حوزه علمیه اصفهان:

شهر باستانی اصفهان در تمام دوران پرافتخار تاریخی خود از مراکز مهم علم و دانش بوده و در هر عصر و زمانی صدها فقیه و محدث و حکیم و ادیب و فیلسوف و مورخ و واعظ و شاعر در آن می زیسته اند و ده ها مدرسه جهت تدریس و تحصیل داشته و بحمدالله تا کنون یکی از مراکز معتبر دینی و حوزه علمیه آن بعد از قم بزرگ ­ ترین و پرمایه ­ ترین حوزه ­ های علمی شیعه در ایران می ­ باشد.

در حال حاضر در اصفهان ۲۶ مدرسه دینی وجود دارد(۱) که به غیر از دو سه عدد از آنها بقیه طلبه ­ نشین و صبح و عصر حوزه های درس و بحث در آنجا منعقد میباشد و صدها طالب علم در خدمت بزرگان و مدرسین به استفاضه و استفاده مشغول می باشند.

مدرسه صدر بازار که از آثار خیریه حاج محمدحسین خان صدر اصفهانی است از زمان ساختمان تا کنون از مراکز مهم تدریس علوم دینی میباشد و در این اواخر مدرسین و فقهاء بزرگی در آن تدریس می ­ نمودند.

اسامی برخی از مدرسین مدرسه صدر در این اواخر (سال ۱۳۵۳ به بعد) که همگی وفات یافته اند به قرار زیر است:

۱ - آقا سید ابوالقاسم بن سید محمدباقر حسینی دهکردی

۲ - آقا سید محمدباقر ابطحی سدهی فرزند سید محمد علی

۱ - البته این آمار مربوط به سال ۱۳۵۴می باشد و بحمدالله اکنون بیشتر شده است.

۳ - آخوند ملامحمد حسین بن مولی محمد جعفر فشارکی

۴ - حاج سید صدرالدین بن حسن هاطلی کوهپایه ای حکیم و مفسر

۵ - حاج میرزا رضا کلباسی فرزند میراز عبدالرحیم

۶ - آقا شیخ علی مدرس یزدی فرزند میرزا محمد

۷ - حاج میر سید علی مجتهد نجف ­ آبادی فرزند سید محمد

۸ - حاج میرزا علی آقا واعظ شیرازی ابن حاج میرزا علی اکبر

۹ - آقا سید علی اصغر مدرس نجفی برزانی

۱۰ - آقا شیخ محمد حکیم خراسانی

۱۱ - حاج شیخ محمد مفید حکیم و فیلسوف

۱۲ - آقا شیخ هبهالله هرندی

مرحوم حاج سید صدرالدین صدر در مدت اقامت خود در اصفهان در مدرسه صدر حوزه درس داشتند. و در حال حاضر(۱) حجج اسلام و آیات الله العظام آقایان:

۱ - آقای حاج میرزا ابوالحسن آل رسول موسوی شمس آبادی

۲ - آقای حاج شیخ احمد فیاض سدهی

۳ - آقای حاج شیخ حسن صافی

۴ - آقای حاج آقا حسین خادمی

۵ - آقای سید محمدرضا خراسانی

۶ - حاج سید عبدالحسین طیب میرمحمد صادقی

۷ - آقای حاج سید محمدعلی موحد ابطحی

۸ - حاج شیخ محمدجواد اصولی.(۲)

۹ - حاج آقا علاءالدین مدرس فرزند مرحوم حجه الاسلام حاج میرزا سید حسن مدرس میرمحمد صادقی.

۱ - مراد سال ۱۳۵۴ می باشد.

۲ - لازم به ذکر است که مؤلفنام چند تن اخیر را در استدراک کتاب ذکر نموده بودند که در اینجااضافه شد.

۱۰ - حاج شیخ علی مشکوتی مؤسس مدرسه علمیه مشکوتیه در سده (همایون ­ شهر)

۱۱ - حاج میرزا علی آقا میر محمد صادقی فرزند حجه الاسلام حاج سید محمدباقر

۱۲ - حاج سید محمدعلی میرمحمد صادقی از علماء و مؤلفین و ائمه جماعت

۱۳ - حاج آقا مجتبی میرمحمد صادقی فرزند حجه الاسلام حاج سید محمدباقر

۱۴ - آیت الله آقا شیخ مجتبی حاتمی لنکرانی

۱۵ - حاج آقا مرتضی مهدوی فرزند سید جلیل ­ القدر مرحوم بحرالعطاء موسوی هرستانی

۱۶ - حاج شیخ نورالدین قودجانی فرزند مرحوم حجهالاسلام حاج شیخ محمد حسین اشنی

در این مدرسه تدریس می نمایند.

برخی دیگر از علماء و مجتهدین و فضلاء اصفهان نیز قدیماً و جدیداً در این مدرسه تدریس می نموده و مینمایند.

و در بقیه مدارس اصفهان نیز علما ء و دانشمندان به افاده و افاضه مشغول میباشند.

شرح حال و گزارش احوال علماء و مدرسین اصفهان را نویسنده در کتاب دانشمندان و بزرگان اصفهان نوشته و به چاپ رسیده است. همچنین تاریخچه مدارس دینی اصفهان را از قدیم ترین ایام تا کنون در کتابی به نام: (اصفهان یا دارالعلم شرق) مبسوطاً نوشته ام و در آن کتاب مدرسین و علماء ساکن هر مدرسه را نیز به طور تفصیل نام برده ام که به چاپ نرسیده است.

فائده: ذیلاً جهت مزید اطلاع اسامی مدارس دینی اصفهان که در حال حاضر موجود و عموماً طلبه نشین می ­ باشند نقل می ­ گردد:

۱ - مدرسه اسماعیلیه در کوچه قصر منشی

۲ - مدرسه الماسیه در چهار سو مقصود

۳ - مدرسه امامیه که آن را مدرسه باباقاسم نیز گویند جنب مقبره باباقاسم

۴ - مدرسه ترک ها در محله درکوشک

۵ - مدرسه جده بزرگ در بازار

۶ - مدرسه جده کوچک در بازار قهوه کاشی ها

۷ - مدرسه جلالیه در خیابان احمدآباد

۸ - مدرسه چهارباغ که آن را مدرسه سلطانی نیز گویند در خیابان چهارباغ عباسی

۹ - مدرسه حاج حسن در جنب مسجد علی

۱۰ - مدرسه حاج شیخ محمدعلی نزدیک امامزاده احمد

۱۱ - مدرسه درکوشک که آن را مدرسه پاشیر نیز گویند

۱۲ - مدرسه ذوالفقار در بازار

۱۳ - مدرسه شفیعیه در محله دردشت

۱۴ - مدرسه شمس آباد در کنار خیابان شیخ بهائی

۱۵ - مدرسه صدر بازار

۱۶ - مدرسه صدر پاقلعه معروف به مدرسه سیدالعراقین

۱۷ - مدرسه صدر خواجو در چهارباغ خواجو

۱۸ - مدرسه عربان در جنب بازارچه حسن آباد

۱۹ - مدرسه کاسه گران در بازار ریسمان

۲۰ - مدرسه ملاعبدالله در بازار

۲۱ - مدرسه میرزا حسین در بازار بیدآباد

۲۲ - مدرسه میرزا مهدی در محله بیدآباد

۲۳ - مدرسه ناصریه جنب مسجد شاه(۱)

۲۴ - مدرسه نوریه در بازار عربان جنب مسجد جامع

۲۵ - مدرسه نیم آورد در بازار

۲۶ - مدرسه هرون ولایت در جنب امامزاده هرون ولایت

مدارس خارج شهر:

۱ - مدرسه امامیه در شهرکرد

۲ - مدرسه امامیه در همایون شهر (سده)

۳ - مدرسه ریاضی (حاج شیخ ابراهیم ریاضی) در نجف آباد

۴ - مدرسه علمیه مشکوتیه در همایون ­ شهر (سده)

۱ - این مسجد در حال حاضر به مسجد امام تغییر نامپیدا کرده است.

آیت الله بهبهانی و حوزه علمیه اصفهان:

مرحوم آیت الله بهبهانی از بدو ورود به اصفهان در مدرسه صدر حوزه تدریس و افاضه منعقد فرموده و صبح ها از ساعت هفت تا ساعت نه دو جلسه درس داشتند و خارج فقه و اصول مباحثه و مذاکره می فرمودند و عده زیادی از فضلاء، طلاب و مشتغلین به محضر ایشان حاضر گردیده و از ایشان بهره مند می شدند.

روزهای چهارشنبه جلسه درس اصول دین و اعتقادات و اخلاق می فرمودند و علاوه بر دانشمندان و دانشجویان دینی عده ای از محترمین و فضلاء حتی بازاریان نیز در این جلسه شرکت مینمودند و از محضر ایشان مستفیض می ­ شدند.

شخصیت علمی:

مرحوم آیت الله بهبهانی بدون تردید یکی از مراجع بزرگ دینی و دانشمندان طراز اول شیعه و از مفاخر اسلام بودند و با وجودی که مدت سی سال از عمر شریفشان در نقطه دورافتاده رامهرمز گذشت که در آنجا از علم و تحصیل خبری نبود اگرچه خود ایشان در این نقطه حوزه علمیه ­ ای تشکیل داده و به درس و مباحثه اشتغال داشتند ولی در حقیقت باید گفت که در این مدت ایشان تارک بوده اند، با وجود این در اثر حد ذهن و فکر و نقاد و نبوغ و استعداد ذاتی تبحر و استادی خود را در تمام مباحث حفظ کرده بودند و هر مسئله ای در هر موضوع در خدمت ایشان عنوان می شد بدون درنگ جوابی کافی و شافی بدان داده به طوری که سؤال کننده که قبلاً خود را برای بحث و گفتگو آماده کرده بود از شنیدن جواب سؤال خود و بیان کلیه شقوق و جوانب کار در بهت و حیرت فرو میرفت.

دو نفر از فضلاء اصفهان که سال ها در حوزه ­ های علمی اصفهان و قم تحصیل نموده و خدمت جمعی کثیر از فضلاء و مجتهدین رسیده بودند نقل نمودند که در طول شصت سال عمر مسائل و موضوعاتی لاینحل برای ما درباره اصول اعتقادات و فروع مانده بود که نه خود از عهده آنها برمی آمدیم و نه کسانی که با آنها مذاکره می نمودیم می توانستند ما را قانع کنند، روزی به محضر مرحوم آیت الله بهبهانی حاضر شده و در ضمن بیان مسائل و پرسش از مطالب متنوعه موضوعات مورد گفتگو عنوان گردید ایشان با بیانی بسیار ساده و مستدل جواب پرسش ها را داده به طوری که هیچ نقطه ابهامی در آنها باقی نماند، در این وقت ما به احاطه علمی و قدرت حفظ و بیان مرحوم آیت الله واقف شدیم و هرچه بیشتر به خدمتشان رسیدیم بهتر و کاملتر از دریای علوم ایشان کامیاب شدیم. این دو نفر و جمعی دیگر از علماء اصفهان و غیره معتقدند که مرحوم آیت الله بهبهانی از حیث جامعیت در علوم بر اغلب معاصرین مقدم بوده و بلکه در متقدمین نیز کم نظیر می باشند

آقای دوانی در مقدمه فروغ هدایت درباره ایشان می نویسد: هنگام بحث و گفتگو در مباحث فقه و اصول او را فقیهی توانا و موقع سؤال از موضوعات کلامی و فلسفی متکلم و حکیمی دانا و در رشته های صرف و نحو و معانی و بیان دارای یدی طولا و در تحلیل مسائل معضله و تجزیه مطالب مشکله محققی مدقق و به طور خلاصه کمتر شخصیت علمی را بدین جامعیت دیده و می بینیم.

آقای شریف رازی در گنجینه دانشمندان درباره ایشان می ­ نویسد:

معظم له بی گمان یکی از مراجع بزرگ دینی عصر خود و از دانشمندان طراز اول شیعه به شمار می ­ روند ولی متأسفانه در اثر دوری از سواد اعظم و حوزه های علمیه چنان که باید معرفی نشده و همچنان مجهول القدر مانده اند به طوری که هنوز هم اکثر مسلمانان از وجود چنین عالم مبرز و متبحری که در جمیع علوم اسلامی دست دارد بی خبر می باشند.

نویسنده گوید: اگر مهاجرت مرحوم آیت الله بهبهانی به اصفهان و آشنا شدن علماء و دانشمندان این شهر از نزدیک با ایشان نبود تا این حد نیز مردم به مقام علم و دانش ایشان واقف نشده بودند بلکه در اثر مسافرت ده ساله ایشان به اصفهان و تدریس در حوزه علمیه اصفهان و مجمع فضلاء و دانشمندان تا اندازه ای مردم پی به شخصیت بارز آن عالم جلیل برده و هر سال بر تعداد ارادتمندان و مقلدین ایشان می ­ افزود.

نماز جماعت:

در دو سال اول ورود مرحوم آیت الله بهبهانی به اصفهان ظهرها در مسجد شیخ لطف الله و شب ها و صبح ها در منزل اقامه جماعت می نمودند و عده ای از مقدسین و محترمین به نماز جماعتشان حاضر می شدند.

از سال ۱۳۴۸ خورشیدی حضرت علم الاعلام حجه الاسلام آقای حاج سید محمدرضا شفتی(۱) از ایشان تقاضا کردند که شب ها در مسجد سید که از بناهای علامه جلیل حجه الاسلام مطلق شیعه حاج سید محمدباقر بن محمدنقی موسوی شفتی جد بزرگوار ایشان است اقامه جماعت نمایند و حضرت معظم له بنا

____________________________________

۱ - حاج سید محمدرضا شفتی فرزند جهالاسلام حاج سیدمحمدباقر بن حاج سید اسدالله بن حاج سید محمدباقر حجهالاسلام مطلق ازعلماء اخیار و فضلاء نامدار اصفهان می­ باشند، در اصفهان و نجف اشرف درنزد بزرگان علم و مجتهدین تلمذ فرموده و اکنون سال­ هاست که محراب و منبرمسجد سید به وجود ایشان دایر و مزین است. شرح حال پدر واجدادش را در کتاب بزرگان و دانشمندان اصفهان نوشته­ ام. (البته این عالمجلیل القدر سال هاست که از دنیا رحلت نمودند و در حال حاضر بحمداللهفرزند ایشان در همان مکان اقامه جماعت می فرمایند.) (مصحح)

به خواهش ایشان و اصرار جمعی کثیر از مؤمنین این دعوت را پذیرفته و تا سال ۱۳۵۳ در ایام توقف خود در اصفهان شب­ ها در این مسجد نماز جماعت می­ گزاردند و به طور تحقیق می­ توان گفت که نماز جماعت ایشان در تمام مملکت ایران از حیث کمیت و کیفیت بی­ نظیر بود.

و از سال ۱۳۴۹ بر حسب خواهش مرحوم آیت الله حاج شیخ مهدی نجفی(۱) ظهرها نیز در مسجد شاه اقامه جماعت نمودند و جمعی کثیر از عدول و موثقین و فضلاء به جماعت ایشان حاضر میشدند.

در ایام ماه مبارک رمضان نماز جماعت مسجد شاه از هر حیث بی نظیر بود و هر روز چندین هزار نفر در موقع ظهر به نماز حاضر می شدند به خصوص روزهای تعطیل و بالاخص ایام قدر و به طوری تخمین زده اند تعداد مأمومین نماز روز ۲۱ ماه مبارک رمضان متجاوز از بیست هزار نفر می شد.

نماز عید:

از سال ها قبل مراسم نماز عید فطر در اصفهان با شکوه و عظمت خاصی به وسیله علماء و ائمه جماعت برقرار می شد و به خصوص به وسیله مرحوم حجه السلام آقای آقا شیخ محمدباقر زند کرمانی(۲) که از محله طوقچی با جمعی کثیر از مؤمنین با صفوف منظم پیاده حرکت نموده و در مسجد مصلای تخت فولاد اقامه می ­ نموده و پس از فوت ایشان این مراسم به وسیله حجهالاسلام آقای حاج شیخ عباس علی ادیب حبیب آبادی انجام میگردد.

در سال های اخیر که مرحوم آیت الله العظمی آقای بهبهانی در مسجد شاه اقامه جماعت می فرمودند روز عید فطر اول وقت مردم در منزل ایشان حضور یافته و در خدمت ایشان پیاده به سمت مسجد شاه حرکت می نموند. کثرت جمعیت و صدای تکبیرات آنان منظره ای روحانی بسیار جالب توجه داشته هر بیننده ای را به خود جلب می ­ نمود.

در سال ۱۳۹۵ (ه ق) که وضع مزاجی حضرت آیت الله اقتضای شرکت در جماعت را نداشت همین مراسم در خدمت آیت الله زاده محترم عمادالاسلام آقای مجتهدزاده انجام گرفت.

________________________________

۱ - مرحوم حاج شیخ مهدی نجفی فرزند مرحوم حاجشیخ محمدعلی بن حاج شیخ محمدباقر بن شیخ محمدتقی بنمحمد رحیم نجفی اصفهانی عالم زاهد فقیه ادیب شاعرکثیرالتألیف در ۱۲۹۸ متولد و در روز ۶ ماه صفر ۱۳۹۳ در اصفهان وفاتیافته و در مشهد مقدس مدفون گردید. شرح حال ایشان را نویسنده در کتابشعرای معاصر اصفهان نوشته­ ام و به چاپ رسیده است.

۲- مرحوم آقا شیخ محمدباقر زند کرمانی در ۱۳۱۲ در کرمانمتولد گردیده و پس از سال­ ها تحصیلات جدید به قم مهاجرت نموده ودر خدمت اساتید آنجا بالاخص مرحوم آیت الله العظمی آقاسید محمدحجت تلمذ فرموده تا به مقام عالی اجتهاد رسیده بهاصفهان منتقل گردید و به مصاهرت مرحوم آقا شیخ محمدجعفر بن العلامهالایه آقا شیخ محمد حسین فشارکی نائل گردیده درجمادی­ الثانی ۱۳۸۹ در آلمان (که برای معالجه رفته بود) وفاتیافته در تخت فولاد اصفهان در تکیه­ ای مخصوص مذفون گردید. وی را تألیفاتی است: ۱ رساله و فقهاستدالالی ۲ در طهارت الفیوضات اللامعه ۳ تاریخ مختصر نفت وغیره.

توجه آیت الله بهبهانی به تبلیغات دینی:

مرحوم آیت الله بهبهانی به موضوع وعظ و تبلیغ زیاده از حد اهمیت می دادند و آن را بهترین سد جهت جلوگیری از پیشرفت و عقاید فاسد و ضد ولایت که از سالها قبل در اصفهان به خصوص شروع شده بود میدانستند، بدین جهت در تمام دوره شش ماهه که در این شهر ساکن بودند پس از اقامه جماعت نماز مغرب و عشاء در مسجد سید گویندگان مذهبی منبر رفته و مردم را ارشاد و هدایت مینمودند و گاهی وعاظ و خطباء را از شهرهای دیگر دعوت مینمودند.

چندین سال خطیب توانا جناب آقای حاج شیخ محمدتقی فلسفی و برخی از سال ها حاج شیخ احمد کافی خراسانی و فخر المحققین اصطهباناتی و دیگران به اصفهان تشریف آورده و مردم را مستفیض نمودند.

«مرحوم آیت الله بهبهانی در امر دفاع از عقاید حقه ی تشیّع خاصه در امر احیاء شعائرالله از جمله عزاداری سیّد و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسینعليه‌السلام و برگزاری مجالس عزاداری اهل بیت : و شرکت در مجالس همّت والایی داشتند. لذا همیشه به شاگردان خود توصیه می فرمود زیاد در مجالس روضه حضرت اباعبد الله الحسینعليه‌السلام شرکت نمایند و در حد توان ترک نکنند.(۱)

لذا در زمان حیاتشان وقتی که متوجه شدند عده ای راجع به گریه و اشک بر حضرت اباعبدالله الحسینعليه‌السلام شبهه وارد کردند، به خطبا و وعاظ مشهور وقت امر نمودند تا به شهرها رفته و دو ماه راجع به عظمت اشک و گریه بر اباعبدالله الحسینعليه‌السلام ایراد سخن نمایند.(۲) و وقتی که عده ای آمدند از ایشان خواستند که حدّ و مرزی در عزاداری حضرت اباعبدالله الحسینعليه‌السلام قائل شوند ایشان در جواب فرمودند: بنده جرأت نمی کنم در دستگاه حضرت اباعبدالله الحسینعليه‌السلام اظهار نظر نمایم.»(۳) (مصحح)

از سال ۱۳۹۰ بنا به خواهش حقیر و اصرار جمعی کثیر از مؤمنین صبح ­ های ماه مبارک رمضان مرحوم آیت الله بهبهانی به مسجد رضوان که به مسجد کرمانی(۴) نیز شهرت دارد تشریف برده و مؤمنین را به فیض نماز جماعت خود مستفیض می نمودند.

__________________________________

۱ - به نقل از مرحومآقای فقهی از شاگردان خاص آیت الله بهبهانی.

۲ - کتاب نقد عمر نوشته شیخ علی دوانی.

۳ - به نقل حجه الاسلاموالمسلمین شیخ مصطفی بهرهمن از فضلای حوزه علمیهاصفهان.

۴ - مسجد رضوان از آثار علامه فقیه مجتهد عالم زاهد مرحوم آخوند ملامحمدحسین بن ملا اسدالله کرمانی اصفهانی معروف به آخوند کرمانی می باشد مشارالیه در حدود سال ۱۲۵۵ در کرمان متولدگردیده و درکرمان و اصفهان در نزد بزرگان علم و دانش همچون حاج شیخ محمدباقر مسجدشاهی و آقا میرزا محمدباقر چهارسوقی تحصیل نموده تا به درجه اجتهاد رسید. سال­ ها در مسند قضاوت و حکومت شرعی اصفهان مستقر و در مدرسه جده تدریس می نمود و سرانجام در شب جمعه ۲۱جمادی الاولی سال ۱۳۳۰ وفات یافته در مقبره ای مخصوص جنب مسجد خود مدفون گردید.

جلسه استفتاء:

مرحوم آیت الله بهبهانی مواقعی که اصفهان تشریف داشتند مرتباً تمام روزها از ساعت ۱۰ صبح به مدت یک ساعت در اتاق بیرونی منزل خود جهت جواب سؤالات و استفتاآت حاضر شده و جمعی از علماء و فضلاء نیز در این جلسه شرکت می ­ نمودند.

سؤالاتی که رسیده بود یا فرزند ارجمندشان آقای مجتهدزاده و یا عالم محترم آقای حاج میرسید محمد ابطحی فرزند مرحوم حجه الاسلام حاج سید محمدعلی سدهی و یا دیگران میخواندند و مرحوم آیت الله بدان ها جواب ­ میدادند و گاهی به مناسبت حاضرین در مجلس که عموماً از علماء اصفهان و یا علماء خوزستان که به عنوان مهمان در منزل حضرت آیت الله بودند مطالبی اظهار مینمودند و با اظهار نظر حضرت آیت الله بحث و گفتگو خاتمه مییافت.

تبلیغات:

به طوری که گفته شد مرحوم آیت الله بهبهانی به موضع هدایت و ارشاد مردم بسیار علاقه مند بودند بدین منظور در ایام ماه مبارک رمضان و دو ماهه محرم و صفر عده ای از فضلاء و طلاب و دانشمندان را به اطراف شهرهاو قراء و قصبات و بین عشایر خوزستان و غیره می فرستادند که در سال های اخیر تعداد آنها بالغ بر یک صد و پنجاه نفر بود.

این افراد با حقوقی که از طرف حضرت آیت الله بهبهانی به آنها پرداخت می ­ شد به سمت مأموریت خود رفته و با کمال دلگرمی و پشتکار به فعالیت مشغول می ­ شدند و در تمام موارد موفقیت با آنها بود.

فرقه ضاله در برخی از دهات خوزستان که در مدت سال کمتر روحانیون و وعاظ و مبلغین بدانجا ها می رفتند رسوخ نموده و عده ای از افراد ساده لوح را فریب داده و منحرف ساخته بودند به مجردی که خبر به ایشان رسید بدون درنگ مبلغینی دانا و خردمند بدان قراء روانه کرده و یا حکمت و موعظه حسنه منحرفین را به راه راست برگردانده و دستگاه تبلیغاتی پوشالی فرقه گمراه را از هم متلاشی کرده که بحمدالله دیگر در آن حدود فعالیتی ندارند.

سرپرستی طلاب دینی:

مرحوم آیت الله بهبهانی زندگانی خصوصی طلاب را کاملاً مورد توجه داشته و هیچ گاه از آنان بی خبر نبودند. از سال ها قبل از آنکه به اصفهان تشریف بیاورند ماهیانه به طلاب خوزستان (بهبهان اهواز رامهرمز) مرتباً شهریه می پرداختند و دارالعلم را در اهواز با کلیه وسایل جهت آنان بنا کردند و از سالی که به اصفهان تشریف فرما شدند طلاب و دانشجویان این شهر نیز از دریافت شهریه ایشان بهره مند شدند. خوشبختانه تعداد محصلین دینی این شهر نسبتاً زیاد است همچنین طلاب همایون ­ شهر، نجف آباد و شهرکرد نیز ار دریافت شهریه بی نصیب نبودند.

طلاب بهبهانی (طلاب خوزستان) ساکن قم نیز مورد توجه و عنایت ایشان بوده و به ایشان نیز شهریه پرداخت می ­ شد.

از سال ۱۳۹۱ که جمعی از طلاب به حکم اجبار از نجف اشرف به ایران مهاجرت نمودند و در قم ساکن شدند نیز از کمک مرحوم آیت الله بهبهانی بهرهمند می ­ شدند.

مسافرت ها:

مرحوم آیت الله بهبهانی در طول عمر پرافتخار خود دو سفر به مکه معظمه مشرف شده و چندین سفر به عتبات عالیات سفر نموده و سفرهای متعددی به مشهد مقدس مشرف شدند.

آخرین سفر مرحوم آیت الله بهبهانی به مشهد مقدس در سال ۱۳۵۲ خورشیدی بود که در آن شهر مقدس مورد کمال تجلیل و احترام از طرف کلیه علماء و دانشمندان بالاخص مرحوم آیت الله العظمی آقای میلانی(۱) قرار گرفتند.

در این سفر از طرف معظم ­ له به طلاب مشهد نیز مبلغی به عنوان شهریه پرداخت گردید.

در مراجعت در تهران و قم نیز علماء و مجتهدین از ایشان تجلیل نمودند و به خصوص در قم در منزل امام خمینی(۲) وارد شده و تمام علماء و مراجع از ایشان دیدن کردند.

____________________________________

۱ - آیت الله العظمی حاج سید محمدهادی بنسید جعفر میلانی از اعاظم علماء و مجتهدین و مراجعتقلید ساکن مشهد در ۱۳۱۳ق متولد و در شب جمعه ۲۹ رجب ۱۳۹۵ در مشهد مقدس وفایتیافت. وی را تألیفاتی است در فقه و اصول همچنینتقریرات استادان خود: فاضل ایروانی و اردبیلی وحاشیه توضیح­ المسائل (۳۴۱ معجم رجال الفکر والادب وفیاتالاعوام) و رساله مناسک حج.

۲- به نقل از خطیبدانشمند حجه الاسلام والمسلمین شیخ عبد السید محمودیبهبهانی. (مصحح)

استقبال علماء و مردم اصفهان از حضرت آیت الله بهبهانی:

در سال هائی که قرار بود ایام تابستان مرحوم آیت الله بهبهانی به اصفهان تشریف فرما شوند از اواسط اردیبهشت ماه فضلاء و طلاب همچنین مقدسین و مردم دیندار در موقع برخورد به آشنایان مشتاقانه ساعت و روز ورود ایشان را از همدیگر می پرسیدند.

معمولاً در اواخر اردیبهشت ایشان به اصفهان وارد می ­ شدند از ساعت ها قبل از رسیدن طیاره(۱) حامل ایشان، هزاران نفر از مردم اصفهان زن و مرد در فرودگاه حاضر شده و همگان چشم به آسمان دوخته و گوش فرا می ­ دادند تا صدای طیاره را بشنوند و یا آنکه آن را ببینند. وجود علماء و مدرسین و طلاب بیشتر از همه در جمعیت جلب توجه میکرد به مجرد آنکه طیاره می ­ نشست و ایشان و همراهان دم در ظاهر می ­ شدند فریاد صلوات مردم که ساعت ­ ها بود در آنجا منتظر بودند بلند شده و اشک شوق در دیده ­ ها ظاهر می ­ گردید. حضرتش با کمال احترام درحالی که علماء و محترمین اطراف ایشان را گرفته بودند در ماشین مخصوص نشسته و سیل جمعیت پیاده و سواره و دوچرخه ­ سوار به سمت شهر و منزل ایشان در حرکت می آمدند صدها ماشین سواری در پشت سر ماشین ایشان و دوچرخه سواران در جلو و پیادگان در اطراف ماشین حرکت می کردند. منظره دیدنی بود و این کیفیتی است دیدنی نه شنیدنی و تعریف کردنی.کثرت جمعیت به حدی بود که گاهی فاصله فرودگاه تا منزل را در مدت دو ساعت طی می نمودند.و بدین حالت در منزل ایشان که در خیابان مشیر انصاری از خیابان های فرعی خیابان هاتف بود وارد می شدند.

در اینجا نیز جمعیت زیادی منتظر وصول ماشین حضرت آیت الله بودند.

مرحوم آیت الله بهبهانی پس از رسیدن به منزل و اندکی استراحت به بیرونی تشریف آورده و از مردم که به ملاقات و دست بوسی ایشان آمده بودند دیدن می فرمودند.

مدت سه روز و گاهی تا یک هفته مردم اصفهان از هر طبقه و دسته گروه گروه به منزل ایشان وارد شده و افتخار دست بوسی حاصل نموده و خارج می ­ شدند.

تمام علماء و مدرسین و ائمه جماعت و وعاظ و طلاب اصفهان بدون استثناء در این روزها شرفیاب شده و از محضر مبارک حضرت آیت الله کامیاب می شدند.

________________________________________

۱- هواپیما

بدرقه کردن مردم از حضرت آیت الله:

روز قبل از حرکت مرحوم آیت الله بهبهانی به اهواز ظهر در مسجد شاه و شب در مسجد سید حجه الاسلام پس از ادای فریضه مراسم تودیع به وسیله یکی از گویندگان و وعاظ اصفهان آقای کلباسی یا آقای معزی و یا غیر آنها به عمل می آمد.

فردای آن روز یعنی روز حرکت به همان کیفیت روز ورود جمعیت در منزل ایشان گرد آمده و ایشان را تا فرودگاه بدرقه می کردند و به خلاف روز ورود گریه فراق و اشک حسرت در دیدگان عموم ظاهر بود.

در فرودگاه تمام علماء و مدرسین و طلاب حاضر بودند و معمولاً حضرت آیت الله آقای حاج میرزا ابوالحسن آل رسول شمس آبادی دعای سفر را خوانده و به امید مراجعت ایشان حضرتش را بدرود می گفتند.

نویسنده این سطور که خود در تمام سال ها در حین ورود و هنگام مراجعت حضرت آیت الله بهبهانی افتخار حضور در این مراسم را داشته ام نمی توانم با عبارت، بیان کننده احساست مردم باشم.

یعنی الفاظ قادر نیستند که مبین شوق و حسرت مردم در این دو وقت باشند.

اشعار در مدیحه حضرت آیت الله بهبهانی:

عده ای از شعرای اصفهان و غیره در ستایش مرحوم آیت الله بهبهانی اشعاری نغز سروده اند که نویسنده را در حال حاضر دسترس به همه آنها نیست ذیلاً چند سطر از قصیده آقای محمدحسن خزدوز معروف به مداح زاده از فرهنگیان اصفهان و از مداحین و خدمتگذاران آستان مقدس حضرت ابی ­ عبدالله الحسینعليه‌السلام را به عنوان نمونه نقل میکنیم.

آقای فضل الله اعتمادی متخلص به برنا از شعرای معاصر اصفهان در سال ۱۳۴۶ در موقع مراجعت مرحوم آیت الله بهبهانی به اهواز اشعار زیرا را که در مدیحه و ستایش ایشان سروده بودند در فرودگاه در حضور چندین هزار نفر بدرقه کنندگان از معظم له قرائت کردند (نقل از مقدمه فروغ هدایت، ص۱۷).