آثار و برکات روزه ماه شعبان

(1)37- امام صادقعليه‌السلام ، از پدرانش، از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل نمود که آن حضرت فرمود: «ماه شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خدا و بهار فقراست و خداوند عید قربان را برای این قرار داده که فقرای شما از گوشت قربانی سیر شوند. پس شما باید آنان را سیر کنید.»

(2)38- امام صادقعليه‌السلام فرمود: پدرم همیشه ماه شعبان را روزه می گرفت و به ماه مبارک رمضان متصل می نمود و می فرمود: «روزه دو ماه پیاپی سبب قبولی توبه خداوند است.»

(3)39- امام صادقعليه‌السلام فرمود: «زن های پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله روزه های قضای

1- (1)37- حدّثنا جعفربن محمّد بن علی بن الحسین بن علی بن عبداللّه بن المغیره الکوفی رضی اللّه عنه قال: حدّثنا جدّی الحسین بن علی عن جدّه عبداللّه بن المغیره عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الصادق جعفربن محمّد عن أبیه عن آبائهعليهم‌السلام قال: قال رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله: شعبان شهری و رمضان شهر اللّه و هو ربیع الفقراء و إنّما جعل الأضحی لیشبع مساکینکم من اللحم فاطعموهم.

2- (2)38- حدّثنا محمّدبن الحسن بن أحمد بن الولید قال: حدّثنا محمّدبن الحسن الصفار قال: حدّثنا العباس بن معروف قال: حدّثنا علی بن مهزیار عن الحسن بن سعید عن زرعه عن المفضل بن عمر عن أبی عبداللّهعليه‌السلام قال: کان ابیعليه‌السلام یصل ما بینهما و یقول: صوم شهرین متتابعین توبه من اللّه.

3- (3)39- حدّثنا علی بن إبراهیم عن أبیه عن محمّدبن أبی عمیر عن حفض البخنری عن أبی عبداللّهعليه‌السلام قال: کن نساء النبیّصلى‌الله‌عليه‌وآله إذا کان علیهن صیام أخّرن ذلک إلی شعبان کراهیه أن یمنعن رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله حاجته و إذا کان شعبان صمن و صام معهنّ قال: و کان رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله یقول: شعبان شهری:

خود را تأخیر می انداختند تا در ماه شعبان انجام دهند تا بتوانند در اختیار رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله باشند و چون ماه شعبان می رسید آنها نیز مانند رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله روزه می گرفتند.»

امام صادقعليه‌السلام سپس فرمود: «رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله همیشه می فرمود: «شعبان ماه من است.»

(1)40- سماعه بن مهران می گوید: به امام صادقعليه‌السلام گفتم: آیا از پدران شما کسی بوده که ماه شعبان را روزه بگیرد؟ فرمود: «آری، بهترین پدران من، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله ، همیشه ماه شعبان را روزه می گرفته است.»

(2)41- ابوالصباح می گوید: از امام صادقعليه‌السلام شنیدم که می فرمود: «به خدا سوگند، روزه ماه شعبان و ماه رمضان سبب پذیرفته شدن توبه از سوی خداوند است.»

1- (1)40- حدّثنا أبی رضی اللّه عنه قال: حدّثنا سعدبن عبداللّه قال: حدّثنا أحمد بن محمّد بن عیسی و محمّد بن الحسین بن أبی الخطاب جمعیا عن عمربن عیسی عن سماعه بن مهران قال: قلت: لأبی عبداللّهعليه‌السلام : هل صام أحد من أبائک شعبان؟ قال: خیر آبائی رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله و کان یصوم.

2- (2)41- حدّثنامحمّدبن الحسن قال: حدّثنا محمّدبن الحسین قال: حدّثنا الحسین بن الحسین بن أبان عن الحسین بن سعید عن محمّدبن أبی عمیر عن سلمه صاحب السابری عن أبی الصباح قال: سمعت أبا عبداللّهعليه‌السلام یقول: صوم شعبان و شهر رمضان و اللّه توبه من اللّه.

(1)42- امام صادقعليه‌السلام فرمود: «هرکس سه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد بهشت برای او واجب می گردد و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در قیامت برای او شفاعت خواهد نمود.»

روزه گرفتن در ماه شعبان به احترام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله

(2)43- امام صادقعليه‌السلام فرمود: «از پدرم شنیدم که می فرمود: عادت پدرم زین العابدینعليه‌السلام این بود که چون هلال ماه شعبان دیده می شد اصحاب خود را جمع می نمود و به آنان می فرمود: آیا می دانید این چه ماهی است؟ این ماهی است که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بارها می فرمود: «شعبان ماه من است.» پس آگاه باشید و برای محبّت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله و تقرّب به آن حضرت در این ماه روزه بگیرید. سپس می فرمود: سوگند به آن خدایی که جان علی بن الحسین به دست اوست، من از پدرم حسین بن

1- (1)42- حدّثنا أحمدبن زیاد بن جعفر الهمدانی قال: حدّثنا علی بن إبراهیم بن هاشم عن أبیه عن ابن أبی عمیر عن أبان عن أبی عبداللّهعليه‌السلام قال: من صام ثلاثه أیّام من شعبان وجبت له الجنّه و کان رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله شفیعه یوم القیامه.

2- (2)43- وبهذا الاسناد قال: قال أبوعبداللّهعليه‌السلام سمعت أبی قال: کان أبی زین العابدینعليه‌السلام إذا هلّ شعبان جمع أصحابه فقال: معاشر أصحابی أتدرون أی شهر هذا؟ هذا شهر شعبان وکان رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله یقول: شعبان شهری ألا فصوموا فیه محبّه لنبیّکم وتقرّبا إلی ربّکم فو الذی نفس علی بن الحسین بیده لسمعت أبی الحسین بن علی یقول: سمعت أمیرالمؤمنینعليه‌السلام یقول: من صام شعبان محبّه نبیّ اللّهعليه‌السلام و تقربّا إلی اللّه عزوجل أحبّه اللّه عزوجل و قرّبه من کرامته یوم القیامه و أوجب له الجنّه.

علیعليهما‌السلام شنیدم که می فرمود: «هرکس برای دوستی پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله و تقرّب به خدای عزّوجلّ ماه شعبان را روزه بگیرد خداوند او را دوست خواهد داشت و روز قیامت او را به کرامت خویش نزدیک و بهشت را برای او واجب خواهد نمود.»

(1)44- حمزه بن حمران می گوید: امام صادقعليه‌السلام فرمود: هنگامی که شب نیمه ماه شعبان می رسید عایشه گمان می کرد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نزد زن های دیگر خود رفته است پس او از غیرت زنانه خود بی تاب می شد و چادر به خود می پیچید - که به خدا سوگند چادر او از خزّ و دیباج و کتّان و پنبه نبود بلکه تنها از مو و کلک شتر بود - و سپس به یکایک حجره های زن ها سر می زد تا این که می دید رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله گوشه ای در حال سجده است و با خدای خود چنین می گوید: (2)«سجد لک سوادی و

1- (1)44- حدّثنا أبی رضی اللّه عنه قال: حدّثنا عبداللّه بن جعفر الحمیری قال: حدّثنا محمّدبن الحسین بن أبی الخطاب عن محمّدبن سنان عن حمزه بن حمران عن أبی عبداللّهعليه‌السلام قال: لمّا أن کانت لیله النصفت من شعبان ظنّت الحمیراء أن رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله بعض نسائه فدخلها من الغیره مالم تصبر حتی قامت و تلففّت بشمله لها و أیم اللّه ما کان خزا و لا دیباجا و لا کتانا و لا قطنا ولکن کان فی سداه الشعر و لحمته أوبار الابل فقامت تطلب رسول اللّه فی حجر نسائه حجره حجره فبینما هی کذلک إذا نظرت إلی رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله ساجدا کالثوب الباسط علی وجه الأرض فدنت منه قریبا فسمعته و هو یقول: «سجد لک سوادی و جنانی و آمن بک فؤادی و هذه یدای و ما جنیت بهما علی نفسی یا عظیم یرجی لکلّ عظیم إغفرلی الذّنب العظیم فإنّه لایغفر الذّنب العظیم إلاّ العظیم» ثمّ رفع رأسه ثمّ عاد ساجدا فسمعته و هو یقول: «أعوذ بنور وجهک الّذی أضائت له السموات والأرضون و تکشفت له الظلمات و صلح علیه أمر الأوّلین و الآخرین من فجاه نقمتک و من تحویل عافیتک و من زوال نعمتک الّلهم ارزقنی قلبا تقیّا نقیّا من الشرک بریئا لا کافرا و لا شقیّا» ثمّ وضع خدّه علی التّراب و یقول:

2- (2)«أعفر وجهی فی التراب وحقّ لی أن أسجد لک» فلمّا همّم الإنصراف هرولت المرأه إلی فراشها فأتی رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله فراشها و اذا لها نفس عالٍ فقال لها رسول اللّه صلی اللّه علیه وآله ما هذا النفس العالی أما تعلمین أیّ لیله هذه إنّ هذه اللیله لیله النصف من شعبان فیها یکتب آجال و فیها تقسم أرزاق و إنّ اللّه عزّوجلّ لیغفر فی هذه اللیله من خلقه أکثر من عدد شعر معزی بنی کلب و ینزل اللّه عزّوجلّ ملائکته إلی السماء الدنیا و إلی الأرض بمکّه.

جنانی و آمن بک فؤادی...» یعنی خدایا من برای تو صورت خود را به خاک گذاردم و قلب من به تو ایمان دارد. سپس صورت مبارک خود را روی خاک گذارده و می گوید: «خدایا، من صورت خود را در مقابل تو به خاک می سایم و البته سجده نمودن صورت و به خاک ساییدن آن در پیشگاه تو سزاوار است.» و چون رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله از عبادت خود فارغ می گردید عایشه فورا به اتاق خود باز گشت و چون رسول خدا به اتاقش باز گشت هنوز صدای نفس عایشه بلند بود. پس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به او فرمود: «این چه شتابی است که تو داری؟ مگر نمی دانی امشب چه شبی است؟ امشب شب نیمه ماه شعبان است که در آن عمرهای مردم تعیین می شود و ارزاق آنان تقسیم می گردد و خداوند در این شب فراوان از بندگان خود می بخشد و ملائکه رحمت خود را امشب به آسمان دنیا می فرستد و در سرزمین مکه فرود می آیند.»

مرحوم صدوق در پایان این حدیث می فرماید: روایات صحیح از اهل البیتعليهم‌السلام رسیده که تعیین عمرها و اجل های مردم و روزی آنان در شب قدر، یعنی شب بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود.

(1)مترجم گوید: این روایت با آن روایات منافات ندارد و ممکن است در دو وقت آجال و ارزق مردم تعیین گردد و این دلیل اهمیت شب نیمه شعبان است؛ همان گونه که ولادت حضرت بقیه اللّه عجلّ اللّه فرجه الشریف نیز دلیل دیگری برای شرافت این شب است.

دستور روزه یوم الشک از امیرالمؤمنینعليه‌السلام

(2)45- حضرت عبدالعظیم حسنی از سهل بن سعد نقل نموده که گوید: از حضرت رضاعليه‌السلام شنیدم که می فرمود: «روزه ماه رمضان با دیدن ماه شروع می شود و با دیدن ماه ختم می شود واز ما نیست کسی که

1- (1)الصحیح عند أهل البیتعليهم‌السلام أنّ کتب الآجال و قسمه الأرزاق یکون فی لیله القدر لیله ثلاث و عشرین من شهر رمضان.

2- (2)45- حدّثنا علی بن أحمد (ره) قال: حدّثنا محمّدبن هارون الصوفی عن أبی تراب عبیداللّه بن موسی الرویانی عن عبدالعظیم بن عبداللّه الحسنی عن سهل بن سعد قال سمعت الرضاعليه‌السلام یقول: الصوم للرویه و الفطر للرؤیه و لیس منّامن صام قبل الرؤیه للرؤیه و أفطر قبل الرؤیه للرؤیه قال: فقلت له یابن رسول اللّه صلی اللّه علیه و آله: فماتری فی صوم یوم الشک فقال: حدّثنی أبی عن جدی عن آبائهعليهم‌السلام قال: قال أمیرالمؤمنینعليهم‌السلام : لأن أصوم یوما من شعبان أحبّ إلیّ من أن أفطر یوما من شهر رمضان

قبل از دیدن ماه (رمضان به نیّت ماه رمضان (روزه بگیرد و یا قبل از دیدن ماه (شوال) افطار کند و روزه نگیرد.» سهل بن سعد می گوید: به آن حضرت گفتم: نظر شما در باره روزه یوم الشک (یعنی روزی که معلوم نیست آخر ماه شعبان است و یا اول ماه رمضان (چیست؟ فرمود: پدرم، از پدرانش، از امیرالمؤمنینعليه‌السلام نقل نمودند که فرمود: «من یک روز از ماه شعبان را روزه بگیرم بیشتر دوست می دارم تا این که یک روز از ماه رمضان را افطار نمایم.»

(1)مرحوم صدوق پس از نقل حدیث فوق می فرماید: این حدیث غریبی است که ما جز با این سند آن را نیافته ایم و من این حدیث را جز از علی بن احمد نشنیده ام.

روزه ماه شعبان و شفاعت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله

(2)46- امیرالمؤمنینعليه‌السلام می فرماید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «شعبان ماه من است و ماه رمضان ماه خداست. پس کسی که ماه مرا روزه بگیرد من در قیامت شفیع او خواهم بود، و کسی که ماه خدا را روزه بگیرد

1- (1)قال مصنف هذا الکتاب: هذا حدیث غریب لا أعرفه إلاّ بهذا الاسناد و لم أسمعه إلاّ من علیّ بن أحمد.

2- (2)46- قال: حدّثنا الحسن بن محمّدبن سعید الهاشمی قال حدّثنا فرات بن إبراهیم بن فرات الکوفی قال حدّثنا محمّدبن أحمد بن علی الهمدانی قال: حدّثنا الحسن بن علی المعروف بأبی علی الشامی قال: حدّثنا عبداللّه بن سعید الرمدقانی قال: حدّثنا عبدالواحد بن عتاب قال: حدّثنا عاصم ابن

خداوند در قبر انیس او می باشد و غریب و تنهایی او را (1)برطرف می نماید و چون از قبر خارج می شود صورت او نورانی است و نامه عمل او در دست راست اوست و نامه مخلّد بودن او در بهشت در دست چپ اوست و چون در محضر پروردگار قرار می گیرد به او خطاب می شود: ای بنده من! پس خداوند می فرماید: دست بنده من را بگیرید و نزد پیامبرم ببرید. پس او را نزد من می آورند و من به او می گویم: آیا ماه من (یعنی شعبان) را روزه گرفتی؟ و چون می گوید: آری، من می گویم: امروز من شفیع تو خواهم بود. پس خدای متعال می فرماید: من حقوق خود را از بنده ام گذشت نمودم و اما حقوق خلق را پس هرکس از او بگذرد من به او چنان عوضی خواهم داد تا خشنود گردد.»

(2)رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله سپس می فرماید: «پس من دست او را می گیرم و او

1- (1)أمیرالمؤمنین علیّ بن أبی طالبعليه‌السلام قال: قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله شعبان شهری و رمضان شهر اللّه عزّوجلّ فمن صام شهری کنت له شفیعا یوم القیامه و من صام شهر اللّه عزّوجلّ أنس اللّه و حشته فی قبره ووصل وحدته و خرج من قبره مبیضّا وجهه أخذ الکتاب بیمینه و الخلد بیساره حتّی یقف بین یدی ربه عزوجل فیقول: سلیمان قال: حدّثنا خزیمی عن الضحّاک عن عبدی فیقول: لبیک سیّدی فیقول عزوجل: صمت لی قال: فیقول: نعم یا سیّدی فیقول تبارک و تعالی خذوا بید عبدی حتی تأنوا به نبیّی فأوتی به فأقول: صمت شهری فیقول: نعم فأقول له: أنا أشفع لک الیوم قال: (2)فیقول اللّه تعالی: أمّا حقوقی فقد ترکتها لعبدی و أمّا حقوق خلقی فمن عفا عنه فعلیّ عوضه حتّی یرضی قال النبیّصلى‌الله‌عليه‌وآله : فآخذ بیده حتّی أنتهی به إلی الصراط: فأجده زحفا زلقا لایثبت علیه أقدام الخاطئین فآخذ بیده فیقول لی صاحب الصراط من هذا یا رسول اللّه فأقول:

را به طرف صراط می برم و صراط را می بینم که باریک است و قدم های خطاکاران بر آن قرار نمی گیرد پس مأمور صراط می گوید: این کیست یا رسول اللّه! من می گویم: او فلان شخص (گنهکار) از امت من است که در دنیا ماه من رابه امید شفاعت من روزه می گرفته و ماه رمضان رانیز به امید وعده های رحمت خدا روزه می گرفته است. پس او به وسیله عفو الهی از صراط می گذرد تا این که به در بهشت می رسد. پس من برای او در بهشت را می کوبم و رضوان به من می گوید: ما امروز مأمور شده ایم که در بهشت را برای امت تو باز گردانیم.»

(1)امیرالمؤمنین سپس فرمود: «ماه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله را روزه بگیرید تا او در قیامت شفیع شما باشد، و ماه خدا، یعنی ماه رمضان را روزه بگیرید تا از رحیق مختوم، یعنی جام های مهر شده بهشتی بنوشید، و هر کس ماه شعبان را با روزه گرفتن به ماه مبارک رمضان متصل نماید خداوند برای او ثواب دو ماه را می نویسد.»

1- (1)هذا فلان باسمعه من أمتّی کان قد صام فی الدنیا شهری إبتغاء شفاعتی و صام شهر ربّه إبتغاء وعده فیجوز الصراط بعفو اللّه عزوجل حتّی ینتهی إلی باب الجنّه فاستفتح له فیقول رضوان ذلک الیوم أمرنا ان نفتح الیوم لأمّتک قال: ثمّ قال أمیرالمومنینعليه‌السلام : صوموا شهر رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله یکن لکم شفیعا و صوموا شهر اللّه تشربوا من الرحیق المختوم و من وصلها بشهر رمضان کتب له صوم شهرین متتابعین.

پاداش نماز شب نیمه ماه شعبان

(1)47- امام حسنعليه‌السلام می فرماید: عایشه در انتهای حدیث مفصّلی در باره نیمه شعبان گفت: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «در این شب حبیب من جبرئیلعليه‌السلام بر من فرود آمد و گفت: ای محمّد! به امت خود بگو در این شب ده رکعت نماز بخوانند ودر هر رکعت بعد ازحمد ده مرتبه قل هواللّه أحد را بخوانند و سپس به سجده روند و بگویند: «ألّلهمّ لک سجد سوادی و جنانی و بیاضی یا عظیم کلّ عظیم إغفر ذنبی العظیم و إنّه لایغفر غیرک یا عظیم» و چون این نماز را بخوانند خداوند هفتاد و دو هزار گناه را بر آنها می بخشد و به همان اندازه حسنات برای آنان می نویسد و از پدر و مادرشان نیز هفتاد و دو هزار گناه را می بخشد.»

1- (1)47- حدّثنا أبو محمّد عبدوس بن علی بن العباس الجرجانی فی منزله بسمرقند قال: أخبرنا ابوالعباس جعفربن محمّد بن مرزوق السعرانی قال: حدّثنا عبداللّه بن سعید الطائی قال: حدّثنا عباد بن صهیب عنه شام بن حیان عن الحسن بن علی بن أبی طالبعليه‌السلام قال: قالت عائشه فی آخر حدیث طویل فی لیله النصف أنّ رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله ، قال: فی هذه اللیله هبط علیّ «حببیی جبرئیلعليه‌السلام فقال لی یا محمّد مرأمتک اذا کان لیله النصف من شعبان أن یصلی أحدهم عشر رکعات فی کلّ رکعه یتلو فاتحه الکتاب و قل هواللّه أحد: عشر مرات ثمّ یسجد و یقول: فی سجوده: «الّلهم لک سجد سوادی و جنانی و بیاضی یاعظیم کلّ عظیم اغفرذنبی العظیم و إنّه لا یغفر غیرک یا عظیم» فإذا فعل ذلک محی اللّه عزّوجلّ إثنین و سبعین ألف سیّئه وکتب له من الحسنات مثلها و محی اللّه عزوجل عن والدیه سبعین ألف سیّئه.

(1)48- عمربن حمر می گوید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله همیشه ماه شعبان را روزه می گرفت و به ماه رمضان متصل می نمود.

(2)49- عایشه می گوید: من ندیدم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در ماهی بیش از ماه شعبان روزه بگیرد.

(3)50- عایشه همچنین می گوید: ندیدم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در ماهی بیش از آنچه در ماه شعبان روزه می گرفت روزه بگیرد.

1- (1)48- حدّثنا ابوأحمد محمّدبن جعفر بن پندار الشافعی قال: حدّثنا أبوالعباس الحماری جعفربن بندار الشافعی قال: حدّثنا أبوعبداللّه محمّدبن إبراهیم بن زیاد الرازی بمکّه قال: حدّثنا علی بن الأزهر الأهوازی قال: حدّثنا فضل بن عیاض عن لیث عن نافع عن عمربن حمر، أن النبیّصلى‌الله‌عليه‌وآله کان یصل شعبان بشهر رمضان.

2- (2)49- حدّثنا أبواحمد محمّدبن جعفر بن پندار الشافعی قال: حدّثنا أبوحامد أحمد بن اسحق الهروی قال: حدّثنا أبوجعفر أحمدبن یحیی بن زهر الشهری قال: حدّثنا عبداللّه بن محمّد بن یحیی بن أبی بکر قال: حدّثنا عمرو بن عبدالغفار قال: حدّثنا سفیان الثوری عن صفوان بن سلیمان عن عائشه قالت ما رأیت رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله یصوم فی شهر اکثر ما کان یصوم من شعبان.

3- (3)50- حدّثنا أبوأبواحمد الحسین بن أحمد بن حمویه بن عبید النیسابوری الوراق قال: حدّثنا محمّدبن حمدون بن خالد قال: حدّثنا الربیع بن سلیمان قال: حدّثنا ابن وهب قال: أخبرنی ابن أبی لیعه و مالک بن أنس و عمروبن الحرث أخبرنا النصر حدثنی عن أبی سلمه بن عبدالرحمن عن عایشه زوجه النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله : قالت: ما رأیت رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله فی شهر أکثر صیاما منه فی شعبان.

(1)کتاب فضایل ماه شعبان به حمدالهی و توفیق او در این جا خاتمه یافت و صلّی اللّه علی محمّد و آله الطاهرین.

1- (1)ثمّ کتاب فضائل شعبان بحمد اللّه و حسن توفیقه و صلواته علی نبیّه محمّد و عترته الطاهرین کتبه بیمناه الوازره الشیخ میرزا غلام الرضا عرفانیان فی تاریخ 13/1/1389

باب فضایل ماه مبارک رمضان

اشاره

کتاب فضایل ماه مبارک رمضان از رئیس المحدثین ابی جعفر محمّدبن علی بن حسین بن بابویه قمی، معروف به صدوق رضی اللّه عنه، از اصول حدیث شیعه و مورد اعتماد علمای امامیه اعلی اللّه کلمتهم است.

خطبه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در آداب و فضایل ماه رمضان

(1)51- امام باقرعليه‌السلام می فرماید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در آخرین جمعه از ماه شعبان خطبه ای خواند و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: «ای مردم! ماهی بر شما سایه افکنده که در آن شبی قرار دارد که بهتر از هزار ماه است و آن ماه مبارک رمضان است که خداوند روزه آن را بر شما واجب نموده و عبادت و نماز در هر شب از آن معادل هفتاد شب از ماه های

1- (1)51- أخبرنا الشیخ أبوجعفر محمّدبن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه الفقیه رضی اللّه عنه قال: حدّثنا أبی رحمه اللّه عن محمّدبن یحیی العطّار عن أحمدبن محمّد بن عیسی عن الحسین بن محبوب عن أبی أیوب عن أبی الورد عن أبی جعفرعليه‌السلام قال: خطب رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله فی آخر جمعه من شعبان فحمد اللّه و أثنی علیه ثمّ قال: أیها الناس إنّه قد أظلّکم شهر فیه لیله خیر من ألف شهر و هو شهر رمضان فرض اللّه صیامه و جعل قیام لیله منه بتطوّع صلاه کمن تطوّع بصلاه سبعین لیله فیما سواه من الشهور و جعل لمن

دیگر است، وکسی که در این ماه کار خیر و عملی نیکی را انجام دهد مانند کسی خواهد بود که واجبی از واجبات خداوند را انجام داده باشد و کسی که واجبی از واجبات الهی را در این ماه انجام دهد مانند این است که هفتاد واجب را در ماه های دیگر انجام داده باشد.»

(1)سپس فرمود: «ماه مبارک رمضان ماه صبر است و پاداش صبر در راه خدا بهشت است و این ماه ماه مساوات و برابری و ماه مواسات و تأمین نیاز بندگان خداست و خداوند در این ماه روزی بندگان مؤمن خود را زیاد می کند. در این ماه هرکس یک مؤمن روزه دار را افطاری بدهد نزد خداوند پاداش آزاد کردن یک بنده در راه خدا را دارد و (سبب) آمرزش گناهان گذشته او خواهد بود.» به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله گفته شد: همه ما توانایی افطاری دادن به یک مؤمن را نداریم، چه باید بکنیم؟ رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: «خداوند کریم است. او این پاداش را به کسی که تنها توانایی افطاری دادن با یک شربت

1- (1)تطوّع فیه بخصله من خصال الخیر والبرّ کأجر من أدیّ فریضه من فرائض اللّه عزوجل ومن أدیّ فیه فریضه من فرائض اللّه کان کمن أدیّ سبعین فریضه فیما سواه من الشهور و هو شهر الصبر و إنّ الصبر ثوابه الجنّه و هو شهر المساواه «المواساه» و هو شهر یزیداللّه فیه فی رزق المؤمنین و من فطر فیه مؤمنا صائما کان له بذلک عند اللّه عتق رقبه و مغفره لذنوبه فیما مضی فقبل له یا رسول اللّه: لیس کلنّا یقدر علی أن یفطر صائما فقال: إن اللّه تعالی کریم یعطی هذا الثواب منکم من لا یقدر إلاّ علی مذقه من لبن ففطّر بها صائما أو شربه من ماء عذب أو تمرات لا یقدر علی أکثر من ذلک ومن خفّف فیه عن

شیر و یا آب و یا چند دانه خرما را دارد نیز عطا خواهد نمود.»

(1)آن گاه فرمود: «و هرکس در این ماه به مملوک خود تخفیف بدهد و بر او سخت گیری نکند خداوند حساب قیامت او را سبک می گیرد و به او سخت گیری نخواهد نمود.» سپس فرمود: «این ماهی است که اول آن رحمت و وسط آن آمرزش و آخر آن اجابت دعا و آزاد شدن از آتش دوزخ خواهد بود. و شما در این ماه از چهار خصلت بی نیاز نخواهید بود؛ با دو خصلت خدا را از خود خشنود کنید: یکی شهادت به یکانگی خداوند و دیگری شهادت به رسالت من و دو خصلت دیگر که چاره ای از آن ندارید: این که از خداوند در این ماه درخواست عافیت کنید و حوایج دنیایی و دخول در بهشت و نجات از دوزخ را خواستار شوید.»

سخنان اولیای خدا در باره فضیلت و برکات ماه رمضان

(2)52- محمّدبن مسلم ثقفی می گوید: از امام باقرعليه‌السلام شنیدم که

1- (1)مملوکه خفّف اللّه عنه حسابه وهو شهر أوّله رحمه و وسطه مغفره و آخره إجابه و عتق من النار و لا غنی بکم فیه عن أربع خصال خصلتین ترضون اللّه تعالی بهما و خصلتین لا غنی بکم عنهما أمّا اللتان ترضون اللّه تعالی بهما فشاده أن لا إله إلاّ اللّه و أنّی رسول اللّه و أمّا اللتان لاغنی بکم عنهما فتسألون اللّه حوائجکم و الجنّه و تسألون فیه العافیه و تتعوذّون من النار.

2- (2)52- حدّثنا أبی رضی اللّه عنه قال: حدّثنا سعدبن عبداللّه عن أحمدبن الحسین عن محمّدبن جمهور عن محمّدبن زیاد عمّن سمع (عن مسمع) عن محمّد بن مسلم الثقفی یقول: سمعت أباجعفر محمّدبن علی الباقرعليه‌السلام یقول: إنّ للّه تعالی ملائکه موکّلین بالصائمین یستغفرون لهم فی کلّ یوم من شهر رمضان الی آخره، و ینادون الصائمین کلّ لیله عند إفطارهم: أبشروا عباداللّه فقد جعتم قلیلا و ستشبعون کثیرا بورکتم و بورک فیکم، حتّی إذا کان آخر لیله من شهر رمضان نادی: أبشروا عباداللّه غفرلکم ذنوبکم و قبل توبتکم فانظروا کیف تکونون فیما تستأنفون.

می فرمود: «خداوند را ملائکه ای است که مأموریت دارند در هر روز از ماه رمضان برای روزه داران دعا کنند تا این که ماه رمضان تمام شود آنان هر شب هنگام افطار به روزه داران می گویند: «بشارت باد شما را که گرسنگی کمی را تحمّل نمودید و زود است که برای همیشه سیر باشید! شما برکت یافتید و اهل شما نیز برکت یافتند» و هنگامی که شب آخر ماه مبارک رمضان می رسد به آنان خطاب می شود: «بشارت باد شما را، ای بندگان خدا! همانا خداوند گناهان شما را بخشید و توبه شما را پذیرفت، پس بنگیرید که در آینده چه خواهید کرد.»

(1)53- حضرت رضاعليه‌السلام ، از پدرانش، از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل نموده که

1- (1)53- حدّثنا محمّدبن إبراهیم بن اسحاق(رض) قال حدّثنا احمدبن محمّد الکوفی قال: حدّثنا علی بن الحسن بن علی بن فضال عن ابیه عن ابی الحسن علی بن موسی الرضا عن آبائه علیه وعليهم‌السلام قال: قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله إنّ شهر رمضان عظیم یضاعف اللّه فیه الحسنات و یمحو فیه السیّئات و یرفع فیه الدرجات من تصدق فی هذا الشهر بصدقه غفراللّه له ومن أحسن فیه إلی ما ملکت یمینه غفر اللّه ثمّ قالعليه‌السلام : إنّ شهرکم هذا لیس کالشهور إذا أقبل إلیکم أقبل بالبرکه و الرحمه و إذا أدبر عنکم أدبر بغفران الذنوب هذا شهر، الحسنات فیه مضاعفه و أعمال الخیر فیه مقبوله و من صلّی منکم فی هذا الشهر للّه عزّوجلّ رکعتین یتطوّع بهما غفراللّه له ثمّ قالعليه‌السلام إن الشقیّ حقّ الشقیّ من خرج عنه هذا الشهر و لم یغفرذنوبه فحینئذ یخسر حین یفوز المحسنون بجوائز الربّ الکریم.

فرمود: ماه رمضان ماه بزرگی است و خداوند برای اعمال نیک در آن پاداش دوچندان می دهد و گناهان بندگان خود را می بخشد و درجات آنان را بالا می برد؛ و هرکس در ماه رمضان صدقه بدهد خداوند او را می بخشد؛ و هرکس به زیردستان خود (که روزه دار هستند) تخفیف بدهد خداوند او را می آمرزد.» سپس فرمود: «این ماه مانند ماه های دیگر نیست. این ماه با برکت و رحمت به طرف شما خواهد آمد و چون می رود گناهان شما را می شوید. در این ماه حسنات و اعمال خیر پذیرفته می شود و پاداش دوچندان خواهد داشت؛ و هرکس دراین ماه دو رکعت نماز مستحبی بخواند خداوند او را می بخشد.»

تا این که فرمود: «به راستی شقیّ و بدبخت است کسی که این ماه براو بگذرد و آمرزیده نشود؛ چنین کسی در آن هنگام که خداوند کریم به نیکوکاران جوایزی را می دهد زیانکار و ناامید خواهد بود.»

(1)54- محمّدبن مروان می گوید: از امام صادقعليه‌السلام شنیدم که

1- (1)54- حدّثنا محمّدبن الحسن بن احمدبن الولید رضی اللّه عنه قال: حدّثنا الحسین بن الحسین عن الحسین بن سعید عن ابن ابی عمیر عن جمیل ابن صالح عن محمّدبن مروان قال: سمعت الصادق جعفربن محمّدعليه‌السلام یقول: ان للّه تعالی فی کلّ لیله من شهر رمضان عتقاء و طلقاء من النار إلاّ من أفطر علی مسکر فإذا کان آخر لیله منه أعتق فیها مثل ما اعتقه فی جمیعه.

می فرمود: «خداوند در هر شبی از شب های ماه مبارک رمضان عده ای رااز آتش دوزخ آزاد می فرماید، جز کسی که با شراب افطار نموده باشد؛ وچون شب آخر ماه مبارک رمضان می رسد در آن شب خداوند به اندازه ای که در تمام این ماه آزاد نموده آزاد خواهد نمود.»

منادی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله قبل از رسیدن ماه رمضان

(1)55- امام باقرعليه‌السلام می فرماید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله سه روز قبل ازماه مبارک رمضان به بلال می فرمود: «صدا بزن تا مردم جمع شوند.» سپس برمنبر بالا می رفت و حمد و ثنای خداوند را به جای می آورد و سپس می فرمود: «ای مردم! این ماه مبارک رمضان است که به شما نزدیک شده و آن بهترین ماه ها نزد خداوند است و در آن شبی است که از هزار ماه بهتر است. دراین ماه درهای دوزخ بسته می شود و درهای بهشت باز

1- (1)55- حدّثنا أبی رحمه اللّه قال: حدّثنا سعدبن عبداللّه قال: حدّثنا أحمدبن محمّدبن عیسی عن الحسن بن علی بن فضال عن سیف بن عمیره عن عبیداللّه بن عبداللّه عمن سمع ابا جعفرالباقرعليه‌السلام یقول: قال رسول اللّهصلى‌الله‌عليه‌وآله لمّا حضر شهر رمضان وذلک لثلاث بقین من شعبان قال لبلال: ناد فی الناس فجمع الناس ثمّ صعد المنبر فحمد اللّه و أثنی علیه ثمّ قال: أیّها الناس إن هذا الشهر قد حضرکم و هو سیدالشهور فیه لیله خیر من ألف شهر تغلق فیه أبواب النیران و تفتح فیه أبواب الجنان فمن أدرکه فلم یغفر له فأبعده اللّه و من أدرک والدیه فلم یغفرله فأبعده اللّه و من ذکرت عنده فصلّی علیّ فلم یغفرله فأبعده اللّه.

می گردد. پس هرکس که این ماه را درک کند و آمرزیده نشود از رحمت خدا دورباد(دور خواهد بود)، و هرکس نام مرا بشنود و صلوات بر من بفرستد و آمرزیده نگردد از رحمت خدا دور باد (دور خواهد بود).»

مترجم گوید: پیش تر گذشت که هرکس بر آن حضرت صلوات بفرستد و بر آل او نفرستد از رحمت خدا دور است.(و ملعون خواهد بود)

(1)56- ابن عباس می گوید: عادت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله این بود که چون ماه مبارک رمضان می رسید هر اسیری را آزاد می نمود و هیچ سائلی را محروم نمی فرمود.