طهارت و پاکیزگی باطن است. از این روست که در شریعت ما به نظافت و پاکیزگی و زیبایی و آراستگی بسیار اهمیت داده شد. و مراعات نکردن نظافت را موجب فقر و اندوه و گرفتگی روح می داند. امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

النَّظیفُ مِنَ الثیابِ یُذْهِبُ الهَمَّ وَ الحَزَنَ؛(۱) جام ۀ پاکیزه غم و اندوه را می زداید.

۷) یاد مرگ

توجه به آخرت و یاد مرگ و قیامت از دیگر عواملی است که غم دنیا را می زداید. یاد مرگ و توجه به آخرت دنیا را در نگاه انسان کوچک و حقیر می شمارد و مصائب و گرفتاری های آن را زودگذر و رفتنی می نمایاند.

و از آنجا که بسیاری از غصه های انسان در غمِ نداشتن دنیا و اندوه از دست دادن آن است، با ناچیز و بی مقدار دانستن دنیا و مطاع آن، غمِ ویرانگری که از حرص و آزمندی به دنیا در جان انسان ریشه دوانده، از دل رخت می بندد و دیگر غمی نمی ماند.

راوی می گوید: امام صادقعليه‌السلام به من فرمودند: آیا هیچ گاه غمگین، اندوهناک و دردمند نمی شوی؟ گفتم: چرا به خدا سوگند. فرمود:

فاذْکُرِ المَوْتَ وَ وَحْدَتَکَ فِی قَبْرِکَ وَ سَیَلانَ یَمینَیْکَ عَلی خَدَّیْکَ وَ تَقَطُّعَ اَوْصالِکَ وَ اَکْلَ الدُّودِ مِنْ لَحمِکَ وَ بَلاکَ وَ انْقِطاعَکَ عَنِ الدُّنیا فَاِنَّ ذلِکَ یَحُثُّکَ عَلَی الْعَمَلِ وَ یَرْدَعُکَ عَنْ کَثیرٍ مِنَ الحِرْصِ عَلی الدُّنیا؛(۲) هرگاه چنین می شوی، مرگ و تنهایی خودت را در گور به

___________________________

۱- ۱. الکافی، ج ۶، ص ۴۴۴؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۱۴.

۲- ۲. روضه الواعظین، ج ۲، ص ۴۹۴؛ بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۳۲۳.

یادآور که تخم چشم هایت بر گونه هایت فرو ریخته و مفاصل تو از یکدیگر گسسته و کرم ها از گوشت تو می خورند و پوسیدگی خود را به خاطر آور و این که از دنیا بریده و کوتاه دستی، که این کار تو را به عمل وا می دارد و از حرص و آزمندی نسبت به دنیا باز می دارد.

۸) غمزدایی از دیگران

منشأ غم و اندوه دنیوی، گرفتاری هایی است که در زندگی به انسان روی می آورد و گاهی انسان را در اندوهی عمیق فرو می برد. انسان می تواند با اعانه و کمک به دیگران، گرفتاری ها را رفع نماید و غمی را از دلی بزداید و خود را نیز از غم برهاند و مشمول رحمت بی کران الهی کند. رحمتی که در دنیا و آخرت نصیب او خواهد شد. امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

مَنْ نَفّسَ عَنْ مُؤمِنٍ کُرْبَهً نَفَّسَ اللهُ عَنْه اثْنَتَینِ وَ سَبْعینَ کُرْبَهً مِنْ کُرَبِ الدُّنیا وَ اثْنَتَینِ وَ سَبعینَ کُرْبَهً مِنْ کُرَبِ الآخِرَهِ؛(۱) هر کس غم و اندوهی را از مؤمنی بزداید و او را از دل گرفتگی و ناراحتی بیرون آورد و شاد سازد، خداوند او را از هفتاد و دو اندوه از اندوه های دنیا و از هفتاد و دو اندوه از اندوه های آخرت رها سازد.

موج رحمت

شاد کردن دل دیگران و رفع غم و اندوه آنان به هر شکل، موجی از رحمت ایجاد می کند و به سوی انسان باز می گردد. امیرالمؤمنینعليه‌السلام به کمیل بن زیاد فرمودند:

فَوَ الّذی وَسِعَ سَمْعُهُ الاَصواتَ ما مِنْ اَحَدٍ اَوْدَعَ قَلباً سُروراً اِلّا وَ خَلَقَ

__________________________

۱- ۱. ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ اعلام الدین، ص ۴۴۲.

اللهُ لَهُ مِنْ ذلِکَ السُّرورِ لُطْفاً فَإذا نَزَلَتْ بِهِ نائِبَهٌ جَرَی إلَیْها کَالْماء فِی انْحدارِهِ حَتّی یَطْرُدَها عَنْهُ کَما تُطْرَدُ غَریبَهُ الاِبِلِ؛(۱) سوگند به کسی که شنوایی او آوازها و فریادها را احاطه نموده است، هر کس دلی را شاد و مسرور کند، خداوند از آن سرور، لطف و مهری برایش بیافریند، که هرگاه مصیبت و اندوهی به او برسد، آن لطف همانند آبِ در نشیب به سوی آن اندوه سرازیر گردد تا مصیبت را از او دور سازد، همان طور که ساربان، شتر غریب را از گله شتران دور می نمایند.

این لطف الهی که بر اثر شاد کردن دلی پدید آمده است، اندوه و مصیبت را از انسان دور می سازد.

۹) جای گرفتن در زمره اولیای خداوند

هیچ غم و اندوهی در اولیای الهی راه ندارد؛ چون اتصال به دستگاه الهی و ارتباط با او، هیچ غم و اندوهی برای انسان باقی نمی گذارد و ترس و نگرانی از آینده، به او رو نمی آورد.

اَلا اِنَّ اَولیاءَ اللهِ لاخوفٌ عَلَیهِمْ وَلا هُمْ یَحزَنونَ؛(۲) آگاه باشید که بر دوستان خدا، نه بیمی است و نه آنان اندوهگین می شوند.

مرحوم حاج آقای دولابی می فرمودند: اولیا و امامان شادی های خود را در دنیا ظاهر نکردند، چون مردم دنیا گرفتار و ماتم زده اند و ادب اقتضا می کند که در برابر انسان های اندوهگین شادی های خود را ظاهر نکنیم.

امام عسکریعليه‌السلام فرمودند:

________________________

۱- ۱. ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۳۸؛ نهج البلاغه، حکمت ۲۵۷.

۲- ۲. سوره یونس، آیه ۶۲.

لَیْسَ مِنَ الاَدَبِ اِظهارُ الْفَرَحِ عِنْدَ المَحزونِ؛(۱) شادمانی کردن در حضور شخص اندوهگین، از ادب دور است.

یعنی نباید جلو کسی که مصیبت زده و داغدیده است، شادی کرد. این بی ادبی است. اهل دنیا گرفتار پول و مقام اند و غم دنیا را می خورند و اهل ایمان هم گرفتار غفلت و گناه هستند و غمگین اند. باید یک مقدار از این فضا بیرون آمد و در وادی شادمانی قدم گذارد و شاکر نعمت های خدا بود. همیشه نباید نواقص و کمبودها را دید.

اهل دنیا ماتم زده بودند و امامان ما قلبشان به خدا متصل است و اولیای الهی اند و خوف و اندوهی در آنان راه ندارند و در نهایت سرور و شادی هستند. اما برای این که شادی های خودشان را ظاهر کنند، در اینجا ظرفیت نیست. امیرالمؤمنینعليه‌السلام می فرمایند:

اِنّی لَمِنْ قَوْمٍ قُلُوبُهُمْ فِی الجَنانِ وَ اَجْسادُهُمْ فِی الْعَمَلِ؛(۲) من از آن قومی هستم که قلب هایشان در بهشت است و بدن هاشان در کار و کوشش.

سرور ملاقات

چرا اصحاب امام حسینعليه‌السلام شب عاشورا با یکدیگر مزاح و شوخی می کردند! مگر شب عاشورا شب شوخی و خنده است؟!

کسی که از دنیا کنده شده و غم و غصه ای ندارد، شاد شاد است. فرمود: فاصل ۀ ما و بهشت یک نیزه و شمشیر است. در همین جبهه های دفاع مقدس

_________________________

۱- ۱. تحف العقول، ص ۴۸۹؛ بحارالانوار، ج ۷۵، ص ۳۷۴.

۲- ۲. نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲؛ بحارالانوار، ج ۳۸، ص ۳۲۱.

که رزمندگان عملیات می کردند، همه شاد بودند. در انتظار شهادت به سر می بردند. و چون می دانستند شهید می شوند، شاد بودند. دلیل آن هم کنده شدن از دنیا بود. ملاقات خداوند سرور آفرین و شادی بخش است. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

لِلصّائِمِ فَرْحَتانِ فَرْحَهٌ عِنْدَ اِفْطارِهِ وَ فَرْحَهٌ عِنْدَ لِقاءِ رَبَّهِ؛(۱) برای روزه دار دو شادی و خوشحالی است؛ یک شادی در وقت افطارش و شادی دیگر هنگام ملاقات با پروردگارش.

حقیقت شادمانی را در ملاقات انسان مؤمن با خداوند می توان یافت. در حقیقت همه آرزوهای او در همین ملاقات نهفته است. تصور کنید کسی در یک لحظه به همه آرزوهایش نائل شود، چه حالی به او دست می دهد! شادمان تر از آن حالت یافت نمی شود.

راحتی مطلق

همه ناراحتی ها، ناگواری ها و سختی ها در ملاقات با خداوند از بین می رود و به شادی مبدل می گردد. این است که فرموده اند: راحتی مطلق هنگام ملاقات با خداوند است. از امام صادقعليه‌السلام روایت شده است که فرمودند:

لا راحَهَ لِمُؤمِنٍ عَلَی الحَقیقَهِ اِلّا عِنْدَ لِقاء اللهِ تَعالی؛(۲) راحتی واقعی و حقیقی و کامل مؤمن، فقط هنگام ملاقات خدای متعال است.

یعنی چنان راحتی نصیب انسان می شود که هیچ گونه ناملایمت و نقصی

____________________________

۱- ۱. الکافی، ج ۴، ص ۶۵؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۷۶.

۲- ۲. مصباح الشریعه، ص ۱۲۲؛ بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۶۹.

در آن وجود ندارد. یک راحتی محض و خالص و کامل.

سرمست دیدار

ملاقات خداوند شادی دارد. اولیای خدا چه بسا جاهایی که مناسب می دیدند، شادی های خودشان را ظاهر می کردند.

عمر سعد و لشکرش شب تا به صبح نگران بودند که فردا چه باید بکنند. اما آن هنگام، آغاز شادی های اصحاب امام حسینعليه‌السلام بود. حضرت جایگاهشان را به آن ها نشان دادند و همه غم و غصه ها رفت. در رفتن به میدان از یکدیگر سبقت می گرفتند و کیف می کردند. آن قدر سرشار از عشق دیدار خدا بودند که از خود بی خود شده بودند. هر بلایی که به سر آن ها می آمد، متوجه نمی شدند. سرمست خدا و ملاقات خدا بودند و سر از پا نمی شناختند.

امام حسینعليه‌السلام پیش از شهادت به اصحاب خود فرمودند: رسول خدا به من فرمودند:

یُسْتَشْهَدُ مَعَک جَماعَهٌ مِنْ اَصْحابِکَ لا یَجِدونَ اَلَم مَسِّ الحَدیدِ؛(۱) گروهی از اصحاب تو با تو به شهادت می رسند که درد آهن و شمشیر و نیزه را احساس نمی کنند.

آن چنان سرخوش و سرمست بودند که دردی احساس نمی کردند.

۱۰) زیارت

سفرهای زیارتی می تواند عامل مهمی در رهایی از غم و اندوه باشد و خرسندی و نشاط و شادمانی را به ارمغان بیاورد.

_________________________

۱- ۱. مختصر البصائر، ص ۱۶۹؛ بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۸۰.

یکی از ویژگی های مهم زیارت پیشوایان دین، رفع غم و اندوه است. ارتباط با سرّ عالم وجود و خلیفه خداوند در روی زمین، می تواند غبار غم از دل و جان آدمی بزداید. این است که در آثار زیارت رهبران الهی این اثر را نیز ذکر فرموده اند. چنان که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دربار ۀ امام رضاعليه‌السلام فرمودند:

ما زارَها مَکرُوبٌ اِلّا نَفَّسَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ کَرْبَهُ؛(۱) هیچ غم زده ای او را زیارت نمی کند، مگر آن که خدای عزوجل غبار غم را از خاطرش برطرف سازد.

در باب زیارت امام حسینعليه‌السلام نیز روایات متعدد آمده است که یکی از آثار زیارت قبر شریف آن حضرت، برطرف شدن غم و اندوه است. راوی می گوید: امام صادقعليه‌السلام به من فرمودند:

اِنَّ اِلی جانِبِکُمْ قَبْراً ما اَتاهُ مَکْروبٌ اِلّا نَفَّسَ اللهُ کُرْبَتَهُ وَ قَضی حاجَتَهُ؛(۲) در طرف شما قبری است که هیچ حزین و اندوهگینی آن را زیارت نمی کند، مگر آن که حق تعالی حزن و اندوهش را برطرف کرده و حاجتش را روا می سازد.

در روایتی دیگر نیز فرمودند:

اِنّ الحسینَ قُتِلَ مَکرُوباً وَ حَقیقٌ عَلَی اللهِ اَنْ لایَأتیهِ مَکْرُوبٌ اِلّا رَدَّهُ اللهُ مَ_سْرُوراً؛(۳) امام حسینعليه‌السلام با حالی حزین و اندوه کشته شد. بر خداوند سزاوار است که هیچ اندوهگینی به زیارت آن حضرت نرود، مگر آن که حق تعالی وی را مسرور و شادمان به اهلش برگرداند.

___________________________

۱- ۱. من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۸۳؛ بحارالانوار، ج ۹۹، ص ۳۴.

۲- ۲. کامل الزیارات، ص ۱۶۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۸۳؛ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۴۵.

۳- ۳. کامل الزیارات، ص ۱۶۷؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۳۸۲؛ بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۴۵.

۱۱) انگشتر عقیق

یکی دیگر از چیزهایی که موجب دفع غم و اندوه از انسان می شود، انگشتر عقیق به دست کردن است. امام هشتمعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چنین روایت می کنند:

تَخَتَّمُوا بِالعَقیقِ فَاِنَّهُ لایُصیبُ اَحَدَکُمْ غَمٌّ مادامَ ذلِکَ عَلَیهِ؛(۱) انگشتر عقیق به دست کنید؛ که تا زمانی که در دست کسی باشد، غم و اندوه نخواهد دید.

به غیر از اندوه زدایی، خواص دیگری از جمله برکت، ایمنی از بلا، عاقبت به خیری و برطرف نمودن فقر و تنگدستی برای به دست کردن انگشتر عقیق در روایات آمده است که هر کدام قابل توجه است. و این همه به برکت اقرار این سنگ به وحدانیت خداوند و نبوت پیامبر و وصایت امیرالمؤمنینعليه‌السلام است. که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به امیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند:

تَخَتَّمُوا بِالعَقیقِ فَاِنَّهُ اَوَّلُ جَبَلٍ اَقَرَّ للهِ تَعالی بِالوَحدانِیَّهِ وَ لی بِالنُّبُوَّهِ وَ لَکَ یا عَلیُّ بِالوَصِیَّهِ وَ لِشیعَتِکَ بِالجَنَّهِ؛(۲) انگشتر عقیق در دست کنید؛ زیرا عقیق نخستین کوهی است که به وحدانیت خدا و نبوت من و وصایت تو یا علی، و بهشت برای شیعیان تو اقرار کرد.

____________________________

۱- ۱. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام ، ج ۲، ص ۴۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۸۶.

۲- ۲. عیون اخبار الرضاعليه‌السلام ، ج ۲، ص ۷۰؛ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۳۳.

گفتار پنجم: نشاط و عوامل آن

(۱)

اشاره

اِنَّ فِی الجَنَّهَ داراً یُقالُ لَها دارُ الْفَرَح ِلا یَدْخُلُها اِلّا مَنْ فَرَّحَ الصِّبیانَ؛(۱) در بهشت خانه ای است که به آن خان ۀ شادی گفته می شود، جز کسی که کودکان را شاد کرده باشد، وارد آن خانه نمی شود.

نجات فرشتگان

نجات انسان و فرشتگان و همه خلایق در پرتو توسل و پیوند و اتصال به محمد و آل محمد است. در روایت آمده است که روزی جبرئیلعليه‌السلام نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و گفت:

یا رسول الله، امروز چیز عجیب و غریبی را مشاهده کردم. در وقت نزول از آسمان گذرم به کوه قاف افتاد و در آنجا ناله ای دلخراش و جگرسوزی شنیدم. فهمیدم درمانده ای آنجاست. که نیازمند یاری است.

به دنبال آن ناله رفتم. فرشته ای را دیدم که پیش از آن او را در آسمان به عظمت هرچه تمام تر دیده بودم که بر تختی از نور می نشست و هفتاد هزار فرشته در خدمت او صف زده می ایستادند. و چون نفس می زد، ملائکه از نفس او خلق می شدند.

________________________

۱- ۱. حکمت نام ۀ کودک، ص ۲۳۲، به نقل از کنزل العمال، ج ۳، ص ۱۷۰، ح ۶۰۰۹.

او را دیدم که با دلی خسته و با جانی شکسته، بر زمین افتاده است. از حال او پرسیدم، گفت: «در شب معراج پیامبر اسلام، بر تخت خود نشسته بودم و به تعظیم آن حضرت نپرداختم. و آن طور که باید تکریم نکردم و به این عقوبت مبتلا شدم. تو شفیع من شو و از حضرتِ حق عفو مرا درخواست کن».

من در درگاه احدیت، بسیار تضرع کردم و بخشش او را درخواست نمودم. از جانب رب الارباب خطاب رسید:

«به او بگو: اگر مغفرتِ لغزش و عفو گناه خود را می خواهی، بر حبیب من صلوات بفرست تا به مقام اکرام خود برگردی.»

من جریان را به آن فرشته گفتم و او بر شما صلوات فرستاد. به برکت آن بال اقبال و کرامت او رویید و از مرکز خاک به محیط افلاک پرواز کرد و به محل قرب رسید.(۱)

در پرتو نشاط و شادی

نشاط و شادی یکی از نیازهای اولیه فطری و ضروری انسان به شمار می آید و می توان آن را از مهم ترین عوامل سلامت خانواده و جامعه انگاشت. روح امید و تلاش و پیشرفت در پرتو یک زندگی شاد و بانشاط است.

اسلام دین فطرت است و به تمام نیازهای طبیعی و فطری انسان توجه کامل دارد. از این رو به شادی و شاد زیستن توصیه نموده و آن را امری ضروری برای حرکت به سوی کمال می داند. امیرالمؤمنینعليه‌السلام می فرمایند:

_____________________________

۱- ۱. شرح و فضائل صلوات، ص ۴۹.

اِنَّ هذِهِ القُلوبَ تَمَلُّ کما تَمَلُّ الأَبدانُ فابْتَغوا لَها طَرائِفَ الْحِکَمْ؛(۱) این دل ها همانند بدن ها خسته و افسرده می شوند و نیازمند استراحت اند. در این حال نکته های زیبا و نشاط انگیز برای آن ها انتخاب کنید.

با حکمت های تازه و تأمل در آن ها باید اسباب نشاط و سرور و شادی دل ها را فراهم کرد و کدورت و ملامت را از آن زدود.

دلی که افسرده و خسته است، نشاط کار و تلاش و حرکت های الهی از او گرفته خواهد شد. بنابراین، باید زمینه را برای نشاط و شادی دل ها فراهم ساخت.

نشاط در جامعه

توصیه به شاد کردن دیگران و ارزش و اهمیت آن و آثار بسیار بلندی که برای آن ذکر شده است، باب وسیع و گسترده ای در میان روایات ما گشوده است و این خود علاوه بر این که بر اصالت شادی گواه است، بخش مهمی از فضیلت ها را نشان می دهد.

سفارش های فراوانی که در شاد کردن دیگران از پیشوایان بزرگ دین به ما رسیده است، از داشتن یک جامعه با نشاط و شاد به عنوان یک جامع ۀ اسلامی حکایت می کند. جامعۀ ایمانی باید یک جامعه شاد و با نشاط باشد. اندوه زدایی از فرد و خانواده و جامعه یکی از ارزشمندترین و با فضیلت ترین شیوه های رفتاری است. از شاد شدن انسانی و حتی یک حیوانی انعکاس زیادی در عالم ایجاد می شود.

افراد جامعه اسلامی در هر طبقه باید شاد و با نشاط باشند. نشاط

_____________________________

۱- ۱. نهج البلاغه، حکمت ۹۱ و ۱۹۷؛ تصنیف غررالحکم، ص ۶۶.

فردی، نشاط خانوادگی و نشاط اجتماعی همه مورد توجه اسلام و پیشوایان ما بوده است.

نشاط در خانواده

هر یک از اعضای خانواده، به ویژه پدر می توانند عامل مؤثری در نشاط و شادمانی خانواده باشند. رفتار هوشمندانه هر یک از افراد خانواده و تعامل سالم آنان، زمینه ساز خانواده ای با نشاط و سر حال است.

در روایات ما به عواملی نشاط انگیز و خوشحال کننده توصیه شده است. هر عملی که شادی خانواده را فراهم سازد، پسندیده و پر فضیلت شمرده شده است.

شیوه های نشاط بخشیدن به خانواده

۱) تعاون و هماهنگی

همکاری در خانواده و هماهنگی بین اعضای خانواده یکی از عوامل مهم نشاط خانوادگی است. روح تعاون در هر اجتماعی به افراد آن نشاط می بخشد و آنان را سر حال نگه می دارد.

وقتی پدر و مادر و فرزندان کارهای خانه را به کمک یکدیگر انجام می دهند، انرژی مضاعفی می گیرند و از انجام کار نه تنها خسته نمی شوند، بلکه این نوع فعالیت برایشان لذت بخش است. این از ویژگی های روح تعاون است. از این رو توصیه شده است که زن و شوهر و افراد خانه به یکدیگر کمک کنند تا از لذت این تعاون بهره مند شوند.

۲) تقسیم کار

یکی از راه های همکاری و تعاون در خانه، تقسیم کار است تا هر کس به وظایف خویش آگاه تر باشد و به خوبی انجام دهد. چنان که پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دربار ۀ با فضیلت ترین خانواده، یعنی امیرالمؤمنین و فاطمه زهراعليها‌السلام این چنین کردند و حضرت زهراعليها‌السلام چقدر شادمان شدند. آن گاه که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم کارهای داخل منزل را به فاطمهعليها‌السلام و کارهای بیرون منزل را به امیرالمؤمنینعليه‌السلام واگذار نمودند، حضرت زهراعليها‌السلام با خوشحالی فرمودند:

فَلا یَعْلَمُ ما داخَلَنی مِنَ السُّرُورِ اِلّا اللهُ بِاِکْفائی رَسُولُ اللهِ تَحَمُّلَ رِقابِ الرِّجالِ؛(۱) جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم؛ زیرا رسول خدا مرا از انجام کارهایی که مربوط به مردان است باز داشت.

البته این تقسیم کار نباید مانع از کمک کردن به یکدیگر در وظایف محوّل باشد؛ که کمک به یکدیگر نیز انرژیزا و نشاطآور است، هم برای کسی که کمک می کند و هم برای کسی که کمک می شود. در هر صورت روح تعاون باید در خانواده حاکم باشد تا خرسندی و شکوفایی و نشاط را به ارمغان بیاورد.

۲) اظهار محبت

اظهار محبت یکی دیگر از عواملی مهم در نشاط و شادابی خانواده است. اظهار محبت و دوستی به انسان آرامش می بخشد و او را شادمان می کند. اگر مرد همواره به همسر خویش بگوید دوستت دارم، زن با شنیدن

___________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۱، ح ۱؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۲۳، ح ۲۵۳۴۱.

آن دلش آرام می گیرد و به زندگی امیدوار می گردد و با نشاط بیشتری به امور زندگی می پردازد. این حقیقتی است که پیامبر گرامی اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به آن توصیه نموده اند:

قَوْلَ الرَّجُلِ لِلْمَرأَهِ اِنّی اُحِبُّکَ لا یَذْهَبُ مِنْ قَلْبِها اَبَداً؛(۱) مردی که به همسرش بگوید: دوستت دارم، این سخن هرگز از قلبش بیرون نخواهد رفت.

بنابراین، اگر خواهان یک زندگی با نشاط و سرزنده هستیم، باید این سفارش رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را جدی بگیریم. معلوم نیست خداوند در این جمله «دوستت دارم» چه چیزی قرار داده که به قلب انسان می نشیند و او را به وجد می آورد. امید است محبوب خدا و پیامبر و ائمهعليهم‌السلام قرار گیریم و این جمله «دوستت دارم» را از آنان بشنویم که گمان نمی کنم لذتی بالاتر از آن باشد.

۳) تشکر و قدردانی

یکی دیگر از عوامل نشاط در خانواده، تشکر و قدردانی افراد خانواده از یکدیگر است. تشکر و قدردانی، هم به انسان آرامش می دهد و هم به او نشاط و شادابی می بخشد. وقتی انسان می بیند که خدمات او مورد توجه دیگران است و نسبت به آن بی اعتنا نیستند، خستگی از تن او خارج می شود و او را برای فعالیت های بعدی آماده می سازد. از این روست که خداوند هم به پیامبرش می فرماید:

خُذْ مِنْ اَمْوالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُم وَ تُزَکّیهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَیْهِمْ اِنْ صَلاتَکَ

___________________________

۱- ۱. الکافی، ج ۵، ص ۵۶۹؛ وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۱۰، ح ۲۴۹۳۰.

سَکَنٌ لَه_ُم؛(۱) از اموال آن ها صدقه ای بگیر، تا به وسیله آن، آن ها را پاک سازی و پرورش دهی. و به (هنگام گرفتن) به آن ها دعا کن، که دعای تو، مایه آرامش آن هاست.

این در حقیقت یک قدردانی از تلاش و انجام وظیفه است که مای ۀ آرامش و دلگرمی خواهد بود.

بنابراین، وقتی خانم شما در منزل زحمت می کشد، غذا تهیه می کند، به نظافت لباس ها و منزل می پردازد، جا دارد که از او تشکر و قدردانی کنید. همچنین وقتی مرد از سر کار به منزل بر می گردد و وسائل و نیازهای منزل را تهیه می کند، به جاست که از او تشکر کرد و قدردان زحمات او بود که این خود به زندگی صفا و صمیمیت و نشاط می بخشد.

۴) هدیه و سوغات

از دیگر عواملی که موجب نشاط و شادی خانواده است، هدیه و سوغات است. هدیه محبت را زیاد می کند و سبب خوشحالی و نشاط خانواده می شود. هدیه را نباید به مسافرت موکول کرد. چقدر خوب است که انسان گاه گاهی برای اهل خانه هدیه ای تهیه و آنان را خوشحال کند. حتی در روایات آمده است که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: «در هر جمعه تحفه ای تهیه کنید و به خانه ببرید تا اهل خانه به آمدن جمعه خوشحال شوند.»(۲) این در الفت و نشاط خانواده بسیار مؤثر است.

افراد خانواده به خصوص فرزندان از دیدن تحفه و هدیه ای که برای آنان

_____________________________

۱- ۱. سور ۀ توبه، آیۀ ۱۰۳.

۲- ۲. الفقه المنسوب الی الامام رضاعليه‌السلام ، ص ۳۵۵؛ الخصال، ج ۲، ص ۳۹۱؛ بحارالانوار، ج ۵۶، ص ۳۲.

گرفته شده است، بسیار خشنود و خرسند می شوند. و خرسندی آنان از فضیلت های ارزشمندی است که آثار و برکات زیادی را در پی خواهد داشت. پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

مَنْ دَخَلَ السُّوقَ فَاشْتَری تُحْفَهً فَحَمَلها اِلی عیالِهِ کانَ کَحامِلِ صَدَقَهٍ اِلی قَوْمٍ مَحاوِیجَ وَلْیَبْدَأْ بِالْإناثِ قَبْلَ الذُّکُورِ فَاِنَّ مَنْ فَرَّحَ ابنَتَهُ فَکَاَنَّما اَعْتَقَ رَقَبَهً مِنْ وُلْدِ اسماعیلَ وَ مَنْ اَقَرَّ بَعینِ ابْنٍ فَکَاَنَّما بَکی مِنْ خَشْیهِ اللهِ وَ مَنْ بَکی مِنْ خَشْیَهِ اللهِ اَدْخَلَهُ اللهُ جناتِ النَّعیمِ؛(۱) هر کس وارد بازار شود و هدیه ای بخرد و آن را برای خانواده اش ببرد، مانند کسی است که صدقه ای را برای گروهی نیازمند می برد، و باید پیش از پسران از دختران آغاز کند. بی گمان هر کس دخترش را شاد کند، گویا برده ای از فرزندان اسماعیل را آزاد کرده است، و هر کس چشم پسری را روشن کند، گویا از ترس خداوند گریسته است، و هر کس از ترس خداوند بگرید، خداوند او را وارد بهشت های پر نعمت کند.

شاد کردن زنان در خانواده

در شاد کردن خانواده و با نشاط و سرحال نگاه داشتن آن توجه ویژه ای به شاد کردن زنان و محارم شده است و در این امر مهم آنان در اولویت قرار گرفته اند. پیشوایان ما فرموده اند که بین فرزندان خود در مهر و اظهار عطوفت عدالت حاکم باشد و میان آنان فرق نگذارید، ولی صحبت از زنان و دختران که به میان می آید، اولویت نسبت به آنان را مجاز شمرده است، چنان که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

____________________________

۱- ۱. مکارم الاخلاق، ج ۱، ص ۴۷۶، ح ۱۶۴۲؛ ثواب الاعمال، ص ۲۳۸؛ بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۱۰۳، ح ۹۸.

ساوُوا بَیْنَ اَوْلادِکُمْ فِی الْعَطِیَّهِ فَلَوْ کُنْتُ مُفَضِّلاً اَحَداً لَفَضَّلْتُ النِّساءَ؛(۱) در بخشش میان فرزندان خویش مساوات و عدالت را رعایت کنید. من اگر کسی را برتری دادم، زنان را برتری دادم.

زنان در احساسات و عواطف و در اظهار مهر و عطوفت نیازمندتر از مردان اند. از این رو عنایت ویژه ای به پاسخ گفتن به این نیاز عاطفی است و بر همین اساس بر این مطلب تأکید شده است. رسول گرامیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

ما مِنْ رَجُلٍ یُدْخِلُ فَرْحَهً عَلی امرأَهٍ بَیْنَهُ وَ بَیْنَها حُرْمَهٌ اِلَّا فَرَّحَهُ الله تعالی یَوْمَ القیامَهِ؛(۲) هرکس زنی از محارم خود را شاد کند، خداوند روز قیامت او را شادمان خواهد کرد.

شادکردن کودکان

شاد کردن کودکان فصل مهمی در سیره و سخن پیامبر اکرم و حضرات معصومینعليهم‌السلام است. پیشوایان دین ما علاوه بر این که به شاد کردن کودکان توجه خاصی داشتند، به این امر توصیه و تأکید فرمودند. یکی از سیره های مهم پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، مهر ورزیدن و ملاطفت با کودکان و خوشحال نمودن آنان است. چنان که از اَنس بن مالک، خادم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم چنین نقل شده است:

وَ التَّلَطُّفُ بِالصِّبیانِ مِنْ عادَهِ الرَّسُولِ؛(۳) ملاطفت و مهربانی با کودکان از سیره های همیشگی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بود.

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم کودکان را بسیار دوست می داشت و با آنان بر خوردی

___________________________

۱- ۱. نهج الفصاحه، ص ۵۱۹، ح ۱۷۲۸.

۲- ۲. الکافی، ج ۶، ص ۶؛ وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص ۳۶۷.

۳- ۳. المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۳۹۰.

محبت آمیز داشت. و آنان چقدر از محبت های پیامبر خوشحال و خرسند می شدند. دست های محبت پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم همواره بر سر کودکان گسترده بود؛ چنان که در روایت آمده است:

کانَ النَّبیُّ اِذا اَصْبَحَ مَسَحَ عَلی رُؤُوسِ وُلْدِهِ وَ وَلْدِ وُلْدِهِ؛(۱) پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پیوسته صبحگاهان دست مهر و محبت بر سر فرزندان و نوه های خویش می کشید.

و با این کار مهر و لطف خویش را نثار کودکان می کرد و آنان را خوشحال و خشنود می ساخت. پیامبر نه تنها به کودکان خود، بلکه به هم ۀ کودکان مهر می ورزید و آنان مورد لطف و محبت خود قرار می داد. از اَنس بن مالک چنین نقل شده است:

اِنَّ النَّبیَّ کانَ یَزُورُ الْانصارَ وَ یُسَلِّم عَلی صِبْیانِهِمْ وَ یَمْسَحُ رُؤُوسَهُمْ؛(۲) پیامبر به دیدار انصار می رفت، به کودکانشان سلام می کرد و بر سرِ آنان دست می کشید.

انس و الفت پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با کودکان چنان آنان را از محبت های پیامبر خشنود و خرسند می کرد، که یک وقتی آن حضرت از مسافرت برگشتند و وارد مدینه شدند. بچه ها به استقبالشان آمدند و دور آن حضرت را گرفتند و گفتند: یا رسول الله، دوست داریم شما ما را در بغل بگیرید. پیامبر هم همه را یکی یکی در آغوش گرفتند و اسباب خوشحالی و رضایت خاطر آنان را فراهم ساختند. برخی از آنان وقتی

_________________________

۱- ۱. بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص ۹۹، ح ۷۵؛ عده الداعی، ص ۸۹.

۲- ۲. حکمت نام ۀ کودک، ص ۲۱۴، ح ۳۵۸.

بزرگ شدند، افتخار می کردند که در آغوش پیامبر رفته اند.(۱)

و فراتر از این، برای خوشحال کردن کودکان با آنان بازی می کرد.

پیامبر و بازی با کودکان

در کتب روایی آمده است که امام حسن و امام حسینعليهما‌السلام نزد پیامبر آمدند و گفتند: مردم مکه شتر دارند، ما هم شتر می خواهیم. پیامبر فرمودند: من شتر شما. یکی را روی شان ۀ راست نشاندند و دیگری را روی شانۀ چپ. گفتند: شترهای عرب دهنه و افسار دارند، ما افسار نداریم. حضرت موهای مبارکشان را دو قسمت کردند، یک قسمت را به امام حسنعليه‌السلام و یک قسمت را به امام حسینعليه‌السلام دادند و گفتند: این هم افسار. گفتند: شترهای عرب صدا هم دارند. پیامبر مثل شتر شروع به صدا کردن نمودند. و فرمودند: «نِعْمَ الجَمَلُ جَمَلُکُما؛ شتر شما خوب شتری است!»(۲)

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با بچه های کوچه هم بازی می کردند. روزی برای نماز به مسجد می رفتند. در راه گروهی از کودکان انصار بازی می کردند. وقتی آن حضرت را دیدند، گرد آن حضرت را گرفتند و خود را به لباس ایشان آویختند. تا همان گونه که آن حضرت همواره حسن و حسینعليهما‌السلام را به دوش خود می گرفتند، آن ها را نیز به دوش بگیرند. هر یک می گفت: «کُنْ جَمَلی؛ شتر من باش!» پیامبر خدا هم با مقداری گردو دل آنان را به دست آوردند و راه خود را به سوی نماز ادامه دادند.(۳)

_________________________

۱- ۱. المحجه البیضاء، ج ۳، ص ۳۶۶، حکمت نام ۀ کودک، ص ۲۱۰.

۲- ۲. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۸۳ و ج ۳۷، ص ۸۷،ح ۵۴.

۳- ۳. حکایت های شنیدنی، ج ۱، ص ۲۴، به نقل از نفائس الاخبار، ص ۲۸۶.

پیامبر گرامی اسلام دربار ۀ محبت و شاد کردن کودکان سفارش نموده و می فرمودند:

مَنْ کانَ عِنْدَه صَبِیٌّ فَلْیُتَصابَ لَهُ؛(۱) کسی که کودکی نزد اوست، باید با او کودکی کند.

انسان باید خودش را در موقعیت کودکان قرار دهد و با آنان بازی کند و اسباب سرور و شادمانی آنان را فراهم کند.