شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

طلیعه نور

اشاره

___________________________

۱- ۱. ابن اثیر، ج ۱، ص ۵۹۳؛ زندگانی فاطمهعليها‌السلام زهرا(س)، دکتر شهیدی، ص ۲۱.

۲- ۲. فاطمهعليها‌السلام الزهرا و الفاطمیون، عباس محمود عقاد، ص ۱۰.

۳- ۳. انساب الاشراف، بلاذری، ص ۱۰۶.

۴- ۴. همان، ص ۳۹۰.

۵- ۵. طبقات کبری، ابن سعد، ج ۸، ص ۸.

۶- ۶. زندگانی فاطمهعليها‌السلام زهرا، ص ۲۳.

آغاز ارتباط خدیجه با پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هنگامی است که ابوطالبعليه‌السلام به برادرزاده خود چنین پیشنهاد کرد: خدیجه دختر خویلد که از بانوان بزرگ و دارای مال فراوان است. مرد امینی را می طلبد که زمام تجارتش را بر عهده بگیرد و از سوی او در کاروان بازرگانی «قریش» شرکت کند و مال التجاره او را به شام ببرد و آنجا به فروش برساند. چه سزاوار است خود را به او معرفی نمایی(۱) .

روح بلند پیامبر که در آینده مشرق تجلی اعظم می گردد، نمی تواند بدون تقاضا از سوی خدیجه این پیشنهاد را بپذیرد. از این رو به عموی خود چنین می گوید: «شاید خود خدیجه دنبال من کسی را بفرستد.» اتفاقاً چنین شد و خدیجه که از مذاکرات ابوطالب با پیامبر خدا آگاه شده بود، فوراً کسی را دنبال پیامبر فرستاد و به او این گونه پیام داد: «چیزی که مرا شیفته تو نموده است، امانتداری و خصال نیکو و پسندیده شماست. حاضرم دو برابر آنچه به دیگران می دادم، به تو بدهم و دو غلام خود را همراه تو بفرستم که در طول سفر خدمتگزار و فرمانبر شما باشند»(۲).

پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم داستان را برای عموی خود بیان کرد. ابوطالب گفت: «این رخداد مبارکی است که خدا آن را برای تو خواسته است».

به هر روی پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عامل و وکیل اموال خدیجه در کاروان تجارتی قریش گردید. و دو غلام خدیجه نیز در این سفر همراه او و فرمانبر او بودند. بالاخره کاروان به مقصد رسید و به پاس وجود پیامبر کاروان سود فراوان برد و پیامبر بیش از همه سود برد و اموالی را خریداری کرد تا در بازار تهامه بفروشد.

کاروان راه مکه را پیش گرفت و چون به مکه نزدیک شد «میسره» غلام خدیجه رو به رسول خدا کرد و گفت: «بهتر است شما پیش از ما وارد مکه شوید و خدیجه را از جریان تجارت و سود بی سابقه آن مطلع سازید». پیامبر وارد مکه شد و به سوی خانه خدیجه آمد. خدیجه در غرفه خود نشسته بود. چون پیامبر را دید به استقبال او آمد و با ادب او را وارد خانه خویش ساخت. پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم جریان کاروان تجارتی را برای او نقل کرد. میسره، غلام خدیجه آنچه را در این سفر از مکارم و

______________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۲؛ اعلام النس

اء، عمر رضا کحّاله، ج ۱، ص ۲۷۶.

۲- ۲. سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۱۵۸؛ اعلام النساء، ج ۱، ص ۲۷۵؛ تنقیح المقال، مامقانی، ج ۳، باب فضل النساء، ص ۷۷؛ فروغ ابدیت، آیه الله جعفر سبحانی، ج ۱، ص ۱۹۰.

کرامت های رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دیده بود، برای خدیجه تعریف کرد. از جمله اینکه: محمد امین با تاجری اختلاف پیدا کرد. آن مرد به محمد گفت: «به لات و عزّی سوگند یاد کن تا من سخن تو را بپذیرم». محمد امین در پاسخ گفت: «منفورترین موجودات نزد من همان لات و عزّی است که آنان را می پرستی»(۱) .

و نیز میسره گفت: در بصری محمد امین برای رفع خستگی زیر سایه درختی آرام گرفت. در این هنگام چشم راهبی که در صومعه خود نشسته بود به او افتاد. از صومعه پایین آمد و از من نام او را پرسید. آنگاه چنین گفت: «این مردی که زیر سایه این درخت نشسته است، همان پیامبری است که در تورات و انجیل بشارت های فراوان پیرامونش خوانده ام»(۲) .

این سفر تجارتی موجب برکت برای خدیجه گردید. پس از این سفر و آگاهی خدیجه به مکارم و کرامت های آن حضرت بود که به ازدواج با آن حضرت مشتاق و علاقمند گردید(۳) .

ازدواج پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با خدیجه عليها‌السلام

تا آن زمان وضع مالی و اقتصادی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای انتخاب همسر مناسب نبود و هنوز به کمک های عموی بزرگوار خود نیازمند بود. سفر تجارتی او به شام آن هم به عنوان عامل و وکیل یکی از زنان ثروتمند قریش موجب برون رفت آن بزرگوار از بحران اقتصادی بود. از سوی دیگر کاردانی و لیاقت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم موجب تحسین و اعجاب خدیجه قرار گرفت. آن بانو می خواست مبلغی را افزون بر قرارداد و به عنوان پاداش و جایزه به امین قریش تقدیم نماید، ولی کرامت محمد

____________________________

۱- ۱. طبقات الکبری، ج ۱، ص ۱۳۰؛ اعلام النساء، ج ۱، ص ۲۷۶.

۲- ۲. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۸.

۳- ۳. اعلام النساء، عمر رضا کحاله، ج ۱، ص ۲۷۶؛ تنقیح المقال، مامقانی، ج ۳، باب فضل النساء، ص ۷۷.

چنان بود که از قبول مبلغ اضافه خودداری کرد و فقط همان اجرت قرارداد را پذیرفت. سپس به خانه عموی خود ابوطالب رفت. ابوطالب با دیدن محمد اشک شوق در دیدگانش حلقه زد و از توفیق برادرزاده خود در کار تجارت مسرور و خدای را سپاس گفت و دو اسب و دو شتر در اختیار امین قریش گذاشت تا به شغل بازرگانی ادامه دهد. و نیز تصمیم گرفت که با پولی که در این سفر به دست آورده بود، و آن را در اختیار عمو گذارده بود، همسری برای او انتخاب کند. پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نیز با نظر او موافقت کرد و تصمیم گرفت همسری را انتخاب نماید، ولی چرا این همای سعادت بر سر خدیجه سایه افکند؟

خدیجه پس از ازدواج با ابوهاله و عتیق بن عائذ با آن که زنی زیبا و ثروتمند بود و خواهان فراوان داشت، شوی نپذیرفت و با مالی که داشت به بازرگانی پرداخت؛ ولی اکنون افق جدیدی در زندگی او باز شده خواستگار ابوطالب و خواهان محمد است.

محمدی که محبت او و فروغ مکارمش سراسر جان خدیجه را لبریز ساخته بود. جلوه هایی از معنویت او فروغ دیده خدیجه شده که نه تنها به محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نه، نخواهد گفت، بلکه خود از پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خواستگاری خواهد کرد. چنان مهر امین، جان خدیجه را لبریز ساخته بود که حاضر بود همه اموال خود را به پای او نثار کند و از خانه زیبا که اطراف آن را کرسی های زیبا که با عاج و صدف تزین شده بود و پرده های زربفت ایران و حریرهای هند آن را کاخی ساخته بود بگذرد و به شعب ابوطالب رود و خانه او پناهگاه مسلمانان گردد.

ریشه این عشق و مهر در معنویت و ملکوت محمد تنیده بود؛ آخر میسره در بازگشت از سفر تجارتی خاطرات و کرامت ها از امین قریش نقل کرده بود(۱) و گفته راهب را برای او گفته بود؛ به گونه ای خدیجه تحت تأثیر این کرامت ها قرار گرفت

____________________________

۱- ۱. اعلام النساء، ج ۱، ص ۲۷۶.

که به میسره گفت: «میسره کافی است. علاقه مرا به محمد دو چندان کردی. برو. من تو و همسرت را آزاد کردم و دویست درهم و دو اسب و لباس گرانبها در اختیار تو می گذارم»(۱) .

آنگاه آنچه را از میسره شنیده بود، برای عموی خود «ورقه بن نوفل» که مرد دانای عرب بود، نقل کرد. ورقه پس از شنیدن این کرامات گفت: «ای خدیجه صاحب این کرامات پیامبر عربی است»(۲) .

جلوه دیگری که روح خدیجه را نورانی کرد، آن بود که روزی خدیجه در خانه خود با کنیزان و غلامان نشسته بود. یکی از دانشمندان یهود نزد آنان بود. اتفاقاً امین قریش از کنار منزل خدیجه گذشت. چشم دانشمند یهودی به پیامبر افتاد. فوراً از خدیجه تقاضا کرد که از محمد دعوت کند. دقایقی نزد آنان بیاید. خدیجه چنین کرد. محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تقاضای خدیجه و دانشمند یهودی را پذیرفت و نزد آنان آمد. آن مرد دانشمند آثار نبوت را در سیمای پیامبر مشاهده نمود و سپس بدن آن حضرت را زیارت و آثار ملکوت را در او دید.

خدیجه از جستجوی دانشمند یهودی در بدن پیامبر ناراحت شد. به او گفت: «اگر عموهای این جوان از کنجکاوی تو آگاه گردند، ناراحت خواهند شد؛ چون آنان از گروه یهود نسبت به برادرزاده خود هراسانند». دانشمند یهودی گفت: «مگر کسی می تواند به محمد آسیبی برساند؟ حال آنکه دست تقدیر او را برای ختم نبوت پرورش داده است».

خدیجه گفت: «از کجا می گویی؟» در پاسخ گفت: «من نشانه های پیامبر خاتم را در تورات خوانده ام. از نشانه های او این است که پدر و مادر او می میرند و او در پرتو کفالت و حمایت جد و عموی خود رشد می یابد. و از قریش، زنی را بر می گزیند که بزرگ و خانم زنان قریش است». آنگاه اشاره به خدیجه کرد و گفت:

_______________________________

۱- ۱. فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۱۹۵.

۲- ۲. سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۲۶.

«تو نشانه های کسی که افتخار همسری او نصیبش گردد را داری»(۱).

و نیز ورقه، عموی خدیجه که اطلاعات گسترده ای در رابطه با کتب یهود و نصاری داشت، مدام می گفت: «مردی از میان قریش از سوی خدا برای هدایت مردم برانگیخته می شود و یکی از ثروتمندترین زنان قریش همسر او می گردد»(۲). و چون شایستگی های خدیجه در میان قریش زبانزد بود گاه و بی گاه به خدیجه می گفت: «روزی فرا رسد که تو همسر شریف ترین مرد روی زمین شوی»(۳) .

جلوه دیگری که سبب گردید، روح خدیجه مسخر عشق به معنویت پیامبر گردد، آن بود که خدیجه شبی در خواب دید، خورشید بالای مکه به گردش آمد. آنگاه به سوی پایین آمده و در خانه او فرود آمد. خواب خود را برای ورقه نقل نمود. او گفت: «تعبیر آن این است که تو با مرد بزرگی ازدواج خواهی کرد که پرتو شهرت و عظمتش جهان را در بر می گیرد»(۴) .

این عوامل و علل دیگر خدیجه را دلباخته محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ساخت. آن بانو با آن وقار و عظمت و بزرگی که داشت، رغبتی به ازدواج مجدد از خود نشان نمی داد، ولی مهر و محبت به محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم او را برانگیخت که خود اقدام به خواستگاری نموده و رضایت خاطرش را از ازدواج با محمد ابراز دارد.

ابن هشام در این مورد چنین می نگارد:

خدیجه به محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گفت: «عموزاده بر اثر خویشی و پیوندی که میان من و تو برقرار است، و نیز شکوه و عظمت و عزتی که میان مردم خود داری و به امانت و حسن خلق و راستی و درستی مشهوری، مایلم با تو ازدواج کنم». محمد در پاسخ فرمود: «لازم است عموهای خود را از این کار آگاه و با آنان مشورت نمایم»(۵) .

________________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۹.

۲- ۲. همان.

۳- ۳. همان.

۴- ۴. همان، ج ۶، ص ۱۰۴.

۵- ۵. سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۲۰۴.

بعضی از تاریخ نگاران نوشته اند: پیام خدیجه را نفیسه، دختر «علیه» به محمد رساند: «محمد! چرا فضای زندگی خود را با فروغ همسری مناسب روشن نمی کنی؟ هرگاه من تو را به زیبایی و ثروت و شرافت و عزت دعوت کنم، آیا می پذیری؟» پیامبر فرمود: «منظورت کیست؟».

خدیجه.

آیا خدیجه به این کار راضی است؟ با این که زندگی من با زندگی او تفاوت فراوان دارد.

اختیار او در دست من است...(۱) .

به هر روی، مکارم پیامبر رمز و راز این پیوند آسمانی گردید. از همان آغاز خدیجه با جوانی ازدواج کرد که هاله ای از قداست و طیفی از نور وجود او را در برگرفته بود. سرانجام مجلس عقد با حضور عموهای بزرگوار پیامبر و دیگر شخصیت های قریش تشکیل شد. ابوطالب خطبه ای در حمد و ثنای خداوند ایراد کرد و آنگاه برادرزاده خود را چنین معرفی کرد: «محمد پسر عبدالله با هرکه از قریش مقایسه گردد، بر او برتری دارد. اگر چه از ثروت محروم است، ثروت سایه ای است رفتنی، ولی اصالت، نجابت و پاکدامنی چیزی است ماندنی و جاویدان. چون سخنان ابوطالب به پایان رسید، ورقه بن نوفل عموزاده خدیجه شروع به سخن کرد و گفت: «کسی از قریش منکر فضل شما نیست. ما از صمیم جان می خواهیم دست به ریسمان شرافت شما بزنیم. «عقد نکاح جاری و مهریه چهار صد دینار معین شد»(۲).

بعضی گفته اند مهریه بیست شتر بوده است(۳) .

مشهور بین مورخان و راویان آن است که خدیجه به هنگام ازدواج با رسول خدا

______________________________

۱- ۱. فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۱۹۸.

۲- ۲. در سیره ابن هشام و در طبقات ابن سعد صداق را ۱۲ اوقیه نگاشته اند.

۳- ۳. همان؛ اعلام النساء، عمر رضا کحاله، ج ۱، ص ۲۷۶.

چهل سال داشت؛ ولی با توجه به تعداد فرزندانی که از این ازدواج نصیب او گردید می توان گفت: تاریخ نویسان رقم چهل را از آن جهت که عدد کاملی است انتخاب کرده اند و پایه و اساس محکمی ندارد؛ بلکه ابن سعد از ابن عباس روایت می کند که سن خدیجه به هنگام ازدواج با محمد بیست و هشت سال بود(۱) .

فرزندان پیغمبر بجز ابراهیم، زینب، رقیه، ام کلثوم، فاطمهعليها‌السلام عليها‌السلام ، قاسم و عبداللّه همگی از خدیجه اند. طبری پس از نقل اقوال گوناگون که تا هشت فرزند برای پیامبر شمرده است می نگارد: «والاصح انهم ثلاثاً ذکوراً والاربع بنات»(۲) ؛ به هر روی فرزندان خدیجه، قاسم در دو سالگی پیش از بعثت و عبدالله در مکه پیش از هجرت از دنیا رفته اند؛ ولی دختران آن حضرت به مدینه هجرت کرده اند و همگی پیش از فاطمهعليها‌السلام زندگانی را بدرود گفته اند(۳).

خدیجه بر افق اسلام

آن بانوی بزرگوار اولین زنی است که به شرف اسلام مزّین شد و پس از درخشش علیعليه‌السلام در مردان، آن حضرت گوی سبقت را از دیگران ربود. روایت است که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دوشنبه به رسالت برگزیده شد و سه شنبه فروغ اسلام علیعليه‌السلام درخشید و پس از آن حضرت خدیجهعليها‌السلام اسلام آورد(۴) .

مدت ها نماز جماعت با حضور رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و علی و خدیجه برگزار می گردید(۵) .

پس از خدیجه، جعفر و زید بن حارثه اسلام آوردند و جماعت اهل اسلام پنج نفر گردید(۶) .

_______________________________

۱- ۱. طبقات الکبری، ابن سعد، ج ۸، ص ۱۰.

۲- ۲. ذخائرالعقبی، احمد بن عبدالله طبری، ص ۱۵۲.

۳- ۳. زندگانی فاطمهعليها‌السلام زهرا(س)، دکتر شهیدی، ص ۲۳.

۴- ۴. سعد السعود، سید بن طاوس، ص ۸۶؛ اعلام النساء، عمر رضا کحاله، ج ۱، ص ۲۷۷.

۵- ۵. بحارالانوار، ج ۳۸، ص ۲۸۰.

۶- ۶. سعد السعود، ص ۸۶؛ الطرائف فی معرفه مذاهب، سید بن طاوس، ص ۲۷۶.

عفیف کندی چنین می گوید: «روزگار جاهلیت به مکه وارد شدم و مهمان عباس بن عبدالمطلب بودم. دو نفر در کنار کعبه بودیم که ناگهان دیدیم مردی آمد و در مقابل کعبه ایستاد. آنگاه پسری آمد و در سمت راست او ایستاد و پس از آن زنی آمد و در پشت سر آنها قرار گرفت. دیدم آن دونفر به پیروی از آن مرد به رکوع و سجود می روند. این منظره بی سابقه موجب شگفتی من شد و مرا پی جوی آن جماعت کرد. از عباس پرسیدم: «موضوع چیست؟» گفت: «آن مرد محمد بن عبدالله است و آن پسر، برادرزاده ام علی، و زنی که پشت سر آنها نماز می خواند، همسر محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است». آنگاه ادامه داد: «عجب آنکه برادرزاده ام محمد می گوید: روزی فرا خواهد رسید که خزانه های کسری و قیصر را در اختیار خواهد داشت و موج اسلام جهان را در بر می گیرد. ولی به خدا سوگند روی زمین کسی پیرو این آئین نمی باشد، بجز همین سه نفر»(۱) .

ام المؤمنین و مادر امامت بر اساس معرفت و شناخت الهی به پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ایمان آورد. ایمان او بر اساس کرامات و انوار قدسیه ای بود که از مشکات وجود پیامبر خدا بر جان او تابیده بود، نه چون محمد همسر و شوی او بود. پیش از بعثت آنگاه که امین قریش عامل تجارت او شد پرده ها از بصیرت جان خدیجه بر طرف شده و ملکوت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بر روح او تجلّی کرد و سراسر وجود او لبریز از محبت به معنویت محمد گردید. از این رو خدیجه انیس و مونس روحانی پیامبر بود. در خانه مایه آرامش او بود و چون محمد به غار حرا می رفت، خدیجه به دیدار او می شتافت و با مکاشفه الهی می دید که انوار الهی غار را نورباران

____________________________

۱- ۱. الاصابه، ابن حجر، ج ۲، ص ۴۸۰؛ اسدالغابه، ابن اثیر، ج ۳، ص ۴۱۴؛ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۲۱۱؛ اعلام النساء، عمر رضا کحاله، ج ۱، ص ۲۷۸.

ساخته است. او از آن زمان می دانست که این غار که از هر خواسته های نفسانی و حسی به دور است، شایسته است برای این قلب شریف و نازنین که از هر چیزی جز عشق به فضای قدسی و شیدایی محضر پروردگار فارغ است.

از این رو آن بانوی بزرگوار این غار خالی را مبارک می شمرد و از خدا می خواست که آن را از برکات و معنویت لبریز گرداند. خداوند متعال خواسته خدیجه را اجابت کرد و حرا را در افق برین اماکن قدسی قرار داد و تاج تمجید و تکریم و ثنای مردم را بر سر نهاد.

خدیجهعليها‌السلام هجرت پیامبر به غار و ارتباط با ملکوت را درک می کرد و به آن ایمان داشت. از این رو نه تنها حضرت را به این غار نشینی سرزنش نمی کرد و بر حضرت عتاب و خطاب نمی کرد، بلکه او را یاری می نمود و به این نیروی عظیم و حقیقت بزرگ ایمان کامل داشت. آن بانو از همان آغاز، حضور پیامبر را در غار می ستود و آن را منشأ خیر و برکت می دانست(۱) .

از این رو، چون فروغ وحی بر جان پیامبر تابید و تجلی اعظم از افق مبین، روح محمد را در تحول و انقلابی عظیم قرار داد. از غار حرا پایین آمده و راه خانه خدیجه را پیش گرفت و آن بانو بود که اسرار پیامبر و راز غار حرا را درک می کرد. چون وارد خانه شد، خدیجه آن تحول و دگرگونی را در چهره محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مشاهده کرد. سبب را از او پرسید. پیامبر آنچه را به وقوع پیوسته بود برای خدیجه شرح داد.

خدیجه که منتظر چنین حادثه ای بود با دیده عظمت به پیامبر نگریسته و در حق او دعا کرد و گفت: خدا تو را یاری خواهد کرد.

آنگاه به خانه پسر عموی خود ورقه بن نوفل که از دانشمندان عرب بود رفت و آنچه را برای محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم اتفاق افتاده بود با او در میان گذاشت. ورقه در پاسخ گفت: دختر عمو! همسر تو راست می گوید. آنچه برای او رخ داده است طلیعه پیامبری اوست و ناموس بزرگ رسالت (جبرئیل) بر او فرود آمده است(۲) .

_____________________________

۱- ۱. خدیجه ام المؤمنین، سید عبدالحمید افندی، ص۱۲۱.

۲- ۲. اعلام النساء، ج ۱، ص ۲۷۸؛ «انّ ابن عمک لصادق، و إنّ هذا لبدء النّبوه و انّه لیأتیه الناموس الاکبر».

مناقب آن بانو

ایمان، صبر، ایثار، وفا و دلدادگی و ارادت خدیجه به پیامبر خدا در طول زندگی به گونه ای بود که مدام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از آن بانو تمجید و ستایش می نمود و شخصیت قدسی خدیجه را می ستود. عایشه می گوید: «من پیوسته از اینکه روزگار خدیجه را درک نکرده بودم، تأسف می خوردم و از علاقه و مهر پیامبر نسبت به آن بانو تعجب می کردم. زیرا پیامبر او را زیاد یاد می کرد. اگر گوسفندی می کشت، سراغ دوستان خدیجه می رفت و سهمی برای آنها می فرستاد. روزی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خانه را ترک کرد. در آن حال به یاد خدیجه افتاد و او را ستود. سرانجام کار به جایی رسید که نتوانستم خود را کنترل کنم. با کمال جرأت گفتم: «وی پیرزنی بیش نبود، و خدا بهتر از آن را نصیب شما کرده است!» سخن من پیامبر خدا را آزرده کرد و آثار خشم و غضب در چهره آن حضرت آشکار گردید. آنگاه فرمود: «عایشه، این گونه نیست که تو می گویی. هرگز بهتر از آن نصیب من نگشته است. آن بانو هنگامی به من ایمان آورد که سراسر مردم در کفر و شرک به سر می بردند. اموال و ثروت خود را در اختیار من قرار داد. خدا از او فرزندانی به من عطا نمود که به دیگر همسرانم عطا نکرد»(۱) .

در روایتی امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند که پیامبر خدا چنین فرمود: «خیر نسائها مریم بنت عمران و خیر نسائها خدیجه بنت خویلد»(۲) .

آن بانو بر افق بلند انسانیت تجلی کرد و از الگوها و اسوه ها گردید و همواره فروغ هدایتش روشنگر راه مردان و زنان اهل ایمان است.

پیامبر خدا به دخترش فاطمهعليها‌السلام عليها‌السلام فرمود: در عرصه قیامت، مادرت خدیجه تو را استقبال می کند. او که اولین زنی بود که به خدا و رسولش ایمان آورد هفتاد هزار

_____________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۸؛ فروغ ابدیت، ج ۱، ص ۲۴۰؛ ذخائر العقبی، احمد بن عبدالله الطبری، ص ۴۲.

۲- ۲. العمده، ابن البطرین، ص ۳۹۲.

فرشته با پرچم هایی که به الله اکبر مزینند، آن بانو را بدرقه می کنند(۱) .

در بیانی دیگر پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: روز قیامت فرزندان پیامبران سلف را بر منبرهای نور می نشانند و در این فضای نورانی برای دو ریحانه من حسن و حسینعليهما‌السلام منبری از نور می گذراند. آن دو بر منبر نور می نشینند و خطابه ای می خوانند که هیچ پیامبر زاده ای آن را نشنیده است. آنگاه جبرئیل ندا می کند: این فاطمهعليها‌السلام بنت محمد؟ این خدیجه بنت خویلد...(۲) فاطمهعليها‌السلام کجاست؟ خدیجه کجاست؟

بارها پیامبر خدا به خدیجه بشارت داد: «خداوند در بهشت خانه ای برایت آماده کرده است که مریم و آسیه و کلثوم نیز در آنجا هستند و آنان با تو در آن قصر همسران من هستند». خدیجه می گفت: «مبارک باد یا رسول الله!»(۳).

ام المؤمنین و مادر امامت درخشنده ترین ستاره آسمان «والسابقون...» بوده و بر همه زنان امتیاز دارد»(۴).

پیامبر خدا با عنوان بهترین «جده» آن بانو را ستود و در روایتی فرمودند: «مسلمانان، می خواهید شما را به کسانی که بهترین پدر بزرگ و مادر بزرگ را دارند دلالت نمایم». مسلمانان گفتند: «آری». فرمودند: «حسن و حسین که جدی چون من و جده ای چون خدیجه دارند»(۵).

بنا بر نقلی آن بانو در ماه رمضان قبل از هجرت رحلت کردند و وفات آن بانوی بزرگوار چنان بر پیامبر خدا ناگوار آمد که آن سال را سال حزن و اندوه پیامبر خدا نامیده اند»(۶) . عمر مبارک آن حضرت را ۶۵ سال یا ۶۴ سال و ۶ ماه نگاشته اند(۷).

________________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۸، ص ۵۴ _ ۵۳.

۲- ۲. همان، ج ۴۳، ص ۶۴.

۳- ۳. من لایحضره الفقیه، صدوق، ج ۱، ص ۱۳۹؛ العمده، ابن البطریق، ص ۳۹۳.

۴- ۴. همان، ص ۶۳ _ ۶۲.

۵- ۵.الروضه فی فضائل امیرالمؤمنین، شاذان بن جبرئیل قمی، ص ۸۹.

۶- ۶. طبقات، ابن سعد، ج ۱، ص ۱۰۶.

۷- ۷. اعلام النساء، عمر رضا کحاله، ج ۱، ص ۲۸۰.

افقهای روشن فرا روی خدیجه

با وجود گوهر ذاتی خدیجهعليها‌السلام طلیعه نورافشانی و پیوند آن بانو با ملکوت به آغاز آشنایی او با امین قریش «محمد» باز می گردد؛ و آن سفری بود که محمد به عنوان عامل مال التجاره خدیجه در کاروان قریش راهی شام شد. بیان خاطرات و کرامات آن سفر از زبان میسره غلام خدیجه برای آن حضرت پرتوی از حقیقت محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را به جان و روان خدیجه جاری ساخت. فرجام این سفر نیک، به ازدواج مبارک خدیجه با آن حضرت انجامید. ازدواجی که افق تابناکی را در زندگی خدیجه گشود و از آن انوار فیض حضرت حق بر خدیجه و زندگانی اش روان گردید. ازدواجی که به پاس برکتش عرش و کرسی به اهتزاز در آمد و فرشتگان در محراب عشق به سجده شکر افتادند. حق تعالی جبرئیل را امر نمود که لوای حمد را بر بام کعبه بر افرازد و کوه های مکه از فخر و شرف سر به آستان رفعت ملکوت ساییدند. و زبان به حمد و ثنای الهی گشودند. زمین از فرح بر خود بالید و مکه از شرف بر عرش برتر گردید.

به راستی چه هنگامه نورانی آنگاه که محمد در جمع اعمام کرام خود چون ابوطالب و حمزه و عباس در حالی که عمامه سیاهی بر سر بسته و نور از مشکات جمالش می درخشید، پیراهن عبدالمطلب را در بر و برد الیاس نبی را بر دوش و نعلین عبدالمطلب را بر پا، و عصای ابراهیم خلیل را در دست و انگشتری از عقیق سرخ در انگشت مبارک داشت گام در خانه خدیجه نهاد و بیت الشرف خدیجه را با وجود خود بر آسمان برتری داد(۱) .

مردی آسمانی به زندگی خدیجه گام نهاد که سر چشمه همه فیوضات آسمانی است و به اسرار غیب و شهود آگاه است. خدیجه از این فرصت استفاده کرد و جان را در اختیار محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قرار داد تا گلواژه های معرفت و مفاهیم خداشناسی را در آن بیفشاند. رفتار و گفتار محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای او درس معرفت و انسانیت بود. در این

_____________________________

۱- ۱. حیوه القلوب، علامه محمدباقر مجلسی، ج ۳، «مکه» ص ۲۵۴ _ ۲۵۳.

پانزده سال _ پیش از بعثت پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم _ عالی ترین مفاهیم معرفتی را فراگرفت و در مدرسه نبوی آموزه های یگانه پرستی و یگانه ستایی را آموخت. راز و نیاز محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در نیمه شب ها برای او مدرسه عرفان بود و تنهایی محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در غار حرا برای او پر رمز و راز و حالات معنوی محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برای او عبرت آموز بود.

به هر روی، در این سیر الی الله اسرار غیب فروغ دیدگانش گردید و هر زمان به زیارت محمد به غار حرا می رفت، پرده از بصیرت دل و جان او برداشته و آن فضا را نورباران می یافت.

افقی دیگر

این آموزه ها از خدیجه بانویی بزرگ تربیت کرد؛ بانویی که به نشان آسمانی «اولین زن مسلمان» مزین شد و فروغ عظمتش از ستیغ قله فضیلت فروزان گردید و تاج اولین نماز گزار کنار علی و پشت سر پیامبر خدا را بر سر نهاد. به پیامبری محمد ایمان آورد. ایمانی که در راه آن از همه چیز خود گذشت. ده سال بعثت محمد برای خدیجه دانشگاه معرفه الله بود و در این حرکت بالنده به مقام قرب خداوند و صفوه الهی بار یافت و نام نورانی اش در ردیف مریم و آسیه بدرخشید و در فرهنگنامه اسلام جاودانه شد. این سال های سخت تربیت وحیانی از خدیجه بانویی تربیت کرد که دامان پاکش می تواند مشرق النور کوکب دری گردد و صدف وجود مبارکش دُردانه اسلام و گوهر فروزنده آفرینش را بپرورد و فاطمهعليها‌السلام خانه محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و خدیجه را نورباران کند.

دریچه ای به آسمان

تولد حضرت فاطمهعليها‌السلام عليها‌السلام در زندگی خدیجه نقطه عطفی در حرکت تعالی بخش او بود. این تولد بود که زندگی خدیجه را عطر بهشتی بخشید و ام المؤمنین به افتخار مادر ائمه مفتخر شد. از آغاز انعقاد وجود فاطمهعليها‌السلام ، در زندگی خدیجه افقی معنوی و آسمانی گشوده شد. روایت است که: ماه شعبان بود و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در ابطح با گروهی از قومش نشسته بود که دریچه آسمان باز و جبرئیل امین فرود آمد. بعد از ابلاغ سلام از سوی خداوند به پیامبر گفت: «دستور این است که تا چهل شبانه روز از همسرت خدیجه کناره گیری کنی.» آن حضرت به پاس اطاعت فرمان خداوند، عمار فرزند یاسر را نزد خدیجه فرستاد تا او را از این فرمان آگاه کند و در ضمن به خدیجه پیام داد که منزلت ملکوتی او چنان است که خداوند به وجود او به فرشتگان مباهات می کند.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در این چهل روز در خانه ابوطالب اقامت کرد و به راز و نیاز مشغول شد. روزها روزه و شب ها را به عبادت گذراند. پس از چهل روز جبرئیل و میکائیل بر آن حضرت فرود آمدند و با خود طبقی آوردند که روی آن با پارچه ای پوشیده شده بود. آن را در مقابل حضرت قرار دادند و جبرئیل از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تقاضا کرد که افطارش از این غذای بهشتی باشد. با آنکه از خصال پیامبر این بود که موقع افطار در منزل را باز می گذاشت تا دیگران به سفره رحمت او مهمان گردند؛ ولی در آن شب دستور داد در را ببندند و فرمود: «این طعام بر غیر پیامبران حرام است.» جبرئیل روپوش را از روی طبق برداشت و خوشه ای از خرما و خوشه ای از انگور بود. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از هردو تناول کرد و مقداری آب هم آشامید. آنگاه جبرئیل آب ریخت و آن حضرت دستان خود را شستشو داد و طعام بهشتی با ظرفش به آسمان بالا رفت. به فرمان خداوند متعال جبرئیل از آن حضرت درخواست کرد که به منزل برود؛ زیرا خدای سبحان به خودش سوگند یاد کرده که از صلب او در این شب «نسل پاک» بیافریند.

در آن هنگام رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به خانه رفت و در را کوبید. خدیجه گفت: کوبنده در کیست؟ بدون شک آن را جز محمد نمی کوبد؟

آن حضرت فرمود: در را بازکن. خدیجه در حالی که فروغ آسمانی از چهره اش ساطع بود، به طرف در آمد و آن را باز کرد.

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وارد شد و فرمان خدا را اطاعت کرد. «و خدا به انجام رساند آنچه را اراده کرده بود.» و خدیجه به نور فاطمهعليها‌السلام منور گردید(۱) .

همدم مادر

اشاره

فاطمهعليها‌السلام در رحم مادر یار و مونس او بود و در لحظه های خلوت خدیجه، با هم گفتگو می کردند. به مادر تسلّی و دلداری می داد و او را به صبر و شکیبایی فرا می خواند و غبار غم تنهایی را از چهره مادر می زدود.

خدیجهعليها‌السلام داستان سخن گفتن فاطمهعليها‌السلام با او را از پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پنهان می داشت؛ تا آنکه روزی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وارد منزل شد. شنید که خدیجه با کسی سخن می گوید؛ ولی جز خدیجه کسی در خانه نبود. آن حضرت از خدیجه پرسید: «با چه کسی سخن می گفتی؟» عرض کرد: «کودکی که در رحم من است با من سخن می گوید و مرا به صبر و بردباری دعوت می کند». رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به همسرش مژده داد: «جبرئیل به من خبر داد این کودک دختر است و جانشینان من از نسل همین دخترند»(۲) .

شاعر عرب این داستان را چنین سروده است:

. فاطمهعليها‌السلام در تنهایی مادر، با او به گفتگو می پرداخت و غبار هجران از رخ مادر

________________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۷۸؛ حیوه القلوب، ج ۳، «مکه»، ص ۲۵۶ _ ۲۵۵.

۲- ۲. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۳ _ ۲؛ نزهه المجالس، ج ۲، ص ۲۲۷.

۳- ۳. صدیقه شهیده، ص ۲۷.