شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

چادر، حجاب برتر

*واجب است تمام بدن زن به جز قرص صورت و دست ها تا مچ از نامحرم پوشانده شود هر لباسی که این مقدار واجب را بپوشاند مانع ندارد ولی پوشیدن چادر بهتر است (آیت الله خامنه ای: چادر بهترین نوع حجاب و نشانه ی ملی ماست) و از لباس هایی که توجه نامحرم را جلب کند باید اجتناب شود. (همه).1

خانم مرضیه حدیده چی (دبّاغ) نقل می کند:

من وقتی همراه امام از فرانسه آمدم، مانتو و شلوار تنم بود.

در مهران پایم صدمه خورده بود و هنوز عصایی زیر دستم بود. با آن مانتو شلوار، خدمتشان رسیدم تا گزارش بدهم. فرمودند: "شما چادر ندا رید؟ بگویم احمد برایتان یک چادر بخرد؟ " گفتم: نه حاج آقا، چادر دارم، اما چون به کوه می رفتم و اسلحه روی دوشم و فشنگ به کمرم وقمقمه به پهلویم آویزان بود و گاهی هم سه پایه ی تیربار را روی دوشم می گرفتم و از کوه بالا می رفتم، این بود که اگر چادر هم به سر می کردم، دیگر خیلی مشکل بود. فرمودند: "چادر برای زن بهتر است. " من هم از همان جا آمدم و چادر را سرم کردم و دیگر برنداشتم.2

____________________

1.مسائل جدید از دیدگاه مراجع، ج 1، ص 35 و 36 و 37 و 38.

2.. مجله حدیث زندگی، ص 61.

*پوشیدن چادرهایی که موها و یا سایر نقاط بدن از پشت

آن نمایان است کفایت نمی کند و خانم ها خصوصاً در منزل اگر نامحرمی هست باید از پوشیدن این گونه چادرها خودداری کنند. (همه).1

*خانم ها نمی توانند آستین خود را برای آمپول زدن و یا فشار خون و یا نبض گرفتن و غیره در مقابل نامحرم بالا ببرند مگر در حال اضطرار. (همه).2

___________________

1. احکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 117؛ امام خمینی، آیت الله نوری و آیت الله سیستانی، التعلیقات علی العروة فی الستر وا لساتر، م 1؛ العروة الوثفی، ج 1، فی الستر و الساتر، م 16؛ آیت اللّه صافی، جامع الاحکام، ج 2، س 1692؛ آیت الله فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 1712؛ آیت اللّه مکارم، ا ستفتاءات، ج 2، س 154 دفتر آیات عظام وحید، بهجت و تبریزی.

2. ا لعروة ا لوثفی، ج 1، فی الستر و الساتر، قبل از م 1؛ احکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 112.

پوشش زن از زن

* خانم ها باید عورت خود را از زن های دیگر بپوشانند ولی پوشانیدن بقیه بدن واجب نیست؛ مگر آن که در معرض نگاه با ریبه باشد. (همه)3

* اگر خانمی بداند که خانم دیگری به قصد لذت به بدن یا به دست و صورت او نگاه می کند، واجب است بدن و دست و

___________________

3. العروة الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، قبل از م 1؛ احکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 129.

صورت را از آن خانم بپوشاند. (همه به استثنای آیت الله بهجت)1 آیت اللّه بهجت: پوشاندن بدن و دست و صورت لازم نیست.

*پوشاندن عورت زن از زنان دیگر واجب است اگر چه بدون قصد لذّت نگاه کنند مگر در حال اضطرار. بنابراین راه های جلوگیری از حاملگی که مستلزم نگاه زن به عورت زن باشد و بعضی عکس های رادیولوژی از رحم یا قرار دادن دستگاه داخل رحم که مستلزم کشف عورت است غیر از حالت اضطرار جایز نیست و باید اجتناب شود. (همه).2

___________________

1. توضیح المسائل مراجع، م 2436؛ العروة ا لوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، فبل از م 1؛ احکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 129.

2. توضیح السمائل مراجع، م 2436؛ العروة الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، قبل از مسئله 1؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 63.

پوشش زن در مقابل کودکان

?اگر بچه ها (اعم از دختر یا پسر محرم یا نامحرم) به سن تمیز نرسیده باشند، پوشاندن بدن حتی عورت از آن ها واجب نیست. اما اگر به سنی رسیده اند که خوب و بد را تشخیص می دهند، اگر دختر است و یا پسر است و محرم، فقط عورت را باید بپوشانند اگر پسر است و نامحرم واجب ا ست عورت را بپوشانند و بنابر احتیاط واجب به استثنای وجه و کفین بقیه بدن را باید از او بپوشانند. (همه)3

__________________

3. همان، م 2435؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 131.

روایات حدود نگاه

در حدیثی از امام باقرعليه‌السلام به نقل از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده است که:

کُلُّ عَیْن بَاکیَه یَوْم الْقِیَامة إِلا ثَلاثَ أعْیُن عَیْنُ بَکَتْ منْ خَشْیَة اللهً عَیْن غُضَّتْ عًنْ محَارم اللَه وً عَیْن بَاتَتْ سَاهرَةً فِی سًبِیلِ اَللَه؛

تمام چشم ها در قیامت گریانند مگر سه چشم: چشمی که از ترس خدا بگرید و چشمی که بر روی گناه بسته شود و چشمی که در راه خدا بیدار بماند.1

حضرت علیعليه‌السلام فرمودند:

اَلعَینُ رائِدُ القَلبَ الفتَن؛ چشم، دل را به فتنه ها می کشاند.2

و اَلعُیون مصائدُ الشَیطانِ؛ شیطان به وسیله ی چشم ها انسان را به دام می اندازد.3

و کَم من نَظرَة جَلَبَت حَسرَةَ؛ چه بسا نگاهی که مایه حسرت می گر د د.4

و لَعَنَ الالَهُ النّاظِرَ وَ المنظورَ إلیهِ؛ کسی که نگاه (حرام) می کند و کسی که به او نگاه می شود هر دو مورد لعنت خداوند هستند.5

من غَضَّ طَرفَهُ أراحَ قَلبَهُ؛ هر که نگاه خویشی را از حرام برگیرد،

____________________

1. بحا را لا نو ا ر، ج 1 0 1، ص 35.

2. غر را لحکم، ص 60.

3. همان، ص 260؛ مستدرک الوسائل، ج 14، ص 271. 4. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 271.

5. همان.

قلبش آرام می گیرد.1

امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

اَلنَّظرَةُ بعَدَ النَّظرَةِ تَزرعُ فی القَلبِ الشئَهوَةَ وَ کَفَی بِها لِصاحبها فِتنَةَ؛ نگاه در پی نگاه، شهوت را در دل می رویاند و این برای گمراهی صاحب آن کافی است2

و باز می فرمایند:

من ملَأ عَینَیهِ من حَرام ملَأ اللّهُ عَینَیهِ یوم القِیامةِ من النّارِ الِّا أن یتوبَ وَ یرجِعُ؛ هر کس چشم خود را از نگاه حرام آکنده سازد (یعنی به نامحرم نگاه مستمر داشته باشد که لذَت ببرد نه نگاه گذرا) خداوند در روز قیامت چشم او را از آتش پرمی گرداند مگر این که توبه کند و از عمل خود دست بردارد.3

ا ز جمله سخنان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در این باره این که:

إشتَدَّ غَضَبُ اللّهِ عَلی إمراة ذات بَعلٍ ملَأت عَینَها من غَیرِ زَوجِها؛ غضب خداوند بر زنی که به مردی غیر از شوهرش (یعنی مرد نامحرم) نگاه می کند؛ شدید است.4

در جای دیگر می فرمایند:

ا لنَّظرَةُ سَهمُ مَسمُومٍ منْ سِهام إبلیس فَمن تَرَکَها خَوفاَ من اللَهِ أعطاهُ اللهُ إیمانأ یَجدُ حَلاوَتَهُ فی قَلبه نگاه، تیری مسموم از تیرهای

____________________

1. همان؛ غررالحکم، ص 260.

2. وسائل الشیعه، ج 20، ص 192

3. میزان الحکمه، ج 13، ص 6323؛ مستدرکالوسائل، ج 14، ص 271؛ بحارا لا نو ا ر، ج 101، ص 32

4. بحا را لانوا ر، ج 1 0 1، ص 39؛ وسائل ا لشیعة، ج 0 2، ص 232

شیطان است، هر که از ترس خدا آن را ترک کند خداوند به او ایمانی عطا می فرماید که شیرینی آن را در دل خود احساس می کند،1 و این که اَلنَّظَر إلی محاسنِ النِّساء، نگاه کردن به زیبائی های زنان نیز تیری از تیرهای شیطان است، هر کس آن را ترک کند، أذاقَهُ اللَهُ طَعم عِباده تَسُرهُ، خداوند مزه عبادتی سرور آفرین را به او خواهد چشانید.2

امام صادقعليه‌السلام فرمو دند:

حضرت شعیب از دخترش پرسید: چگونه امانت داری این جوان (حضرت موسی) را فهمیدی که او را امین می خوا نی؟ دختر گفت: وقتی دعوت شما را به او ابلاغ کردم، به من گفت: از پشت سر، مرا راهنمایی کن؟ تا مبادا به قامت من چشم بدوزد.3

از امام رضا نقل شده است که:

نگاه مردان به موهای زنان از آن جهت حرام است که باعث تهییج آنان و کشیده شدنشان به فساد و آن چه نه حلال است و نه پسندیده، می گردد.4

در حجّة الوداع زنی نزد پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و از آن حضرت، احکام شرعی مربوط به حج را پرسید. فضل بن عباس که کنار پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بود، به آن زن نگاه کرد و زن نیز به فضل نگاه کرد.

____________________

1. مستد رک الوسائل، ج 14، ص 268

2. همان، ص 271

3. همان، ج 14، ص 274

4. بحا را لا نوا ر، ج 4 0 1، ص 33

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم روی فضل را از جانب آن زن برگرداند و فرمود: مرد جوان و زن جوان. می ترسم که شیطان بین آن دو قرار گیرد1

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم زنان را از معاشرت با زنانی که وصف آن ها را برای شوهرانشان طوری بازگو می کنند، مثل این که خودشان او را دیده اند؟ نهی فرمودند.2 همچنین امام صادقعليه‌السلام فرمودند: سزاوار نیست که زن (زیبایی های خود را) نزد زنان یهودی و نصرانی آشکار کند، زیرا آن ها وصف او را نزد شوهرانشان بازگو می کنند.3

____________________

1. صحیح بخاری، ج 8، ص 63.

2. تفسیر ابن کثیر، ج 3، ص 384.

3. کافی، ج 5، ص 519؛ وسائل الشیعة، ج 20، ص 184.

نگاه و خواستگاری

از امام صادقعليه‌السلام روایت شده است:

لا بَأسَ أن یَنظُرَ اِلی وَجهِهاً معاصمها إذا اَرادَ آن یَتَزَّوَّجَها؛ وقتی شخص بخواهد با زنی ازدواج کند، باکی نیست که به چهره و محل دستبندها نگاه کند.4

مفهوم این حدیث آن است که اگر قصد ازدواج در کار نباشد نگاه کردن جایز نیست. چون اولاً نگاه خواستگار با نگاه غیر خواستگار فرق می کند. خواستگار به دیده خریداری نگاه می کند و معمولاً خالی از تلذّذ نیست. بنابراین، فقها می گویند:

___________________

4. وسالْل الشیعة، ج 0 2، ص 88؛ کافی، ج 5، ص 365.

نگاه خواستگار با علم به این که تلذّذ حاصل می شود مانعی ندارد. البته هدف او باید تحقیق باشد نه تلذّذ، ولی کسی که قصد خواستگاری ندارد، نباید با چشمان خیره و نگاه های خریداری، زن را ورانداز کند و این منافات ندارد که نظر به چهره زن به اندازه ای که لازمه هم صحبتی است جایز باشد. ثانیاً در مورد نگاهی که مقدمه خواستگاری است، چنان که روایات دیگر دلالت دارد و فقها هم فتوا می دهند، جواز نظر اختصاص به چهره و دو دست ندارد بلکه نسبت به مطلق زیبائی های زن نیز جایز است. برای نمونه دو روایت را ذکر می کنیم:

از امامِ صادقعليه‌السلام پرسیده شد:َ الرجُلُ یُریدُ أن یَتَزَّوََّجَ المرأةَ اَیَنظُرَ الی شعرِها؟ شخصی می خواهد با زنی ازدواج کند، آیا جایز اَست به موی او نگاه کند؟ فرمودند: نَعَم، إنَّما یُریدُ أن یَستَرِیها بِاَغلَی الثَّمنِ، آری زیرا به گرانبهاترین قیمت، خریدار اوست.1

یعنی آن چه انسان در زندگی زناشوئی مایه می گذارد از هر چیز گرانبهاتر است. و در جای دیگر در جواب به این سؤال که: اَیَنظُرُ الر.

جُلُ اِلی المرأةِ یُریدُ تَزویجَها فَیَنظُرَ اِلی شَعرِها وَ محاسِنِها؟ آیا مردی که قصد ازدواج دارد حق دارد به مو و زیبائی های زن مورد نظرش نگاه کند؟ می فرمایند: لا بَأسَ بِذلِکَ إذا لَم یَکُن متَلَذِّذَا، اشکالی ندارد مشروط بر این که مقصودش التذاذ نباشد.1 پس معلوم شد جواز نظر برای خواستگار، اختصاص به چهره و دو دست ندارد.

___________________

1. همان، ص 89؛ تهذیب، ج 7، ص 435.

احکام حدود نگاه

قانون کلی: نگاه کردن به هر چیزی یا هر کسی (خودش یا عکسش) به قصد لذّت یا با خوف به فساد افتادن (غیر از همسر) حرام است، اگر چه نگاه به محرم باشد. خواه نگاه به زن یا به مرد یا به حیوان یا به جماد، به عکس، فیلم، مجسمه یا هر چیز دیگر باشد. حتی نگاه کردن به بدن خود در آینه یا هر جای دیگر به قصد شهوت رانی حرام است. (همه)

آیت اللّه خامنه ای: هر نگاهی که باعث تحریک غریزه جنسی بشود مگر بین زن و شوهر حرام است.2

?نگاه کردن مرد به بدن زن نامحرم چه با قصد لذّت و چه بدون آن حرام است. نگاه کردن به صورت و دست ها اگر به قصد لذّت باشد حرام است ولی اگر بدون قصد لذّت باشد مانعی ندارد (به شرط این که صورت و دست ها زینت نشده باشد). نگاه کردن زن به بدن مرد نامحرم حرام می باشد و نگاه کردن به صورت و بدن و موی دختر نابالغ اگر به قصد لذّت

_________________

2. توضیح المسائل مراجع، م 2433؛ احکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 46.

نباشد و به واسطه آن بیم گرفتاری در گناه نباشد اشکال ندارد، ولی بنا بر احتیاط باید جاهایی را که مثل ران وشکم معمولاً می پوشانند نگاه نکند. (همه به جز آیات عظام گلپایگانی، سیستا نی، تبر یزی)

آیت الله گلپایگانی: نگاه کردن به صورت و دست های زن نامحرم، چه با زینت چه بدون زینت، بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.

آیت اللّه سیستانی: بنا بر احتیاط مستحب بهتر است از نگاه به صورت و دست ها پرهیز کرد.

آیت اللّه تبریزی: اگر زینت در صورت و دست ها از قبیل انگشتر ساده و اصلاح صورت و سرمه ای باشد که حتی در پیرزن ها معمول است، پوشاندن آن بر زن واجب نیست و نگاه کردن مرد به آن هم اگر به قصد لذّت نباشد، مانع ندارد.1

? تذکر: فرقی بین نامحرمی که فامیل و دوست است و نامحرم غریبه نیست.

نگاه کردن مرد به کف پا، روی پا، پاشنه پا و ساق پای خانم های نامحرم حتی بدون قصد لذّت جایز نیست و خانم ها باید آن ها را بپوشانند. (همه به جز آیات عظام گلپایگانی، سیستا نی، تبر یزی)2

___________________

1. توضیح المسائل مراجع، م 2433؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 42.

2. ا ستفتائات امام قدس سره، ج 3، ص 258؛ توضیح المسائل،

آیات عظام، گلپایگانی وآیت اللّه گلپایگانی: بطور کلی نگاه کردن به بدن نامحرم حرام است و نگاه به صورت و دست ها بنابر احتیاط واجب جایز آیت اللّه سیستانی: اگر زن اهل رعایت حجاب باشد و یا اگر امر به حجاب شود قبول کند، نگاه کردن به این مواضع جایز نیست، و الا اشکال ندارد.

آیت اللّه تبریزی: نگاه کردن مرد به کف پا و روی پا تا قوزک پا، بنا بر احتیاط جایز نیست.

? زن و مرد می توانند به استثنای عورتین به تمام بدن محارم نگاه کنند، مشروط به آن که قصد لذت و ریبه نباشد (به استثنای همسر که مشروط به این شرط نیست) در صورت قصد لذت و ریبه باید از نگاه به بدن محارم اجتناب کرد. بنابر احتیاط مستحب بهتر است که نگاه کردن مردان به محارم خود از زانو تا ناف ترک گردد). (همه به جز آیت اللّه سیستانی)1

آیت اللّه سیستانی: بدون قصد لذّت نگاه به بدن محارم غیر از عورتین اشکال ندارد

? نگاه به نامحرم حرام است اما اگر اتفاقی نگاه انسان به

___________________

تبریزی، م 2442، سیستانی، م 2443؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 44 و 45.

1. توضح المسائل مراجع، م 2437؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 40 و 66.

نامحرم بیفتد به شرط این که بلافاصله نگاه را برگرداند که حکم نگاه کردن را پیدا نکند اشکال ندارد. (همه)1

نگاه مرد به بدن مرد (به جز عورتین) و نگاه زن به بدن زن (بجز عورتین) به شرط آن که به قصد لذّت نباشد جایز است. (همه)2

?مرد می تواند به صورت و دست های زن نامحرمی که کاملاً حجابش را رعایت کرده به شرط این که زینت نشده باشد و نگاه به قصد لذت و ریبه نباشد نگاه کند. (همه به جز آیات عظام گلپایگانی، سیستانی، تبریزی که درمسئله1 این بخش بیان شد .)3

?اگر زن بداند که مرد با قصد لذت به دست و صورت او

نگاه می کند، اگر چه دست و صورت او زینت نداشته باشد، باید آن ها را نیز بپوشاند. (همه به جز آیت الله بهجت: اگر کمک به حرام باشد پوشاندن، واجب است.)4

?مرد نمی تواند به مواضعی که زنان مسلمان بد حجاب

____________________

01 احکام روابط زن و مرد و مسائل ا جتماعی آنان، ص 49 و 50.

2. العروة ا لوثفی، ج 1، فی الستر و الساتر، النکاح، م 28؛ توضیح ا لمسائل مراجع، م 2438؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 37 و 62.

3. توضیح المسائل مراجع، م 2436 و 2437؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 42.

4. ا لعروة ا لوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، قبل ازم 1؛ مسائل جدید از دیدگاه علما ومراجع، ج 2، ص 81 و 082 احکام روابط زن ومرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 127.

نپوشانده اند و یا زینت کرده اند نگاه کند اما نگاه کردن به مواضعی که زنان غیر مسلمان عادتاً نمی پوشانند بدون قصد لذّت اشکال ندارد. (همه به جز آیات عظام اراکی، گلپایگانی، سیستانی)1

آیت اللّه اراکی: نگاه کردن، به مو و سر و صورت زنان اهل کتاب و کفار اشکال ندارد و احتیاط واجب آن است که به غیر این ها نگاه نکند.

آیت اللّه گلپایگانی: احتیاط واجب آن است که به غیر از صورت و دست او نگاه نکند.

آیت اللّه سیستانی: نگاه کردن به بدن زن های مبتذله که اگر امر به حجاب کنند اعتنا نمی کنند بدون قصد لذّت اشکال ندارد و در این حکم فرقی بین زنان کفار و زنان دیگر نیست و نیز فرقی بین دست و صورت و دیگر جاهای بدن که عادتاً نمی پوشانند نیست.

نگاه کردن زن ها به بدن مرد نامحرم به استثنای صورت و دست هاو مقداری که مردان عادتاً نمی پوشانند حر ام است. (همه به جز آیات عظام بهجت و فاضل)2

آیت اللّه بهجت: بنا بر احتیاط واجب حرام است. نگاه به

____________________

1. توضیح المسائل مراجع، م 2433؛ ا حکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 43 و 54.

2. توضح المسائل مراجع، م 2433؛ ا حکام روا بط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 67.

قسمت هایی که عادتاً نمی پوشانند، جایز است؛ مگر این که کمک به گناه باشد.

آیت اللّه فاضل: نگاه کردن زن ها به بدن مرد نامحرم به استثنای صورت و دست ها حرام است.

?نگاه کردن به بازو یا سینه یا جایی دیگر از بدن مرد نامحرمی که لباس نامناسب پوشیده (مانند آن که لباس آستین کوتاه و با یقه باز و یا نازک و بدن نما پوشیده باشد) حتی اگر بدون قصد لذّت و ریبه باشد حرام است. (همه به جز آیت الله بهجت).1

آیت اللّه بهجت: بنا بر احتیاط واجب حرام است.

اگر چه بر مرد لازم نیست خود را بپوشاند ولی خانم ها واجب است نگاه نکنند. (همه).2

? زن می تواند به تمام بدن پسر یا دختر غیر ممیز نگاه کند

ا ما بعد از سن تمیز نباید به عورت آن ها نگاه کند. (همه به جز آیات عظام اراکی، بهجت، تبریزی، گلپایگانی که می فرمایند: نگاه به عورتین بچه ممیز حرام ا ست.)3

در صورتی که انسان شک کند که این شخص از کسانی است که نباید به او نگاه کرد، نباید به او نگاه کند. (همه به جز

____________________ ____

1. توضیح المسائل مراجع، م 2433؛ ا حکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 68.

2. همان؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 70.

3. همان؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل ا جتماعی آنان، ص 70 و 71.

آیت الله بهجت: احتیاط در اجتناب است.)1

____________________

1. العروة الوثقی، ج 2، النکاح، م 50؛ احکام روا بط زن ومرد و مسائل ا جتماعی آنان، ص 72.

نگاه پزشک

تا کنون از مفهوم آیات و روایات، عدم جواز نگاه و لمس بدن نامحرم معلوم گردید؟ اما نگاه و لمس قسمتی از بدن بیمار توسط پزشک، جهت معالجه، در حال اضطرار استثناء گردیده است. از امام صادقعليه‌السلام درباره زن مسلمانی که شکستگی یا زخم یا جراحتی در جایی از بدنش به وجود آمده است که مرد نامحرم نباید آن را نگاه کند، سوال شد، امامعليه‌السلام فرمودند: إذا اضطَرَّت الَیه فَیعالجُها إن شاءَت، در حال اضطرار (پزشک مرد) می تواند او را معالجه کند.2 این موارد اضطرار در فتاوای مراجع عظام روشن گردیده است.

جایز نیست خانم ها بدون تحقیق کردن از وجود دکتر زن

به دکتر مرد مراجعه کنند. مگر در صورتی که دکتر زن نتواند مداوا کند و یا مداوا توسط دکتر مرد بدون نگاه و لمس بدن زن امکان پذیر باشد. (همه)3

*دکتر محرم نیست اگر در حال اضطرار مجبور شد به بدن نامحرم نگاه کند باید به همان مقدار اکتفا کند، تا می تواند از

______________________

2. کافی، ج 5، ص 534؛ وسائل الشیعة، ج 0 2، ص 233.

3. احکام روابط زن و مرد و مسائل ا جتماعی آنان، ص 113؛ مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع، ج 1، ص 183.

روی لباس معاینه نماید. (همه)1

*آمپول زدن به نامحرم چون مستلزم نگاه و لمس است جایز نیست مگر در حال اضطرار. (همه)2

*گرفتن عکس در رادیولوژی، تزریق یا گرفتن خون و انجام سونوگرافی، اگر مستلزم نگاه به بدن نامحرم و کشف عورت در مقابل دیگران باشد، در حالی که بتواند به متخصص محرم مراجعه کند، توسط نامحرم حرام است. (همه)3

*زایمان و سزارین باید توسط پزشک زن انجام شود، مگر در حال اضطرار. (همه)4

* جلوگیری از حاملگی اگر مستلزم فعل حرامی باشد، جایز نیست. بعضی از روش ها، مستلزم سه فعل حرام است:

الف) نگاه کردن به عورت دیگری در غیر اضطرار.

ب) کشف عورت برای دکتر در غیر اضطرار.

ح) لمس عورت در غیر اضطرار (غیر اضطرار به این دلیل که راه های دیگری وجود دارد). (همه)5

1. توضیح ا لمسائل مراجع، م 2441؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 47 و 48.

2. العروة الوئقی، ج 2، النکاح، م 35؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 48.

3. همان؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل ا جتماعی آنان، ص 49.

4. مسائل جدید از دیدگاه علما و مرا جع، سیدّ محسن محمودی، ج 5، ص 87 و 88.

5. العروة الوثقی، ج 1، فی الستر و الساتر، قبل ازم 1؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 64 و 65.

نگاه به عکس وفیلم

* زنان در ورزشگاه هایی که مردان پوشش کافی ندارند برای دیدن مسابقه نمی توانند بروند، اما دیدن فیلم غیرمستقیم مسابقات اگر به قصد ریبه و لذت نباشد و ترس از افتادن در فتنه و فساد نباشد، اشکالی ندا رد. (همه به جز آیات عظام خامنه ای و گلپایگانی)1

آیت اللّه خامنه ای: اگر به صورت مستقیم پخش شود، بنا بر احتیاط واجب نگاه نکنند و اگر به صورت غیر مستقیم و با قصد لذّت و موجب ریبه و فساد باشد، حرام است.

آیت اللّه کلپایگانی: زن ها نمی توانند عمداًبه این گونه فیلم ها نگاه کنند.

* خرید و فروش و نگهداری عکس های مبتذل حرام است و باید آن ها را از بین برد. (همه)2

* زنان می توانند به عکس مردان، نگاه کنند مشروط به آن که به قصد لذّت و ریبه نباشد و موجب فتنه و فساد نشود خواه بشناسند و یا نشناسند، محرم باشد یا نامحرم. (همه به جز آیت الله سیستانی)3

آیت اللّه سیستانی: اگر بیش از معمول برهنه باشد بنا بر

____________________

01 احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 84.

2. همان، ص 79.

3. همان، ص 80؛ امام خمینی (ره)، استفتائات، ج 3، س 14، ص 261؛ مسائل جدید از دیدگاه علما ومراجع، ج 1، ص 131 (آیت اللّه خامنه ای).

احتیاط واجب جایز نیست.

*مرد به عکس زنانی که حجاب کامل ندارند اگر آن ها را بشناسد نمی تواند نگاه کند. (همه، به جزء آیات عظام اراکی، سیستانی، گلپایگانی و مکارم)1

آیت اللّه اراکی: اگر به قصد لذّت نباشد مانعی ندارد.

آیت اللّه سیستانی: در صورتی که از زنان مبتذله نباشد، بنا بر احتیاط واجب نباید نگاه کند.

آیت اللّه کلپایگانی: در صورتی که او را می شناسد، بنا بر احتیاط واجب و اگر او را نمی شناسد، بنا بر احتیاط مستحب، نباید نگاه کند.

آیت اللّه مکارم: اگر زن مقید به حفظ حجاب است، نگاه کردن اشکال دارد.

نگاه کردن به تصویر زن نامحرم، حکم نگاه کردن به خود زن نامحرم را ندارد، بنابراین اگر نگاه از روی لذّت نبوده و خوف افتادن به گناه نباشد و تصویر هم متعلّق به زن مسلمانی که بیننده آن را می شناسد نباشد، اشکال ندارد و بنابر احتیاط واجب نباید به تصویر زن نامحرم که بطور مستقیم از تلویزیون پخش می شود، نگاه کرد ولی در پخش غیرمستقیم تلویزیونی اگر ریبه و خوف افتادن به گناه نباشد، نگاه کردن اشکال ندارد. (آیت الله خا منه ای)

____________________

1. توضیح المسائل مرا جع، م 2439؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 75 و 76.

آیات عظام ا راکی، فاضل، گلپایگانی، مکارم می فرمایند:

فیلم اعم از مستقیم یا غیر مستقیم حکم عکس را دارد.

آیت اللّه بهجت: دیدن نامحرم و شنیدن صدای او از طریق تلویزیون اگر همراه با فساد و ریبه باشد، اشکال دارد.1

*دیدن زنان غیر مسلمان در تلویزیون و یا فیلم، اگر با قصد لذّت و یا ترس از وقوع در مفسده نباشد، اشکال ندارد. (همه)2

* عکس برداشتن مرد از زنان نامحرم حرام نیست، به شرط آن که همراه با نگاه به نامحرم و لمس بدن او نباشد. (همه)3

____________________

1. اجوبة الاستفتائات، س 183 1؛ احکام بانوان، س 42، ص 32؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، ص 82.

2. احکام روابط زن و مرد و مسائل ا جتماعی آنان، ص 85.

3. توضیح المسائل مراجع، م 2439.

نوع پوشش

آیات 59 و 60 سوره احزاب علاوه بر معرفی نوعی پوشش مناسب برای زنان، فلسفه وجوب آن را نیز بیان می نماید، ضمن این که اشدّ مجازات مزاحمین را تعیین می فرماید.4

( یایها اَلنبی قُل لِّأَزو جِکَ وَبَنَاتِکَ ونِسَآءِ المُؤمِنینَ یُدنِینَ عَلَهِنَّ مِن جَلَبیبِهِنَّ ذَالِکَ أدنئ أن یُعرَفنَ فَلَا یُؤذَین وَکَانَ آللَّهُ غَفُورًا رحِیمًا )

ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو جلباب ها (روسری های بلند) خود را به خویش نزدیک

____________________

4. تفسیر نمونه، ج 17، ص 428؛ تفسیر نور، ج 9، ص 399؛ ترجمه تفسیر المیزان، ج 16، ص 6 50؛ مسئله حجاب، مرتضی مطهری، ص 178 و 177 و 175.

کنند، این کار برای این که (از کنیزان و آلودگان) تشخیص داده شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است و (اگر تا کنون خطا و کوتاهی از آن ها سر زده) خدا وند همواره غفور و رحیم است.

( لَّئِن لَّم یَنتَهِ المُنَفِقُونَ والَّذِینَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَ ضٌ المُرجِفُونَ فِی المَدِینَةِ لَنُغریَنَّکَ بِهِم ثُمَّ لَایُجَاورُونَک فِیهَآ إِلَّا قَلِیلا )

اگر منافقین و آن ها که در دل هایشان بیماری است، و (همچنین) آن ها که اخبار دروغ و شایعات بی اساس در مدینه پخش می کنند دست از کار خود بر ندارند تو را بر ضد آنان می شورانیم سپس جز مدت کوتاهی نمی توانند در کنار تو در این شهر بمانند.

در تفسیر علی بن ابراهیم در شان نزول آیه نخست چنین آمده است: آن ایام زنان مسلمان به مسجد می رفتند و پشت سر پیامبر نماز می گزاردند، هنگام شب موقعی که برای نماز مغرب و عشا می رفتند بعضی از جوانان هرزه و اوباش بر سر راه آن ها می نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آن ها را آزار می دادند و مزاحم آنان می شدند، آیه فوق نازل شد و به آن ها دستور داد حجاب خود را بطور کامل رعایت کنند تا به خوبی شناخته شوند و کسی بهانه برای مزاحمت پیدا نکند.

در این آیه نخست به زنان با ایمان دستور داده می شود که هرگونه بهانه و مستمسکی را از دست مفسده جویان بگیرند، سپس با شدیدترین تهدیدی- که در آیات قرآن کم نظیر است

- منافقان و مزاحمان و شایعه پراکنان را مورد حمله قرار می دهد. این که منظور از جِلباب چیست، مقسران و ارباب لغت چند معنی برای آن ذکر کرده اند:

1. ملحفه (چادر) و پارچه بزرگی که از روسری بلندتر است

و سر و گردن و سینه ها را می پوشاند. 2. مقنعه و خمار (روسری).3. پیراهن گشا د.1

گرچه این معانی با هم متفاوتند ولی قدر مشتر ک همه آن ها این است که بدن به وسیله آن پوشانده شود. اما آن چه صحیح تر به نظر می رسد این است که در اصل لغت، کلمه جلباب شامل هر جامه وسیع می شده است، ولی غالباً در مورد روسری هایی که از چارقد بلندتر و از رِداع (عبا یا چادر) کوتاه تر بوده به کار می رفته است. ضمناً معلوم می شود دو نوع روسری برای زنان معمول بوده است: یک نوع روسری های کوچک که آن ها را خمار یا مقنعه می نامیده اند و معمولاً در داخل خانه از آن ها استفاده می کرده اند. نوع دیگر روسری های بزرگ که مخصوص خارج منزل بوده است.

منظور از یُذنِین (نزدیک کنند) این است که زنان جلباب

را به بدن خویش نزدیک سازند تا درست آن ها را محَفوظ دارد، نه این که آن را آزاد بگذارند به طوری که گاه و بیگاه کنار رود و بدن آشکار گردد، و به تعبیر دیگر، لباس خود را

____________________

1. لسان العرب، مجمع البحرین، مفردات راغب، بحرالمحیط و تاج العروس.