حدیث - ۴

قال الامام الرضاعليه‌السلام : لا تُمارِیَنَ الْعُلَماءَ فَیَرْفُضُوک وَ لا تُمارِیَنَّ السُّفَهاءِ فَیَجْهَلُوک.

امام رضاعليه‌السلام فرمودند: با علماء مراء و جدل مکن که تو را از پای درمی آورند و نیز با سفیهان مراء مکن که تورا به نادانی نسبت می دهند.

«منیة المرید، ص ۱۹۳»

حدیث - ۵

عَنْ أبِی عَبْدِاللهِعليه‌السلام : طَلبَةُ الْعِلْمِ ثَلاثَة فَاعْرِفْهُمْ بِأعْیانِهِمْ وَصِفاتِهِمْ: صِنْفٌ یَطْلُبُهُ لِلْجَدَلِ وَالْمِراءِ، وَ صِنْفٌ یَطْلُبهُ لِلإسْتِطالَةِ و الخَتلِ وَصِنْفٌ یَطْلَبُهُ لِلْفِقْهِ وَالْعَقْلِ فَصاحِبُ الْجَدَلِ وَالْمِراءِ .

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: جویندگان علم بر سه دسته اند پس آنان را با هویت واقعی شان بشناس: دسته ای از آنها دانش را به جهت جدل و مراء فرا می گیرند و دسته ای آن را جهت تفاخر و بزرگ نمائی می آموزند و دسته ای نیز آن را جهت فهمیدن و تعقل یاد می گیرند. پس اهل جدل و مراء آدم مردم آزار است، او در هنگام مناظره مانع از گفتار دیگران می شود و در میدان سخن مجالی برای دیگران قائل نیست و در عین حال خود را حلیم پارسا می نمایاند و حال آنکه باطن وی از خشوع و ورع تهی است و سرانجام خداوند نیز دماغ وی را به خاک می مالد.

«معالم الاصول و ملاذ المجتهدین، ص ۱۵»

حدیث - ۶

عن النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قال: المراء یفسد الصداقة القدیمة.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: مراء و جدل (حتی) دوستی قدیمی را از بین می برد.

«احقاق الحق، ج ۱۹، ص ۳۵۶»

حدیث - ۷

عَنِ النَّبِیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قالَ: أنَا زَعِیمُ بَیْتٍ فِی رَبْضِ الْجَنَّةِ و بَیْتٍ فِِی وَسَطِ الْجَنَّةِ وَبَیْتٍ فِی أعْلَی الْجَنَّةِ لِمَنْ تَرَک الْمِراءَ وَ إنْ کانَ مُحِقّاً وَ تَرَک الّکذْبَ وَ إنْ کانَ هازِلاً وَ لِمَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: من مسئولیت خانه هایی در آغاز و بالا و وسط بهشت را عهده دار هستم و این ها را به کسانی خواهم داد که جدل را ترک کنند، گرچه حق با آنان باشد و نیز دروغگویی را ترک گویند گرچه بعنوان شوخی باشد و نیز به کسانی که دارای حُسن خلق باشند.

«بحار الأنوار، ج ۲ ، ص ۱۳۷»

حدیث - ۸

عَنِ رَسُولِ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : قالَ إیّاکمْ وَ الْمِراءَ وَ الْخُصُومَةَ فَاِنَّهُما یُمْرِضانِ الْقُلُوبَ عَلَی الأِخْوانِ وَ یُنْبِتُ عَلَیْها النِّفاقَ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: از جدل و خصومت بپرهیزید زیرا این دو باعث دلمردگی و بیماری دل و عامل رشد نفاق اند.

«بحار الأنوار، ج ۷۳، ص ۳۹۹»

حدیث - ۹

أنَّ رَجُلاً قالَ لِلْحُسَیْنِ بنِ عَلِیٍّعليه‌السلام : اِجْلِسِ حَتْی نَتَناظَرَ فِی الدِّینِ فَقالَ: یا هذا اَنَا بَصِیرٌ بِدِینِی مَکشُوفٌ عَلی هُدایَ فَاِنْ کنْتَ جاهِلاً بِدِینِک فَاذْهَبْ وَاطْلُبْهُ، مالِی وَ لِلْمُماراةِ .

مردی به امام حسینعليه‌السلام گفت: بنشینید تا با یکدیگر پیرامون مسائل دینی مناظره کنیم! امام فرمودند: من به مسائل دینی بصیر و آگاهم و راه هدایت برایم روشن است و اگر تو جاهل و ناآگاهی برو و یاد بگیر. من کجا و جدل؟ و سپس افزود: شیطان است که آدمی را وسوسه می کند و می گوید، با مردم مباحثه و مناظره راه بینداز تا دیگران نپندارند که تو نادان و ضعیف هستی.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۵»

حدیث - ۱۰

عَنِ النَّبِیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قالَ: مَنْ تَرَک الْمِراءَ وَ هُوَ مُحِقٌّ بُنِیَ لَهُ بَیْتٌ فِی أعْلی الْجَنَّةِ وَ مَنْ تَرَک الْمِراءَ وَهُوَ مُبْطِلٌ یُبْنی لَهَ بَیْتٌ فِی رَبْضِ الْجَنَّةِ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: کسی که جدل را ترک کند گرچه حق با او باشد در برترین جای بهشت،قصری برای وی ساخته می شود و کسی که مراء را ترک کند در حالی که حق با او نباشد، در آغاز بهشت قصریبرایش بنا می گردد.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۷»

حدیث - ۱۱

عَنِ النَّبِیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قالَ: ذَرُوا الْمِراءَ فَاِنَّهُ لا تُفْهَمُ حِکمَتُهُ وَ لا تُؤْمَنُ فِتْنَتُهُ .

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: جدل را کنار بگذارید که از فتنه و سرانجام آن کسی ایمن نیست.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۷»

حدیث - ۱۲

قال الامام الحسینعليه‌السلام : سَئَلْتُ أَبِی عَنْ مَخْرَج رَسُولِ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فَقالَ: کانَ رَسُولَ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یَحْزَنُ لِسانَهُ إلاّ عَمّا یَعْنِیهِ قَدْ تَرَک نَفْسَهُ مِنْ ثَلاثٍ، الْمِراءِ وَ الْإکثارِ .

امام حسینعليه‌السلام فرمودند: از پدرم، درباره سیره پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم پرسیدم، پاسخ دادند: رسول الله، زبان خود را همیشه از گفتار بی معنی حفظ می کرد و خود را از سه چیز دور می داشت: مراء، پرحرفی، سخن پوچ و بی معنی، و نیز سه مسئله را ترک می کرد: هیچکس را مذمت نمی کرد، از کسی عیبجویی نمی نمود و در پی جمع آوری لغزش های این و آن نبود.

«مسند الامام الرضا، ج ۲، ص ۸۵»

حدیث - ۱۳

قالَ رَسُولُ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : یا عَلِیُّ رَأیْتُ عَلی بابِ الْجَنَّةِ مَکتُوباً أنتِ مُحَرَّمَّةٌ عَلی کلِّّ بَخِیلٍ وَ مُراءٍ وَ عاقٍ وَ نَمّامِ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: یا علی! بر درب بهشت نوشته شده است: تو (بهشت) بر بخیل و اهل مراء و عاق والدین و نمام (سخن چین) حرام می باشی.

«جامع الأخبار، ص ۹۸»

حدیث - ۱۴

عَنْ أَبِی الدَّرْدَاء قال: خَرَجَ عَلَیْنا رَسُولُ اللهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یَوْماً وَ نَحْنُ نَتَماری فِی شَیْءٍ فِی اَمْرِ الدِّینِ فَغَضِبَ عَلَیْنا غَضَباً شَدِیداً لم یَغْضِبْ مِثْلَهُ ثُمَّ قالَ: إِنَّما هَلَک مَنْ کانَ قَبلَکمْ بِهذا ذَرُوا الْمِراءَ .

ابی الدرداء می گوید: روزی ما پیرامون یکی از مسائل دینی مشغول مراء و جدل بودیم، پیامبر اکرم وارد شدند و با دیدن این حالت در میان ما آنچنان غضبناک شدند که سابقه نداشت و فرمودند:

مردم قبل از شما بر اثر مراء به هلاکت رسیدند و افزود: مراء و جدل را کنار بگذارید، زیرا اهل مراء زیانکارند، جدل را کنار بگذارید زیرا اهل جدل را در قیامت شفاعت نخواهند کرد، جدل را کنار بگذارید، زیرا من مسئول خانه هائی در بالا و آغاز و وسط بهشت هستم و کسی که مراء را ترک گوید گر چه حق با او باشد اسکان خواهم داد، مراء را کنار بگذارید، زیرا این عمل پس از نهی از بت پرستی اولین چیزی است که خداوند مرا از آن نهی کرده است.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۸»

حدیث - ۱۵

عَنِ النَّبِیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قالَ: لا یَسْتَکمِلُ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإیمانِ حَتّی یَدَعَ الْمِراءَ و إنْ کانَ مُحِقّاً.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: ایمان کسی کامل نمی گردد مگر آنکه مراء و جدل را ترک کند، گرچه حق با او باشد.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۷»

حدیث - ۱۶

عَنِ النَّبِیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قالَ: ذَرُوا الْمِراءَ فَاِنَّ اوّل ما نَهانِی عنه رَبِّی بَعْدَ عِبادَةِ الْأوْثانِ الْمِراءُ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: مراء را کنار بگذارید، زیرا اولین چیزی که بعد از بت پرستی پروردگارم مرامورد نهی قرار داد، مراء و جدل بود.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۸»

حدیث - ۱۷

قال الامام الصادقعليه‌السلام : المؤمنُ یداری و لا یماری.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: مؤمن مدارا می کند و جدال نمی کند.

«أعلام الدین، ص ۳۰۳»

حدیث - ۱۸

عَنْ أبِی عَبْدِاللهِعليه‌السلام قالَ: مَنْ یضْمِنْ لِی أرْبَعَةً بِأَرْبَعَةِ أبْیاتٍ فِی الْجَنَّةِ؟ مَنْ أنْفَقَ وَلَمْ یَخَفْ فَقْراً وَأنْصَفَالنَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ وَ أفشی السَّلامَ فِی الْعالِمِ وَتَرَک الْمِراءَ وَ إِنْ کانَ مُحِقّاً.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: کسی که انجام چهار چیز را برایم ضمانت کند، من نیز چهار خانه در بهشت برای او ضمانت می کنم: کسی که انفاق کند و از فقر نترسد، کسی که درباره دیگران انصاف روا دارد و کسی که در برابر عالم آشکارا سلام و اداء احترام کند و کسی که جدل را گرچه حق با او باشد ترک گوید.

«الخصال، ج ۱، ص ۲۲۳»

حدیث - ۱۹

قال الامام الصادقعليه‌السلام : الجهل فی الثلاث شدة المراء .

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: جهل در سه چیز است: (یکی از آنها) شدت مراء است.

«مستدرک الوسائل، ج ۱۲، ص ۲۸»

حدیث - ۲۰

قال الامام الصادقعليه‌السلام : سبعةٌ یفسدون اعمالهم، (سابعهم) الذی لا یزال یجادل اخاه مخاصما له.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: هفت نفر، اعمال خود را خراب می کنند، (هفتمین نفر)، کسی است که با برادر دینی خود جدل خصمانه می کند.

«الخصال، ج ۲، ص ۳۴۸»

حدیث - ۲۱

قال الامام الصادقعليه‌السلام : لا یُماری فِی أیِّ حالٍ کانَ إلاّ مَنْ کانَ جاهِلاً بِنَفْسِهِ وَ بِغَیْرِهِ مَحرُوماً مِنْ حَقائِقِ الدِّینِ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: به جدل نخواهد پرداخت مگر کسی که نسبت به خود و دیگران جاهل باشد و (اهل جدل) از درک حقایق دینی محروم خواهد ماند.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۴»

حدیث - ۲۲

قال الامام الصادقعليه‌السلام : الْمِراءُ داءٌ رَدِیٌّ وَ لَیْسَ لِلْإنْسانِ خَصْلَةٌ شَرٌّ مِنْهُ وَ هُوَ خُلُقُ إبْلِیسَ وَ نَسَبَتُهُ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: مراء بیماری پستی است و برای آدمی خصلتی بدتر از آن نیست و آن از اخلاق شیطان و پیروان او است.

«بحار الأنوار، ج ۲، ص ۱۳۴»

حدیث - ۲۳

عَن الامام علیعليه‌السلام قالَ: سَبَبُ الشَّحْناءِ کثْرَةُ الْمِراءِ.

أمیرالمؤمنینعليه‌السلام فرمودند: کثرت جدل و مراء، باعث بغض و کینه است.

«غرر الحکم، ح ۱۰۶۴۶»

جهل و عقل

حدیث - ۱

قال الامام الصادقعليه‌السلام : کَمالُ الاَدبِ وَ المُرؤَةٍ فی سَبع خِصالٍ اَلعَقلُ وَ الحِلمُ وَ الصَّبرُ وَ الرِّفقُ وَ الصّمت وَ حُسنُ الخُلقِ وَ المُداراةِ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: کمال ادب ومروّت در هفت خصلت است: عقل و برد باری و صبر و نرم خوئی و سکوت و حسن خلق و مدارا کردن.

«مستدرک الوسائل، ج ۹، ص ۳۸»

حدیث - ۲

قال الامام الصادقعليه‌السلام : الرِّیحُ الطَّیِّبَةُ تَشُدُّ اَلعَقلََ .

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: بوی خوش سبب زیاد شدن عقل می شود.

«مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۱۹»

حدیث - ۳

قال الامام الصادقعليه‌السلام : خَمسٌ مَن لم یَکُن فیه لم یکن فیه کثیرٌ مَستمِتعٌ قُلتُ وَ ما هِیَ قالَ اَلعقلُ وَ الاَدَبُ وَ الدِّینُ وَ الجُودُ وَ حُسنُ الخُلُقِ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: پنج چیز است که اگر کسی نداشته باشد بهره‌ی زیادی نمی برد. (راوی) گفت: آن پنج چیز است؟ امام فرمودند: عقل و ادب و دین و بخشش و حسن خلق.

«وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۲۰۸»

حدیث - ۴

قال الامام الصادقعليه‌السلام : اِنَّ الثَوابَ عَلَی قَدرِ العقلِ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: ثواب دادن به اندازه عقل (آدمی) است.

«وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۰»

حدیث - ۵

قال الامام الصادقعليه‌السلام : لَیسَ بَینَ الایمان وَ الکُفرِ الاَّ قِلَّةِ العقلِ

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: (فاصله ای) بین ایمان و کفر نیست مگر کمی عقل.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۲۸»

حدیث - ۶

قال الامام الصادقعليه‌السلام : اعْرفوُ اَلعَقلَ و جُندَةُ وَ الجَهلَ و جُندَهُ تَهتَدُوا .

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: عقل و لشکرش و (نیز) جهل و لشکرش را بشناسید تا هدایت شوید.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۲۱»

حدیث - ۷

قال الامام الصادقعليه‌السلام : العقلُ دَلیلُ المُؤمِنِ.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: عقل دلیل (و نشانه) مؤمن است.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۲۵»

حدیث - ۸

قال الامام الصادقعليه‌السلام : حُجَّةُ الله عَلَی العِباد النَّبی و الحُجَّةُ فیما بینَ العِبادِ و بینَ اللهِ العقل.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: پیامبر حجت خدا بر بندگانش است و عقل حجت بین بندگان و خداوند است.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۲۵»

حدیث - ۹

قال الامام الصادقعليه‌السلام : (العقل) ما عُبَدِ بِهِ الرّحمن و اکتُسِبَ بِهِ الجَنان .

امام صادقعليه‌السلام فرمودند: (عقل) چیزی است که به وسیله‌ی آن خدای بخشنده بندگی می شود و بهشت به واسطه‌ی آن بدست می آید.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۱۱»

حدیث - ۱۰

قال الامام الباقرعليه‌السلام : اَوحیَ اللهُ اِلیَ مُوسی علی نبینا و اله و علیه السّلام اَنَا اُؤَاخِذُ عِبادیِ عَلَی قَدرِ ما اعطیتم مِنَ العَقلِ.

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: خداوند به موسیعليه‌السلام وحی کرد که من بندگانم را به اندازه آن چه از عقل عطا کردم مؤاخذه می کنم.

«وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۴۱»

حدیث - ۱۱

قال الامام الباقرعليه‌السلام : لَمَّا خَلَقَ اللهُ العَقْلَ قالَ لَهُ اَقْبِلْ فَاَقبَلَ ثُمَّ قالَ لَهُ اَدبر فَاَدبَرَ فَقالَ وَ عزَّتیِ وَ جَلالی ما خَلَقتُ خلقاً اَحَسْنَ مِنکَ اِیّاکَ آمُرُ وَ ایّاکَ اَنهَی وَ ایّاکَ اُثِیبُ وَ ایّاکَ اُعاقِبُ.

امام باقرعليه‌السلام فرمودند: هنگامی که خداوند عقل را خلق کرد به او گفت: بیا جلو، (پس) جلو آمد؛ سپس گفت: برگرد، برگشت. سپس فرمودند: به عزّت و جلالم قسم مخلوقی بهتر از تو خلق نکردم، به خاطر تو امر می کنم و به خاطر تو نهی می کنم و به خاطر تو ثواب می دهم و به خاطر تو عقاب می کنم.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۲۶»

حدیث - ۱۲

قال الامام الکاظمعليه‌السلام : اِنَّ لِکُلِّ شَیٍِ دَلیلاً وَ دلیلُ العَقلِ التَّفَکُرُ وَ دلیلُ التَّفَکُّرِ الصّمت و لِکُلِّ شیٍ مطیَّةً وَ مَطیَّةَ العَقلِ التَّواضُعِ .

امام کاظمعليه‌السلام فرمودند: برای هر چیزی دلیل (و نشانه ای) وجود دارد و دلیل عقل تفکر است و دلیل تفکرسکوت است و برای هر چیزی مرکبی است و مرکب عقل تواضع است.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۱۵»

حدیث - ۱۳

قال الامام علیعليه‌السلام : حَبَطَ جَبرَئیلَ عَلَی آدَم علی نبینا و اله و علیه السّلام فَقالَ یا آدَمُ اِنّی اُمرتُ اَنْ اُخَیَّرَکَ واحِدَةً مِنْ ثلاثٍ فَاختِر واحِدَةٍ وَدَع اِثنتینِ، فَقَالَ لَهُ و ما تلک الثلاث، قالَ العَقلَُ وَ الحیاء و الدینُ .

امام علیعليه‌السلام فرمودند: جبرئیل بر آدمعليه‌السلام وارد شد و گفت: ای آدم من مامور شدم تو را بین سه چیز مخیر کنم؛ پس یکی از این سه را اختیار کن و دو تا را واگذار. آدمعليه‌السلام گفت: آن سه چیز چیست؟ جبرئیل گفت: عقل، حیاء و دین است. آدمعليه‌السلام گفت من عقل را اختیار می کنم. جبرئیل گفت: از حیاء و دین منصرف شده و رها کردی؟ حیاء و دین گفتند: ما مامور شدیم هر جا عقل باشد ما نیز با او باشیم. جبرئیل گفت: شأن شما همین است و عروج کرد.

«من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴۱۷»

حدیث - ۱۴

قال الامام علیعليه‌السلام : لا عُدَّةَ اَنفَعُ مِنَ العَقلِ وَ لا عَدُوٌّ اَضَرُّ مِنَ الجَهلِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: وسیله و ابزاری پر سودتر از عقل نیست و دشمنی پر ضررتر از جهل نیست.

«مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۰۶»

حدیث - ۱۵

قال الامام علیعليه‌السلام : اَلْجَمَالُ فی اللِّسانِ وَ الکَمَالُ فی اَلعَقلِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: جمال و زیبایی در زبان و کمال در عقل است.

«مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۰۶»

حدیث - ۱۶

قال الامام علیعليه‌السلام : اَلْحِلمُ غَفلاءُ ساتِرِ وَ العَقلُ حِسامُ باتِرِ فَاسُترِ خَلَل خُلقِکَ بِحِلمکَ و قاتِل هَواکَ بِعقلِکَ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: بردباری پرده‌ی پوشیده ای است و عقل شمشیر برنده ای است. پس لغزش هایاخلاقی خود را به واسطه‌ی حلم و برد باریت بپوشان و به وسیله‌ی عقلت، هوا و هوست را از بین ببر.

«بحارالانوار، ج ۱، ص ۹۵»

حدیث - ۱۷

قال الامام علیعليه‌السلام : هِمَّةُ العَقلِ تَرکُ الذُّنُوبِ وَ اصلاحُ العُیُوبِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: همت عقل ترک گناهان و اصلاح عیب ها است.

«بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۶۱»

حدیث - ۱۸

قال الامام علی النقیعليه‌السلام : حُسنُ الصُّورَةِ جَمالُ ظاهرٍ وَ حُسنُ العَقلِ جَمالُ باطِنٍ.

امام علی النقیعليه‌السلام فرمودند: صورت نیکو جمال (و زیبایی) ظاهر و عقل نیک جمال باطن است.

«اعلام الدین، ص ۳۱»

حدیث - ۱۹

قال الامام الرضاعليه‌السلام : العَقلُ تُعرَفُ بِهِ الصّادِقِ عَلَی اللهِ فَتصَدِّقُهُ وَ الکاذِبُ عَلَی اللهِ فَتکَذِّبُهُ

امام رضاعليه‌السلام فرمودند: به سبب عقل آن کس که بر خداوند صداقت دارد شناخته می شود و در نتیجه عقل تصدیقش می کند و نیز به واسطه‌ی عقل غیر صادق بر خداوند شناخته می شود و در نتیجه عقل تکذیبش می کند.

«مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۰۲»

حدیث - ۲۰

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اَلعقلُ نُورٌ فی القَلبِ یفرقُ بِهِ بَینَ الحَقِّ وَ الباطِلِ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: عقل نوری در قلب است که به سبب آن بین حق و باطل فرق گذاشته می شود.

«ارشاد القلوب، ج ۱، ص ۱۹۸»

حدیث - ۲۱

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اَوَّلُ ما خَلَقَ الله اَلعَقلَ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: اول چیزی که خداوند خلق کرد عقل است.

«بحارالانوار، ج ۱، ص ۹۷»

حدیث - ۲۲

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : سَیِّدُ الاَعمَالِ فِی الدَّارینِ العَقلُ وَ لِکُلِّ شَئٍ دِعامَةُ وَ دِعامَة المُؤمِنِ عَقلُهُ فَبِقَدَرِ عَقْلُهُ تَکُونُ عِبادَتِهِ لِرَبِّهِ.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: آقای اعمال در دنیا و آخرت عقل است و برای هر چیزی پشتیبانی است و پشتیبان مؤمن عقل او است. پس انسان به اندازه‌ی عقلش، عبادت و بندگی پروردگارش را می کند.

«بحارالانوار، ج ۱، ص ۹۶»

حدیث - ۲۳

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : لِکُلِّ شئٍ آلَةٌ وَ عُدَّهٌ وَ آلَةُ المؤمِنِ وَ عُدَّتُهُ العَقلُ .

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: برای هر چیزی وسیله و ابزاری است و وسیله و ابزار مؤمن عقل است .

«مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۰۶»

حدیث - ۲۴

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : رِأسُ العَقلِ بَعدَ الدِّینِ التَّودُّدِ النّاسِ وَ اصطِناعِ الخَیرِ اِلی کُلِّ بَرِّ وَ فاجِرٍ

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: اساس عقل بعد از دین، دوستی با مردم و امر به خیر و نیکی به هر انسان خوب و بد است.

«مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۳۵۳»

حدیث - ۲۵

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اِنَّ اللهَ یُحِبُ البَصَرِ النَّافِذِ عِندِ مَجیءِ الشَّهواتِ وِ العقلِ اِلکامِلِ عِندَ نُزُولِ الشُّبهَاتِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: خداوند تیز بینی و تیز هوشی را به هنگام ظهور شهوات دوست می دارد و نیزعقل کامل را به هنگام نازل شدن شبهات دوست می دارد .

«مستدرک الوسائل، ج ۸، ص ۲۹۷»

حدیث - ۲۶

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : قَوامُ المَرءِ عَقلُهُ وَ لا دینَ لِمَن لا عَقلَ لَهُ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: پایداری انسان به عقل او است و کسی که عقل ندارد دینی برای او نیست،(دین ندارد).

«مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۰۸»

حدیث - ۲۷

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اِذا اَتَّم العَقلُ نَقَصَ الکَلامِ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: وقتی عقل کامل شود، سخن گفتن کم می شود.

«وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۹۲»

حدیث - ۲۸

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اَلتَّوَدُّدُ اِلی النّاسِ نِصفُ العَقلِ.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: دوستی با مردم نصف عقل است.

«اصول کافی، ج ۲، ص ۶۴۳»

حدیث - ۲۹

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : یا عَلِیَّ لا فَقْرَ اَشَدُّ مِنَ الجَهلِ و لا مالَ اَعودُ مِنَ العقل.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: ای علی هیچ فقری بدتر از جهل و هیچ مالی پر سودتر از عقل نیست.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۲۵»

حدیث - ۳۰

پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: خداوند قسم نخورده است برای بندگانش به چیزی که برتر از عقل باشد.

«اصول کافی، ج ۱، ص ۱۲»

حدیث - ۳۱

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : (اَلعَقلُ) اَلعَمَلُ بِطاعَةِ اللهِ وَ اِنَّ العُمَّالَ بِطاعَةِ اللهِ هُمُ اَلعُقلاء.

پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: (عقل) عمل به طاعت (و دستورات) خداوند است و عمل کنندگان به طاعت خداوند، همان عقلاء هستند.

«بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۳۱»

حدیث - ۳۲

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : قُسِّمَ العَقلُ عَلی ثَلالَةِ اَجزاء فَمَن کانَت فیه کَمُلَ عَقلُهُ وَ مَن لم تَکُن فیهِ فَلا عَقلَ لَهُ: حُسنُ المَعرِفَةِ بِاللهِ عَزَّوَجلَّ وَ حُسنُ الطّاعَةِ لَهُ وَ حُسنُ الصَّبرِ عَلی اَمرِهِ.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: عقل بر سه قسم تقسیم شده است، هر کسی آن سه را دارا باشد عقل او کامل است و هر کس آن سه را نداشته باشد عقل ندارد: ۱. شناخت خوب نسبت به خداوند عزّوجل. ۲. خوب اطاعت کردن از خداوند. ۳. خوب صبر کردن بر امرش.

«بحارالانوار، ج ۱، ص ۱۰۶»

حدیث - ۳۳

قال الامام العسکریعليه‌السلام : الجهْلُ خَصْمٌ.

امام حسن عسکریعليه‌السلام فرمودند: نادانی دشمن (انسان) است.

«الدرة الباهرة، ص ۴۴»

حدیث - ۳۴

قال الامام الکاظمعليه‌السلام : تَعَجُّبُ الجاهِلِ مِنَ الْعَاقِلِ أَکْثَرُ مِنْ تَعَجُّبِ الْعَاقِلِ مِنَ الجاهِلِ.

امام کاظمعليه‌السلام فرمودند: شگفتی نادان از خردمند، بیشتر از شگفتی خردمند از نادان است.

«بحار الانوار، ج ۷۸، ص ۳۲۶»

حدیث - ۳۵

قال الامام الهادیعليه‌السلام : الجاهِلُ أسِیرُ لِسَانِهِ.

امام هادیعليه‌السلام فرمودند: نادان، اسیر زبان خود است.

«غرر الحکم، ح ۴۱»

حدیث - ۳۶

قال الامام علیعليه‌السلام : لِلْجَاهِلِ فی کُلِّ حَالَةٍ خُسْرَانٌ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: نادان در همه حال بازنده و زیانکار است.

«غرر الحکم، ح ۷۳۲۹»

حدیث - ۳۷

قال الامام علیعليه‌السلام : طَاعَةُ الجَهُولِ تَدُلُّ عَلَی الجَهْلِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: فرمان بردن از نادان، نشانگر نادانی است.

«غرر الحکم، ح ۵۹۸۸»

حدیث - ۳۸

قال الامام علیعليه‌السلام : لا تَرَی الجاهِلَ إِلا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرَّطاً.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: هرگز نادانی را نمی‌یابی جز آن که در کارهایش یا افراط می‌کند یا تفریط.

«نهج البلاغة، حکمت ۷۰»

حدیث - ۳۹

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ یَمِیْلُ إِلی شِکْلِهِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: نادان، به همتای خود گرایش دارد.

«غرر الحکم، ح ۳۲۷»

حدیث - ۴۰

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ مَنْ اِنْخَدَعَ لِهَوَاهُ وَ غُرُورِهِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: نادان کسی است که فریب هوی و هوس و غرور خود را بخورد.

«غرر الحکم، ح ۱۲۸۵»

حدیث - ۴۱

قال الامام علیعليه‌السلام : العَالِمُ یَنْظُرُ بِقَلْبِهِ وَ خَاطِرِهِ، الجاهِلُ یَنْظُرُ بِعَیْنِهِ وَ نَاظِرِِهُ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: عالم با دل و اندیشه خود می‌نگرد و نادان با چشم و دیده خود.

«غرر الحکم، ح ۱۲۴۱»

حدیث - ۴۲

قال الامام علیعليه‌السلام : العَاقِلُ یَعْتَمِدُ عَلَی عَمَلِهِ، الجاهِلُ یَعْتَمِدُ عَلَی أَمَلِهِ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: خردمند به عمل خود تکیه می‌کند و نادان به آرزوی خود.

«غرر الحکم، ح ۱۲۴۰»

حدیث - ۴۳

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ یَسْتَوْحِشُ مِمَّا یَأنِسُ بِهِ الحَکِیمُ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: آدم نادان از آنچه آدم دانا و حکیم با آن انس می‌گیرد، می‌گریزد.

«غرر الحکم، ح ۱۷۷۲»

حدیث - ۴۴

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ صَخْرَةٌ لا یَنْفَجِرُ مَاؤُهَا و شَجَرَةٌ لا یَخْضَرُ عَوْدُهَا، وَ أَرْضٌ لا یَظْهَرُ عُشْبُهَا.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: نادان صخره‌ای است که چشمه‌ای از آن نمی‌جوشد، درختی است که شاخه‌اش سبز نمی‌شود و زمینی است که سبزه‌اش نمی‌روید.

«غرر الحکم، ح ۲۰۸۱»

حدیث - ۴۵

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ کَزَلَّةِ الْعَالِمِ صَوَابُهُ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: کار درست آدم نادان، مانند لغزش عالم است.

«غرر الحکم، ح ۱۱۶۲»

حدیث - ۴۶

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ لا یَرْتَدِعُ و بِالمَوْعِظَةِ لا یَنْتَفِعُ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: آدم نادان، نصیحت بردار نیست و پند و اندرز در او کارگر نمی‌افتد.

«غرر الحکم، ح ۱۷۲۹»

حدیث - ۴۷

قال الامام علیعليه‌السلام : الجاهِلُ لا یَعْرِفُ تَقْصِیرَهُ و لا یَقْبَلُ مَنِ النَّصِیح لَهُ.

امام علیعليه‌السلام فرمودند: نادان به عیب و تقصیر خود آگاه نیست و نصیحت خیر خواه خود را (هم) نمی‌پذیرد.

«غرر الحکم، ح ۱۸۰۹»