شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

مقدمه ناشر

در عصر کنونی که جهان با سرعت چشمگیر رو به سوی مدرن شدن گذاشته و معنویت در حاشیه قرار دارد انسان های فهیم به دور از جو سازی های جریان های انحرافی در اشفته بازار کنونی در پی معنویت راستین و شاه راهی برای رسیدن به اهداف متعالی هدایت گران واقعی بشر؛ یعنی پیامبران الهی و جانشینان صادق آنان که در مسیر تاریخ چراغ های روشنی بخش و نجات دهنده عصرها و نسل ها بوده اند می باشند. حرکت معنوی و صحیح کشتی نجات بخش از بدو خلقت به سوی پیامبر اعظم محمّد بن عبداللَّه پیامبر خوبی هاصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و بعد از آن وجود مبارک با ناخدایی و هدایت امامان معصومعليهم‌السلام در حال نجات دادن و حیات بخشیدن به سانحه دیده گان باتلاق انحراف و گمراهی بوده اند و خواهند بود.

استکبار جهانی و صهیونیزم که نابودی خود را در هدایت بشر می دانند با نیرنگ و دروغ و انحراف و افتراء سعی در مکدر نمایاندن خورشید منور تشیع را دارند و با استفاده از نااهلان و بی خردان جمود الفکر و متعصب گاه به کشتن و گاه به تکفیر مسلمانان مؤمن و موحد می پردازند تا با ایجاد تفرقه بین مسلمین، یهود و مسیحیان صهیونیسم را خوشحال نمایند و حال آن که فرهنگ شهادت در اسلام ناب محمّدی که محصولی به جز تشیع ندارد، خنثی کننده توطئه شوم آن ها خواهد بود. ما در این اشفته بازار سعی بر آن داریم تا در دفاع از تشیع و اشنا کردن انسان های فهیم و مشتاق هدایت، آنجام وظیفه کرده باشیم. از همه عزیزان که ما را در این امر مهم یاری نموده و مشوق می باشند به خصوص حضرت آیت الله وافی تولیت محترم مسجد مقدس جمکران و مؤلف محترم استاد گرانقدر آقای حاج علی اصغر رضوانی کمال تشکر را داریم امید است مورد رضای حضرت حق قرار گیرد.

حسین احمدی

مدیر مسئول انتشارات مسجد مقدس جمکران

پیشگفتار

مساله حقیقت تشیع و مبدا پیدایش آن مورد اهتمام و توجّه بسیاری از مؤلفان و مؤرخان قدیم و جدید قرار گرفته و محّل تضارب آراء و افکار بوده است. بیشتر مؤلفان هنگام بحث از حقیقت تشیع آن را مذهبی می دانند که در عصر تقسیمات اعتقادی به سبب اختلاف اعتقادی و سیاسی پدید آمده که همگی بعد از گذشت نیم قرن از هجرت پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بوده است. بدین جهت آراء مختلفی درباره پیدایش این فرقه و عقاید آنان مطرح کرده اند؛ گاهی می گویند: آنان پیروان عبداللَّه بن سبااند و عقایدشان را از یهودیت گرفته اند و برخی افکار این فرقه را منتسب به پارسیان قدیم می دانند که مجوس بوده اند. و عده ای پیدایش این فرقه و مذهب را در نتیجه و عکس العمل آن اتفاقاتی می دانند که در کربلا بر ضد اهل بیت پیامبرعليهم‌السلام اتفاق افتاد و سرمنشا آن شهادت امام علیعليه‌السلام بود. این گونه آراء و نظرات درباره مبدا پیدایش مذهب تشیع ادامه یافت؛ برخی دیگر پیدایش آن را به بعد از سقیفه نسبت داده و عده ای به عصر عثمان و گوهی به شروع معرکه جمل یا صفین نسبت داده اند. و سبب همه این گونه نسبت ها عدم شناخت صحیح از تشیع و شیعه به عنوان الگوی حقیقت اسلام و مسلمین با تمام مظاهرش می باشد، و این که تشیع حادثه ای عارض بر فکر امّت اسلام یا عقیده ای وارداتی از یکی از امّت های دیگر نبوده، بلکه عقیده ای اسلامی به تمام معنا بوده است که بذر اول آن را خداوند متعال در قرآن کریمش و رسول گرامی اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در سننش کاشته و آبیاری کرده اند و اهل بیت عصمت و طهارت نیز در طول بیش از دو قرن موقیعت این مذهب را ترسیم کرده و شبهات را از آن زدوده اند، و علمای اسلامی نیز تاکنون درصدد تثبیت و تبیین آن برآمده و حقاینت آن را به اثبات رسانده اند.

ولی چیزی که مایه تأسف است این که مؤرخان و مؤلفان هنگام بحث و بررسی از مبدا پیدایش این مذهب تنها به کتاب ها و آراء دشمنان این مذهب پرداخته و دیدگاه صحیح و واقعی که برگرفته از قرآن و سنت و واقعیات خارجی است را بیان کنیم و در ضمن آراء مخالفان را نقل کرده و نقد نماییم.

علی اصغر رضوانی

پیدایش تشیع

وقتی درباره مذهبی بحث می شود، این سؤال ها پیش می آید که:

- منشا پیدایش آن مذهب چیست؟

- مؤسس آن کیست؟

- عوامل ظهور و بروز و پیدایش آن چه بوده؟

- چه علل و عواملی در شکل گیری آن دخیل بوده است؟

- حال اگر آن مذهب در اقلّیت باشد چرا در اقلّیت قرار دارد؟

- چرا خودش را از اکثریت جدا کرده است؟

- آیا عوامل خارجی در پیدایش این مذهب دخیل بوده است؟

سؤال خاص این است که چه علل و عواملی در پیدایش مذهب تشیع دخیل بوده است؟ در این بحث عوامل جدایی شیعه از عامه و ظهور تشیع را بررسی خواهیم کرد.

سخنی با مخالفین

گروهی از نویسندگانی که در مورد شیعه و تشیع قلم زده اند، چنین پنداشته اند که تشیع ایده و آرمان نوظهوری است که بر اثر عوامل و جریاناتی خاص، از پیکره واحد جامعه اسلامی جدا شده و در طول زمان گسترش یافته است. لذا در مورد سبب پیدایش این مکتب اختلاف کرده اند؛ عده ای می گویند: این مکتب زاییده فکر عبداللَّه بن سبا و تشکیلات سیاسی اوست.

عده ای دیگر پیدایش آن را در زمان امام علیعليه‌السلام و در جنگ صفّین یا جمل می دانند.

گروهی نیز این نگرش را متاثّر از افکار فارسیان قدیم دانسته اند که در پیکره جامعه اسلامی رسوخ کرده است.

آنچه اینان را به طرح این خیالات واداشته، آن است که گمان کرده اند اقلیت شیعه مانند عضو زایدی است که از سازمان واحد بدن جدا شده و از اصل و ریشه خود بریده است. بنابراین باید در جست وجوی علل این جدایی بود. آنان می پندارند که اصل اولی در امّت اسلامی، غیر شیعی بودن است، لذا دنبال علت پدید آمدن تشیع برآمده اند. ولی این فرضیه صحیح نیست؛ زیرا:

اولا: کثرت عددی را دلیل بر حقّانیت، و قلّت عددی و ضعف عِده و عُده را دلیل بر عدم حقانیت قرار دادن، درست نیست و مخالف موازین صحیح عقلی و نقلی است.

قرآن کریم در موارد زیادی رهروان حقّ را قلیل و پیروان باطل را کثیر شمرده است:( وقَلِیلٌ مِنْ عِبادی الشَّکور ) ؛(1) «و تعداد کمی از بندگان من شکر گزارند. » در جای دیگر می فرماید:( وانَّ کثِیرا مِنَ النّاسِ لَفاسِقُونَ ) ؛(2) «همانا کثیری از مردم فاسقند.» هم چنین می فرماید:( واکثَرهمْ لِلْحَقِ کارهونَ ) ؛(3) «و بیشتر مردم نسبت به حق کراهت دارند. »

بنابراین قرآن مجید چنین معیاری را که اقلیت همیشه غیر اصیل است باطل می شمارد.

ثانیا: اسلامِ بی تشیع را بر اساس کثرت عددی، صفت اصلی اسلام قرار دادن و اسلام شیعی را بر اساس قلّت عددی، صفت عارضی اسلام قرار دادن نکته ای است که با تقسیم بندی معمول در عقاید اسلامی سازگاری ندارد.

علاوه بر این، پیدایش عقیده و آرمان تشیع را نمی توان با پیدایش اصطلاح شیعه و تشیع هم زمان دانست؛ زیرا پیدایش محتوا و روح هر مکتب با پیدایش اسم و اصطلاح آن متفاوت است. بنابراین برای ورود به بحث شیعه و پیدایش منشا ان، باید سراغ روح آن مذهب رفت، نه اسم و اصطلاح ان؛ حتّی اگر در روایات و کلمات صاحب شریعت چنین واژه هایی نتوان یافت؛ اگرچه این گفته نیز از باب تسامح است؛ زیرا پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در روایات متعددی به شیعه بشارت هایی داده است که بدان ها اشاره خواهیم کرد.

تشیع در لغت

جوهری در «صحاح اللغة» می گوید: «تشیع عبارت است از: مشایعت، یعنی پیروی نمودن، یاری نمودن، ولایت کسی را داشتن».(4) به همین مضمون نیز در تاج العروس(5) و لسان العرب(6) وارد شده است.

تشیع در اصطلاح

تشیع در اصطلاح از نگرشی برخاسته است که امامت را منصبی الهی دانسته و معتقد است که انتخاب امام به وسیله نص و از جانب خداوند صورت می گیرد. در این میان پیامبر گرامی اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به پیروی از سنّت الهی که در میان انبیای گذشته نیز وجود داشته - به دستور خداوند - امامان و اوصیای بعد از خود را معرفی کرده است. این بزرگواران که اول آنان علی بن ابی طالبعليه‌السلام است، و اخر آنان امام مهدیعليه‌السلام ، هم در زمینه مرجعیت دینی و در بخش ولایت، حاکمیت و رهبری جامعه، امام و مقتدای مردم پس از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هستند.

مرحوم شیخ محمّد جواد مغنیه می گوید: «تشیع عبارت است از ایمان به وجود نص از جانب پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر امامت امام علیعليه‌السلام و خلافت او، بدون آن که در حقّ او یا فرزندانش غلو شده باشد».(7)

پیدایش تشیع

در مورد پیدایش تاریخی شیعه و ظهور آن نظرات گوناگونی از سوی مورخین ارائه شده که به عمده آن ها اشاره می کنیم:

1 - ظهور تشیع در عصر پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم

شیعه امامیه معتقد است که بذر اولیه تشیع را خداوند در قرآن کریم نشانده و پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در طول دوران رسالتش آن را آبیاری کرده است. بنابراین شجره طیبه تشیع در زمان حضور نبی گرامی اسلام به ثمر نشسته و به همین جهت عده ای در زمان پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به این عنوان معروف بوده اند؛ مثل: سلمان فارسی، ابوذر غفاری، مقداد بن اسود و غیره. این قول و نظریه را - ان شاء اللَّه - اثبات خواهیم کرد.

2 - ظهور تشیع در سقیفه

بعضی از تاریخ نگارانِ اهل سنّت معتقدند: هنگامی که در سقیفه عده ای - به تبع نص - به دنبال حضرت علیعليه‌السلام رفتند، تشیع به وجود آمد. ابن خلدون،(8) دکتر حسن ابراهیم حسن،(9) احمد امین مصری(10) و محمّد عبداللَّه عنّان(11) از نویسندگان اهل سنت و جولد تسهیر(12) (شرق شناس معروف) این نظریه را پذیرفته اند.

3 - ظهور تشیع هنگام قتل عثمان

گروهی نیز عقیده دارند که هنگام حمله مردم به خانه عثمان و کشتن او، تشیع ظهور پیدا کرده است. از میان اهل سنت، ابن حزم اندلسی(13) و دکتر علی سامی النشار(14) و از بین شرق شناسان، فلهاوزن چنین نگرشی دارند.(15)

4 - ظهور تشیع پس از شهادت حسین بن علیعليه‌السلام

دکتر کامل مصطفی شبیبی معتقد است که تشیع و شیعه پس از شهادت امام حسینعليه‌السلام ظاهر گشته است.(16)

5 - تاثّر تشیع از افکار فارسیان

برخی معتقدند که فکر و ایده تشیع برخاسته از افکار ایرانی است که به پایتخت اسلام نفوذ کرده است. از میان شرق شناسان، دوزی،(17) فان فلوتن،(18) براون،(19) و از میان اهل سنت، احمد امین مصری(20) و احمد عطیة اللَّه(21) چنین نظریه ای را ابراز کرده اند.

6 - تشیع متاثر از افکار ابن سبا

عده ای معتقدند که تشیع متاثّر از افکار عبداللَّه بن سبا می باشند که در عصر عثمان، مسلمان شد. برخی از این افراد عبارتند از: دکتر علی سامی النشار،(22) سید محمد رشید رضا،(23) شیخ محمّد ابوزهره(24) و ابوالحسن ملطی.(25)

در این بحث نظریه اول را به اثبات خواهیم رساند که در نتیجه، ارای دیگر خود به خود ابطال خواهند شد؛ اگرچه در رساله ای مستقلّ هم راجع به عبداللَّه بن سبا بحث نموده ایم.