آيه (108) تا (111) و ترجمه
(
قل هذه سبيلى ادعوا الى الله على بصيرة انا و من اتبعنى و سبحن الله و ما انا من المشركين
)
(108)(
و ما ارسلنا من قبلك الا رجالا نوحى اليهم من اهل القرى افلم يسيروا فى الا رض فينظروا كيف كان عقبة الذين من قبلهم و لدار الاخرة خير للذين اتقوا افلا تعقلون
)
(109)(
حتى اذا استيس الرسل و ظنوا انهم قد كذبوا جاءهم نصرنا فنجى من نشاء و لا يرد باسنا عن القوم المجرمين
)
(110)(
لقد كان فى قصصهم عبرة لاولى الالبب ما كان حديثا يفترى و لكن تصديق الذى بين يديه و تفصيل كل شى ء و هدى و رحمة لقوم يؤ منون
)
(111)
ترجمه:
108 - بگو اين راه من است كه من و پيروانم با بصيرت كامل همه مردم را به سوى خدا دعوت مى كنيم، منزه است خدا، و من از مشركان نيستم.
109 - و ما نفرستاديم پيش از تو جز مردانى از اهل شهرها كه وحى به آنها مى كرديم، آيا (مخالفان دعوت تو) سير در زمين نكردند تا ببينند عاقبت كسانى كه پيش از آنها بودند چه شد؟ و سراى آخرت براى پرهيزكاران بهتر است، آيا فكر نمى كنيد؟!
110 - (پيامبران به دعوت خود و دشمنان به مخالفت همچنان ادامه دادند) تا رسولان مايوس شدند و گمان كردند كه (حتى گروه اندك مؤ منان ) به آنها دروغ گفته اند،
در اين هنگام يارى ما به سراغ آنها آمد هر كس را مى خواستيم نجات مى داديم و مجازات و عذاب ما از قوم زيانكار بازگردانده نمى شود.
111 - در سرگذشتهاى آنها درس عبرتى براى صاحبان انديشه است، اينها داستان دروغين نبود بلكه (وحى آسمانى است و) هماهنگ است با آنچه پيش روى او (از كتب آسمانى پيشين ) است و شرح هر چيز (كه پايه سعادت انسان است ) و هدايت و رحمت براى گروهى است كه ايمان مى آورند.
تفسير:
زنده ترين درسهاى عبرت
در نخستين آيه مورد بحث، پيامبر اسلام (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
) ماموريت پيدا مى كند كه آئين و روش و خط خود را مشخص كند، مى فرمايد: بگو راه و طريقه من اين است كه همگان را به سوى الله (خداوند واحد يكتا) دعوت كنم(
قل هذه سبيلى ادعوا الى الله
)
.
سپس اضافه مى كند: من اين راه را بى اطلاع يا از روى تقليد نمى پيمايم، بلكه از روى آگاهى و بصيرت، خود و پيروانم همه مردم جهان را به سوى اين طريقه مى خوانيم(
على بصيرة انا و من اتبعنى
)
.
اين جمله نشان مى دهد كه هر مسلمانى كه پيرو پيامبر (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
) است به نوبه خود دعوت كننده به سوى حق است و بايد با سخن و عملش ديگران را به راه الله دعوت كند.
و نيز نشان مى دهد كه رهبر بايد داراى بصيرت و بينائى و آگاهى كافى باشد، و گر نه دعوتش به سوى حق نخواهد بود.
سپس براى تاكيد، مى گويد: خداوند يعنى همان كسى كه من به سوى او دعوت مى كنم پاك و منزه است از هر گونه عيب و نقص و شبيه و شريك(
و سبحان الله
)
.
باز هم براى تاكيد بيشتر مى گويد من از مشركان نيستم و هيچگونه شريك و شبيهى براى او قائل نخواهم بود(
و ما انا من المشركين
)
.
در واقع اين از وظائف يك رهبر راستين است كه با صراحت برنامه ها و اهداف خود را اعلام كند، و هم خود و هم پيروانش از برنامه واحد و مشخص و روشنى پيروى كنند، نه اينكه هالهاى از ابهام، هدف و روش آنها را فرا گرفته باشد و يا هر كدام به راهى بروند:
اصولا يكى از راههاى شناخت رهبران راستين از دروغين همين است كه اينها با صراحت سخن مى گويند و راهشان روشن است، و آنها براى اينكه بتوانند سرپوشى به روى كارهاى خود بگذارند، هميشه به سراغ سخنان مبهم و چند پهلو مى روند.
قرار گرفتن اين آيه به دنبال آيات يوسف اشاره اى است به اينكه راه و رسم من از راه و رسم يوسف پيامبر بزرگ الهى نيز جدا نيست، او هم همواره حتى در كنج زندان دعوت به الله الواحد القهار مى كرد، و غير او را اسمهاى بى مسمائى مى شمرد كه از روى تقليد از جاهلانى به جاهلان ديگرى رسيده است، آرى روش من و روش همه پيامبران نيز همين است.
و از آنجا كه يك اشكال هميشگى اقوام گمراه و نادان به پيامبران اين بوده است كه چرا آنها انسانند! چرا اين وظيفه بر دوش فرشته اى گذاشته نشده است، و طبعا مردم عصر جاهليت نيز همين ايراد را به پيامبر اسلام (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
) در برابر اين دعوت بزرگش داشتند، قرآن مجيد يكبار ديگر به اين ايراد پاسخ مى گويد: ما هيچ پيامبرى را قبل از تو نفرستاديم مگر اينكه آنها مردانى بودند كه وحى به آنها فرستاده مى شد مردانى كه از شهرهاى آباد و مراكز جمعيت برخاستند
(
و ما ارسلنا من قبلك الا رجالا نوحى اليهم من اهل القرى
)
.
آنها نيز در همين شهرها و آباديها همچون ساير انسانها زندگى مى كردند، و در ميان مردم رفت و آمد داشتند و از دردها و نيازها و مشكلاتشان بخوبى آگاه بودند.
تعبير به (من اهل القرى ) با توجه به اينكه (قريه ) در لغت عرب، به هر گونه شهر و آبادى گفته مى شود در مقابل (بدو) كه به بيابان اطلاق مى گردد، ممكن است ضمنا اشاره به اين باشد كه پيامبران الهى هرگز از ميان مردم بيابان نشين برنخاستند (همانگونه كه بعضى از مفسران نيز تصريح كرده اند) چرا كه بيابان گردها معمولا گرفتار جهل و نادانى و قساوتند و از مسائل زندگى و نيازهاى معنوى و مادى كمتر آگاهى دارند.
درست است كه در سرزمين حجاز، اعراب بيابان گرد فراوان بودند، ولى پيامبر اسلام (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم
) از مكه كه در آن موقع شهر نسبتا بزرگى بود برخاست و نيز درست است كه شهر كنعان در برابر سرزمين مصر كه يوسف در آن حكومت مى كرد چندان اهميتى نداشت و به همين دليل، يوسف در باره آن تعبير به بدو كرد، ولى مى دانيم كه يعقوب پيامبر الهى و فرزندانش هرگز بيابانگرد و بيابان نشين نبودند، بلكه در شهر كوچك كنعان زندگى داشتند.
سپس اضافه مى كند براى اينكه اينها بدانند سرانجام مخالفتهايشان با دعوت تو كه دعوت به سوى توحيد است چه خواهد بود، خوبست بروند و آثار پيشينيان را بنگرند، آيا آنها سير در زمين نكردند تا ببينند عاقبت اقوام گذشته چگونه بود؟(
افلم يسيروا فى الارض فينظروا كيف كان عاقبة الذين من قبلهم
)
.
كه اين (سير در ارض ) و گردش در روى زمين، مشاهده آثار گذشتگان، و ويرانى قصرها و آباديهائى كه در زير ضربات عذاب الهى در هم كوبيده شد بهترين درس را به آنها مى دهد، درسى زنده، و محسوس، و براى همگان قابل لمس!
و در پايان آيه مى فرمايد: و سراى آخرت براى پرهيزكاران مسلما بهتر است(
و لدار الاخرة خير للذين اتقوا
)
.
آيا تعقل نمى كنيد و فكر و انديشه خويش را به كار نمى اندازيد(
افلا تعقلون
)
.
چرا كه اينجا سرائى است ناپايدار و آميخته با انواع مصائب و آلام و دردها، اما آنجا سرائى است جاودانى و خالى از هر گونه رنج و ناراحتى.
در آيه بعد اشاره به يكى از حساس ترين و بحرانى ترين لحظات زندگى پيامبران كرده، مى گويد: پيامبران الهى در راه دعوت به سوى حق، همچنان پافشارى داشتند و اقوام گمراه و سركش همچنان به مخالفت خود ادامه مى دادند تا آنجا كه پيامبران از آنها مايوس شدند، و گمان بردند كه حتى گروه اندك مؤ منان به آنها دروغ گفته اند، و آنان در مسير دعوت خويش تنهاى تنها هستند، در اين هنگام كه اميد آنها از همه جا بريده شد، نصرت و پيروزى از ناحيه ما فرا رسيد، و هر كس را مى خواستيم و شايسته مى ديديم، نجات مى داديم(
حتى اذ استيئس الرسل و ظنوا انهم قد كذبوا جائهم نصرنا فنجى من نشاء
)
.
و در پايان آيه مى فرمايد: عذاب و مجازات ما از قوم گنهكار و مجرم، بازگردانده نمى شود.(
و لا يرد باسنا عن القوم المجرمين
)
.
اين يك سنت الهى، كه مجرمان پس از اصرار بر كار خود و بستن تمام درهاى هدايت به روى خويشتن و خلاصه پس از اتمام حجت، مجازاتهاى الهى به سراغشان مى آيد و هيچ قدرتى قادر بر دفع آن نيست.
در تفسير آيه فوق و اينكه جمله ظنوا انهم قد كذبوا بيان حال چه گروهى را مى كند در ميان مفسران گفتگو است.
آنچه در بالا گفتيم تفسيرى است كه بسيارى از بزرگان علماى تفسير آن را برگزيده اند و خلاصه اش اين است كه كار پيامبران به جائى مى رسيد كه گمان مى كردند همه مردم بدون استثناء آنها را تكذيب خواهند كرد، و حتى گروهى از مؤ منان كه اظهار ايمان مى كنند آنها نيز در عقيده خود ثابت قدم نيستند!.
اين احتمال نيز در تفسير آيه داده شده است كه فاعل ظنوا، مؤ منان است يعنى مشكلات و بحرانها بحدى بود كه ايمان آورندگان، چنين مى پنداشتند نكند وعده نصرت و پيروزى كه پيامبران داده اند خلاف باشد؟! و اين سوء ظن و تزلزل ناشى از آن براى افرادى كه تازه ايمان آورده اند چندان بعيد نيست.
بعضى نيز تفسير سومى براى آيه ذكر كرده اند كه خلاصه اش اين است: پيامبران بدون شك، بشر بودند هنگامى كه در طوفانى ترين حالات قرار مى گرفتند، همان حالتى كه كارد به استخوانشان مى رسيد و تمام درها ظاهرا به روى آنها بسته مى شد و هيچ راه گشايشى به نظر نمى رسيد، و ضربات طوفانهاى حوادث پيوسته آنها را درهم مى كوبيد و فرياد مؤ منانى كه كاسه صبرشان لبريز شده بود مرتبا در گوش آنها نواخته مى شد، آرى در اين حالت در يك لحظه ناپايدار به مقتضاى طبع بشرى اين فكر، بى اختيار به مغز آنها مى افتاد كه نكند وعده پيروزى خلاف از آب درآيد! و يا اينكه ممكن است وعده پيروزى مشروط به شرائطى باشد كه حاصل نشده باشد، اما بزودى بر اين فكر پيروز مى شدند و آنرا از صفحه خاطر دور مى كردند و برق اميد در دل آنها مى درخشيد و به دنبال آن، طلائع پيروزى آشكار مى شد.
شاهد اين تفسير را از آيه 214 سوره بقره گرفته اند... حتى يقول الرسول و الذين آمنوا معه متى نصر الله: اقوام پيشين آنچنان در تنگناى باساء و ضراء قرار مى گرفتند و بر خود مى لرزيدند، تا آنجا كه پيامبرشان و آنها كه با او ايمان آورده بودند، صدا مى زدند كجاست يارى خدا؟ ولى به آنها پاسخ داده مى شد الا ان نصر الله قريب: پيروزى خدا نزديك است.
ولى جمعى از مفسران همانند طبرسى در مجمع البيان و فخر رازى در تفسير كبير، بعد از ذكر اين احتمال، آن را بعيد شمرده اند، چرا كه اين مقدار هم از مقام انبياء دور است، و به هر حال صحيحتر همان تفسير نخست است.
آخرين آيه اين سوره محتواى بسيار جامعى دارد، كه تمام بحثهائى كه در اين سوره گذشت بطور فشرده در آن جمع است و آن اينكه در سرگذشت يوسف و برادرانش و انبياء و رسولان گذشته و اقوام مؤ من و بى ايمان، درسهاى بزرگ عبرت براى همه انديشمندان است(
لقد كان فى قصصهم عبرة لاولى الالباب
)
آئينه اى است كه مى توانند در آن، عوامل پيروزى و شكست، كاميابى و ناكامى، خوشبختى و بدبختى، سربلندى و ذلت و خلاصه آنچه در زندگى انسان ارزش دارد، و آنچه بى ارزش است، در آن ببيند، آئينه اى كه عصاره تمام تجربيات اقوام پيشين و رهبران بزرگ در آن بچشم مى خورد، و آئينه اى كه مشاهده آن عمر كوتاه مدت هر انسان را به اندازه عمر تمام بشريت طولانى مى كند!.
ولى تنها الوا الالباب و صاحبان مغز و انديشه هستند كه توانائى مشاهده اين نقوش عبرت را بر صفحه اين آئينه عجيب دارند.
و بدنبال آن اضافه مى كند: آنچه گفته شد يك افسانه ساختگى و داستان خيالى و دروغين نبود(
ما كان حديثا يفترى
)
.
اين آيات كه بر تو نازل شده و پرده از روى تاريخ صحيح گذشتگان برداشته
ساخته مغز و انديشه تو نيست، بلكه يك وحى بزرگ آسمانى است، كه كتب اصيل انبياى پيشين را نيز تصديق و گواهى مى كند(
و لكن تصديق الذى بين يديه
)
.
به علاوه هر آنچه انسان به آن نياز دارد، و در سعادت و تكامل او دخيل است، در اين آيات آمده است(
و تفصيل كل شى ء
)
.
و به همين دليل مايه هدايت جستجوگران و مايه رحمت براى همه كسانى است كه ايمان مى آورند(
و هدى و رحمة لقوم يؤ منون
)
.
آيه فوق گويا مى خواهد به اين نكته مهم اشاره كند كه داستانهاى ساختگى زيبا و دل انگيز بسيار است و هميشه در ميان همه اقوام، افسانه هاى خيالى جالب فراوان بوده است، مبادا كسى تصور كند سرگذشت يوسف و يا سرگذشت پيامبران ديگر كه در قرآن آمده از اين قبيل است.
مهم اين است كه اين سرگذشتهاى عبرت انگيز و تكان دهنده همه عين واقعيت است و كمترين انحراف از واقعيت و عينيت خارجى در آن وجود ندارد، و به همين دليل تاثير آن فوق العاده زياد است.
چرا كه مى دانيم افسانه هاى خيالى هر قدر، جالب و تكان دهنده، تنظيم شده باشند، تاثير آنها در برابر يك سرگذشت واقعى ناچيز است زيرا:
اولا هنگامى كه شنونده و خواننده به هيجان انگيزترين لحظات داستان مى رسد و مى رود كه تكانى بخورد، ناگهان اين برق در مغز او پيدا مى شود كه اين يك خيال و پندار بيش نيست!
ثانيا - اين سرگذشتها در واقع بيانگر فكر طراح آنهاست، او است كه عصاره افكار و خواسته هايش را در چهره و افعال قهرمان داستان مجسم مى كند، و بنابراين چيزى فراتر از فكر يك انسان نيست، و اين با يك واقعيت عينى فرق بسيار دارد و نمى تواند بيش از موعظه و اندرز گوينده آن بوده باشد، اما تاريخ واقعى انسانها چنين نيست، پر بار و پر بركت و از هر نظر راهگشا است.
پايان سوره يوسف پروردگارا چشمى بينا و گوشى شنوا و قلبى دانا به ما مرحمت كن، تا بتوانيم در سرگذشت پيشينيان راههاى نجات خود را از مشكلاتى كه اكنون در آن غوطه وريم بيابيم.
خداوندا! به ما ديدهاى تيزبين ده تا عاقبت زندگى اقوامى را كه پس از پيروزى به خاطر اختلاف و پراكندگى گرفتار دردناكترين شكستها شدند ببينيم و از آن راهى كه آنها رفتند نرويم.
بار الها! آنچنان نيت خالصى به ما عطا كن كه پا بر سر ديو نفس بگذاريم و آنچنان معرفتى كه با پيروزى مغرور نشويم، و آنچنان گذشتى كه اگر ديگرى كارى را بهتر از ما انجام مى دهد به او واگذار كنيم.
كه اگر اينها را به ما مرحمت كنى مى توانيم بر همه مشكلات پيروز شويم، و چراغ اسلام و قرآن را در دنيا روشن و زنده نگهداريم.
0%
نویسنده: آية الله مکارم شيرازي
