شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

شهر بانو

مادر امام سجادعليه‌السلام شهربانو(۲) ، دختر یزدگرد، پادشاه ایران بود؛ که بنابر اصل پذیرفته شده نزد شیعه از طهارت و پاکی و ایمان برخوردار بود. این بانوی بزرگ و بزرگ زاده نجیب، عفیف و پاکدامن بود و صدف تقوایش گوهری تابناک پرورش داد(۳) . و در زایمان فرزند بزرگوارش جهان را بدرود گفت(۴) .

اگر چه او در کاخ و دربار یزدگرد به دنیا آمد، ولی بر خلاف محیط خانواده دارای ایمان و اعتقاد بود و بر فطرت پاک خداشناسی می زیست. اخلاق فاسد و باورهای

____________________________________

۱- ۱.ر.ک: مقاتل الطالبین، تألیف ابوالفرج اصفهانی.

۲- ۲. مورخ محقق دکتر سید جعفر شهیدی منکر این مطلب است. زندگی علی بن الحسین، دکتر شهیدی، صص ۲۷ _ ۷.

۳- ۳. الکافی، ج ۱، ص ۳۸۸ باب مولد علی بن الحسین علیهما السلام.

۴- ۴. الخرائج و الجرائح، ص ۹۶؛ بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۱۰، ح ۲۱.

نادرست دربار نتوانسته بود فروغ حقیقت را از او بپوشاند.

به هر روی، از زندگانی قبل از اسارتش اطلاع دقیقی در دست نیست، ولی این داستان را او خود می گوید: «قبل از اسارت به دست مسلمانان شبی در خواب دیدم که پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همراه امام حسینعليه‌السلام به خانه ما آمد و رسول خدا مرا به عقد امام حسینعليه‌السلام در آورد. چون از خواب بیدار شدم نسبت به امام حسین محبت خاصی را در قلب خود احساس کردم. شب بعد باز خواب دیدم که فاطمه زهراعليها‌السلام آمد و اسلام را بر من عرضه کرد و مسلمان شدم. پس از آن فاطمهعليها‌السلام به من فرمود: «به زودی لشکر اسلام این سرزمین را فتح خواهند کرد و بدون این که حادثه ای برای تو رخ دهد به فرزندم حسینعليه‌السلام می رسی»(۱) .

چون مدائن پایتخت دولت ساسانی فتح شد، خاندان یزدگرد به اسارت در آمد. شهربانو جزء اسرا بود. آنان را به مدینه آوردند و در مجلسی اسرا و از جمله شهربانو را بر خلیفه دوم عرضه کردند. چون آنان را در آن مجلس حاضر کردند، شهربانو سیمای خود را پوشاند و گفت: «هرمز روزت سیاه باد!» عمر سخن او را شنید و تصور کرد دشنام می دهد. از این رو گفت: «این کنیز مرا ناسزا می گوید و خواست او را تنبیه کند». علیعليه‌السلام او را از این امر باز داشت(۲) .

آنگاه خلیفه دستور داد تا او را بفروشند و برای این که خریداران پول بیشتری بپردازند گفت چهره خود را ظاهر سازد که این بانوی مکرم از این کار خودداری کرد و به شدت بر سینه مأمور کوبید.

علیعليه‌السلام که شاهد این جریان بود به عمر گفت: «رسول خدا فرمود که بزرگ هر قوم را احترام کنید. پس او را در انتخاب شوهر آزاد بگذار و هر کس را که انتخاب کرد قیمتش را با او حساب کن»(۳) .

وقتی که چنین مقرر شد که او خود همسر را انتخاب کند از پس پرده از او سؤال

______________________________

۱- ۱. عوالم العلوم، بحرانی، ج ۱۸، ص ۸.

۲- ۲. بحار، ج ۴۶، ص ۹.

۳- ۳. همان، ص ۹.

شد: «آیا شوهر می خواهی؟» او سکوت کرد.

علیعليه‌السلام فرمود: «او اراده ازدواج دارد و خود هر که را می خواهد انتخاب کند.

عمر گفت: «از کجا دانستی که او با ازدواج موافق است»؛ فرمود: «چون دختری از بزرگان را خواستگاری می کردند و سرپرست نداشت، رسول خدا فرمود: از او سؤال کنید آیا شوهر می خواهد؟ اگر خاموش ماند و سکوت کرد. سکوت او را نشان رضایت او بدانید»(۱) .شهربانو امام حسینعليه‌السلام را انتخاب نمود و با اشاره، جوان مورد نظر خویش را برگزید. حضرت علیعليه‌السلام این بانو را مریم و یا بنا بر قولی فاطمهعليها‌السلام نامید(۲) . در حق او سفارش های اکید را به فرزند خود نمود و فرمود: «او پسری خواهد آورد که بهترین افراد روی زمین است»(۳). این بانو را با لقب «سیده النساء» می خواندند که خود نشان کرامت و بزرگواری اوست»(۴) .تنها یادگار این بانوی مکرمه، امام زین العابدینعليه‌السلام است و پس از تولد امام سجاد در نفاس زایمان جهان را وداع گفت»(۵).

مرحوم مامقانی اسارت آن بانو را در زمان خلافت عثمان می نگارد(۶) . بعضی نیز اسارت آن را در زمان حکومت امیرالمؤمنین ذکر کرده اند و دلیل آن را فاصله طولانی بین زمان اسارت در زمان خلیفه دوم و تولد امام سجاد که در سال ۳۸ هجری بوده است می دانند.

_______________________________

۱- ۱. همان، ص ۱۶.

۲- ۲. ائمتنا، علی محمد علی دخیل، ج ۱، ص ۲۵۸.

۳- ۳. بحار، ج ۴۶، ص ۹.

۴- ۴. ائمتنا، ج ۱، ص ۲۵۸؛ ر.ک: اعلام النساء المؤمنات، صص ۴۵۸ - ۴۵۶.

۵- ۵. عوالم، ج ۱۸، صص ۸ - ۷.

۶- ۶. تنقیح المقال، ج ۳، فضل النساء، ص ۸۰.

فاطمه ، مادر امام محمد باقر عليه‌السلام

فاطمهعليها‌السلام ، مادر امام محمد باقرعليه‌السلام دختر امام حسن مجتبی است. کنیه او ام عبدالله بود. القاب آن بانو را «صدیقه»، تقیه(۱) ، آمنه و محسنه نگاشته اند(۲) .

آن بانو دختر امام و همسر امام و مادر امام بود و خود بانویی بسیار با فضیلت بود. اگر نبود در توصیفش جز گفته امام صادق که پیرامونش فرمود: «کانت صدیقهً لم تدرک فی آل الحسن امرأه، مثلها»(۳) . همین سخن او را بر افق بلند عزت فروزان ساخته و بر بلندای قداست نور افشان نموده است.

او زنی راستگو بود و در خاندان امام حسن همانندی نداشت. امام صادقعليه‌السلام او را مریم آل رسول دانسته و به صفت آن بزرگ بانو او را ستود. در بیانی دیگر او را چنین ستود: «کانت ممن آمنت و اتقتْ و احسنت و الله یحب المحسنین»(۴) .

آن بانو از زنان با ایمان، پرهیزگار و نیکوکار بود و خداوند نیکوکاران را دوست دارد. فرزندش امام باقرعليه‌السلام اولین فرزندی بود که بعد از حسنین و زینب کبری مادر و پدرش علوی و فاطمی بودند(۵) .

بنابر شواهد و قراینی آن بانو همراه با همسر و فرزندش امام باقرعليه‌السلام در نهضت عاشورا حضور داشت و همراه کاروان اسرای آل رسول به کوفه و شام رفت. سختی های آن سفر را در کنار عمه اش زینبعليها‌السلام تحمل کرد و روزهای سختی را در زندگی نامه افتخار آمیزش ثبت نمود. آن بانو معدن کرامات بود.

امام باقرعليه‌السلام فرمود: «کانت امی قاعدهً عند جدار فتصدع الجدار و سمعنا هدهً

________________________________

۱- ۱. بعضی نام آن مکرمه را زینب ذکر کرده اند.

۲- ۲. اصول کافی، ج ۱، ص ۵۳۶؛ باب مولد ابی جعفر محمد بن علی علیهما السلام؛ تواریخ النبی و الآل، ص ۹۰.

۳- ۳. اصول کافی، ج ۱، ص ۵۳۶.

۴- ۴. تواریخ النبی و الآل، ص ۹۰.

۵- ۵. اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۳۹۰ ؛ بحار، ج ۴۶، ص ۲۱۵، ح ۱۳.

شدیده....»(۱) مادرم کنار دیواری نشسته بود که به طور ناگهانی از دیوار صدایی بلند شد و دیوار از جا کنده شد. مادرم با دست به دیوار اشاره کرد و فرمود: «لا و حق المصطفی ما اذن الله لک فی السقوط....؛ نه به حق مصطفی خداوند به تو اجازه فرود و افتادن ندهد». پس آن دیوار در هوا معلق ماند. مادرم از آنجا برخاست و کنار رفت و اجازه داد تا دیوار فرو ریخت. پدرم امام سجادعليه‌السلام به شکرانه این رفع خطر صد دینار صدقه داد(۲) .

این کرامت جلوه ای از فروغ ایمان اوست.

باری، دامان پاک و ملکوت ایمانش باقر العلوم آل محمد را در خود پرورش داد و به مقام مادری امامان و ذوات مقدس بعد از آن حضرت نیز نایل آمد.

ام فروه، مادر امام صادق عليه‌السلام

آن بانو دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر است. و از زنان پرهیزکار و با ایمان، عالم، خردمند و خردورز به شمار می آید. گفته اند نامش فاطمهعليها‌السلام بود(۳) .

فرزندش امام صادقعليه‌السلام آن بانورا این گونه ستود: «کانَتْ اُمّی مِمَّن امَنَتْ و اتقَّتْ وَ اَحْسَنَتْ وَ اللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنین(۴)؛ مادرم از بانوان با ایمان، پرهیزکار و نیکوکار بود و خداوند نیکوکاران را دوست دارد».

برقی در رجالش او را از روایت کنندگان از امام صادقعليه‌السلام می شمارد(۵) .

آن بانو چنان بزرگوار و با جلالت بود که به لقب «المکرّمه» ممدوح گردید و امام صادقعليه‌السلام را ابن المکرمه می خواندند.

مسعودی در مروج الذهب در توصیفش می نگارد: «آن بانو سرآمد زنان

_________________________________

۱- ۱. اصول کافی، ج ۱، ص ۵۳۶؛ بحار، ج ۴۶، ص ۳۶۶.

۲- ۲. همان؛ اعلام النساء و المؤمنات، محمد الحسون، ص ۴۹۸، به نقل از اصول کافی.

۳- ۳. اعلام النساء و المؤمنات، محمد الحسون، ص ۱۷۶، ش ۹۸.

۴- ۴. اعیان الشیعه، سید محسن آملی، ج ۸، ص ۳۹۰.

۵- ۵. رجال برقی، ص ۶۲.

پرهیزگار زمان خود بود»(۱) .

امام صادق فرمود: مادرم از گفته پدرم به من گفت: «قال ابی: یا ام فروه انّی لادعو الله لمذنبی شیعتنا فی الیوم و اللیله الف مره....؛ ای ام فروه، من در هر شبانه روز هزار مرتبه برای شیعیان گناهکار دعا می کنم و برای ایشان طلب مغفرت می نمایم. چون ما دانسته، مصیبت ها را تحمل می کنیم، ولی آنان بر آنچه نمی دانند صبر می نمایند»(۲) .

حمیده، مادر امام موسی بن جعفر عليه‌السلام

اشاره

آن حضرت مشهور به حمیده بربریه یا «حمیده المصفاه» و لقب او لؤلؤه و پدرش صاعد بربری از اهالی اندلس بود(۳).

آن بانو از جلوه های پاک و با ایمان بوده و صدف معنویتش گوهری تابان پرورید.

وی کنیزی بود که امام باقرعليه‌السلام او را خرید و به فرزندش جعفرعليه‌السلام بخشید و او مزیّن به شرافت مادری امام هفتم گردید.

امام صادقعليه‌السلام در شأن آن بانو فرمود: «حُمیده مصفاه من الادناس کسبیکه الذهب....؛ حمیده چون طلایی ناب از زشتی ها و پلیدی پاک بود». او در پناه ملائکه الله بود و او را حفظ می کردند تا خداوند او را به عنوان همسر به من و به عنوان مادر به حجت بعد از من عطا فرمود(۴) .

محدث قمی در شأنش می نگارد: «از محتوای بعضی روایات بر من روشن شده که آن بانو بسیار عالم و فقیه بود و امام صادقعليه‌السلام به زنان سفارش کرده بوده که احکام و مسائل دینی را از او بیاموزند(۵) .

_________________________________

۱- ۱. ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۱۶، به نقل از مروج الذهب مسعودی.

۲- ۲. اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۲.

۳- ۳. اعلام النساء و المؤمنات، محمد الحسون، ص ۳۱۱، ش ۲۰۹.

۴- ۴. اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۷، ح ۲.

۵- ۵. منتهی الامال، ج ۲، ص ۲۰۶.

در خبر آمده که چون امام باقرعليه‌السلام او را خرید از نامش سؤال کرد. گفت: «نامم حمیده است». امام فرمود: «در دنیا و آخرت حمیده باشی. بگو ببینم آیا دوشیزه هستی؟» گفت: «آری». امام فرمود «چگونه؟ حال آنکه برده فروش کنیزان را فاسد می کنند». عرض کرد: «مالک من نیز چنین قصدی داشت، ولی هرگاه تصمیم می گرفت، خداوند مردی را که موها و محاسنش سفید بود بر او مسلط می کرد. آن پیرمرد به او سیلی می زد تا او را از تصمیمش منصرف می ساخت و این کار چندین بار تکرار شد».

امام باقرعليه‌السلام فرمود: «ای جعفر، این کنیز را به همراه ببر که به زودی مادر بهترین فرد روی زمین خواهد بود»(۱) .

دُری از گفتار او ابو بصیر می گوید: بر حمیده المصفاه وارد شدم تا شهادت امام صادقعليه‌السلام را به او تسلیت گویم. آن بانو بسیار گریست و گفت: ای ابا محمد! موقع مرگ از امام صادقعليه‌السلام مسأله عجیبی مشاهده شد. آن حضرت چشم های خود را گشود و فرمود: «خویشانم را در کنارم جمع کنید». ما همه خویشان را کنار بسترش جمع کردیم. امامعليه‌السلام نظری به اطرافیان افکند و فرمود: «ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلوه(۲) ؛ شفاعت ما به کسانی که نماز را سبک بشمارند نخواهد رسید».

امام صادق هنگام وفات به پاس صیانت از جان امام کاظمعليه‌السلام پنج نفر را وصی خود قرار داد که عبارت بودند از امام کاظمعليه‌السلام ، عبدالله افطح، محمد بن سلیمان والی مدینه، منصور عباسی، و حمیده خاتون همسر خود(۳) .

____________________________

۱- ۱. تنقیح المقال، ج ۳، فضل النساء، ص ۷۶.

۲- ۲. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۰۶، ش ۶۰۸.

۳- ۳. منتهی الامال، ج ۲، ص ۱۷۹.

نجمه خاتون، مادر امام رضا عليه‌السلام

اشاره

نجمه خاتون از زنان ارجمند، با فضیلت و کم نظیر تاریخ است. در مقام و منزلت آن بانو همین بس که از افق معنویتش فروغ جمال امام هشتم ساطع گشت. برای این بانو نام های متعددی نقل شده که بعضی از آنها عبارتند از: «اروی، تُکتَم، سما، طاهره، ....»(۱) .

القاب آن بانوی بزرگ عبارتند از: خیزران، شقراء النوبیه(۲) .

در جمع اسامی و القاب آن بانو نام نجمه و طاهره می درخشد. چون در روایتی آمده که جناب حمیده، مادر حضرت امام موسی بن جعفرعليها‌السلام در عالم رؤیا پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را زیارت کرد. در آن حال پیامبر خدا به حمیده فرمود: «یا حمیده هی نجمه لابنک موسی فانه سیولد له منها خیر اهل الارض؛ ای حمیده، نجمه را به فرزندت موسی هدیه کن که از بهترین اهل زمین متولد خواهد شد»(۳).

در خبر دیگر چنین آمده: چون حضرت علی بن موسی از مادر متولد گردید، حضرت موسی بن جعفرعليهما‌السلام به نجمه گفت: «ای نجمه، کرامت پروردگارت گوارایت باد»(۴).

طاهره نیز نشان اعطایی امام موسی بن جعفرعليهما‌السلام به اوست. پس از آنکه علی بن موسیعليهما‌السلام به دنیا آمد، امام موسی بن جعفرعليهما‌السلام او را طاهره نامید؛ چون دامانی که مهد پرورش حجت خداست بدون شک پاک و پاکیزه است(۵) .

نجمه خاتون می گوید: «وقتی فرزندم رضا متولد شد، همسرم موسی بن جعفر

__________________________________

۱- ۱. بحار، ج ۴۹، ص ۳؛ مناقب آل ابی اطالب، ج ۲، ص ۴۱۷؛ کشف الغمه، اربلی، ج ۳، ص ۱۴۹؛ مسند الامام الرضا، ص ۱۲؛ اعلام النساء المؤمنات، محمد الحسون، صص ۲۷۹ - ۲۷۶.

۲- ۲. همان.

۳- ۳. عیون اخبار الرضا، ج ۱، ص ۱۷.

۴- ۴. همان، ص ۲۰.

۵- ۵. بحار، ج ۴۹، ص ۷؛ عیون، ص ۱۴.

نزد ما آمد. او را در آغوش گرفت. سپس در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت و با آب فرات کام او را برداشت. بعد قنداقه را به من سپرد»(۱) .

کنیه آن بانوی بزرگ، ام البنین است و به پاس حرمتش در خانه با کنیه او را صدا می زدند(۲) .

تولد آن بانو

از تاریخ تولد آن بانو اطلاع درستی در دست نیست. محل تولد آن حضرت هم مورد گفتگو است. بعضی محل تولد آن بانو را «نوبه» و بعضی دیگر «مرسیه» نوشته اند.

ولی به راستی محل تولد آن بانو کجاست؟ آیا مغرب است یا نوبه که امروز قسمتی از سودان است و یا مرسیه که مکانی است مردد بین آفریقا و شرق آندلس(۳) .

افق کرامت

گفته شد که حمیده در خواب رسول خدا را زیارت کرد و آن حضرت فرمود: نجمه را به موسی ببخش و از او فرزندی به دنیا خواهد آمد که بهترین انسان روی زمین خواهد بود. ولی روایتی دیگر چنین است: هشام بن احمد می گوید: روزی حضرت موسی بن جعفرعليهما‌السلام مرا خواست و پرسید: «آیا می دانی که کاروانی از غرب آمده؟» گفتم: «خیر یابن رسول الله». آن حضرت فرمود: «آری قافله ای آمده. برخیز برویم. می خواهم کنیزی را خریداری نمایم». هشام می گوید: چون بیرون آمدیم، مردی را دیدیم از مغرب آمده و کنیزانی دارد. حضرت فرمود: «آنان را به من

______________________________

۱- ۱. ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۲۱.

۲- ۲. ارشاد، مفید، ج ۲، ص ۲۳۹؛ مرآه العقول، ج ۶، ص ۷۲.

۳- ۳. تاریخ الخلفاء، جلال الدین سیوطی، ص ۵۲۲؛ مسند الامام الرضا، ص ۱۷؛ تاج العروس، ج ۴، ص ۲۴۶.

عرضه کن». او هفت کنیز را به حضرت نشان داد و هر بار امام فرمود: «خیر اینها را نمی خواهم. اگر کنیز دیگری داری نشان بده». گویا دنبال کنیز مخصوصی بود.

برده فروش گفت: «فقط کنیز بیماری مانده». حضرت فرمود: «آن را بیاور». آن مرد خودداری کرد و آن حضرت برگشت. فردای آن روز حضرت دوباره مرا طلبید و فرمود: «نزد کنیز فروش برو و به او بگو آخرین قیمت آن کنیز بیمار چقدر است و هر قیمتی گفت به او بپرداز و کنیز را خریداری کن».

هشام می گوید: «نزد برده فروش رفتم و کنیز را خریداری نمودم و نزد امام آوردم»(۱) .

این دو گونه روایت اگر چه ظاهرشان مخالف هم است، ولی هم قابل تحلیل و جمع می باشند و هم بر مکانت و شرف نجمه خاتون دلالت می کنند که او یا برگزیده رسول خدا بوده و در خواب به سفارش آن حضرت حمیده او را به موسی فرزندش بخشید. یا طبق این خبر، مورد توجه خاص امام بوده و امام با آگاهی های غیر عادی و از طریق معرفت غیبی برای خریداری او اقدام کرد. و دست تقدیر الهی او را از نقطه ای دور از مغرب یا سودان و آندلس به مدینه النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آورد تا از این رهگذر مدال شرف همسری امام موسی کاظمعليه‌السلام و مادری علی بن موسی الرضاعليه‌السلام نصیبش گردد.

در خبر دیگر حضرت موسی بن جعفرعليهما‌السلام فرمود: «سوگند به خدا این کنیز را جز به فرمان خدا نخریدم»(۲) .

مکارم آن بانو

سرشت پاک نجمه و حضورش در خانه امامت و مهد معرفت دینی از او بانویی نمونه پدید آورد.

حمیده در وصفش چنین می گوید: «فرزندم موسی! تُکتَمْ کنیزی است که هرگز بهتر از آن را ندیده ام و نسل او پاک و مطهر خواهد بود. از شما می خواهم قدر او را

_____________________________

۱- ۱. مرآه العقول، ج ۶، ص ۷۴؛ عیون اخبار الرضاعليه‌السلام ، ج ۱، ص ۱۸ - ۱۷، ح ۴ و ۵.

۲- ۲. منتهی الامال، محدث قمی، ج ۲، ص ۲۵۷.

بدانی و حرمتش را بشناسی»(۱) .

حضرت موسی بن جعفر نیز حرمتش را حفظ می کرد و او را به لقب «طاهره» مزین کرد. او بانویی راستگو بود و از زلال معرفت دینی وجودش آراسته به فضایل و مکارم انسانی بود. راستگو و اهل عبادت و ذکر خدا بود(۲).

فروغ ملکوت معنویتش را در سیمای دو فرزند معصوم و معصومه اش می توان مشاهده کرد(۳).

مادر امام جواد عليه‌السلام

خیزران نام مادر امام جوادعليه‌السلام است. آن بانوی با کرامت را «سبیکه» و «نوبیّه» نیز گفته اند. او از خاندان ماریه قبطیه کنیز رسول خدا و مادر ابراهیم بود(۴) .

این بانو مقامی بس ارجمند داشت و در دیده همگان بزرگ جلوه می کرد و مورد غبطه و ستایش دیگران بود.

پیامبر اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در مورد این بانوی بزرگوار فرموده بود: «بابی ابن خیره الاماء ابن النوبیه الطیبه الفم المنتجبه الرحم(۵) ؛ پدرم فدای پسر کنیز برگزیده باد، آن کنیزی که از اهل نوبه است و دهانش خوشبو و رحمش پاکیزه است». حکیمه، عمه امام جوادعليه‌السلام پیرامون چگونگی ولادت آن حضرت می گوید: «چون امام جوادعليه‌السلام به دنیا آمد،

________________________________

۱- ۱. عیون، ج ۱، ص ۱۴؛ بحار، ج ۴۹، ص ۵؛ مسند الامام الرضاعليه‌السلام ، ج ۱، ص ۱۲؛ حضرت رضا، فضل الله کمپانی، صص ۱۳ - ۱۱.

۲- ۲. عیون، ج ۱، ص ۱۵؛ بحار، ج ۴۹، ص ۵.

۳- ۳. برای اطلاع بیشتر به کتاب رواق عصمت اثر سید علی حسینی، صص ۲۶ - ۱۳ مراجعه گردد؛ اعلام النساء المؤمنات، صص ۲۷۹ - ۲۷۶، ش ۱۷۵.

۴- ۴. بحار، ج ۵۰، ص ۱؛ اعلام النساء المؤمنات، محمد الحسون، صص ۳۳۳ - ۳۳۲، شماره ۲۲۳.

۵- ۵. اصول کافی، ج ۱، ص ۴۱۱؛ ارشاد، مفید، ص ۳۱۶؛ مناقب ال ابی طالب، ابن شهر آشوب، ج ۴، ص ۳۹۴؛ اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۳۲؛ ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۲۳؛ اعیان النساء، ص ۱۱۰.

پرتوی از وجود امام جوادعليه‌السلام در آن اتاق ایجاد شد که آن مکان را غرق نور ساخت. و افق هایی از کرامت در مقابل دیدگان این مادر روشن گردید. او مزین به وجود فرزندی شد که جدّش موسی بن جعفرعليه‌السلام بشارت ولادت آن بزرگوار را داده بود و به پاس آن مولود مادرش را تکریم و به او سلام رسانده بود».امام موسی کاظمعليه‌السلام به یکی از یاران خود به نام یزید بن سلیط فرمود: «ای یزید! امر امامت پس از من با پسرم علیعليه‌السلام است و در بین راه مکه او را ملاقات خواهی کرد. هنگام ملاقات او را مژده ده که خداوند پسری امین و پارسا و مورد اعتماد و مبارک به او عطا خواهد کرد. مادر آن پسر کنیزی است از خاندان ماریه قبطیه، مادر ابراهیم اگر توانستی سلام مرا به او هم برسان»(۱).

چون امام جواد متولد شد، امام رضاعليه‌السلام فرمودند: «او چون موسی شکافنده دریاها و شبیه عیسی بن مریم برای من متولد شد و مادرش مقدس و زنی پاک و پارساست»(۲) .

سمانه عليها‌السلام

مادر بزرگوار امام علی النقیعليه‌السلام سمانه نام داشت. به سیده معروف و کنیه اش ام الفضل بود. چون امام جوادعليه‌السلام از بغداد به مدینه بازگشت این کنیز را خریداری کرد. او بانویی پارسا، پرهیزکار و پاکدامن بود و در محراب عبادت سرآمد زنان زمان خود بود. صدف پاکدامنی اش گوهری پرورید و بر افق امامش سرّی از اسرار خدا تجلی کرد و او را به وجود امام هادیعليه‌السلام مزین و مفتخر نمود(۳) .

بیشتر اوقات روزه مستحبی می گرفت. امام هادیعليه‌السلام در ستایش و توصیف او فرمود: «مادرم آگاه به شأن و مقام من، و از اهل بهشت است. و شیطان سرکش بر او سلطه ای ندارد و مکر جبار عنید به او نمی رسید و خداوند حافظ و نگهبان، از زمره مادران صدیقین و صالحین است»(۴) .

_________________________________

۱- ۱. همان، ص ۹۵.

۲- ۲. بحار، ج ۵۰، ص ۱۵؛ اعلام النساء المؤمنات، ص ۳۳؛ بزرگ زنان صدر اسلام، ص ۱۶۳.

۳- ۳. عیون المعجزات، ص ۱۳۰؛ اعلام النساء المؤمنات، صص ۴۴۹ - ۴۴۸؛ اصول کافی، ج ۱، ص ۴۱۶، ارشاد مفید، ص ۳۲۷؛ اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۳۶، اعیان النساء، ص ۲۳۱.

۴- ۴. همان.

سمانه از امام جوادعليه‌السلام دارای چند فرزند گردید که از جمله آنان امام هادیعليه‌السلام و موسی مبرقع می باشند(۱) .

سوسن عليها‌السلام مادر امام حسن عسکری عليه‌السلام

نام این بانوی با کرامت سوسن یا «سلیل» بود و حدیثه نیز خوانده می شد(۲) . بنا به نقل «جنات الخلود» شاهزاده بوده است. او از زنان پارسا و عارف به مقام امامت بود. در توصیف مکانت معنوی او گفته اند: آن بانو در نهایت ورع، تقوا، عفاف و صلاح بود(۳)؛ فروغ معنویتش ساطع و دارای مکانتی بود که بر افق عفت و پارساییش مهر وجود امام حسن عسکریعليه‌السلام درخشید.

در بعضی از روایات آمده که چون سلیل بر امام هادیعليه‌السلام وارد شد آن حضرت فرمود: «سلیل مسلول من الإفات و العاهات و الارجاس و الانجاس....؛ سلیل از هر زشتی و پلیدی به دور و او پاک و طاهر است»(۴) .

او امین امام خود بود. از این رو فرزندش امام حسن عسکری قبل از وفات، خبر شهادت خود را به مادر گفت. او بسیار متأثر شد و ابراز ناراحتی کرد. امام عسکریعليه‌السلام خطاب به مادر فرمود: مادر جزع مکن که تقدیر الهی به ناچار جاری خواهد شد. در اواخر عمر حضرت این بانوی با کرامت به حج مشرف شد و پس از بازگشت به مدینه پیوسته از احوال فرزندش امام حسن عسکریعليه‌السلام جویا می شد تا آنکه خبر شهادت امام به او رسید.

با توجه به این که پس از شهادت امام حسن عسکری فرزندش مهدیعليه‌السلام باید در پس پرده غیبت قرار گیرد و جز خاصان آن حضرت را نتوانند زیارت کنند امام

___________________________________

۱- ۱. مجموعه نفیسه، ص ۱۳۲ _ ۱۳۱.

۲- ۲. بحار، ج ۵۰، ص ۲۳۵.

۳- ۳. ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۲۴.

۴- ۴. اثبات الوصیه، مسعودی، ص ۲۰۷.

حسن عسکری مادر خود را وصی خویش قرار داد و او و شیعیان را به آن بانوی بزرگوار ارجاع داد(۱) .

شیخ صدوققدس‌سره در این رابطه چنین می نگارد: «احمد بن ابراهیم می گوید: پس از وفات امام حسن عسکریعليه‌السلام بر حکیمه خاتون دختر امام جواد وارد شدم و از او پیرامون ائمه هدیعليهم‌السلام پرسیدم. او اسامی امامان را تا امام دوازدهم بر شمرد. پرسیدم: «الان فرزند امام حسن عسکریعليه‌السلام کجاست؟».

گفت: «پنهان است».

گفتم: «پس شیعیان باید به چه کسی مراجعه نمایند؟» پاسخ داد: «به سوسن، مادر امام حسن عسکری». گفتم: «آیا به کسی که زنی را وصی خود قرار داده اقتدا کنم؟» حکیمه خاتون پاسخ داد: «امام حسن عسکری در این مورد به جدش امام حسینعليه‌السلام اقتدا نموده است که در ظاهر وصی خود را حضرت زینب قرار داد، ولی در واقع امام سجاد حجت خدا و وصی امام حسینعليه‌السلام بود. او زینبعليها‌السلام را وصی خود قرار داد تا امام سجاد از گزند دشمنان در امان بماند». سپس گفت: «شما اهل اخبار و روایات هستید. مگر روایت نکرده اید که میراث نهمین فرزند امام حسینعليه‌السلام تقسیم می شود در حالی که او زنده است»(۲) .

شیخ صدوق می نویسد: «انتخاب این بانو از سوی امام حسن عسکریعليه‌السلام به عنوان وصی بر مکانت و عظمت این زن دلالت می کند؛ چون این انتخاب به دستور خداوند بود. حال که خداوند او را واسطه بین امام و امت قرار داده و او را لایق حمل اسرار امامت و وصایت دانسته، نشانی فروزنده بر فضیلت این بانو است»(۳) .

_________________________________

۱- ۱. اکمال الدین ،شیخ صدوق، ص ۴۳؛ اعلام النساء المؤمنات، ص ۴۵۴؛ ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۲۴.

۲- ۲. الکافی، ج ۱، ص ۴۲۱؛ ارشاد، شیخ مفید، ص ۳۳۵؛ اعیان الشیعه، ج ۲، ص ۴۰؛ ریاحین الشریعه، ج ۴، ص ۱۵۱.

۳- ۳. کمال الدین، ص ۴۳؛ اعلام النساء المؤمنات، ص ۴۵۴.

پس از شهادت امام حسن عسکریعليه‌السلام جعفر کذاب با مادر آن حضرت بر سر میراث امام به نزاع برخاست. امام زمان «عج» بر جعفر ظاهر شد و فرمود: «ای عمو، تو را چه می شود؛ آمده ای که به سر حقوق من با من منازعه کنی!» جعفر مبهوت و متحیر شد و آن حضرت از دیده پنهان گردید.

سوسن، مادر امامعليه‌السلام وصی فرزند خویش بود و پس از شهادت امام حسن عسکریعليه‌السلام عهده دار اداره خاندان امام و مراجعه کنندگان گردید. این بانوی با کرامت به همه با دیده احسان و بزرگی می نگریست. با وجود مخالفت جعفر با وی، تمام نیازمندیهای او را بر طرف می کرد و هزینه زندگی او را می پرداخت. این بانوی بزرگوار وقتی وفات کرد بر اساس وصیت او، وی را در همان خانه که مدفن شریف شوهر و فرزند او بود دفن کردند(۱).

امروزه این قطعه عرشی مکانت و قبه النور شرف و فضیلت، در سایه شوم فرهنگ شرک آلود وهابیت غبار غم گرفته و این کعبه دلها به دست حجاج صفتان تاریخ ویران گردیده است. از خداوند متعال عاجزانه می خواهیم که با استقرار دولت اسلامی عراق و خروج اشغالگران و نیز ویران شدن خانه تروریست ها در این سرزمین مقدس دوباره بارگاه نورانی عسکریینعليهما‌السلام معمور و این بهشت معنویت چون عرش خداوند نور افروز دیدگان دوستداران اهل البیتعليهم‌السلام گردد. آمین!

نرجس خاتون

اشاره

همسر بی همتای امام حسن عسکریعليه‌السلام از ملکوت معنویتش فروغ جمال امام زمان ساطع و آن دُردانه آفرینش متولد گردید. این بانوی با کرامت اگر چه به ظاهر لباس کنیزی بر تن داشت، ولی از نظر معنویت بر افقی تابان می درخشید. بانویی که در پرتو سخنان علیعليه‌السلام ستایش شده و با عنوان بهترین کنیزان ستوده شده است. در زیارتنامه ای که برای او گفته شده ساحت آن بانو با این عناوین ستایش می گردد.

_________________________

۱- ۱. الکافی، ج ۱، ص ۴۲۱؛ ارشاد، مفید، ص ۳۳۵؛ ریاحین الشریعه، ج ۳، ص ۲۴؛ اعلام النساء المؤمنات، ص ۴۵۴.