایمان قوی، اخلاص و استقامت از دین و ارزش های دینی دفاع می کنند.]
. رعایت حقوق کودک در حال عبادت
از نظر فقهای اسلام در حال عبادت و نماز، برداشتن و شیردادن به کودک جایز و بدون اشکال است.
! قتاده می گوید: «پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
نماز می خواند در حالی که امامه (نوه اش) دختر زینب را به آغوش داشت هرگاه رکوع می کرد او را به زمین می گذاشت و هرگاه بلند می شد او را با خود برمی داشت.»
! عَنِ الامامِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام
:«لَا بَأْسَ أَنْ تَحْمِلَ ٱ لمَرْأَهُ صَبِیَّهَا وَ هِیَ تُصَلِّی وَ تُرْضِعَهُ وَ هِیَ تَتَشَهَّدُ»
امام صادقعليه‌السلام
: «زن می تواند در حال نماز، فرزندش را در آغوش داشته باشد، و نیز می تواند در حال تشهدِ نماز، فرزندش را شیر دهد.»
این برنامه ی اسلام ارج نهادن به انسان به ویژه به کودک و حفظ حقوق کودک است.
. کودک و رازداری
از مهم ترین مسائلی که باعث امنیّت و حفظ دین، ناموس، جان، و حیثیت انسان می شود، مسئله رازداری است، بنابراین باید فرزندان را
زرنگ، دقیق، احتیاط کار و رازدار تربیت کرد. آدم ساده دلی که اسرار خود و خانواده اش را فاش کند جان و مالش را به خطر می اندازد، از این جا رمز و رازِ فرهنگ تقیه ی سالم را می توان درک کرد.
! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:« ٱ َلصَّمْتُ حُکْمٌ وَ ٱ لسُّکُوتُ سَلامَهٌ وَ ٱ لکِتْمَانُ طَرَفٌ مِنَ ٱ لسَّعادَهِ.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «خاموشی حکمت، و سکوت (مایه ی) سلامت و رازداری گوشه ای از خوشبختی است.»
! امام صادقعليه‌السلام
درباره ی اسرار دینی و مذهبی می فرماید: «پوشیده نگه داشتن اسرار ما جهاد در راه خدا است.»
. سلام کردن بر کودکان
سلام کردن بر زن، مرد و کودک سیره ی پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
، سنّت اسلامی و دارای اجر و پاداش فراوان است.
!عَنِ ٱ لقُطْبِرحمه‌الله
فی لُبِّ ٱ للُّبابِ:«عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
أَنَّهُ کَانَ یُسَلِّمُ عَلَی ٱ لصَّغِیرِ وَ ٱ لکَبِیرِ.»
قطبرحمه‌الله
: «از سیره ی پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
این بود که بر کودکان و بزرگان سلام می کرد». این نمونه ی دیگری است از رعایت حقوق کودک.
! «إِنَّ رَسُولَ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
مَرَّ عَلی صِبْیانٍ فَسَلَّمَ عَلَیْهِمْ وَ هُوَ مُغْذٍ.»
«رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
[در رهگذاری] به چند کودک برخورد، با آن که شتابان در حال عبور بود، به آنان سلام کرد.»
لطیفه:
مردی به کودکی سلام کرد، کودک سرگرم بازی بود جواب نداد، مرد با عصبانیّت گوش او را کشید و گفت: چرا جواب سلامم را ندادی؟ کودک گفت: سلام دادی که گوشم را کَنده و نوش جان کنی؟!!!
نه سلام بده و نه آدم خوار باش.!!!
. فرزندان در نماز نجات بخش
شایسته است که والدین فرزندان شان را وادار کنند تا در گرفتاری ها به نماز رو آورده و به خدا توجّه کنند؛ زیرا نماز پناهگاه ویژه است.
! «إِنَّ ٱ لنَّبِیَّ کَانَ إِذا نَزَلَ بِأَهْلِهِ شِدَّهٌ أَمَرَهُمْ بِ ٱ لصَّلاهِ.»
«هرگاه برای خاندان پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
دشواری پیش می آمد آن حضرت آنان را به نماز خواندن فرمان می داد.» [منظور نمازهای مستحبی و دعا است؛ نمازهای واجب که همواره باید در وقت آن اقامه شود.]
. کودک و بستر خواب
جداکردن بستر خواب کودکان از همدیگر یکی از مهم ترین برنامه های پیشگیری از بی حیایی و بی عفّتی است.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:« ٱ لصَّبِیُّ وَ ٱ لصَّبِیُّ، وَ ٱ لصَّبِیُّ وَ ٱ لصَّبِیَّهُ، وَ ٱ لصَّبِیَّهُ وَ ٱ لصَّبِیَّهُ، یُفَرَّقُ بَیْنَهُم فِی ٱ لمَضاجِعِ لِعَشْرِ سِنِینَ»
پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «[فرزندان] خواه دو پسر، خواه پسر و دختر، خواه دو دختر از ده سالگی باید در رختخواب، جداگانه بخوابند.» [یعنی بعد از ده سالگی باید با هم نخوابند، چه هم جنس باشند یا جنس مخالف، اعم از خواهر و برادر، یا دو خواهر یا دو برادر، یا بیگانه.]
این روش جالب، باعث می شود که عفّت از کودکی پی ریزی شود و زمینه های فساد فراهم نگردد.
اخطار حسّاس به مادران
بنازم اسلام را که با دقّت تمام به ریزترین مسائل توجّه کرده است تا بشریت را از سقوط حفظ کند، یکی از آن مسائل دست بازی مادر با شرمگاه کودک است، که مورد نهی و نکوهش قرار گرفته است.
! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:«مُباشَرَهُ ٱ لمَرْأَهِ إِبْنَتَهَا إِذَا بَلَغَتْ سِتَّ سِنِینَ شُعْبَهٌ مِنَ ٱ لزِّنَا.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «هرگاه دختر به شش سالگی برسد دست مالی زن [مادر] به اندام و شرمگاه او نوعی از زنا به شمار می آید.»
. نظافت و عفّت کودک
از وظایف اجتناب ناپذیر والدین و خانواده حفظ نظافت کودک است (نظافت دهان و دندان، دست و صورت، لباس و پوشش و...) زیرا با رعایت نکردن نظافت، امراضی به سراغ کودک خواهند آمد و در نتیجه سلامت جسمی و روانی او و جامعه مواجه با خطر خواهد شد.
! عَنِ ٱ لرَّسولِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«بِئْسَ ٱ لعَبْدُ ٱ لْقَاذُورَهُ.»
رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «چه بد و زشت است بنده ی لاقید، کثیف و چرکین.»
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم :
«هَلَکَ المُتَقَذِّرُونَ»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «مردمان کثیف به هلاکت و نابودی کشانده می شوند.»
! عَنِ ٱ لنَّبیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«اِغْسِلُوا صِبیَانَکُم مِنَ ٱ لغَمِرِ...»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «چربی را از [دست و روی] کودکان خود بشویید زیرا شیطان بوی چربی را استشمام می کند، و کودک را در هنگام خواب می ترساند، و نیز دو (فرشته) نویسنده ی اعمال از شیطان اذیت می شوند.»
. کودک و عفت پروری
عفت و پاکدامنی از برترین صفات انسان است و اسلام این صفت سعادت آفرین را ستوده و حتی آن را از برترین عبادات دانسته است.
! عَنْ الامامِ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:«أَفْضَلُ ٱ لعِبادَهِ ٱ لعَفافُ.»
امیرمؤمنان عليه‌السلام : «عفّت و پاکدامنی در ردیف برترین عبادات است.»
! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّ عليه‌السلام :« ٱ لعِفَّهُ رَأْسُ کُلِّ خَیْرٍ.»
امیرمؤمنان عليه‌السلام : «عفت و پاکدامنی سرمنشأ همه ی خوبی ها است.»
! عَنْ أمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:«دَلِیلُ غَیْرَهِ ٱ لرَّجُلِ عِفَّتُهُ.»
امام علی عليه‌السلام :«راهنمای غیرت ومردانگی مرد، عفت وپاکی اوست.»
بدون تردید عفّت و پاکدامنی از پایه های سعادت انسان است و باید از کودکی و نوجوانی پی ریزی شود و این مسئولیت به عهده ی والدین و خانواده است و ابعاد گوناگونی دارد که به برخی اشاره می شود.
. کودک و عملکرد والدین
مؤمنان وارسته علاقه مندند که فرزندان شان از آغاز آفرینش با عفت و دارای ارزش های دینی بار بیایند، این آرمان والا نیازمند آن است که والدین از کارها و غذاهایی بپرهیزند و عفت و تقوا پیشه کنند.
! عَنْ الامامِ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:«إِذَا رَغِبْتَ فِی ٱ لمَکارِمِ فَ ٱ جْتَنِبْ عَنِ ٱ لمَحَارِمِ.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «اگر خواهان مکارم، خوبی ها و بزرگواری هستی از حرام ها [اعمال حرام و غذاهای حرام] دوری کن.»
! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:«بِئْسَ ٱ لطَّعامُ ٱ لحَرَامُ.»
امام علیعليه‌السلام
:«بدترین طعام وخوراکی،خوراک و طعام حرام است.»
. کودک و عفت مادر
رسالت مادرها در دوران حاملگی، شیردهی و تربیت کودک بسیار مهم، سنگین و سرنوشت ساز است، لذا مادر باید جداً مواظب عملکردهای خود باشد، واجبات را انجام دهد، مرتکب حرام نشود، از غذاهای حرام و شبهه ناک خودداری کرده، از مجالس لهو و لعب، رقص و ساز، فحشا و
منکرات جداً اجتناب کند. از غیبت، تهمت، سخن چینی، نفاق انگیزی، بی بندوباری، دروغ، خیانت، بی حجابی، خنده و مزاح با نامحرم بپرهیزد که از نظر اسلام جداً نکوهش شده و برای عفت کودک زیان آور و خطرناک است.
! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:« ٱ للَّهْوُ یُسْخِطُ ٱ لرَّحْمنَ وَ یُرْضِی الشَّیطانَ وَ یُنْسِی القُراَنَ»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «لهو و لعب و سرگرمی های بی جا خدا را به خشم می آورد، شیطان را خوشنود می سازد و قرآن را از یاد می برد.»
. عفّت در برخوردهای اخلاقی
طبیعت کودک همانند یک مغناطیس قوی است که عادت های اخلاقی را جذب می کند؛ لذا شخصیّت او در محیط خانواده، مدرسه، اجتماع شکل می گیرد، بنابراین محیط خانه باید کانون ایمان، معنویت، صداقت، امانت، اخلاص، ایثار، بردباری، عزت نفس، اخلاق شایسته، فرهنگ، تمدن و... باشد تا کودک با کرامت انسانی و سجایای اخلاقی پرورش شود و پایه های عفت و معنویت او تحکیم گردد، و اگر«نعوذ بالله» فسادهای اخلاقی جایگزین مکارم اخلاقی گردید، بر روحیه ی کودک جداً اثر نامطلوب خواهد گذاشت اگرچه یک برخورد جزئی باشد.
! عَنْ رَسولِ رَبِّ ٱ لعالَمینَصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«مَن قَالَ لِصَبِیٍّ تَعَالَ هَاکَ ثُمَّ لَمْ یُعْطِهِ فَهِیَ کِذْبَهٌ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «هرکس به کودکی بگوید: «بیا و این را بگیر» آن گاه چیزی به او ندهد، دروغ گفته است.» [یعنی این برخوردِ اندک هم بدآموزی دارد.]
. جلوگیری کودک از حرام و ناپاک
از آن جایی که خوردن ناپاک و حرام اثر خطرناک وضعی دارد و قلب و روح انسان را سیاه و آلوده می کند؛ خوردن آن حرام و معصیت است و نیز خوراندن آن به دیگران حتی اطفال جایز نیست، لذا مراجع فرموده اند: «خوراندن مسکرات و نجس به اطفال جایز نیست...»
در این باره روایات فراوانی وجود دارد.
! عَنْ عَجْلال: قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ ٱ للهِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام
: ٱ لمَوْلُودُ یُولَدُ فَنُسْقِیهِ ٱ لخَمْرَ؟ فَقالَ لَهُمْ: لا. مَنْ سَقِیَ مَوْلُوداً مُسْکِراً سَقاهُ ٱ للهُ مِنَ ٱ لحَمِیمِ وَ إِنْ غُفِرَ لَهُ.»
عن جلال می گوید: به امام صادقعليه‌السلام
عرض کردم:[نظرشما درباره ی] نوزادی که به او شراب می دهیم چیست؟ امام فرمود: «روا نیست؛ هرکس به نوزادی مست کننده ای را [شراب یا غیر شراب] بخوراند، خداوند او را از آب جوشان جهنّم می نوشاند، هر چند که او آمرزیده شده باشد.» و نیز از مال حرام، رشوه، دزدی، قمار، پولِ بی خمس و زکات، مال مردم و... باید اجتناب کرد، و نباید کودک و خانواده را به آن ها آلوده نمود.
. دو سالگی کودک و اجازه ورود
یکی از مهم ترین برنامه های خانواده باید این باشد که کودک را آرام آرام به جدا خوابیدن از والدین وادار کنند تا روحیه ی استقلال طلبی در روان او رشد کند و ترس و نگرانی نداشته باشد، و از دو سالگی رختخوابش و از پنج سالگی اتاق خوابش در حدّ امکان جدا شود (یعنی در کنار والدین نخوابند) و در هر موقع سرزده و بدون اجازه وارد اتاق والدین و زن و شوهرها نشوند، خصوصاً از زمانی که ممیز می شوند به ویژه در سه موقع حسّاس و مهم:
چنان چه در قرآن کریم آمده است:﴿یَآ أَیُّهَا
ٱ
لَّذِینَ آمَنُوا لِیَسْتَأْذِنُکُمُ
ٱ
لَّذِینَ مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ وَ
ٱ
لَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا
ٱ
لْحُلُمَ مِنْکُمْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، مِن قَبْلِ صَلَاهِ
ٱ
لْفَجْرِ وَ حِینَ تَضَعُونَ ثِیَابَکُمْ مِّنَ
ٱ
لظَّهِیرَهِ وَ مِنْ بَعْدِ صَلَاهِ
ٱ
لْعِشَآءِ﴾
>ای کسانی که ایمان آورده اید! آن هایی که سرپرستی شان به عهده ی شما است و آن هایی که به سن بلوغ نرسیده اند، در سه وقت، هنگام وارد شدن به اتاق شما باید اجازه بگیرند: 1.پیش از نماز صبح 2. و (هنگام استراحتِ) نیمروز هنگامی که لباس های (معمولی) خود را بیرون می آورید 3. و بعد از نماز عشاء.)
چه زیباست که والدین فرزندان را به آداب اسلامی و انسانی آشنا کرده، آنان را از پرتگاه های سقوط حفظ کنند و با این گونه اُلگو پروری
سرنوشت سالم جامعه را رقم بزنند تا عفّت عمومی پایدار گردد.
لطیفه:
جوانی می گفت: در منزل یکی از دوستانی بودم که دو همسر داشت، وقت استراحت بچه ی چهار ساله اش فریاد زد: داداش! داداش! بابا دعوا کرده، مامان بزرگه را از خانه بیرون کرده و از صورت مامان کوچیکه گاز می گیرد، برادرش گفت: آرام، حرف نزن، گفت: چرا حرف نزنم بابا لپ مامانم را خورد.
. آمیزش در حضور کودک
اشاره
یکی از چیزهای که برای کودک خطرناک است و بنای عفت او را در هم می شکند، آمیزش کردن در حضور کودکی است که بیدار باشد.
عَنِ الامامِ ٱ لصّادِقِ:«لایُجامِعُ ٱ لرَّجُلُ ٱ مْرَأَتَهُ وَ فِی ٱ لبَیْتِ صَبِیٌّ فَإِنَّ ذ ٰ لِکَ مِمّا یُورِثُ ٱ لزِّنا.»
امام صادقعليه‌السلام
: «در خانه ای که کودکی [بیدار] باشد، مرد با همسر خود نباید آمیزش کند، زیرا این کار زمینه ساز آلودگی آن کودک به زنا است. [آن کودک در بزرگی به فساد اخلاقی و زنا آلوده خواهد شد، اعم از دختر و پسر؛ البته اگر کودک خواب باشد اشکال ندارد، چون در روایات دیگر بیدار بودن کودک ذکر شده است.]
لطیفه:
مردی می گفت: در پنج سالگی پسرمان، شبی فکر کردیم خواب
است و... در وقت حسّاس، وحشت زده فریاد کشید: وای! وای! دیوانه شده اید؟!!! دیوانه و چه دیوانه ای!!! [کاش برق روشن نبود و...]
چرا کودکان خطرناک؟
در همین راستا سؤال می شود که چرا برخی کودکان نافهم و کودن بار می آیند. برخی حسود، برخی از ناحیه ی چشم دچار مشکل می باشند، چرا برخی با پیامبر و خاندانش دشمنی می کنند؟ چرا برخی ظالم و خون ریز بار می آیند، چرا و چرا؟
یکی از عوامل آن توجّه نکردن به زمان و مکان آمیزش است. در کتاب ارمغان خانواده (2) مطالعه خواهید فرمود. ان شاء الله.
. کودک و مظاهر فساد
مجالس و عروسی هایی که در آن شراب، قمار، رقص و ساز، بی بندوباری، یک جا بودن زن و مرد و... باشد، خود پرتگاه سقوط و زمینه ساز بی عفّتی برای همه به ویژه کودک و نسل جوان خواهد بود.
فقها فرموده اند، نشستن بر سفره (و میزی) که روی آن شراب است، حرام و غذا خوردن از آن نیز حرام است.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:« ٱ لخَمْرُ اُمُّ ٱ لخَبآئِثِ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «شراب، مادر و مایه و منبع تمام پلیدی ها است.»
! عَنْ نَبیِّ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ جَلَسَ طآئِعاً عَلی مائِدَهٍ یُشْرَبُ عَلَیْهَا ٱ لخَمْرُ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «ملعون است، ملعون است کسی که با میل خود بر سفره ای که در آن شراب استفاده می شود، بنشیند.»
. کودک و فیلم و سریال های مبتذل
متأسفانه فیلم های مبتذل، سریال های ضدّ اخلاقی، بازی های مخالف عفّت، برنامه های تلویزیون های بیگانه، ماهواره ها، اینترنت و سایت های ناسالم و... کانون خانواده ها را متلاشی، اخلاق و انسانیّت، عفّت و معنویّت و امنیّت عمومی را تباه کرده اند؛ ما نمی گوییم که از علم و صنعت پیشرفته، و امکانات مدرن استفاده نشود، استفاده های علمی، هنری، سیاسی، و... گزینه ای است سالم و ارزشی امّا استفاده های نامعقول و نامشروع خطرناک است که عفّت فرد و جامعه را بر باد می دهد.
رسالت خانواده ها، مدرسه هاو... درباره ی کودکان، نوجوانان و جوانان به ویژه دختران و زنان، بسیار مهم و سنگین است، و باید فیلم های سالم، کتاب های دینی، سی دی های آموزشی سالم و... را جایگزین کنند. این یک رسالت و مسئولیت است.
﴿یآ أَیُّهَا
ٱ
لَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَ أَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا
ٱ
لنَّاسُ وَ...﴾
«ای کسانی که ایمان دارید خود و خانواده هایتان را از آتش جهنم نگه دارید...»
. کودک و خطر وسواس
برخی کودکان و جوانان دچار مرض خطرناک وسواس می شوند که باید با تدبیر درست از شر آن نجات پیدا کنند.
هر نوع وسواس (مثل وسواس در عقیده، وسواس در عبادت، وسواس در شست وشو، وسواس در اخلاق و برخوردهای اجتماعی و...) از نظر اسلام مردود است و باید به مداوای روان شناسانه و علاج مناسب آن پرداخت و نیز باید به خدا پناه برد و با عمل کردن به دستور اسلام و فتوای مراجع تقلید از آن مهلکه نجات یافت.
﴿ بِسْمِ ٱ للهِ ٱ لرَّحْمنِ ٱ لرَّحیمِ.
قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ ٱ لنَّاسِ. مَلِکِ ٱ لنَّاسِ. إِلهِ ٱ لنّاسِ. مِنْ شَرِّ ٱ لْوَسْوَاسِ ٱ لْخَنَّاسِ. ٱ لَّذِی یُوَسْوِسُ فِی صُدُورِ ٱ لنَّاسِ. مِنَ ٱ لْجِنَّهِ وَ ٱ لنَّاسِ. ﴾
﴿ بگو [ای پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:] پناه می برم به پروردگار بشر، پادشاه آدمیان، معبود انسان ها از شر وسوسه ی شیطان، آن خنّاسی که در سینه های مردم وسوسه و خراب کاری می کند از اجنّه و انسان ها. ﴾
. کودک و میهمانی حرام
برخی مردم وقتی دعوت می شوند فرزندان و خانواده شان را بدون دعوت برای صرف غذا می برند که از نظر اسلام این عمل حرام است.
! عَنِ ٱ لصّادِقِعليه‌السلام
:«إِذَا دُعِیَ أَحَدُکُمْ إِلیطَعَامٍ فَلایُتْبِعَنَّ وَلَدَهُ فَإِنَّهُ إِنْ فَعَلَ حَرَاماً وَ دَخَلَ عَاصِیاً»
امام صادقعليه‌السلام
: «هرگاه یکی از شما برای غذایی دعوت می شود نباید فرزندش [که دعوت نشده است] را با خود ببرد که اگر چنین کند [و میزبان راضی نباشد] هم ورود کودک به آن مجلس گناه است و هم آن چه می خورد حرام است.»
داستان عجیب
شخصی با فرزند شش ساله اش به مهمانی رفت، یک نفر گفت: شما کودک را بدون دعوت آورده اید غذا برای او حرام است، آن مرد با فرزندش بدون صرف غذا از کنار سفره برخاست و رفت، هر چه حاضرین و صاحب خانه تقاضا کردند برنگشت.!!! خود تنبیهی سریع...
. کودک و وفای به عهد و پیمان
اسلام وفای به عهد را جداً مورد توجه قرارداده است، به ویژه درباره ی کودکان؛ زیرا خُلف وعده با آنان بسیار بدآموزی دارد و کودک را عهدشکن بار می آورد.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
:«أَحِبُّوا ٱ لصِّبْیانَ وَ ٱ رْحَمُوهُمْ وَ إِذا وَعَدْتُمُوهُم فَفُوا لَهُمْ...»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «کودکان را دوست بدارید و بر آنان رحم کنید، هرگاه به آنان وعده کردید، به وعده ی خود وفا کنید زیرا از نظر آنان شما روزی دهنده شان هستید.»
! عَنِ ٱ لنَّبِیِّ:«إِذَا وَاعَدَ أَحَدُکُمْ صَبِیَّهُ فَلْیُنْجِزْ.»
پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «هرگاه یکی از شما به کودک خود وعده ای داد باید به آن وفا کند.» [واگر وفا نشود دروغ پردازی، عهدشکنی و فریب کاری درکودک رشد می کند، آن گاه عظمت والدین و ارزش های دینی را تحقیر خواهندکرد.]
. گشت و گذار خطرناک کودک
اسلام با توجه به نیازهای بشر و برای پیشگیری از ضررهای جسمی و روانی حتی به ساعت های گشت وگذار کودکان توجه داشته است.
! عَنِ ٱ لنَّبیِّ الاکْرَمِ:«إِحْبِسُوا صِبْیانَکُمْ حَتّی تَذْهَبَ فَوْعَهُ ٱ لعِشَآءِ فَإِنَّهَا سَاعَهٌ تَخْتَرِقُ فِیهَا ٱ لشَّیَاطِینُ.»
پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «کودکان خود را در خانه نگه دارید تا پاسی از شب بگذرد؛ زیرا در این هنگام [اول شب خصوصاً در جاهای خلوت و جاهای آلوده و میکروبی] شیطان های [بدکار و آلوده] به گشت وگذار می پردازند.»
! در روایت دیگری دارد که وقتی ساعتی از اول شب سپری شد گشت وگذار اشکال ندارد.
. نفرین به فرزند
انسان های بی فرهنگ گاهی فرزندان شان را نفرین می کنند که کار زشتی است. نفرین و دعای والدین درباره ی فرزندان زود به اجابت
می رسد، بنابراین زبان نفرین را نباید بگشایند، بلکه همواره باید در حق شان دعا کنند و خیر و سعادت آنان را از خدا بخواهند.
!عَنِ الامام ٱ لصّادِقِعليه‌السلام
:«أَیُّما رَجُلٍ دَعا عَلیوَلَدِهِ أَوْرَثَهُ ٱ لفَقْرُ»
امام صادقعليه‌السلام
: «هرکسی که برای فرزندش نفرین و دعای بد کند به مصیبت فقر و تنگدستی گرفتار خواهد شد.»
. دشنام دادن به فرزند
مسلمان وارسته در تمام حالات می کوشد تا خوب سخن بگوید و حتی در موقع خشم و غضب از فحش و دشنام اجتناب می کند، در کانون گرم و نور افزای خانواده باید مؤدب سخن گفت تا در جامعه این روش خداپسندانه بیشتر رواج پیدا کند. خدای سبحان می فرماید:﴿...وَ قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً...﴾
﴿ و با مردم خوب و نیکو سخن بگویید... ﴾
! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:«مَا أَفْحَشَ کَرِیمٌ قَطُّ.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «انسان بزرگوار هرگز [در هیچ شرایطی لب به سخن زشت نگشاید و] دشنام ندهد.»
! عَنِ الامامِ ٱ لباقِرِعليه‌السلام
:«إِنَّ ٱ للهَ یُبْغِضُ ٱ لفَاحِشَ ٱ لمُتَفَحِّشَ.»
امام باقرعليه‌السلام
: «همانا خدا انسان فحش دهنده، ناسزاگو و بد دهن (یا دشنام شنو) را دشمن می دارد.»
افسوس بر آن پدر و مادر و استاد و معلمی که به فرزندان یا شاگردانش فحش دهد که گناهی است نابخشودنی و حربه ای است برای بدآموزی. و نیز اگر والدین به یکدیگر و معلمان به همدیگر دشنام دهند؛ دیگران از آنان چه گونه ادب و انسانیت را خواهند آموخت.؟!!!
لطیفه:
به پیش نماز مسجد خبر دادند که فلانی همسر و فرزندانش را بسیار دشنام می دهد. روحانی بزرگوار ضمن صحبت های زیاد با او یادآور شد که نباید به همسر و فرزندانش دشنام دهد، آن مرد با خون سردی گفت: این فلان شده ها دروغ می گویند، من آن فلان فلان شده ها را کی فحش و دشنام دادم؟...!!!
. کودک و شرمِ سالم
از برجسته ترین صفت های ارزنده، حیا و شرم است که ریشه در شخصیت فرد و کرامت خانواده دارد.
والدین و آموزگار باید فرزندان را به حیا و شرم وادارند و از مزایای سعادت گستر حیا در رشد شخصیّت آنان سخن بگویند، زیرا حیا از دیدگاه عقل و دین، ارزنده است. در وصف حیا آیات و روایات فراوانی وجود دارد که به یادآوری برخی بسنده می شود.
! عَنْ رَسولِ ٱ للهِ الاعْظَمِ:« ٱ لحَیآءُ هُوَ ٱ لدِّینُ کُلُّهُ.»
پیامبر بزرگوار اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
: «حیا و شرم، همه ی دین است.»
! عَنْ الامامِ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:« ٱ لحَیآءُ مِفْتَاحُ کُلِّ خَیْرٍ.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «شرم و حیا کلید همه ی خوبی هاست.»
! عَنِ الامامِ ٱ لحَسَنِعليه‌السلام
:«لَا حَیآءَ لِمَن لَّا دِینَ لَهُ.»
امام حسنعليه‌السلام
: «حیا و شرم ندارد کسی که دین ندارد.»
باید توجه داشت که شرم و حیا سه قِسم است: 1. شرم و حیا از خداوند. 2. شرم کردن از مردم. 3. شرم و حیا از خود و ایمان و وجدان خود. این گونه خجالت کشیدن درباره ی کارهای خلاف شرع و خلاف عقل وظیفه ی مقدسی است و از ایمان و معنویّت انسان سرچشمه می گیرد.
البته حیایِ سالم و عفت دو صفت ارزنده و سعادت آفرینی است که با هم ارتباط مستقیم دارند چنانچه در کلام امیرمؤمنانعليه‌السلام
آمده است:
!عَنِ الامامِ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:«سَبَبُ ٱ لعِفَّهِ ٱ لحَیآءُ.»
امیرمؤمنانعليه‌السلام
: «علت و سبب پاکدامنی حیا و شرم است.»
اما نباید غافل بود که شرم و حیا در همه جا معقول نیست، اگر فرزند شما از شرم و حیای سالم برخوردار نباشد یا آن که در همه ی موارد خجالت بکشد آینده ی درخشانی نخواهد داشت و برای خودش رنج آور و برای شما ناگوار و تلخ خواهد بود.
.کودک و شرم و حیای ناسالم
از دیدگاه اسلام اگر انسان بسیار خجالتی باشد و در هرجا و هر مورد
شرم و حیای افراطی داشته باشد جداً نامشروع و ناپسند است. در این جا به برخی موارد اشاره می شود:
1. در شهادت حق، جهاد، مبارزه و بیان حقیقت نباید خجالت کشید.
2. از درس خواندن و علم و کمال آموختن نباید از کسی شرم کرد.
3. در یادگرفتن و یاددادن مسائل شرعی نباید شرم داشت.
4. با رعایت آداب و احکامِ اسلامی در مهمان نوازی و خدمت به مهمان نباید خجالت کشید به شرطی که نامحرم حضور نداشته باشد.
5. در قدردانی و خدمت به والدین، علما، اساتید و... نباید شرم کرد.
6. در انجام واجبات و ترک محرمات نباید از کسی حیا کرد.
7. در کار کردن [اگرچه کارهای محقّرانه باشد] نباید شرم داشت.
8. در ازدواج کردن و فرزند بیشتر داشتن نباید شرم کرد.
9. در خوردن و آشامیدن و استفاده ی مشروع نباید خجالت کشید.
10. در اعتراف به ندانستن چیزی را که نمی داند نباید شرم کرد و .
اسلام این گونه خجالت ها و شرم ها را با صراحت نکوهش کرده است و آن را مایه ی ذلّت، جهالت، ناتوانی و بی خردی دانسته است.
! عَنْ الامامِ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَعليه‌السلام
:« ٱ لحَیآءُ مَحْرَمَهٌ.»
امیرمؤمنان امام علیعليه‌السلام
: «حیا و کم رویی محرومیت زاست.»
! عَنْ أَمیرِ ٱ لمُؤْمِنینَ عَلیٍّعليه‌السلام
:« ٱ لحَیآءُ یَمْنَعُ ٱ لرِّزْقَ»
امیرمؤمنانعليه‌السلام
: «حیا و شرم کردن و خجالت کشیدنِ بی جا و بی مورد مانع رزق و روزی می شود.»
. نشانه های بلوغ پسران و دختران
علائم و نشانه های بلوغ و تثبیت تکالیف شرعی پسران در فقه و مذهب جعفری، این گونه بیان شده است.
! عَنِ الامامِ ٱ لباقِرِعليه‌السلام
:« ٱ لغُلامُ لَایَجُوزُ أَمْرُهُ فِی ٱ لشِّرَآءِ وَ ٱ لبَیْعِ، وَ لَایَخْرُجُ مِنَ ٱ لیُتْمِ حَتَیَبْلُغَ خَمْسَ عَشَرَهَ سَنَهً أَوْ یَحْتَلِمَ أَوْ یُشْعِرَ أَوْ یُنْبِتَ قَبْلَ ذلِکَ»
امام محمّد باقرعليه‌السلام
: «اقدام پسر بچه در [قلمرو] خرید و فروش جایز [و معتبر] نیست [زیرا هنوز بالغ نشده است] و از نابالغی بیرون نمی آید مگر آن گاه که 15 ساله شود [از سال قمری] یا منی از او بیرون بیاید یا موی [زِبر] در اندام مردانه اش بِرویَد... .»
اما دخترها هرگاه 9 ساله شدند یا حیض شوند، یا موی [زِبر] در شرمگاه شان برویَد بالغ می شوند و تکالیف شرعی بر آنان واجب میشود.
[توجّه به این امر از وظایف والدین است.]
0%
نویسنده: سیّدمحمّدطاهر مدرّسی حجازی
