تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است.

ارمغان اصفهان

در شرح حال علامه آیت الله بهبهانی

نویسنده: سید مصلح الدین مهدوی

بسم الله الرحمن الرحیم

اللّهم صلّ علی محمّد و آل محمّد

قالَ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله: عِنْدَ ذِکْرِ الصَّالِحِینَ تَنْزِلُ الرَّحْمَه. (بحارالانوار ج ۹۰ ص ۳۴۹)

در راستای احیاء و نکوداشت علماء علوم آل محمّد صلوات اللّه تعالی علیهم اجمعین حضرت مستطاب ثقه الاعلام و معتمد المراجع العظام (دامت برکاتهم) جناب آقای حاج سید نورالدین مجتهدزاده متولّی مدارس علمیه آیت الله بهبهانی ; همزمان با ایام سوگواری اسارت آل اللّه: و هفتم صفر، شهادت مهجه قلب المصطفیصلى‌الله‌عليه‌وآله و قره عین المرتضیعليه‌السلام حضرت امام حسن مجتبیعليه‌السلام اقدام به برگزاری بزرگداشت چهلمین سال ارتحال جدّ امجد خود فقیه اهل بیت عصمت و طهارت : و مدافع حریم مقدّس امامت و ولایت مرجع عالیقدر تشیع حضرت آیت الله العظمی حاج میر سید علی موسوی بهبهانی ;نموده است.

لذا در این راستا به اینجانب پیشنهاد نمودند تا کتاب شرح حال ایشان را که توسط مورخ عالیقدر جناب آقای سید مصلح الدین مهدوی ; که بمناسبت چهلمین روز رحلت آن فقیه صمدانی تنظیم کرده بودند، توسط انتشارات ناجی جزائری چاپ و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. انشاء الله تعالی. والحمدلله رب العالمین

سید هاشم ناجی

بسم الله الرحمن الرحیم

بدینوسیله از جناب فاضل ارجمند حجه الاسلام و المسلمین سید هاشم ناجی جزائری مدیر محترم انتشارات ناجی جزائری که اقدام به چاپ و نشر «شرح حال زندگانی آیت الله العظمی بهبهانی ;که توسط مورخ محترم مرحوم سید مصلح الدین مهدوی تنظیم گردیده بود.» نموده است، تقدیر و تشکر می گردد و دوام توفیقات ایشان را در نشر معارف اهل بیت : از خداوند متعال خواستارم.

در اینجا لازم است که از زحمات جناب حجه الاسلام آقای سید محمّد رضا طباطبایی که از اسباط مرحوم آیت الله بهبهانی می باشند و در کار تصحیح، نگارش و اضافه ملحقات این کتاب تلاش وافری نموده اند، تشکر و سپاسگزاری بنمایم.

ضمناً یادآور می شود که کتاب مزبور با مختصر دخل و تصرف و با انجام تصحیحات لازمه در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

لازم به ذکر است در تنظیم کتاب فوق از کتابهای ذیل نیز استفاده شده است:

۱ - گذری بر زندگانی استاد علامه محقق آیت الله العظمی بهبهانی، تألیف آیت الله سید علی شفیعی

۲ - شرح حال افکار و آثار آیت الله بهبهانی، تألیف مرحوم حجت الاسلام و المسلمین حاج شیخ علی دوانی

وَ لِلّهِ دَرُّهُم و عَلی اللّهِ أَجرُهُم

متولی مدارس علمیه آیت الله بهبهانیرحمه‌الله

سید نورالدین مجتهدزاده

۲۰ محرم الحرام ۱۴۳۷

پیشگفتار

بعد الحمد والصلوه

به گواهی تمام کسانی که از نزدیک با حضرت آیت الله العظمی مرحوم حاج سید علی مجتهد موسوی بهبهانی آشنایی داشتند ایشان یکی از ستارگان قدر اول آسمان علم و دانش بودند که علاوه بر مقام شامخ فقاهت در سجایای اخلاقی و ملکات نفسانی و زهد و تقوی کم نظیر بلکه در زمان خود عدیم ­ النظیر بودند.

سالها مرجع تقلید و در مسند ارشاد و هدایت سالکین طریق حق جایگیر و مردم را علماً و عملاً هدایت می فرمودند. متأسفانه در ۱۸ ماه ذی القعده ۱۳۹۵ دعوت حق را لبیک اجابت گفته و روح پرفتوحش به عالم قدس خرامید و برای همیشه ارادتمندان و مقلدین خود را در آتش فراق گذارد.

نگارنده برای تسلی خاطر خود و بنا به پیشنهاد عده ای از بزرگان برای آن که خاطره حیات ایشان همیشه در نظرها مجسم بوده و برنامه زندگانی آن عالم ربانی و فقیه صمدانی را سرمشق خود قرار دهند بر آن شد که شرح حال مختصری از ایشان بنویسد.

و چون مقرر گردید این زندگینامه جهت مراسم چهلمین روز درگذشت ایشان چاپ شده باشد لهذا فرصت تحقیق نبود و تا آنجا که ممکن گردید مطالب از منابع مخلتف جمع آوری گردیده تقدیم دوستان و آشنایان و ارادتمندان آن فقید سعید میگردد.

امید است که اولاً مورد قبول بینندگان قرار گیرد و ثانیاً از نواقص آن اغماض کنند و نویسنده را در این باب معذور دارند.

وبالله التوفیق وعلیه التکلان

سیّد مصلح الدین مهدوی

ذی الحجه ۱۳۹۵

ولادت

حضرت حجه الاسلام و المسلمین سید الفقهاء و المجتهدین استاد العلماء و المحققین العلامه الکبری و آیت الله العظمی مرحوم آقای حاج میر سید علی مجتهد موسوی بهبهانی اعلی الله مقامه الشریف.

در اواخر سال ۱۳۰۳ و یا اوایل سال ۱۳۰۴ قمری در بهبهان(۱) متولد گردیده و در خانواده علم و روحانیت دوره کودکی را گذرانید.

و پس از طی مراحل صباوت به دستور پدر به تحصیل علوم مشغول گردید و در نزد فضلاء آن ناحیه به تحصیل علوم از صرف و نحو و معانی بیان و اصول و فقه و تفسیر و حدیث اشتغال جست.

پدر و خانواده:

پدر آن بزرگوار مرحوم آقا سید محمد بن سید علی از علماء آن شهرستان بوده و نسب آنان به طوری که دانشمند محترم آقای حاج سید محمدعلی سعادت موسوی بهبهانی که از علماء معاصر بهبهان و از احفاد سید عبدالله بلادی و از جمله شاگردان مرحوم آیت الله بهبهانی میباشند از قول ایشان نقل نمودند با اجداد عالم جلیل آقا سید عبدالله ابن سید علی بن محمد بن عبدالله بن علی بن سید علوی بن ابومحمد حسین غریفی ابن حسن بن احمد بن عبدالله بن عیسی ابن حمیس بن احمد بن ناصرالدین فقیه بن علی

۱ - بهبهان در ۳۴۹ کیلومتری جنوب خاوری اهواز واقع شده ارتفاعش از سطح دریا چهل و دو متر و حد اکثر درجه حرارت در آنجا پنجاه وحداقل صفر میباشد (به سانتی گراد) جمعیتش در حدود ۲۴ هزار نفرو زبان مردمش فارسی به لهجه لری میباشد. آبش از رودخانه مارونو از شهرهای قدیمی است قبل از تسلط اعراب و مسلمین یکی از پنج قسمت ناحیه شیراز به نام کوره قباد معروف بوده و حکومت نشین آن دره کاه یا دره جان در دوازده کیلومتری بهبهان بوده است سپس مردم آنجا از درجان یا درغون (ارجان) به محل فعلی بهبهان نقل مکان کرده اند (صفحه ۴۷ جلد یکم دانشمندان و سخن سرایانفارس به اختصار و تصرف) انحراف قبله بهبهان ۴۷ درجه و ۳۸ دقیقه و ۲۶ثانیه جنوب غربی است (معرفه القبله) در فرهنگ نوبهار (۱۵۲/۱) درباره بهبهان گوید: شهری است از بلاد فارس به جانب عربستان که سکنه آن طوایف الوار و بیشتر آن کوهستانک است و همین کوهستانک را کوه گیلویه گویند و قلعه گل و گلاب هم دو قلعه خدا آفرین تستدر آنجا از سنگ و تنگ و تکاو و هم که معدن مومیائی خوبست از مضافات بهبهان است. در بستان السیاحه (ص۱۶۸ چاپ اصفهان) گوید:بهبهان دارالاماره کوه گیلویه است از اقلیم سیم هوایش گرم و آبش از رود، خاکش حاصلخیز و آن شهر در زمین همواراتفاق افتاده. قریب دو سه هزار خانه در اوست. سکنه آن دیار دوفرق اند لر و عرب. در مهمان نوازی مشهورند همگی مذهب امامیه دارند. سادات عالی درجات آن دیار معروف و در سفره و سخاوت و مروت درتمامت فارس موصوفند. جماعتی از علماء اعلام و فقهاء اسلام بدین شهرستان منسوبند که اعلم و اشهر آنها مرحوم آقا محمد باقر بن مولی محمد اکمل اصفهانی معروف به بهبهانی و مؤسس بهبهانی و وحید بهبهانی می باشد. توضیحاً آنکه شهرستان بهبهان در قدیم جزءاستان فارس بوده و در تقسیمات اخیر جزء استان خوزستان قرار گرفته است. این آمار مربوط به سال ۱۳۵۴ می باشد.

بن سلمان (سلیمان) بن ابوسلیمان ابن جعفر بن موسی بن صالح بن محمد بن علی طاهر بن ابوالحسن علی بن حسن بن محمد العابد بن الامام الهمام موسی الکاظمعليه‌السلام (نقل از صفحه ۲۷ جامع الانساب) معروف به بلادی متولد ۱۲۳۳ و متوفی به سال ۱۲۸۲ قمری می پیوندند. خاندان سید عبدالله بلادی از پدران مشارالیه و اعمام و بنی اعمام و اعقاب عموماً اهل فضل و دانش و از علماء و مصنفین میباشند. شرح حال عده ای از آنها در کتاب طبقات اعلام الشیعه تألیف علامه بزرگوار مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ طهرانی مذکور است و در جامع الانساب نیز به نام پاره ای از آنها اشاره شده است.

تحصیلات در بهبهان:

مرحوم آیت الله بهبهانی زبان فارسی و مقدمات علوم و ادبیات عرب و سطح (دوره متوسط علوم قدیم) را تا سن هیجده سالگی در بهبهان در خدمت اساتید آن سامان که از آن جمله است: مرحوم حجه الاسلام میرزا محمد حسن(۱) و مرحوم حجه الاسلام آقا شیخ عبدالرسول(۲) و مرحوم حجه الاسلام حاج سید محمد ناظم الشریعه بهبهانی(۳) مشغول بوده و در اواخر سال ۱۳۲۲ قمری جهت ادامه تحصیلات عازم عتبات عالیات گردیدند و به طوری که نقل میکنند مرحوم آیت الله بهبهانی هنگام ورود به نجف اشرف متجزی(۴) بودند.

تحصیلات در نجف اشرف:

مرحوم آیت الله بهبهانی همچنان که قبلاً گفته شد در اواخر سال ۱۳۲۲ جهت تکمیل تحصیلات خود

۱ - شیخ میرزا محمد حسن بن مولی حسین بهبهانی عالم ورع. فقه و اصول را نزد پدرش و میر محمد صالح بنمیر علی نقی بهبهانی خوانده و پس از فوت پدر قائم مقام مشاغل پدر از اقامه جماعت و تدریس گردیده بعد از سال ۱۳۲۰ وفاتیافته است (ص ۳۹۴/۱ نقباء البشر).

۲ - شیخ عبدالرسول بهبهانی از علماء و مدرسین سطوح در بهبهان بوده و شرح حالش در کتب موجود در نزد نویسنده ذکر نشده است.

۳ - حاج سید محمد ناظم الشریعه بهبهانی عالم فاضل زاهد معمر نسب او به جناب ابراهیم المرتضی بن الامام الهمام موسی الکاظمعليه‌السلام میپیوندند. مشارالیه ازمعاریف شاگردان آقا شیخ هادی طهرانی و آخوند ملامحمد کاظم خراسانی صاحب کفایه الاصول و مرحوم آقا سید محمد کاظم طباطبائی یزدی مؤلف عروه الوثقی بوده پس از تکمیل تحصیلات در نجف به بهبهان مسقط الرأس خود مراجعت نموده و به تدریس واقامه جماعت و رسیدگی به امور مذهبی مردم پرداخته و مورد توجه وعنایت عموم مردم واقع شده سرانجام در شب ۱۲ محرم الحرام سال ۱۳۷۰ به سن قریب به یکصد سالگی وفات یافته در بهبهان مدفون سپس به نجف اشرف منتقل گردید (صفحه ۲۴۲/۲ گنجینه دانشمندان)

۴ - تجزی در اجتهاد از مسائل اصول است که مورد نظر وعنایت علماء بوده و در آن باب کتب و رسائلی نوشته اند. متجزی کسی است که در تمام مسائل فقهی به درجه اجتهاد نرسیده است لکن در برخی از مسائل اجتهاد نموده و یا قدرت آن را دارد. عموم فقهاء را عقیده بر آن است که شخص متجزی میتواند در مسائل اجتهادی به رأی خودش عمل کند ورأی متجزی حجت است.عازم نجف میشوند و به درس آخوند خراسانی(۱) و مرحوم آقا سید محمدکاظم طباطبائی یزدی(۲) حاضر شده ولیکن قسمت عمده تحصیلات ایشان در محضر عالم جلیل مرحوم آقا سید محسن(۳) کوه کمری تبریزی از اجله شاگردان آقا شیخ هادی طهرانی بوده است.

دوره تحصیل مرحوم آیت الله بهبهانی در نجف اشرف جمعاً شش سال بوده و پس از نیل به مقام شامخ اجتهاد و کسب اجازه روایت و اجتهاد از اساتید خود و مراجع طراز اول عصر به بهبهان مولد و موطن خود مراجعت فرموده و به تدریس و اقامه جماعت و سایر وظائف روحانیت پرداخته در این زمان بیشتر از علماء و فقهاء شهر بهبهان به محضر ایشان حاضر گردیده و از مشکوه علم و دانش ایشان کسب نور علم و معرفت مینموده اند و در این سفر در شهر بهبهان متأهل میشوند.

سفر مجدد به عتبات:

در سال ۱۳۲۹ (یعنی پس از یک سال توقف در بهبهان) مجدداً به عتبات مراجعت فرموده لکن به واسطه مساعد نبودن آب و هوا و کسالت ایشان مجبوراً پس از یک سال توقف در سال ۱۳۳۰ به ایران مراجعت مینمایند.

در مدت یک سال توقف در نجف حوزه درس و مباحثه شروع نموده و جمعی از فضلاء طلاب و مشتغلین به درس ایشان حاضر میشده اند.

ورود مجدد به بهبهان:

در سال ۱۳۳۰ مرحوم آیت الله بهبهانی از نجف به ایران مراجعت نموده و مجدداً در شهر بهبهان سکونت اختیار مینمایند و مدت هفت سال در آنجا به درس و بحث و مباحثه و تدریس علوم مختلفه مشغول می ­ شوند.

۱ - مولی محمد کاظم بن مولی محمد حسین طوسی خراسانی از اجله علماء و فقهاء و مجتهدین و مراجع تقلید ومدرسین حوزه علمیه نجف و از بنیان گزاران مشروطه ایران است. در ۱۲۵۵ متولد و روز سه شنبه ۲۰ ذیحجه الحرام سال ۱۳۲۹ در نجف اشرف وفات یافت. مشارالیه صاحب کتاب بسیار معروف کفایه الاصول است که از امهات کتب درسی و از حین تألیف تا کنون مرجع عموم فقهاء و مجتهدین میباشد.

۲ - علامه محقق مرحوم آقا سید محمدکاظم بن عبدالعظیم حسنی طباطبائی یزدی از اجله فقهاء و مجتهدین درحدود سال ۱۲۴۷ در کستو، از قرای یزد متولد گردیده در یزد و اصفهان و نجف تحصیل نموده و از مدرسین بزرگ و رؤساء و مراجع تقلیدگردید. سرانجام در شب سه شنبه ۲۸ رجب سال ۱۳۳۷ در نجف اشرف وفات یافته در یکی از حجرات صحن شریف مدفون گردید. معروف ترین تألیفات ایشان کتاب عروه الوثقی است که از کتب معروف فقهی است و عموم مجتهدین بر آن حاشیه نوشته اند و جمعی دیگر ازفقهاء درباره این کتاب، کتب متعدد نوشته اند که از آن جمله است: مستمسک العروه مرحوم آیت الله حاج سید محسن حکیم طباطبائی.

۳ - آقا سید محسن حسینی کوه کمری ازمجتهدین بزرگ و افاضل مدرسین نجف و اجله شاگردان آقا شیخ هادی طهرانی بوده و پس از فوت استاد حوزه درس در نجف منعقد نموده وبیشتر شاگردان علامه طهرانی به درس او حاضر شدند قبل از سال ۱۳۳۸ وفات یافته است.

سفر سوم به نجف اشرف:

در سال ۱۳۳۸ بر حسب تقاضای عده زیادی از شاگردان مرحوم آیت الله آقا سید محسن کوه کمری استاد ایشان برای سومین بار عازم نجف اشرف و توطن در آن ارض مقدس میشوند، پس از تهیه منزل در نجف به وسیله مرحوم حاج باقر بهبهانی از تجار محترم خوزستان مقیم بوشهر و تعهد مشارالیه مخارج حوزه درس ایشان را، به عزم حرکت دادن خانواده خود از ایران به نجف اشرف به ایران و بهبهان مراجعت میفرمایند.

در موقع حرکت از بهبهان به نجف خانواده ایشان در شهر رامهرمز بیمار میشود و مجبوراً حرکت ایشان به تأخیر می افتد. چون فصل زمستان بوده و ضمناً اوضاع شهر نجف هم انقلابی و اعتصاب بوده است و یکی از علماء رامهرمز به نام مرحوم حجه الاسلام آقا سید عبدالله طباطبائی از ایشان دعوت میکند که جهت تغییر آب وهوا و پرستاری بیمار به قریه ییلاقی (مال آقا) در دو فرسخی شهر رامهرمز تشریف ببرند، دعوت او را قبول و به مال آقا میروند.

اصرار مردم رامهرمز:

در این موقع مردم شهر رامهرمز(۱) از ایشان دعوت میکنند در شهر آنان توقف کنند. قرار بر استخاره می شود و استخاره با رفتن به عتبات موافقت نکرده تصمیم به اقامت در شهر رامهرمز میگیرند.

۱ - در معجم البلدان (صفحه ۱۷ جلد ۹ چاپ بیروت) می نویسد: رامهرمز، و معنی رام بالفارسیه المرادوالمقصود وهرمز احد الاکاسره فکأن هذه اللفظه مرکبه معناها مقصود هرمز او مرادهرمز. وقال حمزه رامهرمز اسم مختصر من رامهرمز اردشیروهی مدینه مشهوره به نواحی خوزستان والعامه یسمونها رامز... ورامهرمز من بین مدن خوزستان تجمع النخل والجوزوالاترنج ولیس ذلک یجتمع بغیرها من مدن خوزستان.

توقف در رامهرمز:

(۱) پس از این جریان مرحوم آیت الله بهبهانی از سال ۱۳۳۹ تا ۱۳۶۲ یعنی مدت ۲۳ سال در شهر رامهرمز توقف میفرمایند و بدین مناسبت به رامهرمزی شهرت مییابند.

چهارمین سفر آیت الله بهبهانی به عتبات عالیات کربلا:

در سال ۱۳۶۲ قمری مرحوم آیت الله بهبهانی برای چهارمین دفعه به عتبات مسافرت مینمایند در این موقع مرحوم آیت الله العظمی آقای حاج آقا حسین قمی که پس از قضایای خراسان به کربلا مهاجرت نموده بودند و در آنجا متوطن گشته از ایشان تقاضا میکنند که در کربلا ساکن شوند.

«مرحوم آیت الله بهبهانی بر حسب تقاضای ایشان در کربلا ساکن گردیده و به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال می ورزند و مدت دو سال ادامه می یابد در این موقع کتاب مصباح الهدایه را تألیف می نمایند.

به نقل از آقای علی دوانی که از نجف برای زیارت سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسینعليه‌السلام به کربلا آمده بودم، در حرم مطهر حضرت اباالفضل العباسعليه‌السلام ، آیت الله بهبهانی دیدم که مقابل ضریح مطهر ایستاده است و با وقار و خضوع خاصّی که مخصوص به خود آن جناب بود مشغول زیارت است، با تماشای آیت الله بهبهانی و خضوعی که در حال زیارت قمر بنی هاشمعليه‌السلام داشت، حالی پیدا کرده بودم که قابل وصف نیست.»(۲) (مصحح)

مهاجرت به نجف:

چون شهرت و عنوان علمی مرحوم آیت الله بهبهانی به گوش علماء و فضلاء طلاب نجف می رسد

__________________________________

۱ - رام در لغت به معنای: آرام و قرار و شاد و خرم وخوش و طربو شادی و شهر و بنا و راستین آمده است و نام روز ۲۱ ماه­ های فرسو نام فرشته­ ای موکل بر آن روز و لقب پادشاهان هند است که به اعتقاد هندوانیکی از اسامی خداوند تعالی است و مخفف بهرام هم هست و همبه معنی معروف. رام اردشیر رام گرد رام هرمز نام شهریاست از بلاد اهواز در حوالی شوشتر (فرهنگ نوبهار) حاجی شیروانی در بستان­ السیاحه(ص۲۹۶) گوید: رام هرمز بلوکی است از بلوکات بهبهان وناحیه­ ای است بهجت­ نشان مابین شوشتر و بهبهان واقع و جوانباربعه­ اش واسع است و جبال و شمال و مشرق آن قریه­ ایست و رود بزرگ بهآن قرب می­ گذرد و برنج بسیار کشته می­ شود و قرب سی پاره قریه معموره در اوست و هوایش گرم آبش نیکو مردمش همگی عربو شیعی مذهب و مهمان­ دوست و غریب­ نواز و در آن شیوهممتاز، اشخاص صاحب کمال از آن محال برخاسته­ اند من­ جمله حسن بن فضل بن سهلانوزیر سلطان­ الدوله دیلمی بوده انتهی. طول جغرافیائی شهر رامهرمز ۴۹ درجه و ۳۶دقیقه و عرض جغرافیائی آن ۳۱ درجه ۱۶ دقیقه و ۳۰ثانیه و انحراف قبله آن ۴۳ درجه و ۵۲ دقیقه و ۵۰ ثانیه جنوبغربی است. (معرفهالقبله)

۲ - شرح حال آثار و افکارآیت الله بهبهانی، ص ۱۰۷.

جمعی از دانشمندان آنجا از ایشان تقاضا میکنند که به نجف مهاجرت نموده و در آنجا به افاضه و افاده مشغول گردند، مسئول ایشان مورد اجابت قرار گرفته و به نجف مشرف میشوند و تا سال ۱۳۶۵ در نجف مشغول تدریس می ­ شوند، مدت توقف و تدریس ایشان در نجف شش ماه به طول می انجامد.

مراجعت به ایران:

در طول این مدت مکرر مردم رامهرمز به وسیله تلگراف و نامه از ایشان تقاضای مراجعت به رامهرمز را نموده و جداً از ایشان خواستار میشوند که به ایران برگشته در شهر آنان به افاده و افاضه مشغول گردند و چون مرحوم آیت الله بهبهانی موافقت نمیکردند مردم خوزستان به حضرات آیات الله العظام مرحوم آیت الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی و مرحوم آیت الله حاج آقا حسین قمی و دیگر مراجع متوسل گردیده و آنان را واسطه تقاضای خود میکنند تا مرحوم آیت الله بهبهانی را به مراجعت به خوزستان راضی نمایند و بالاخره در سال ۱۳۶۵ به ایران مراجعت فرموده و در شهر رامهرمز به تأسیس مدرسه دینیه اقدام نموده و جمعی از فضلاء و مشتغلین را در مدرسه جمع آوری نموده و بدین ترتیب حوزه علمیه در آن شهر تشکیل می دهند و تا سال ۱۳۷۰ در آن شهر توقف میفرمایند. بنابراین مجموع سنواتی که مرحوم آیت الله بهبهانی در رامهرمز سکونت داشته اند حدود سی سال میگردد.

در خلال این سنوات چندین سفر به مشهد مقدس سفر نموده و مورد استقبال و احترام علماء و دانشمندان قرار می ­ گیرند.

مرحوم آیت الله بهبهانی در این مدت سی سال به مناسبت دور بودن از مراکز علمی و شهرهای بزرگ آن چنانکه باید و شاید شهرت نیافتند و همچنان مجهول ­ القدر و خامل ­ الذکر باقیماندند.

مسافرت به طهران:

در اواخر ماه رمضان المبارک سال ۱۳۷۰ در اثر عارضه کسالت به طهران مسافرت نموده و مدت دو ماه در پایتخت تحت معالجه و درمان قرار میگیرند و هر روز عده ای از علماء و دانشمندان که صیت فضل و دانش ایشان را شنیده بودند در بیمارستان از آن مرحوم عیادت میکنند و بدین ترتیب عده ای بیشتر از اهل علم و محترمین به مقامات علمی ایشان واقف میگردند.

پس از بهبودی مزاج طبق تجویز پزشکان در شهر اهواز توطن اختیار میکنند.

سکونت در اهواز:

همچنان که ذکر شد از اواخر سال ۱۳۷۰ مرحوم آیت الله بهبهانی طبق تجویز پزشکان و استدعای علماء و فقهاء در شهر اهواز مرکز استان خوزستان توقف و سکونت می نمایند، گرچه از زمانی که در رامهرمز ساکن بودند جمع کثیری از مردم آن نواحی از ایشان تقلید میکردند لکن از این موقع مرجعیت ایشان کاملتر شده و اکثر شهرهای خوزستان از بهبهان و رامهرمز و اهواز و آقاجاری و مسجد سلیمان و آبادان و خرمشهر و بندر معشور و خلف آباد و رامشیر و دزفول و غیره عموماً مقلد ایشان می شوند، و به خصوص پس از فوت مرحوم آیت الله العظمی حاج سید محسن حکیم طباطبائی و مرحوم آیت الله العظمی حاج سید محمود حسینی شاهرودی تمام مردم جنوب از ایشان تقلید میکردند و همچنین بسیاری از مردم اصفهان و شهرهای دیگر نیز از ایشان تقلید مینمودند.

مسافرت به خرم آباد و بروجرد:

«آیت الله بهبهانی قبل از آغاز انقلاب اسلامی در سال ۱۳۴۱ و چند سال بعد از آن تابستانها به خرم آباد می رفت و مورد توجه علمای آن شهر مخصوصاً آیت الله حاج آقا روح الله کمالوند بود. در این سفرها هنگام ورود به شهر مورد استقبال آقایان علما کلاً و مردم قرار میگرفت. نماز جماعت را در خانه های میزبانان برگزار میکرد و مدتی هم نماز را در مدرسه علمیه با حضور طلاب و مردم مختلف اقامه مینمود. آیت الله حاج آقا روح الله کمالوند، و آیت الله قاضی خرم آبادی و آیت الله حاج سید عیسی جزائری، و سایر علما و فضلای شهر در بزرگداشت آیت الله بهبهانی، و استفاده از محضر پرفیض آن مرحوم سعی بلیغ مبذول می داشتند.»(۱) (مصحح)

مسافرت به اصفهان:

در تابستان ۱۳۴۵ خورشیدی مرحوم آیت الله بهبهانی جهت تغییر آب و هوا به اصفهان تشریف فرما شدند.

از اوایل ورود ایشان به اصفهان در مدرسه صدر در بازار به تدریس خارج فقه و اصول اشتغال جسته و ظهرها در مسجد شیخ لطف الله اقامه جماعت مینمودند و از همان روزهای اول فضلاء و دانشمندان اصفهان که قبلاً نام ایشان و مقامات علمیشان را شنیده بودند پروانه وار دور شمع وجودشان گرد آمده و از محضر درس ایشان مستفیض شدند و مقدسین و متدینین به جماعتشان حاضر گردیده و هرچه بر مدت اقامت حضرت آیت الله بهبهانی در این شهر افزود مردم از کلیه طبقات بیشتر ارادتمند ایشان شدند به طوری که وقتی عازم مراجعت به اهواز شدند به ایشان پیشنهاد شد که برای همیشه در اصفهان اقامت فرمایند.

_______________________________________

۱ - کتاب شرح حال آثار وافکار آیت الله بهبهانی، علی دوانی.

ولی چون اقداماتی که در خوزستان شروع گردیده بود احتیاج به حضور ایشان در این شهر را داشت و ممکن بود که اگر حضرت معظم له برای همیشه ترک اقامت در آنجا را میفرمودند کارها تعطیل گردد علیهذا قرار بر این شد که مدت شش ماه از سال از اول خرداد تا اوایل آبان در اصفهان تشریف داشته باشند و بقیه سال را در اهواز سکونت نمایند و به همین ترتیب مدت ده سال عمل شد.

حوزه علمیه بهبهان:

مرحوم آیت الله بهبهانی در سالهایی که در بهبهان تشریف داشتند حوزه علمیه ای تأسیس نموده و عده ای از فضلاء در آن شهرستان در خدمتشان تلمذ می ­ نمودند.

فاضل متتبع ارجمند آقای حاج شیخ محمد شریف رازی در کتاب گنجینه دانشمندان (صفحه ۲۵۰/۳) برای شهر بهبهان چهار مدرسه دینی نام می ­ برد بدینقرار:

۱ - مدرسه شاه فضل ۲ مدرسه شاهزاده ابراهیم ۳ مدرسه مرتضوی ۴ مدرسه شاه میرعالی حسین. مشارالیه همچنین اسامی ۴۷ مسجد از مساجد بهبهان را نام می ­ برد.(۱)

آقای حاج سید فرج ­ الله مصطفوی داماد حضرت آیت الله بهبهانی از شاگردان مبرز این دوره می ­ باشند.

حوزه علمیه رامهرمز:

پس از آنکه حضرت آیت الله بهبهانی در رامهرمز سکونت نمودند در آنجا مدرسه دینی و حوزه علمیه تشکیل داده و جمعی کثیر از فضلاء و دانشمندان خوزستان در خدمتشان تلمذ نمودند.

فاضل گرامی معاصر در گنجینه دانشمندان (صفحه ۱۷۶/۵) به نام سی مسجد از مساجد این شهر(۲) اشاره نموده و هم در این کتاب در شرح حال حضرت آیت الله می نویسد:

معظم له در مدتی که در این شهر بنا به اصرار و تقاضای مردم اقامت داشتند خدمات بزرگی انجام داده و حوزه علمیه در آنجا داشته و جمعی از فضلاء و دانشمندان خوزستان از محضرش استفاده می ­ نمودند.

حوزه علمیه اهواز:

حضرت آیت الله بهبهانی همچنان که قبلاً متذکر شدیم از سال ۱۳۷۰ تا حین وفات یعنی سال ۱۳۹۵

____________________________________

۱ - لازم به ذکر است که این آمار مربوط به حدود چهل سالپیش می­ باشد و مسلماً این آمار اکنون بیشتر شده است.

۲- همان.

مدت ۲۵ سال در اهواز ساکن بودند که این مدت به طوری که بعداً متذکر خواهیم شد خدمات زیادی به این شهرستان نمودند از قبیل ساختن مسجد و مدرسه و غیره. در خلال این مدت مدرسه علمیه و حوزه تدریس خارج فقه و اصول تشکیل داده و عده ای از دانشمندان خوزستان را تربیت و تعلیم فرمودند که فعلاً هر کدام در یکی از نقاط خوزستان و غیره به قدر وسع و قدرت خود در ترویج مبانی دین و شعائر مذهب از اقامه جماعت و موعظه و تدریس اشتغال دارند.

شهرستان اهواز از شهرهای قدیمی ایران و در طول تاریخ جماعت کثیری از دانشمندان را در مهد خود پرورده که در کتب رجال و تاریخ به نام آنها اشاره شده است.

در وجه تسمیه این شهر گفته اند که اعراب پس از فتح خوزستان نام هرمز اردشیر را که شهری در این ناحیه بود «سوق الاهواز» نهادند و اهواز جمع هوز معرب خوز است و یکی از فضلاء معاصر در مجله هنر و مردم طی مقاله ای اظهار نظر میکند که کلمه (آز) پسوند مکان است و اسامی شیراز و اهواز و نماز کلماتی مرکب از شیر و آهو و نم میباشد.

مزار معروف شهر اهواز بقعه جناب علی بن مهزیار اهوازی از مشرفین به حضور باهرالنور حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه میباشد.

واعظ دانشمند معاصر آقای حاج شیخ اسماعیل کلباسی فرزند مرحوم حجه الاسلام حاج میرزا رضا کلباسی اصفهانی متولد در ۱۰ ذی الحجه ۱۳۲۲ رساله کوچکی به نام (زیارتگاه اهواز) در شرح حال این بزرگوار تألیف نموده و به چاپ رسیده است.

ذیلاً جهت آنکه خوانندگان محترم بیشتر به اهمیت شهر اهواز پی برند به نام چند نفر از دانشمندان و علماء و محدثین قدیم این شهرستان اشاره می ­ شود.

۱ - ابو اسحق ابراهیم بن مهزیار مؤلف کتاب البشارات.

۲ - ابوالعیناء اهوازی

۳ - احمد بن حسین بن سعید اهوازی از اصحاب حضرت رضاعليه‌السلام

۴ - ابوالعباس حسن بن هانی اهوازی

۵ - حسین بن سعید کوفی اهوازی از اصحاب حضرت رضا و حضرت جواد و حضرت هادیعليهم‌السلام

۶ - سهل بن هرون دشت میشانی اهوازی

۷ - عبدالله نجاشی حاکم اهواز که از طرف حضرت صادقعليه‌السلام دو نامه به عنوان او در کتب معروف است.

۸ - ابوالحسن علی بن مهزیار اهوازی

۹ - علی بن عباس مجوسی اهوازی مؤلف کتاب کامل الصناعه

۱۰ - محمد بن جبرئیل اهوازی

شهر اهواز پس از فتنه مغول خراب شده و از آنجا بیشتر از دهکده ای باقی نمانده بود که در این اواخر آن را خزعلیه میگفتند و چون ناصرالدین شاه قاجار درصدد تجدید عمارت آنجا برآمد به نام ناصریه شهرت یافته و در زمان رضاشاه مجدداً به نام اهواز شهرت یافت.