روی سخن در این آیه به مومنان است و بخشی دیگر از احکام اسلام را مخصوصاً آن چه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر و خانواده نبوت بوده است ضمن جمله های کوتاه و گویا و صریح بیان می کند. ولی مسلماً این حکم اختصاص به ایشان ندارد. در هیچ موردی نباید بدون اجازه وارد خانه کسی شد (چنان که در سوره نور آیه 27 نیز آمده است). حتی در حالات پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می خوانیم که وقتی می خواستند وارد خانه دخترشان فاطمهعليها‌السلام شوند بیرون در می ایستادند و اجازه می گرفتند؛ یک روز هم که جابر بن عبدالله با ایشان بود، پس از آن که برای خود اجازه گرفتند برای جابر نیز اجازه گرفتند. نکته ای که در این جا باید مورد توجه قرار گیرد این است که منظور از حجاب در این آیه پوششی زنان نیست، بلکه حکمی اضافه بر آن است که مخصوص همسران پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بوده و آن این که مردم موظف بودند به خاطر شرائط خاص همسران پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هر گاه می خواهند چیزی از آنان بگیرند از پشت پرده باشد، و آن ها حتی با پوششی اسلامی در برابر مردم در این گونه موارد ظاهر نشوند، البته این حکم در باره زنان دیگر وارد نشده، و برای آن ها تنها رعایت پوشش کافی است، بنابراین اسلام به زنان مسلمان دستور پرده نشینی نداده است.

پیام ها

1- داد و ستد زنان، با حفظ حریم مانعی ندارد؛

2- زنان پیامبر محصور نبوده و با بیرون از منزل در ارتباط بودند؟ قرآن می فرماید: با رعایت حریم از زنان پیامبر نیز می توان چیزی درخواست نمود.

3- در نحوه ی ارتباط زنان و مردان، باید مور کارها تقوا و پاکدامنی باشد؛

4- نگاه نامحرمان به یکدیگر، در دل آنان تأثیرگذار است؛

5- رعایت حریم بین زن و مرد به نفع هر دو است؟

6- رابطه با نامحرم بدون حفظ حریم، سبب رنجاندن رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گردد.

حفظ حریم در روایات

امام صادقعليه‌السلام فرمودند

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از ورود مردان به حریم زنان، بدون اجازه آن ها نهی می فرمود.1

ایشان زنی را که برای شوهرش آرایش و خودنمایی کند، اما از غیر او (نامحرمان)، خود را حفظ نماید بهترین زنان می دانستند2 و می فرمودند:

زن مانند خانه ای بی حصار، آسیب پذیر است، (اگر حریم

____________________

1. کافی، ج 5، ص 528.

2. همان، ص 324؛ بحا را لانو ا ر، ج 100، ص 235.

با نامحرم را حفظ نکند) همین که از خانه خارج شود، شیطان او را احاطه می کند1 و هر زنی برای غیر شوهرش روسری را کنار بگذارد؛ حریم خود را شکسته2 و خداوند پرده خویش را از او برمی گیرد.3

امیر مؤمنانعليه‌السلام فرمودند:

از آن جا که خداوند زن را زیبا و ظریف آفریده است، (و مورد رغبت واقع می شود) هر کی با او ازدواج کند، باید از حریمش حمایت کند؛4 حفاظت از حریم زن و حراست از او (با توجه به موقعیت روحی و جسمی اش) برای او بهتر است و زیبایی اش را پایدارتر می سازد.5

____________________

1. وسائل الشیعه، ج 14، ص 114. مجموعه ورام، ج 2، ص 119.

2. مستدرک ا لوسائل، ج 14، ص 280.

3. جامع ا لاخبار، ص 158؛ نهج الفصاحه، ص 359.

4. غرر الحکم، ص 408؛ کافی، ج 5، ص 510.

5. همان، ص 405؛ مستدرک الوسائل، ج 14، ص 255.

اختلاط زن و مرد

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در جریان بیعت با زنان، از آن ها پیمان گرفت که:

"لا تقْعَدَنَّ مَعَ الرّجال فی الْخَلاء"؛ با مردان اجنبی خلوت نکنند.6

ایشان دستور دادند که شب هنگامی که نماز تمام می شود، اول زن ها از مسجد بیرون بروند، بعد مردها؟ پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خوش

____________________

6. کافی، ج 5، ص 519.

نمی داشت که زن و مرد با هم و به طور مختلط از مسجد بیرون روند. زیرا فتنه ها از همین اختلاط ها برمی خیزد. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای این که برخورد و اصطکاکی رخ ندهد، دستور می داد مردان از وسط، و زنان از کنار کوچه یا خیابان بروند.1 روزی که شاهد بیرون رفتن مردان و زنان با هم از مسجد بودند، خطاب به زن ها فرمودند: بهتر است شما صبر کنید آن ها بروند. شما از کنار بروید و آن ها از وسط.2

____________________

1. کافی، ج 5، ص 518.

2. سنن ابی داود، ج 2، ص 658.

دست دادن با نامحرمان

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

هر که با زنی نامحرم دست بدهد به خشم خدا گرفتار می شود3 و روز قیامت دست بسته وارد می شود. سپس او رابه سوی دوزخ می برند.4

امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

برای مردان جایز نیست که با زن (نامحرم) دست بدهند، مگر از زیر پارچه (بین دو دست پارچه ای حائل باشد)، و دست یکدیگر را نفشارند.5

____________________

3. وسائل ا لشیعة، ج 20، ص 195؛ بحارا لانوار، ج 1 0 1، ص 32.

4. بحارا لانوار، ج 73، ص 363؛ وسائل الشیعة، ج 0 2، ص 198.

5. وسائل الشیعة، ج 0 2، ص 07 2؛ کافی، ج 5، ص 525.

بوسیدن

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

اگر کسی خواست محرم خود را که بالغ شده ببوسد، خوا هر باشد یا عمه یا خاله، میان دو چشم (پیشانی) و سر او را ببوسد، و از بوسیدن گونه و دهان او خوددا ری نماید.1

___________________

1. مستد رک الو سائل، ج 9، ص 73؛ بحا را لانوا ر، ج 101، ص 38.

احکام حفظ حریم

اختلاط زن و مرد

اختلاط زن و مرد نامحرم مکروه است، مگر آن که پیرمرد یا پیرزن باشند. این مکروه بودن در صورتی است که در مجلس هیچ وجه حرامی نباشد و الا اختلاط حرام می شود. (همه).2

رفتن به مجالسی که انسان می داند در آن مجلس مرتکب حرام می شود جایز نیست. (همه).3

اگر مرد و زن نامحرم در محل خلوتی باشند که کسی آن جا نباشد و دیگری نتواند وارد شود، چنانچه بترسند که به حرام بیفتند باید از آن جا بیرون بروند و ماندن در آن مکان حرام است. (همه به استثنای آیت الله مکارم که فرموده اند: مطلقاً حرام

____________________

2. احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 174.

3. همان، ص 175.

است).1

*خودنمایی کردن به قصد به گناه انداختن دیگری حرام است. (همه).2

*حضور زنان در کوچه و بازار و ارتباط با نامحرم بدون ضرورت، خلاف عفّت خانم هاست و در صورت ارتکاب حرام، جایز نیست.3

دست دادن با نامحرم

*هر کسی که نگاه کردن به ا و جایز نیست تماس بدنی با او نیز جایز نیست و هرگونه تماس بدن با او حرام است و باید از آن اجتناب کرد، مگرا ز روی لباس و بدون قصد لذّت و ریبه؛ اما اگر تلذّذ و ریبه در کار باشد قطعا حرام است. (همه).4

* دست دادن با نامحرم جایز نیست مگر از روی لباس و در این صورت بنا بر احتیاط واجب نباید دستِ یکدیگر را بفشارند. (همه).5

بوسیدن

* بوسیدن محارم اشکال ندارد مشروط به آن که به قصد

____________________

1 مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج 5، ص 51 و 52؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 176.

2. ا حکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 178.

3. مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج 2، ص 79 و 80.

4. احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 161.

5. همان، ص 16.

لذّت و ریبه نباشد (مگر همسر که مطلقاً جایز است). (همه).1 گر کسی بداند که اگر بچه یا محارم را ببوسد به گناه آلوده می شود نباید ببوسد. (همه).2

1. همان، ص 167.

2. همان، ص 167.

آداب ورود به خانه دیگران

آیات 27 و 28 سوره نور، آداب ورود به خانه دیگران را بیان می نماید.3

( یَأَیهَا الَّذِینَ ءامَنُوا لَا تَدخُلُواْ بُیُوتَا غَیر بُیُوتِکُم حَتَّی تَستَأنِسُوا وَتُسَلِّمُواْ عَلیَ أهلِهَا ذَالِکُم خَیر لَکُم لَعَلَّکُم تَذَکرُون ) ؛

ای کسانی که ایمان آورده اید در خانه هایی غیر از خانه

خود وارد نشوید تا اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلام

کنید، این برای شما بهتر است، شاید متذکر شوید.

( ف َإِن لَّم تِجدُوا فِیهَاَ أحَدًا فَلَا تَدخُلُوهَا حَتَّی یُؤذَن لَکُم وَاِن قِیلَ لَکُمُ ارجِعُوا فَاَرجِعُواْ هُوَ أزکَی لَکُم واللَّهُ بِمَا تَعمَلُونَ عَلِیم)

و اگر کسی در آن نیافتید، داخل آن نشوید تا به شما اجازه

داده شود، و اگر گفته شود بازگردید، بازگردید، که برای شما پاکیزه تر است و خداوند به آن چه انجام می دهید آگاه است.

____________________

3. تفسیر نمونه، ج 14، ص 428؛ تفسیر نور، ج 8، ص 172؛ ترجمه المیزان، ج 15، ص 154.

در این آیات بخشی از آداب معاشرت و دستورهای اجتماعی اسلام که ارتباط نزدیکی با مسائل مربوط به حفظ عفّت عمومی و رعایت حریم خانواده دارد بیان شده است، و آن طرز ورود به خانه های مردم و چگونگی گرفتن اجازه برای ورود است.

انسان به ناچار در محیط اجتماع قیود زیادی را از نظر لباس و طرز حرکت و رفت و آمد تحمل می کند، ولی ادامه این وضع در تمام مدت شبانه روز خسته کننده و درد سر آفرین است، او می خواهد مدتی از شبانه روز را آزاد باشد، قید و بندها را دور کند به استراحت بپردازد؛ با خانواده و فرزندان خود به گفت وگوی خصوصی بنشیند و تا آن جا که ممکن است از این آزادی بهره گیرد. اگر بنا باشد هر کس سر زده وارد این محیط گردد و به حریم امن آن تجاوز کند دیگر آن آزادی و آرامش وجود نخواهد داشت. نزول این آیات بیانگر آن است که از نظر اسلام برای حفظ حجاب اهل خانه و مصونیت از نگاه واردین، ورود به خانه مردم نیاز به اذن و اجازه دارد.

آداب ورود به خانه دیگران در روایات

در حدیثی آمده که: ابو سعید از یاران پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اجازه ورود به منزل گرفت در حالی که روبروی در خانه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ایستاده بود، پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: به هنگام اجازه گرفتن روبه روی در نایست!

در روایت دیگری می خوانیم که خودِ آن حضرت هنگامی که به در خانه کسی می آمد روبروی در نمی ایستاد بلکه در طرف راست یا چپ قرار می گرفت و می فرمود: السلام علیکم (و به این وسیله اجازه ورود می گرفت) زیرا آن روز هنوز معمول نشده بود که در برابر در خانه پرده بیاویزند.1

بنا بر روایات، انسان حتی به هنگامی که می خواهد وارد خانه مادر یا پدر و یا فرزند خود شود، باید اجازه بگیرد. مردی از پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پرسید: آیا به هنگامی که می خواهم وارد خانه مادرم شوم باید اجازه بگیرم؟ فرمود: آری، عرض کرد مادرم غیر از من خدمتگزاری ندارد، باز هم باید اجازه بگیرم؟! فرمود: اَ تُحِبُّ أن تَراها عُریانَةَ؟ آیا دوست داری مادرت را برهنه ببینی؟ عرض کرد: نه، فرمود: فَاستَاذِن عَلَیها!: پس از او اجازه بگیر!2 روزی پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می خواست وارد خانه دخترش فاطمهعليها‌السلام شود، نخست بر در خانه آمد دست به روی در گذاشت و در را کمی عقب زد، سپس فرمود: اَلسَلام عَلَیکُم، فاطمهعليها‌السلام پاسخ سلام پدر را داد، بعد پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: اجازه دارم وارد شوم؟ عرض کرد وارد شو ای رسول خدا!

____________________

1. تفسیر فخر رازی، ج 23، ص 198 ذیل آیه مورد بحت.

2. تفسیر نور الثفلین، ج 3، ص 586.

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: کسی که همراه من است نیز اجازه دارد وارد شود؟ فاطمه عرض کرد: مقنعه بر سر من نیست، و هنگامی که خود را به حجاب اسلامی محجَب ساخت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مجدداً سلام کرد و فاطمهعليها‌السلام جواب داد، مجددا ًاجازه ورود برای خودش گرفت و بعد از پاسخ موافق فاطمهعليها‌السلام اجازه ورود برای همراهش جابربن عبدالله گرفت.1

این حدیث بخوبی نشان می دهد که تا چه اندازه پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم که یک الگو و سرمشق برای عموم مسلمانان است این نکات را دقیقا رعایت می فرمود. حتی در بعضی از روایات نقل است که: باید سه بار اجازه گرفت، اجازه ی اول را بشنوند و به هنگام اجازه ی دوم خود را آماده سازند، و به هنگام اجازه ی سوم اگر خواستند اجازه دهند وا گر نخوا ستند اجازه ندهند!2

____________________

1. تفسیر نور الثقلین، ج 3، ص 587.

2. وسائل الشیعه، ج 20، ص 219.

حدود پوسش و نگاه

آیات 30 و 31 سوره نور وظیفه مردان و زنان را در مورد نحوه نگاه و پوشش بیان می نماید.3

(قُل لِّلمُؤمِنِین یَغُضُّوأ مِن أبصَرِهِم وتحفَظُواْ فُرُوجَهُم ذَالِکَ أزکَی لَهُم إِنَّ اللَّهَ خَبِیربِمَا یَصنَعُون )!

____________________

3. تفسیر نمونه، ج 14، ص 434؛ تفسیر نور، ج 8، ص 175؛ ترجمه تفسیر المیزان، ج 15، ص 152

به مردان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و دامن های خود را حفظ کنند این برای آن ها پاکیزه تر است، خداوند به آن چه انجام می دهید آگاه است.

( وقُل لِّلمُؤمِنَتِ یَغضُضنَ مِن أبصَرِهِنَّ وتَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ ولَا یُبدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنهَا ولیَضرِبنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلیَ جُیُوبِهِنَ وَلَا یُبدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ اوءَابَاَبهِنَّ اوءَابَاء بُعُولَتِهِنَّ اوابآبِهِنَّ أوابنَآءِ بُعُولَتِهِنَّ أَو إِخوَا نهِِنَّ او بَنِئ إِخوَانِهِنَّ أو بَنئ أخَوَ تِهِنَّ أو نِسَاَ ئِهِنَّ أو مَا مَلکَت أیمَنُهُن او التبعِینَ غَیرِ اولی الاِربَةِمِنَ ا لرِّجا ل أوِ ا لطِّفًلِ الَّذِینَ َلم یَظهَرُواْ عَلی عَورَاتِ النِّسَاءِ ولَا یَضربنَ بِأَرجُلِهِنَّ لِیُعلَمَ مَایخفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وتُوبُؤاْ اِلَی اللَّهِ جمَیعًا أیُّهَ المُؤمِنُونَ لَعَلَّکُم تُفلحِونَ) :

و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است آشکار ننمایند و (اطراف) روسری های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان یا پدرانشان یا پدر شوهرانشان یا پسرانشان یا پسران همسرانشان یا برادرا نشان یا پسران برادرانشان یا پسران خواهرانشان یا زنان هم کیششان یا بردگانشان یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند، آن ها هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانی شان دانسته شود. (و صدا ی خلخال که بر پا دارند به گوش رسد) و همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان تا رستگار شوید. در کتاب کافی در شان نزول نخستین آیه از آیات فوق از امام باقرعليه‌السلام چنین نقل شده است که جوانی از انصار در مسیر خود با زنی روبرو شد (در آن روز زنان مقنعه خود را در پشت گوش ها قرار می دادند و طبعاً گردن و مقداری از سینه آن ها نمایان می شد) چهره آن زن نظر آن جوان را به خود جلب کرد و چشم خود را به او دوخت هنگامی که زن گذشت جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه می کرد در حالی که راه خود را ادامه می داد تا این که وا رد کوچه تنگی شد و باز هم چنان به پشت سر خود نگاه می کرد، ناگهان صورتش به دیوار خورد و تیزی استخوان یا قطعه شیشه ای که در دیوار بود صورتش را شکافت! هنگامی که زن گذشت جوان به خود آمد و دید خون از صورتش جاری است و به لباس و سینه اش ریخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پیامبر می روم و این ماجرا را بازگو می کنم، هنگامی که چشم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او افتاد فرمود چه شده است؟

جوا ن ماجرا را نقل کرد، در این هنگام جبرئیل، پیک وحی خدا نازل شد و آیه فوق را آورد.1

این سوره در حقیقت سوره عفّت و پاکدامنی و پاکسازی از انحرافات جنسی است و آیات مورد بحث که احکام نگاه و حجاب را بیان می دارد نیز کاملاً به این امر مربوط است.

احکام و وظایف ویژه بانوان که در این آیات مطرح شده عبارتند از:

1- آن ها نباید زینت خود را آشکار سازند جز آن مقدار که طبیعتاً ظاهر است. بنابراین زنان حق ندارند زینت هایی که معمولاً پنهانی است آشکار سازند هر چند اندامشان نمایان نشود و به این ترتیب آشکار کردن لباس های زینتی مخصوصی را که در زیر لباس عادی یا چادر می پوشند مجاز نیست، چرا که قرآن از ظاهر ساختن چنین زینت هایی نهی کرده است. در روایات متعددی که از اهل بیتعليه‌السلام نقل شده نیز همین معنی دیده می شود که زینت باطن به گردنبند، بازوبند، خلخال (همان زینتی که زنان عرب در مچ پاها می بستند) تفسیر شده است.2

2- دومین حکمی که در آیه بیان شده این است که: آن ها باید خِمارهای خود را بر سینه های خود بیفکنند. خُمر جمع خِمار در اصل به معنی پوشش است، ولی معمولاً به چیزی گفته

____________________

1. وسائل الشیعه، ج 14، ص 139؛ تفسیر نورالثفلین و المیزان و روح المعانی (با تفاوت مختصری) ذیل آیه مورد بحت.

2. تفسیر علی بن ابراهیم، ذیل آیه مورد بحث

. می شود که زنان با آن سر خود را می پوشانند (روسری). جیوب جمع جیب به معنی یقه پیراهن است که از آن تعبیر به گریبان می شود و گاه به قسمت بالای سینه به تناسب مجاورت با آن نیز اطلاق می گردد.

3- در سومین حکم مواردی را که زنان می توانند حجاب خود را برگیرند و زینت پنهان خود را آشکار سازند با این عبارت شرح می دهد: آن ها نباید زینت خود را آشکار سازند، مگر برای شوهران، پدران، پدران شوهران و غیر آن که در متن آیه ذکر شده است.

4- و بالاخره چهارمین حکم را چنین بیان می کند: آن ها به هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانشان معلوم گردد و صدای خلخالی که بر پا دارند به گوش رسد. آن ها در رعایت عفّت و دوری از اموری که آتش شهوت را در دل مردان شعله ور می سازد و ممکن است منتهی به انحراف از جاده عفّت شود، آن چنان باید دقیق و سختگیر باشند که حتی از رساندن صدای خلخالی که در پای دارند به گوش مردان بیگانه خودداری کنند، و این گواه باریک بینی اسلام در این زمینه است.

با دقت در تفاسیر این آیات درمی یابیم که:

1- حفظ نگاه از حرام نشانه ایمان است؛

2- جاذبه های جنسی را باید از دید نامحرم پنهان کرد؛

3 گناه باید از سرچشمه جلوگیری شود پس تقوا را از چشم شروع کنیم؛

4- پاکی چشم مقدّمه ی پاکدامنی است؛

5ـ مردان نیز باید حدودی را برای پوشش خود رعایت نمایند؛

6- دوری از چشم چرانی و بی عفّتی باعث رشد معنوی انسان است؛

7- خداوند از چشم چرانی ما آگاه است، در محضر خدا معصیت نکنیم؛

8ـ در لزوم ترک نگاه حرام و حفظ عفاف و پاکدامنی بین زن و مرد، فرقی نیست؛

9- دل ربایی و جلوه گری زنان، در جامعه ممنوع است؛

10- پوشاندن قسمت هایی از بدن که به طور طبیعی آشکار است (صورت و دست از مچ تا سر انگشتان) لزومی ندارد؛

11- اسلام به نیاز فطری زن به آراستگی، در خانه و برای همسر پاسخ می دهد؛

12- هرگونه راه رفتنی که سبب آشکار شدن زیورهای مخفی زن شود ممنوع است؛

13- حجاب و پوشش، واجب است و هر کاری که زینت زن را آشکار کند یا دیگران را از آن آگاه سازد ممنوع است؛

14- مقدار واجب برای پوشش سر و صورت، به سر انداختن روسری و مقنعه ای است که گردن و سینه را بپوشاند؛

15- همه مردم نسبت به مسئله نگاه و حجاب مسئولند و برای نگاه های حرام خود باید توبه کنند.

روایات حدود پوشش

از امام صادقعليه‌السلام درباره زینتی که زن (با توجه به، آیه ی 31، سوره نور) می تواند آشکار سازد؛ سؤال شد، فرمودند:

اَلوَجهُ وَ الکفَّینِ؛ صورت و از سر انگشتان تا مچ دو دست.1

از ایشان پرسیده شد: آیا ساق دست زن (الذّراعَینِ) هم جزء زینتی است که به فرموده خداوند، زنان آن را نباید آشکار کنند؟ فرمودند:

نَعَم، وَ ما دُونَ الْخِمار منَ الزِّینَةِ وَ ما دُونَ السِّوارَینِ؛

بله، ساق دست زن و سر و گردن و موضع دستبند، جزء زینت است.2

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به حولاء فرمودند:

لا تُبدِی زینَتَک لِغَیر زَوجِک، زینت خود را برای غیر شوهرت آشکار مکن؛ یا حولاءُا لا یحِلُّ لامراة أن تُظهََر معصَمها و قَدَمها لِرَجُل غَیرَ بَعلها، ای حولاء! برای زن جایز نیست مچ دست و قدمً هایش را برای غیر شوهرش آشکار سازد؛ وَ إذا فَعَلت ذلک لَم تَزَل فی لَعنَة اللّه وَ سَخَطه وَ غَضبَ اللّهُ عَلَیها وً لَعًنَتها ملائکةُ اللّه وَ أعدًّ لَهاَ عَذاباً ألیَمَا،

____________________

1. وسائل الشیعة، ج 20، ص 202

2. همان، ص 0 0 2؛ کافی، ج 5، ص 0 52

اگر چنین کرد؟ تا ابد مورد لعنت، خشم و غضب خدا و ملائکه او خواهد بود و در قیامت عذابی دردناک برای او آماده شده است.1

و در جای دیگر فرمودند:

ألا اخبِرُکم بخَیر نسائکم؟؛ می خواهید، بهترین زنان را به شما معرفی کنم؟

اصحاب عرض کردند: بله. ایشان فرمودند:

إنَّ خَیرَ نسائکم اَلولودُ، اَلوَدودُ، اَلسَتیرَةُ، اَلعَفیفَه، اَلعَزیزَةُ فِی اَهلِها، اَلذَّلَیلَةُ معَ بَعلِها، اَلمُتَبِّرجَةُ معَ زَوجِها، اَلحِصانُ عَن غَیرِه؛ زنانی که فرزندآور، مهربان، محجبه و عفیف، در میانَ اهل و خانواده عزیز و در برابر شوهرشان متواضع هستند؛ زینتهایشان را برای همسرانشان آشکار و در برابر غیر همسر (نامحرمان) عفت و پاکدامنی را حفظ می کنند.2

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم حد پوشش و نوع لباس زن در برابر محرم و نامحرم را نیزمشخّص می فرمایند:

لِلزَّوجِ ما تَحتَ الدَّرعِ وَ للابن وَ الاَخِ ما فَوقَ الدَّرعِ وَ لغَیر ذِی محرَم أربَعَه (دَرعٌ وَ خَمَارٌَ وَ جِلبابٌ وَ ازارٌ)؛

پوشش زن برای همسرش لباس زیرین است و برای پسر و برادرش بیشتر از لباس زیراست و برای نامحرم چهار لباس باید بپوشد، پیراهن، روسری، عبا یا چادر و ازار (رو پوش

___________________

1. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 242

2. همان، ص 161؛ مکارم الاخلاق، ص 200

بلند تا پایین پا).1

مردی از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم سؤال کرد: آیا خواهرم می تواند موی سر خود را پیش من برهنه کند؟ ایشان در جواب فرمودند: نه، من بیم دارم که اگر خواهر تو، موی خویش و زیبایی های خود را برهنه گرداند، موجب لغزش تو گردد.

همان گونه که از مفهوم روایت آشکار است، رعایت این موارد توسط محارم موحبات سلامت روابط بین افراد خانواده را فراهم می سازد.2

احکام حدود پوشش

در کتب فقهی و رساله های عملیه، مسئله حجاب مفصلاً مورد بررسی قرار گرفته است. فقها پوشش را به دو دسته تقسیم می کنند:

پوششی که در نماز باید به کار برده شود که البته شرائطی دارد؟ از قبیل پاک بودن، غصبی نبودن و... و پوششی که در مقابل مردان بیگانه باید رعایت شود و شرائط خاص نماز را ندارد ولی شرایط خاصی دارد، که خواهد آمد.

اصل حکم حجاب از نظر فقهای عظام از ضروریات است یعنی بی اعتنایی به اصل حجاب و عدم رعایت آن معصیت و گناه است.

___________________

1. مجمعا لبیان، ج 7، ص 243؛ تفسیر صافی، ج 3، ص 430

2. بحارالانو ار، ج 101، ص 38؛ مستدرک الوسائل، ج 14، ص 303.

*بر زنان واجب است تمام بدن خود به استثنای وجه (قسمتی از صورت که در وضو شستن آن واجب است) و کفین (دو دست از مچ تا سرانگشتان) را از نامحرم بپوشانند مشروط به آن که:

الف) وجه و کفین آن ها زینت نداشته باشد. (همه).

ب) کسی به قصد لذّت و ریبه به وجه وکفین آن ها نگاه نکند1

تذکر: تلذّذ یعنی لذّت بردن، و نگاه از روی تلذّذ یعنی نگاهی که به قصد لذّت بردن باشد، و اما ریبه یعنی نگاه به خاطر تلذّذ و چشم چرانی نیست، ولی خصوصیت دو طرف طوری است که خطرناک است و دنبال این نگاه بیم لغزش و افتادن در فساد می رود. این دو نوع نگاه مطلقاً حرام است، حتی در مورد محارم. تنها موردی که استثناء شده، نگاهی است که مقدمه خواستگاری است.

*جایز نیست کف پا، روی پا، قوزک پا و پاشنه پا در برابر نامحرم نمایان باشد. بنابراین اگر خانمی در حال نماز این قسمت ها را نپوشاند در حضور نامحرم معصیت کرده ولی نمازش صحیح است. (همه)2

___________________

1. توضیح المسائل مراجع، م 2435.

2. العروة الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، قبل از م 1؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 109.

*نمایان بودن زیر چانه، گردن، گوش، سینه و دست ها تا بازو برای خانم ها جایز نیست و باید این مواضع را هم از نامحرم بپوشانند. در نماز هم این مقدار باید پوشیده باشد. (همه)1

*بنا بر احتیاط واجب خانم ها باید موهای مصنوعی (که به موهای خود وصل کرده اند) یا کلاه گیس را از نامحرم بپوشانند. (همه به جز آیات عظام بهجت، سیستانی، مکارم)2 آیات عظام بهجت و سیستانی: بر زن واجب است از نامحرم بپوشاند.

آیت الله مکارم: اگر این کار زینت محسوب می شود، واجب است آن را از نامحرم بپوشاند.

__________________

1. همان؛ ا حکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 110.

2. همان؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 126.

حد پوشش در نماز

?زن باید در حال نماز، تمام بدن حتی سر و موی خود را به جز صورت (به مقداری که شسشن آن در وضو واجب است)، دست ها تا مچ و پاها (آیت الله سیستانی: روی پا) تا مچ را بپوشاند اما برای آن که یقین کند که مقدار واجب را پوشانده است، باید مقداری از اطراف صورت و پایین تر از مچ را نیز بپوشاند. (همه).3

___________________

1. همان؛ ا حکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 110.

2. همان؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 126.

3. توضیح ا لمسائل مراجع، م 789؛ آیت الله وحید، توضیح السمائل، م 795؛ اجوبة الاستفتاءات، س 437.

?در نماز باید زیر چانه پوشانده شود. (همه).1

?هنگام نمازاگر مرد نامحرم او را می بیند، روی پا باید پوشانده شود. (همه به جز آیات عظام تبریزی و مکارم).2

آیت اللّه مکارم: واجب نیست ولی بهتر آن است که بپوشاند.

آیت اللّه تبریزی: بنابر احتیاط، واجب است.

تذکر: لازم نیست پشت و روی پا به وسیله جوراب پوشانده شود بلکه اگر به وسیله چادر و مانند آن نیز پوشانده شود، کافی است.

نماز خواندن زن با مانتو و شلوار، اگر جاهایی از بدن که

باید پوشیده شود را بپوشاند اشکال ندارد. (همه).3

برجستگی های بدن هنگام نماز در برابر نامحرم اگرباعث جلب توجه مرد نامحرم گردد، باید پوشانده شود و اگر پوشانده نشود، زن گناه کرده است، ولی نماز اوصحیح است. (همه).4

در هنگام نماز، پوشاندن زیور آلات، واجب نیست ولی

____________________

1. العروة الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، م 6

2. آیت الله سیستانی sistani.org ، (حجاب)، س 3 و آیت الله تبریزی، صراط ا لنجاة، ج 5، س 1275 واستفتائات، س 1614 و آیت الله فاضل، جامع ا لمسائل، ج 1، س 1706 و آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1696 و آیت اللّه خامنه ای، اجوبة ا لا ستفتا ئات، س 438.

3. العروة الوثقی، ج 1، فی ا لستر و الساتر، الثانی؛ آیت الله تبریزی، استفتائات جدید، ج 1، س 446؛ آیت اللّه فاضل، جامع المسائل، ج1 ، س 244.

4. العروة الوثقی. ج 1، فی الستر و الساتر، م 5.

پوشاندن بدن (قسمتی که آن زیور آلات روی آن قرار گرفته) واجب است. (همه).1

در موقع نماز اگر مرد نامحرم زن را نمی بیند، پوشاندن چهره آرایش کرده برای زن در نماز واجب نیست. (همه)2

اگر زن در بین نماز بفهمد که موهای او از چادر بیرون آمده، باید آن را بلافاصله بپوشاند و نمازش صحیح است به شرط آن که پوشاندن زیاد طول نکشد ولی اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است. (همه به جز آیات عظام بهجت، تبریزی و وحید خراسانی)3

آیت الله تبریزی: اگر در بین نماز بفهمد، نمازش باطل است

و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است

آیات عظام بهجت و وحید خراسانی: اگر در بین نماز بفهمد، باید آن را بلافاصله بپوشاند ولی بنابر احتیاط (مستحب) نماز را تمام کند و دوباره بخواند. و اگر بعد از نماز بفهمد، نمازش صحیح است.

پوشاندن روی پا وکف آن در سجده واجب نیست. (همه)4

___________________

1. همان، م 4.

2. همان، م 5.

3. با استفاده از توضیح المسائل مر اجع، م 792؛ آیت اللّه خامنه ای، اجوبة الاستفتائات، س 432؛ آیت اللّه نو ری، تو ضیح ا لمسائل، م 793؛ آیت اللّه وحید، توضیح ا لمسائل، م 798.

4. توضیح المسائل مراجع، ج 1، م 789.