تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است.

.آداب ازدواج و زندگی خانوادگی

نویسنده:محمد امینی گلستانی.

تقديم جوانان عزيزي كه به سن بلوغ رسيده و براساس قانون طبيعت، در صدد ازدواج و تشكيل خانواده و ريختن فونداسيون زندگي هستند اميدوارم با مطالعه دقيق اين كتاب، و با به كار بستن دستورات آن، خوشبختي و آينده سرشار از كاميابي خود را تضمين و از ندامت و پشيماني بعدي، بيمه نمايند انشاء اللَّه آمين.

محمّد اميني گلستاني

تقدير و تشكر

روايت از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده است آن حضرت فرمود: هركس مخلوق را تشكر نكند، خدا را هم شكر گزار نخواهد بود، بنابرين، از همسر گرامي و همسرّ و همسفر خوشي ها و ناخوشي‌هاي دوران زندگي ام حاجيه خانم «عفّت عرفاني» كمال تشكر و قدر داني را دارم كه با جسم و جان رنجور و ناتوان، وسايل رفاه و آرامش خاطر مرا فراهم نمود، تا اين اثر و ساير اثرهايم را به پايان برسانم، از خداي توانا به احترام مقدسين درگاهش، براي او و تمام مريضها، شفاي عاجل و كامل مسئلت مي نمايم.

محمد اميني گلستان

بخش یکم آداب ازدواج و راهنمائي‌هاي آن‌

اشاره

بسم اللَّه الرّحمن الرّحيم

الحمد اللَّه ربّ العالمين و الصّلوة و السّلام علي سيّد الأنبياء و المرسلين محمد بن عبد اللَّهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و علي أهل بيته الطيّبين الطّاهرين سيّما ولده بقيّة اللَّه الأعظم و خليفته في أرضه و حجّته علي خلقه حجّة بن الحسن عجّل اللَّه تعالي فرجه الشّريف، روحي و أرواح العالمين لتراب مقدمه الفداء، والّعنة الدّائمة الأبديّة علي أعدائهم أجمعين من الان الي لقاء يوم الدين

پيشگفتار

در اين زمان‌ها كه مردم دچار مشكلات گوناگون گرديده و باگرفتاري هاي روز افزون، دست و پنجه نرم مي‌كنند و غم ها و غصه‌ها، هر روز با رنگ جديد، به زندگي افراد جامعه، حمله ور شده و راه باز مي كند و با الوان مختلف، افراد بشر را دچار سر در گمي، مي نمايد در اين موقعيت سؤالي پيش مي آيد كه آيا در اين بحران‌ها چه بايد كرد و بايد چه تدبيري انديشيد؟! جواب اين است اولًا بايد در تمام مراحل زندگي به خدا پناه برد و حل مشكلات را از او درخواست نمود، و ثانياً مي‌دانيم كه قسمت اعظم اين ناملايمات از ناحيه همسران، نسبت به يكديگر و با اشتباهات تصميمات اوليه زندگي پيش مي‌آيد كه پيامدش گريز از ازدواج و سرپيچي از تشكيل خانواده و روآوردن به راههاي ناسالم مي گردد، بنابراين بر هر صاحب قلمي فرض و واجب است تا آنجا كه برايش امكان دارد، از دانسته‌ها و تجربيات خود، استفاده كرده با نوشته هاي خود، اقشار مختلف مخصوصاً قشر جوان را، راهنمائي نموده و باارائه برنامه‌هاي صحيح و متنوع سالم، آنهارا به آينده درخشان اميدوار ساخته و به زندگي سعادتمند و خوشبختي، دلگرم نمايند؛

عليهذا، اينجانب با استعانت از درگاه ايزد منان وظيفه خود دانستم به اندازه فهم و برداشت خود، كتابي را فراهم آورم كه جوانان عزيز را در امر ازدواج و تشكيل خانواده موفق و ايده آل، راهنمائي نموده و سعادت و شيرين كامي را در تمام مراحل زندگي از خداي رؤف و مهربان برايشان، درخواست نمايم انشاءاللَّه آمين.

در اين كتاب سعي كرده‌ام از آيات قرآن و اخبار رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و اهلبيتعليهم‌السلام كه از منبع وحي و مصدر آسماني، به دست ما رسيده است، مدد گرفته و از كلمات بزرگان، استفاده نمايم تا بيشتر قرين موفقيت و رستگاري باشد.

چون تعدادي از روايات مذكور در فصل‌هاي مختلف كتاب، داراي مطالب مشترك با فصل ديگر و با هم ارتباط كامل داشت، و براي اينكه جامعيت خبر و بافت حديث صدمه نخورده و از بين نرود، از تقطيع آنها صرف نظر گرديد تا مفيد فايده بيشتر شود، لذا لازم است كتاب را از ابتدا تا انتها مطالعه نموده و از مجموع آنها، راه درست را انتخاب نموده و زندگي را شروع كرد.

در اين كتاب سعي بر اختصار و از اطاله كلام، پرهيز شده است بدينجهت فقط نمونه هائي از اخبار مربوط به هر فصل آمده است تا حجم كتاب به صورت سبك در دست عزيزان قرار گيرد.

كلمات و جمله‌هاي ميان پارانتز () از مؤلف است و به عنوان توضيح بيان گرديده است.

اين كتاب مكمّل كتاب «والدين دوفرشته جهان آفرينش» از همين مؤلف، مي‌باشد، در صورت امكان عزيزان آن كتاب را به دست آورده و اطلاعات خود را تكميل نمايند زيرا مطالب رفتار با اولاد و اهل و عيال و حقوق آنها وحقوق پدر و مادر كه همان زوجين است، در آن كتاب مشروحاً بيان گرديده است.

در باره روايات اين كتاب از نظر رجالي، بررسي به عمل نيامده ولي سعي شده است از كتاب‌ها و مأخذ مورد قبول، نقل شود لذا اگر مطلبي به نظر خوانندگان محترم، سنگين و يا قابل قبول نباشد، به مصدرش رجوع و صحّت و سقم آن را، جويا باشيد.

اين كتاب داراي چهاربخش است اگرچه بيشتر بخش‌ها باهم ارتباط دارد.

۱ - آداب ازدواج و راهنمائي هاي زندگي.

۲ - رفتار در خانواده.

۳ - آداب معاشرت و مباشرت.

۴ - قسمتي از منهيات.

كه هريك از اين بخش‌ها داراي فصل‌هاي متعدد مي باشد

مقدمات ازدواج‌

ابتدائاً لازم مي دانم تعدادي از آيات مبارك مربوط به ازدواج را، از نظر خوانندگان گرامي را بگذرانم و سپس به اصل موضوع كتاب بپردازم

آيات

اشاره

پيش از ورود به اصل مطلب و تفسير وتوضيح آيات مربوطه لطفاً روايت ذيل را كه قسمتي از حديث مفصّل است، با دقت بخوانيد، تا مفهوم آيات برايتان روشن و از ماجراي خلقت انسان آگاه و مطلع شويد.

زرارة بن أعين، از أبي عبداللَّهعليه‌السلام ضمن حديثي‌فرمود: إنّ اللَّه عزّوجلّ خلق آدم من طين ثمّ ابتدع له حواء فجعلها في موضع النقرة التي بين وركيه، و ذلك لكي تكون المرأة تبعاً للرجل، فقال آدم: يا ربّ ما هذا الخلق الحسن الذي قد آنسني قربه والنّظر إليه؟! فقال اللّه: يا آدم هذه أمتي حواء أفتحبّ أن تكون معك تؤنسك وتحدّثك، تكون تبعاً لأمرك؟

فقال: نعم يا ربّ ولك بذلك عليّ الحمد والشكر ما بقيت، فقال اللَّه عزوجل: فاخطبها إليّ، فانّها أمتي، وقد تصلح لك أيضا زوجة للشّهوة، وألقي اللَّه عليه الشهوة وقد علّمه قبل ذلك المعرفة بكلّ شئ، فقال يا ربّ فإنّي أخطبها إليك فما رضاك لذلك؟ فقال اللَّه عزّوجلّ:

رضاي أن تعلّمها معالم ديني، فقال: ذلك لك عليّ يارب إن شئت ذلك لي، فقال اللَّه عزّوجلّ: وقد شئت ذلك وقد زوّجتكها فضمّها إليك. همانا خداي عزّوجلّ آدم را از گِل آفريد سپس برايش حوّا را ابداع نمود (و به وجود آورد) و او را درميان انتهاي دو ران آدم قرار داد تا (از نظر خلقت) زن تابع مرد شود، پس آدم گفت: اي خدا اين آفريده زيبا چيست؟!! كه نزديك بودن و نگاه كردن به او مرا مأنوس (و مشغول) نمود؟! خداوند فرمود: اي آدم اين كنيز من حوا است، آيا دوست داري با تو باشد و مونس و هم صحبت توشود و پيرو امر تو باشد؟! عرض كرد: بلي اي خداي من و براي تو در ذمه من باشد سپاس گذاري و تشكر تا زنده هستم، خداي عزّوجلّ فرمود: او را از من خواستگاري نما زيرا او كنيز من است و حتماً به صلاح توست كه جفت شهوت (و عشق) تو باشد؛

خداوند به (وجود) آدم شهوت را انداخت (و عشق را ايجاد نمود البته) قبلًا به او تمام اشياء را مورد شناخت قرار داده (وفهمانده بود)؛

(آدم) گفت: اي خدا من او را از تو خواستگاري مي نمايم رضايت (ونظر تو در اين باره) چيست؟!! خداي عزّوجلّ فرمود: رضايت من (و مهريه او) آن است كه معالم دين مرا به او ياد دهي، عرض نمود اين به گردن من اي خدا، اگر تو مي خواهي پس خداي عزّوجلّ فرمود: من اين را مي خواهم و (در مقابل اين مهريه) او (حوّا) رابه تو تزويج كردم به خودت بچسبان (و به آغوش بكش).«۱»

اين ازدواج مبارك سبب ازدياد نسل بني آدم و باعث عمران و آبادي كره زمين گرديد؛

و از اين پيوند ميمون فرستادگان خدا و جانشينان آنها: قدم به عرصه وجود گذاشت و روز به روز جريانهاي بي شمار ديگر متولد شد و پيدا گرديد.

خداي متعال اين زن جوان را از وجود خود آدمعليه‌السلام پديد آورد بلي از دنده چپ آدم«۲» از استخوان يا مغز آن آفريده شد كه آزمايش‌هاي علم روز ثابت كرده است از ميان تمامي اعضاي بدن جانداران، براي «شبيه سازي»، مغز استخوان مناسب تر و بهتر جواب مي دهد پس اين بده بستان‌ها و تحويل و تحول‌ها، حوّاي جوان و مادر بشريت را، به دنيا تحويل داد و همت او را در آرميدن كنار آدم جوان، و آرامش و سكون آدم در سپري كردن عمر پربها را در آغوش پرمهر و محبت حوّا قرار داد به گونه‌اي كه زن شوهر خود را در مواقع زياد، به همه عزيزانش ترجيح مي دهد.

حالابه لحن كلمات و تعبيرهاي پرمعناي تعدادي از آيات قرآن دقت نماييد كه نيازي به توضيح بيشتر نباشد.

۱ –( وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ) . و از نشانه‌هاي او اينكه همسراني از جنس خودتان براي شما آفريد تا در كنار آنان آرامش يابيد، و در ميانتان مودت و رحمت قرار داد در اين نشانه هايي است براي گروهي كه تفكّر مي كنند.«۱»

۲ –( وَاللَّـهُ جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَكُم مِّنْ أَزْوَاجِكُم بَنِينَ وَحَفَدَةً وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ أَفَبِالْبَاطِلِ يُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَتِ اللَّـهِ هُمْ يَكْفُرُونَ ) . خداوند براي شما از جنس خودتان همسراني قرار داد؛ و از همسرانتان براي شمافرزندان و نوه هائي به وجود آورد«۲»

۳ –( وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًاوَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرً ا) و كسي است كه از آب، انساني را آفريد، سپس او را نسب و سبب قرار داد (و نسل او را از اين دو طريق گسترش داد) و پروردگار تو همواره توانا بوده است.«۳»

۴ –( جَعَلَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا وَمِنَ الْأَنْعَامِ أَزْوَاجًا ) . و از جنس شما همسراني براي شما قرار داد و جفتهايي از چارپايان آفريد«۴»

۵ –( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءًوَاتَّقُوا اللَّـهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ.. ) .«۵»

اي مردم از (مخالفت) پروردگارتان: بپرهيزيد. همان كسي كه شما را از يك انسان آفريد؛ و همسر او را (نيز) از جنس او خلق نمود؛ و از آن دو، مردان و زنان فراواني (در روي زمين) منتشر ساخت (و پراكنده نمود)

۶ –( خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ جَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا... ) «۶»

او شما را از يك نفس آفريد؛ و همسرش را از (باقيمانده گل) او به وجود آورد؛

۷ –( وَهُوَ الَّذِي أَنشَأَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَمُسْتَوْدَعٌقَدْ فَصَّلْنَا الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَفْقَهُونَ ) و اوست كه شما را از يك نفس آفريد (و شما دو گروه هستيد) بعضي پايدار (از نظر ايمان يا خلقت كامل) و بعضي نا پايدار؛ ما آيات خود را براي كساني كه مي‌فهمند: تشريح مي‌كنيم».«۷»

۸ –( هُوَ الَّذِي خَلَقَكُم مِّن نَّفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِيَسْكُنَ إِلَيْهَا ) او خدايي است كه (همه) شما رااز يك فرد آفريد؛ و همسرش را نيز از جنس او قرار داد، تا در كنار او بياسايد.«۱»

۹ –( وَخَلَقْنَاكُمْ أَزْوَاجًا ) و شما را به صورت جفتها آفريديم.«۲

دستور ازدواج‌

آيات گذشته، كيفيت آفرينش دوزوج را، بيان فرمود، اما آيه‌هاي مربوط به ازدواج و تشكيل خانواده را ذيلًا بخوانيد.

۱۰ –( فَانْكِحوا ما طاب لَكُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْني وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ ) پس با زنان پاك ازدواج نمائيد دو يا سه يا چهار همسر.«۳»

۱۱ –( وَ أَنكِحُوا الأيامي مِنكمْ وَ الصَّالِحينَ مِنْ عِبادِكمْ وَ إِمائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَراءَ يُغْنهِمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ وَ اللَّهُ وسِعٌ عَلِيمٌ (۳۲) وَ لْيَستَعْفِفِ الَّذِينَ لا يجِدُونَ نِكاحاً حَتَّي يُغْنِيهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ ) .

مردان و زنان بي همسر را همسر دهيد و همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را، اگر فقير و تنگدست باشند خداوند آنان را از فضل خود بي نياز مي‌سازد، خداوند گشايش دهنده و (به حالات بندگان) آگاه است.

و آنها كه وسيله ازدواج ندارند بايد عفت (و پاك دامني را) پيشه كنند تا خداوند آنانرا با فضل خود، بي نياز سازد.«۴»

ترغيب به ازدواج آسان

از آغاز سوره مباركه «نور» تا به اين آيه، راههاي حساب شده مختلفي براي پيش گيري از آلودگي هاي جنسي مطرح شده است، كه هر يك از آنها تأثير به سزائي در پيش گيري يا مبارزه با اين آلودگي ها دارد.

در آيات مورد بحث نيز به يكي ديگر از مهمترين طُرُق مبارزه با فحشاء كه ازدواج ساده و آسان، و بي ريا و بي تكلف است، اشاره شده، زيرا اين نكته مسلم است كه براي بر چيدن بساط گناه، بايد از طريق اشباع صحيح و مشروع غرائز وارد شد، و به تعبير ديگر هيچگونه مبارزه منفي بدون مبارزه مثبت مؤثر نخواهد افتاد.

لذا در نخستين آيه مورد بحث مي‌فرمايد: مردان و زنان بي همسر را همسر دهيد، و همچنين غلامان و كنيزان صالح و درستكارتان را( وَأَنكِحُوا الْأَيَامَىٰ مِنكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّـهُ مِن فَضْلِهِوَاللَّـهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ .)

ايامي جمع ايِّمْ (بر وزن قيّم) در اصل به معني زني است كه شوهر ندارد، سپس به مردي كه همسر ندارد نيز گفته شده است، و به اين ترتيب تمام زنان و مردان مجرد در مفهوم اين آيه داخلند خواه بكر باشند يا بيوه.

تعبير «انكحوا» (آنها را همسر دهيد) با اينكه ازدواج يك امر اختياري و بسته به ميل طرفين است، مفهومش اين است كه مقدمات ازدواج آنها را فراهم سازيد، از طريق كمكهاي مالي در صورت نياز، پيدا كردن همسر مناسب، تشويق به مسأله ازدواج، و بالأخره پا در مياني براي حل مشكلاتي كه معمولًا در اين موارد بدون وساطت ديگران انجام پذير نيست؛

خلاصه مفهوم آيه به قدري وسيع است كه هر گونه قدمي و دِرَمي و سخني در اين راه را شامل مي‌شود.

بدون شك اصل تعاون اسلامي ايجاب مي‌كند كه مسلمانان در همه زمينه‌ها به يكديگر كمك كنند ولي تصريح به اين امر در مورد ازدواج دليل بر اهميت ويژه آن است.

اهميت اين مساله تا به آن پايه است كه در حديثي از امير مؤمنان عليعليه‌السلام مي‌خوانيم: أفضل الشّفاعات أن تشفع بين اثْنَيْنٍ في نكاح حتّي يجمع اللَّه بينهما:

بهترين شفاعت آن است كه ميان دو نفر براي امر ازدواج ميانجي گري كني، تا اين امر به سامان برسد!.

در حديث ديگري از امام كاظم موسي بن جعفرعليه‌السلام مي‌خوانيم: ثلاثة يستظلّون بظلّ عرش اللَّه يوم القيامة، يوم لا ظلّ الا ظلّه رَجُلٌ زوّج أخاه المسلم او أخدمه، او كتم له سرّاً سه طايفه‌اند كه در روز قيامت در سايه عرش خدا قرار دارند، روزي كه سايه‌اي جز سايه او نيست: كسي كه وسائل تزويج برادر مسلمانش را فراهم سازد، و كسي كه به هنگام نياز به خدمت، خدمت كننده‌اي براي او فراهم كند و كسي كه اسرار برادر مسلمانش را پنهان دارد! و بالأخره در حديثي از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مي‌خوانيم: هر گامي انسان در اين راه بر دارد و هر كلمه‌اي بگويد، ثواب يكسال عبادت در نامه عمل او مي‌نويسند (كان له بكلّ خطوة خطاها، او بكلّ كلمة تكلّم بها في ذلك، عمل سنة قيام ليلها و صيام نهارها).«۱» و از آنجا كه يك عذر تقريبا عمومي و بهانه همگاني براي فرار از زير بار ازدواج و تشكيل خانواده مسأله فقر و نداشتن امكانات مالي است قرآن به پاسخ آن پرداخته مي‌فرمايد: از فقر و تنگدستي آنها نگران نباشيد و در ازدواجشان بكوشيد چرا كه اگر فقير و تنگدست باشند خداوند آنها را از فضل خود بي نياز مي‌سازد( إِن يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللَّـهُ مِن فَضْلِهِ ).

و خداوند قادر بر چنين كاري هست، چرا كه خداوند واسع و عليم است( إِنَّ اللَّـهَ وَاسِعٌ عَلِيمٌ ) .

قدرتش آنچنان وسيع است كه پهنه عالم هستي را فرا مي‌گيرد، و علم او چنان گسترده است كه از نيّات همه كس مخصوصا آنها كه به نيّت حفظ عفت و پاكدامني اقدام به ازدواج مي‌كنند آگاه است، و همه را مشمول فضل و كرم خود قرار خواهد داد.

در اين زمينه تحليل‌هاي روشني داريم، و همچنين روايات متعددي كه در آخرين بحث و در لابلاي اين كتاب خواهد آمد.

ولي از آنجا كه گاه با تمام تلاش و كوشش كه خود انسان و ديگران مي‌كنند، وسيله ازدواج فراهم نمي‌گردد و خواه و ناخواه انسان مجبور است مدتي را با محروميت بگذراند، مبادا كساني كه در اين مرحله زندگي قرار دارند، گمان كنند كه آلودگي جنسي براي آنها مجاز است، و ضرورت چنين ايجاب مي‌كند، لذا بلا فاصله در آيه بعد دستور پارسائي را هر چند مشكل باشد به آنها داده مي‌گويد: و آنها كه وسيله ازدواج ندارند بايد عفت و پاكدامني پيشه كنند، تا خداوند آنان را به فضلش بي نياز سازد( وَلْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لَا يَجِدُونَ نِكَاحًا حَتَّىٰ يُغْنِيَهُمُ اللَّـهُ مِن فَضْلِهِ. )

نكند در اين مرحله بحراني و در اين دوران آزمايش الهي تن به آلودگي در دهند و خود را معذور بشمرند كه هيچ عذري پذيرفته نيست، بلكه بايد قدرت ايمان و شخصيت و تقوا را در چنين مرحله‌اي آزمود.