شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

ه ) نماز جماعت آیت الله مرعشی نجفی رحمه‌الله در حرم مطهر فاطمه معصومه عليها‌السلام

حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفیرحمه‌الله دارای برنامه سحر ویژه ای بود. در یکی از یادداشت های ایشان آمده است: «هنگامی که در قم سکونت کردم (۱۳۳۴ ه ق)، صبح ها در حرم حضرت معصومهعليها‌السلام اقامه نماز جماعت نمی شد و من تنها کسی بودم که این سنت را در آنجا رواج دادم و از شصت سال پیش به این طرف صبح زود و پیش از باز شدن درهای حرم مطهر، زودتر از دیگران می رفتم و منتظر می ایستادم. این انتظار گاهی یک ساعت پیش از طلوع فجر بود تا خدام درها را باز کنند. تابستان و زمستان نداشت. در زمستان ها، هنگامی که برف همه جا را می پوشاند، بیلچه ای کوچک به دست می گرفتم و راه خود را به طرف صحن باز می کردم تا خود را به حرم مطهر برسانم. در آغاز، خود به تنهایی نماز می خواندم تا پس از مدتی یک نفر به من اقتدا کرد و پس از آن کم کم افراد دیگر اقتدا کردند و به این ترتیب، نماز جماعت را در حرم مطهر آغاز کردم و تا امروز که شصت سال از آن تاریخ می گذرد، ادامه دارد. آهسته آهسته ظهرها و شب ها نیز اضافه شد و از آن پس، روزی سه بار در مسجد بالاسر حضرت معصومهعليها‌السلام و صحن شریف نماز می خواندم».(۱)

و) سحرخیزی شیخ مفید رحمه الله

شیخ مفید از بزرگانی است که تاریخ کمتر مانند او را دیده است. او شیخ و معتمد حضرت ولی عصر امام زمان(عج) بود.(۲) در احوال این بزرگ مرد تاریخ آورده اند که شب ها کم می خوابید و باقی شب را به نماز و یا مطالعه، تدریس یا تلاوت قرآن مجید می گذراند.(۳)

(حافظ)

ز) سحرخیزی آیت الله العظمی بروجردی رحمه‌الله ، زعیم بزرگ عالم تشیع

بی شک یکی از اسرار موفقیت این عالم وارسته و فقیه بزرگ، سحرخیزی ایشان است. او همیشه دو ساعت پیش از اذان صبح، از بستر برمی خاست و وضو می گرفت و نماز می خواند. سپس در آن دل شب مدتی مطالعه می کرد. آن گاه نماز صبح را در اول وقت به جا می آورد و پس از تعقیبات نماز و

___________________________________

۱- علی رفیعی علامه و دشتی، شهاب شریعت، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی رحمه الله، چ ۱، ۱۳۷۳، ص ۲۸۲.

۲- محمد تنکابنی، قصص العلماء، تهران، کتاب فروشی علمیه اسلامیه [ بی تا ] ، ص ۳۹۹.

۳- نک: ابن العماد، شذرات الذهب، بیروت، دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ ه ق، ج ۳، ص ۲۰۰.

قرائت قرآن، دوباره مشغول مطالعه کتاب های مختلف می شد.(۱)

ح) نیایش شیخ جعفر کاشف الغطاء رحمه‌الله

درباره این فقیه نامدار آورده اند: «شیخ در عبادت و صفای باطن و حالت تضرع و زاری به درگاه حضرت باری و تهجد و سحرخیزی و دعا و مناجات، یکی از اوتاد روزگار بود و تا سرحد قدرت نمی گذاشت عملی مستحبی از او فوت شود».(۲)

فرزند ایشان شیخ حسن در این باره می گوید: «شیخ کبیر شب ها پس از اندکی خواب، برمی خاست و تا وقت نماز شب به مطالعه می پرداخت. بعد به نماز و تضرع و مناجات مشغول می شد تا سپیده صبح».(۳)

ط) سحر بهجت عارفان

حضرت آیت الله بهجت، یکی از اولیای الهی است که زندگی مبارک ایشان از ابعاد گوناگون می تواند برای مردم الگو و سرمشق باشد. آیت الله مصباح یزدی درباره استادش چنین می گوید: «بیش از چهل سال است که ایشان را می شناسم. برنامه ایشان این بوده که هر روز صبح به حرم می روند. حدود چهل سال قبل یک برنامه روزانه داشتند که به حرم مشرف می شدند تا اوایل آفتاب و هر روز نماز جعفر و عبادتی دیگر در حرم حضرت

________________________________

۱- علی دوانی، زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی، قم، چاپ خانه حکمت، ۱۳۴۰، ص ۱۰۱.

۲- وحید بهبهانی، ص ۱۹۵.

۳- زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، صص ۱۵۵ _ ۱۵۷.

معصومهعليها‌السلام انجام می دادند».(۱)

آیت الله شیخ جواد کربلایی به گونه ای دیگر به موضوع سحرخیزی در زندگانی ایشان اشاره می کند. او می گوید:

جناب آیت الله بهجت در جدیت در نماز شب و گریه کردن در نیمه شب، مخصوصا شب های جمعه کوشا بودند. یکی از علما و مشاهیر به من فرمودند که شب جمعه در مدرسه سیدرحمه‌الله در نجف اشرف در نیمه شب بنده شنیدم با صدای حزین و ناله و گریه در حالی که سر به سجده گذاشته بود مکررا به حق تعالی عرضه می داشت: «الهی مَن لی غَیرُک، اسئَلُه کَشفَ ضُرّی و النَّظَر فی اَمری».(۲)

(مولوی)

___________________________________

۱- حسین علی عرب، حقیقت شرق، قم، زلال کوثر، ۱۳۸۱، ص ۴۰.

۲- رضا باقی زاده گیلانی، برگی از دفتر آفتاب، قم، دفتر نشر مشهور، ۱۳۷۸، ص ۵۰.

ی) حکیم الهی قمشه ای رحمه‌الله ، غرق تماشای حیرت

این عارف به حق پیوسته، در سحرگاهان، حالاتی روحانی با معبود خویش داشت. ایشان پس از برخاستن در سحر و انجام نوافل سحرگاهی، چشم به ستارگان و آسمان می دوخت و به تأمل فرو می رفت. ایشان می فرمود: «آسمان رمزی از عالم بی نهایت و موجب اتصال روح به لامکان می شود».

همسر ایشان طیبه الهی (قربتی) نقل می کند: «(ایشان) نیمه شب از خواب برمی خاست و پس از نوافل و نماز شب در صحن خانه قدم می زد و به سیارات و ستارگان آسمان چشم می دوخت و از شگفتی های جهان هستی لذت می برد».(۱)

استاد حسن زاده آملی که از شاگردان نزدیک این حکیم الهی است، درباره ایشان می نویسد: «به خلوت شب و بیداری سحر و گفت وگوی با ماه و ستارگان بسیار انس داشت و قسمت اعظم غزلیاتش در این موضوع است...». در نغمه الهی چهل و چهار بیت درباره شب آورده که چشم شب نشینان بساط قرب دوست بدان روشن می گردد. مطلعش این است:

__________________________________

۱- گروهی از نویسندگان، ستارگان حرم، قم، آستانه مقدسه، زائر، ۱۳۸۱، ج ۲، ص ۱۵۳.

۲- حسن حسن زاده آملی، نامه ها، برنامه ها، قم، قیام، ۱۳۷۳، ص ۸۲

این استاد بزرگ نه تنها خود سحر خیز بود، بلکه دیگران را در گفته ها و سروده هایش به سحرخیزی و شب زنده داری تشویق می کرد. مانند این بیت ها:

(حکیم الهی قمشه ای)

این عارف دل سوخته بر این باور بود که سحر آغاز غلبه نور بر ظلمت است. ازاین رو، رمز امید و ایمان خواهد بود. لذا در سروده ای می گوید:

ک)سید محمدحسن الهی طباطبایی رحمه‌الله وعلامه سیدمحمدحسین طباطبایی رحمه‌الله

این دو برادر بزرگوار در تمام مراحل زندگی و در تمام منازل علمی و کمالات عرفانی با هم بودند و در سختی ها و امور عادی، دو یار مهربان و دل سوز برای هم به شمار می رفتند. گویی این دو یک جان در دوقالب بودند.

این دو بزرگوار در طول اقامت در نجف اشرف، سحرگاهان برنامه ویژه ای داشتند. همسر علامه طباطبایی در این باره می گوید: «حاج آقا بعد از وضو گرفتن و نماز شب خواندن، نمی خوابیدند. می گفتند بین دو نماز نماز شب و نماز صبح نباید خوابید. در این فاصله ایشان و برادرشان سید محمدحسن الهی که هم درسشان بودند، می نشستند و باهم تمرین خط درشت می کردند و بعد از نماز صبح هم به مباحثه می پرداختند».(۱)

مرحوم محمدحسن الهی طباطبایی از سحرخیزان زمان خویش بود. ایشان در اثر این شب زنده داری ها و سحرخیزی ها به همراه سلوک روحانی و توسل به پیشگاه خاندان عصمت و طهارتعليهم‌السلام ، به ویژه امیرالمؤمنین علیعليه‌السلام ، به کمالات معنوی دست یافته بود و روزنه هایی نورانی برایش فراهم گشته بود. علامه طباطبایی نقل می کند: «در نجف اشرف همراه سید محمدحسن، تحت تربیت اخلاقی مرحوم حاج میرزا علی آقای قاضی بودیم. سحرگاهی بر بالای بام بر سجاده عبادت نشسته بودم. در این هنگام، خواب سبکی به من دست داد و مشاهده کردم دو نفر مقابلم قرار گرفته اند. یکی از آنها حضرت ادریسعليه‌السلام و دیگری برادر ارجمندم حاج سید محمد حسن الهی بود. حضرت ادریسعليه‌السلام با من به مذاکره و سخن گفتن مشغول شدند، ولی به گونه ای که ایشان القای کلام می کردند، سخنانشان توسط کلام اخوی شنیده می شد».(۱)

________________________________

۱- غلام رضا گلی زواره، جرعه های جان بخش: فرازهایی از زندگی علامه طباطبایی رحمه الله، قم، انتشارات حضور، ۱۳۷۵، چ ۱، ص ۳۵۶.

ل) محمدتقی مصباح یزدی

آیت الله مصباح یزدی فیلسوف فرزانه و اسلام شناس ارزشمندی است که سعادت شاگردی و خوشه چینی از خرمن دانش برجسته ترین استادان حوزه علمیه قم را داشته است. ایشان با پشتکاری خود توانسته اند پایگاه محکمی برای اسلام در برابر انحرافات و کج وری ها باشند. فرزند ایشان می گوید: «حاج آقا درباره دوران تحصیل خویش در قم تعریف می کرد که ما یک ساعت قبل از اذان صبح بیدار می شدیم و قبل از اذان صبح یک مباحثه می کردیم. درس های ما از اول صبح شروع می شد و لحظه ای از وقت خود را هدر نمی دادیم».(۲)

م) آیت الله العظمی میرزا هاشم آملی رحمه‌الله

این فقیه و اصولی بزرگوار، یکی از ستارگان درخشان دانش و تقوا بود. ایشان با استفاده بهینه از اوقات خویش توانست قله های علم و اجتهاد را فتح کند. فرزند ایشان، جناب حجت الاسلام آقای صادق لاریجانی می گوید: «معظم له در امور درسی و زندگی و برنامه خواب و فعالیت روزانه شان منظم بودند. ایشان همیشه شب ها زودتر از دیگران می خوابید و سحرها که بیدار می شد تا ظهر نمی خوابید. پس از نماز صبح شروع به مطالعه می کرد و پس از

___________________________________

۱- محمدحسین حسینی طهرانی، رساله لب اللباب در سیر سلوک اولی الالباب، مشهد مقدس، انتشارات علامه طباطبایی رحمه الله، چ ۷، ۱۴۱۷ ه ق، ۲- حقیقت شرق، ص ۲۶.

صرف صبحانه آماده تدریس می شد و پس از آن، به پاسخ گویی استفتائات و جواب مراجعان می پرداخت. ایشان از شب نشینی های رایج بین مردم خیلی پرهیز می کرد...»(۱)

ن) آیت الله نایینی رحمه‌الله ، گوهر کویر

این فقیه مبارز از فرزانگان تاریخ شیعه است. ایشان منظم ترین و جامع ترین تحلیل اصولی و توجیه شرعی را درباره حکومت نوشت تا براساس آن بتوان تشکیلاتی را به جای دستگاه استبداد پدید آورد.

ایشان به تهذیب نفس و پرهیزگاری اهتمام می ورزید. او سحرها برخاسته و به نماز شب می پرداخت. خواندن نماز شب و شب زنده داری از نخستین شرایط حضور در محضر ایشان بود و به این امر اهتمام وافر داشت به سبب همین رفتارهای معنوی بود که این فقیه نامدار در طول حیات پربارش سبب برکات زیادی گشت و شاگردانی مانند علامه طباطبایی را تربیت کرد.

یکی از عالمان معاصر که چند سالی در نجف اشرف در خدمت آیت الله نایینی بوده است، از قول پدرش نقل می کند: «گاهی یک ساعت به اذان صبح مانده می رفتم به حرم، هنوز درب را باز نکرده بودند، اما مرحوم نایینی پشت در مشغول نماز و دعا بودند و بعد از این برنامه عبادی عرفانی به منزل برمی گشت تا به درس و بحث خود برسد. حتی در اواخر عمر که سخت بیمار بود، دو ساعت مانده به اذان صبح از خواب برمی خاست و مشغول

__________________________________

۱- مرکز تحقیقات مدرسه ولی عصرعج، آموزگار جاوید، به اهتمام: صادق لاریجانی، قم، مرصاد، ۱۳۷۸، ص ۲۵؛ مجله نور علم، دور پنجم، ش ۴ و ۵، اسفند ۱۳۷۲، ص ۲۰۷.

تهجد می شدند و ضمن راز و نیاز با صدای بلند و سوز خاصی می گریستند».(۱)

(حافظ)

__________________________________

۱- مجله حوزه، ش ۳۰، ص ۵۰.

فصل دوم: برکت های سحرخیزی

اشاره

هر برنامه، دارای فوایدی است، که انسان به امید رسیدن به آنها، تمام سختی های راه را تحمل می کند. هر چه شفافیت و روشنی نتایج یک برنامه، بیشتر باشد، دلگرمی و اهتمام فرد به آن برنامه نیز بیشتر می گردد. به بیان دیگر، بین اهتمام به برنامه و روشنی نتیجه برنامه، رابطه برقرار است. ازاین رو، شایسته است در اینجا به این امر همت گماشته و به جست وجوی آثار و برکات سحرخیزی در بعدهای گوناگون بپردازیم. پیش از آن، بیان چند مطلب از باب یادآوری خالی از لطف نیست:

۱ - بررسی دقیق و بیان تمام آثار و برکات سحرخیزی در ابعاد مختلف، کاری تخصصی است که همت متخصصان هر زمینه را می طلبد. در این نوشتار، تنها به برخی از این آثار اشاره شده است.

۲ - مراد از سحرخیزی، تنها شب زنده داری و تهجد نیست، بلکه فراتر از این مسائل است. به نظر می رسد پی آمدهای شب زنده داری نیز بخشی از برکات سحرخیزی است. مراد از سحرخیزی در این نوشتار، بیدار بودن در سحر شرعی و ما بین الطلوعین است.

آثار سحرخیزی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

الف) آثار و نتایجی که سحرخیزی تنها، برای تحقق آنها کافی است و به وجود عامل دیگری نیاز نیست.

ب) آثار و نتایجی که برای تحقق آنها، افزون بر سحرخیزی، وجود عامل دیگری نیز ضروری است؛ به گونه ای که اگر یکی از این دو عامل نباشد، آن اثر با آن ویژگی ظاهر نمی شود.

در این بخش، به تبیین هر دو نوع آثار می پردازیم.

۱ - آثار معنوی

اشاره

آثار معنوی سحرخیزی بسیار فراوان است. ادعای گزافی نیست اگر بگوییم بیشتر این آثار و برکات، با واسطه، بر سحرخیزی مترتب می گردد. در اینجا، به برخی از این آثار اشاره می کنیم.

الف) قرب به ذات حق

چشم پوشیدن از دنیا، اگرچه هنر است، ولی چشم پوشیدن از دنیا و آخرت و تنها برای خدا زندگی کردن، هنرمندانه تر است. به گفته شاعر:

به راستی چگونه می توان دنیا و آخرت را به نگاهی، یک جا فروخت و در گذرگاه عشق گام برداشت؟ با کدامین مرکب می توان به سوی ذات اقدس اله، سیر و سلوک کرد؟ پاسخ این پرسش را می توان از کلام نورانی امام حسن عسکریعليه‌السلام دریافت که می فرماید:

رسیدن به خداوند عزوجل، سفری است که طی نمی شود، مگر به وسیله

مرکب شب.(۱)

با توجه به این کلام نورانی، روشن می شود که رسیدن به مبدأ آفرینش را می توان از آثار و برکات با واسطه سحرخیزی دانست؛ زیرا سیر و سلوک الهی سفری است که مرکب روز، توان گذراندن آن را ندارد. مرکبی که برای رسیدن به خالق هستی مطمئن تر است، فقط سحرخیزی و شب زنده داری است.

ب) افزایش تقوا و روحیه بندگی

در سحرگاهان، آن گاه که پرده سیاه رنگ شب، بر پیکر طبیعت کشیده شده و آرامش، در رگ های هستی جاری است، زمینه مناسبی است تا انسان با محبوب واقعی خویش خلوت کند و در دل تاریکی، استغفار کند و راز و نیاز به درگاه او برد. بنابر گفته قرآن، نیایش سحرگاهی و راز و نیاز با محبوب در دل شب، تأثیر عمیق تری از لحظه های دیگر، بر پرورش روح و جان دارد و دوام اثر آن نیز بسیار بیشتر است. پروردگار متعال در سوره مزمل می فرماید:

( إِنَّ ناشِئَهَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئًا وَ أَقْوَمُ قیلاً ) به یقین، برخاستن شب، رنجش بیشتر و گفتار (در آن هنگام) راستین تر است». (مزمل: ۶)

___________________________

۱- محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، لبنان، ۱۴۰۳ ه ق، چ ۲، ج ۷۵، ص ۳۸؛ شیخ عباس قمی، الانوار البهیه فی تواریخ الحجج الالهیه، قم، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۷ ه ق، چ ۱، ص ۳۱۹.

حکیم الهی قمشه ای

ازاین رو، افزایش تقوا و کسب روحیه بندگی یکی از برکات سحرخیزی است که بر سحرخیزی همراه با نیایش بار می شود؛ چرا که روح انسان در آن هنگام از زمان، برخلاف روز، فراغت خاطر بیشتری برای نیایش و ذکر و فکر دارد.

ج) انس با قرآن مجید

قرآن بهار دل ها، شفای دردها، سرچشمه دانش ها، زداینده تیرگی ها و اساس تفکر ماست. قرآن مشعل فروزانی است که در تاریکی های زندگی بشر، انسان های سرگشته را به مقصد اعلی رهنمون می سازد:( کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ ) کتابی است که آن را به سوی تو فرود آوردیم تا مردم را به اذن پروردگارشان از تاریکی ها به سوی روشنایی بیرون آوری». (ابراهیم: ۱)

بی شک، سحر مناسب ترین زمان برای به دست گرفتن این مشعل فروزان است. در سحر، دل تفتیده انسان از چشمه سار زلال آموزه های قرآنی نسبت به زمان های دیگر سیراب تر می شود و از معارف آن بیشتر بهره مند می گردد. پروردگار سبحان نیز از پیامبرش می خواهد که در نیمه شب، آن گاه که مردم در خوابند، برخاسته و کویر تشنه وجودش را با تلاوت آیات قرآن سیراب کند:( یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلاّ قَلیلاً... وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلاً ) ای جامه به خویشتن فرو پیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی، و قرآن را شمرده شمرده بخوان». (مزمّل: ۴)

ازاین رو، پرهیزکاران و شوریده دلان، از پیامبر خویش سرمشق گرفته و به فرموده علیعليه‌السلام شب هنگام به پا می خیزند و آیات قرآن را با تأمل می خوانند و جان هایشان را با خواندن آن زنده می سازند و داروی درد و بیماری شان را در آن می جویند.(۱)

___________________________

۱- نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳.

د) استجابت دعا

دعا، پاسخی است به ندای سروش غیبی و استجابت دعا وعده ای است تضمین شده از سوی ذات پروردگار سبحان:( ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ ) بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را». یکی از آثار با واسطه سحرخیزی، استجابت دعا است. بی تردید، بنده ای که سحرگاهان، خالصانه، از بستر گرم و نرم خواب برخاسته و با معبود خویش به نیایش بپردازد و دستان دعای خویش را به سوی درهای باز شده آسمان دراز کند، دعایش به استجابت می رسد.

بر پایه کلام پیشوایان دینی، «سحر»، بهترین وقت دعا کردن است. حضرت رسولصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم می فرماید: «بهترین وقت دعا، سحر است».(۱)

از سوی دیگر، در روایات آمده است در سحرگاهان از سحر تا طلوع فجر درهای آسمان گشوده و آرزوهای بزرگ مستجاب است. امام در این زمینه می فرماید:

در سحر تا طلوع خورشید، دعا کن؛ زیرا درهای آسمان باز است و بادها می وزند و روزی ها در آن تقسیم می گردد و حوائج بزرگ در آن مستجاب است.(۲)

_______________________________

۱- بحارالانوار، ج ۱۳، ص۳۸۹ و ج۱۲، ص۲۶۶؛ نک: اصول کافی، ج ۲، ص ۴۷۷؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص ۶۸

۲- بحارالانوار، ج ۸۴ ، ص ۱۶۵.

(ابوسعید ابوالخیر)

امام صادقعليه‌السلام در این زمینه، می فرماید: «در هر شبی ساعتی است که هر بنده مسلمان، نماز نمی خواند و دعا نمی کند، مگر اینکه دعایش به استجابت می رسد». راوی از ایشان می پرسد آن کدامین ساعت از شب است و امام در پاسخ می فرماید: «هنگامی که شب از نیمه گذشت».(۱)

امام صادقعليه‌السلام در تفسیر آیه( سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي ) (یوسف: ۹۸) چنین می فرماید:

هنگامی که فرزندان [حضرت یعقوبعليه‌السلام ] از کار خود پشیمان گشتند و از پدر خویش خواستند که برایشان نزد پروردگار متعال طلب بخشش نماید، حضرت یعقوبعليه‌السلام طلب بخشش را به وقت سحر موکول کرد.(۲)

__________________________________

۱- یعقوب ابن اسحاق کلینی، اصول کافی، تعلیقات: علی اکبر غفاری، طهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۹ ه ق، چ ۲، ج ۲، ص ۴۷۸؛ تهذیب الاحکام، تحقیق: سیدحسن خراسانی و شیخ محمد آخوندی، ج ۲، ص ۱۱۷؛ حر عاملی، وسائل الشیعه، تحقیق، محمدرضا حسینی جلالی، قم، مؤسسه آل البیت، ۱۴۱۴ ه ق، چ ۲، ج ۷، ص ۶۹ ؛ بحارالانوار، ج ۸۴ ، ص ۱۶۷.

۲- بحارالانوار، ج ۸۴ ، ص ۱۶۴.

۲ - آثار روحی و روانی

اشاره

با پیشرفت سریع علم و تکنولوژی، هر روز نظاره گر پژوهش های گسترده ای هستیم که در زمینه فواید سحرخیزی و آثار آن بر جسم و روان آدمی است. سحرخیزی آثار روحی و روانی با واسطه و بی واسطه فراوانی دارد که برخی از آنها به قرار زیر است:

الف) تقویت اراده و مقاومت

یکی از بهترین لذت های این دنیا، لذت خوابیدن است و یکی از شیرین ترین خواب ها، خواب نوشین بامدادی است. بی تردید، چشم پوشی از این لذت شیرین، کاری است دشوار و به اراده ای سستی ناپذیر و عزمی پولادین نیاز دارد. یکی از مهم ترین پی آمدهای روانی سحرخیزی آن است که فرد احساس می کند آن قدر توانا و با اراده است که می تواند بر نفس خود تسلط یابد. ازاین رو، خود را فردی با اراده می انگارد. داشتن چنین تصور ذهنی مثبت نسبت به خویش و خود را مصمم و بااراده تلقی کردن، ثمره های خوبی در بردارد. یکی از آنها، این است که فرد در لحظه های پرالتهاب و موقعیت های نگران کننده، همچون کوهی استوار در برابر توفان سختی ها و بحران ها مقاومت می کند.

ب) شادابی و نشاط

از جمله آثار بی واسطه سحرخیزی، شادابی و نشاط روح است. باید دانست که شادابی و نشاط، هنر زیستن است و این هنر، کاملاً آموختنی است. فقط لازم است با تأمل به زندگانی افراد شاداب نگاهی افکنیم و از زندگی آنان سرمشق بگیریم. به طور حتم یکی از راه های تحصیل نشاط و شادابی سحرخیزی است. تجربه و آمار و ارقام نشان می دهد، انسان هایی که در سحر و یا مابین الطلوعین از خواب برخاسته و روز خود را آغاز می کنند، نسبت به افرادی که این لحظه از زمان را در خوابند، از شادابی و نشاط بیشتری برخوردارند و این مسئله شادابی و نشاط سحرخیزی به ویژگی های سحر و مابین الطلوعین برمی گردد. بنابراین، ما نیز می توانیم بدون هزینه، از افراد سرحال و پرتکاپو باشیم و از لحظه های زندگی به بهترین شکل بهره گیریم.

۳ - آثار اقتصادی

اشاره

با کمی تأمل و درنگ در ویژگی های سحر و لحظه بامدادان روشن می شود که سحرخیزی می تواند در یک نگاه، در مسائل اقتصادی تک تک افراد جامعه و در نگاه گسترده تر در چرخه کلان اقتصاد جامعه، مستقیم یا غیرمستقیم تأثیرگذار باشد و در آن ایفای نقش کند. در ادامه، به پاره ای از این آثار به طور اجمال اشاره می کنیم. اما پیش از آن، باید گفت زیان مسائل بی ارزش و یا کم ارزش در نظر آدمی، بیشتر از ضرر و زیان عواملی است که آدمی از آنها هراس دارد و در برابر آنها، مراقبت های لازم را به عمل می آورد؛ زیرا پی آمدهای ناگوار مسائل حاد و شدید، ملموس است و به سرعت نظر هر فردی را به خود جلب می کند. در نتیجه، آدمی درصدد دفع آن برمی آید و بی گمان از آن پرهیز می کند، ولی در مسائل غیرملموس و جزئی چنین نیست. ازاین رو، اگر درباره پی آمدهای اقتصادی سحرخیزی بحث شود، لازم نیست آن پی آمد به گونه ای باشد که بتوان آن را با گوشت و پوست لمس کرد، بلکه چه بسا آثار آن جزئی باشد. به طور حتم، این آثار جزئی در درازمدت اثر کلی پدید می آورد که نتیجه اساسی در زندگی انسان از خود به جا می گذارد.

الف) بهره وری در کار

سحرخیزی در افزایش و اعتلای بازده فعالیت ها نقش اساسی ایفا می کند و با آن رابطه مستقیم دارد. این تأثیرگذاری در جنبه کیفی و کمی کار دیده می شود. بدون تردید، هرچه فعالیت های روزانه، زودتر آغاز گردد، از نظر کمی، زمان بیشتری برای به انجام رساندن آنها وجود خواهد داشت و سپیده دم، نخستین زمان مناسب برای شروع فعالیت است؛ زیرا وضعیت بدنی و شرایط محیطی همگی آماده اند تا انسان تکاپوی خویش را آغاز کند.

از سوی دیگر، اعضای بدن و فکر و ذهن انسان به دلیل استراحت شبانه، در هنگام سحر نه تنها خسته و فرسوده نیستند، بلکه آماده هرگونه فعالیت ذهنی یا جسمی اند. هوشیاری و کارآیی ذهن و بدن در این زمان بسیار بالاست. ازاین رو، کار در ابتدای روز، دارای کیفیت بهتری است.

پیشوایان دینی نیز، ما را به فعالیت در بامدادان تشویق کرده اند و سحرخیزی را مایه برکت دانسته اند. رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در این زمینه فرموده است:

باکِرُوا فِی طَلَبِ الرِّزقِ وَ الْحوائجِ فَانَّ الغُدوَّ بَرَکَهٌ و نَجاحٌ.(۱)

__________________________________

۱- ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، تهران، جاویدان، ۱۳۶۰، ح ۱۰۷۸؛ جلال الدین سیوطی، الجامع الصغیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۱ ه ق، چ ۱، ج ۱، ص ۴۸۲؛ متقی هندی، کنزالعمال؛ تحقیق: شیخ بکری حیانی، لبنان، بیروت، مؤسسه الرساله، ج ۴، ص ۴۸.

صبح زود در طلب روزی و حاجت های خود بروید؛ زیرا سحرخیزی مایه برکت و رستگاری است.

ب) افزایش روزی

از مهم ترین اموری که همواره ذهن و فکر آدمیان را به خود مشغول ساخته است، موضوع کسب رزق و روزی است. ازاین رو، شگفت آور نخواهد بود اگر بگوییم در این باره روایت های بسیاری از ائمه اطهارعليهم‌السلام نقل شده و ابعاد گوناگون آن، بررسی شده است. زمان تقسیم روزی، یکی از جنبه های این موضوع است که دسته ای از روایت ها در این باره اند. این روایت ها را می توان از سه زاویه بررسی کرد:

یک قلمرو زمانی

بر پایه این روایت ها زمان تقسیم روزی در دو وقت است:

اول مابین الطلوعین؛ مانند این روایت از امام صادقعليه‌السلام :

اَلْأرزاقُ مَوْظُوفَهٌ مَقْسُومهٌ وَلِلّهِ فَضلٌ یَقْسِمُه مِنْ طُلوعِ الْفَجرِ إلی طُلُوعِ الشَّمسِ.(۱)

رزق ها تقسیم شده اند و خداوند فضل و کرمی دارد که روزی ها را از طلوع فجر تا طلوع خورشید تقسیم می کند.

دوم از سحر تا طلوع خورشید؛ مانند این روایت از امام باقرعليه‌السلام :

اِنَّ اللّه تَعالی یُحبُّ مِنْ عِبادِه الْمُؤمنینَ کُلَّ دُعاءٍ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ فِی السَّحرِ

_________________________________

۱- محقق طبرسی، مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۴۰۹ ه ق، چ ۲، ج ۵، صص ۵۷ و ۲۰۰؛ محقق بحرانی، الحدائق الناظره، تحقیق: محمدتقی امیرانی، قم، جماعه المدرسین، ج ۸ ، ص ۵۱۵؛ بحارالانوار، ج ۵، ص ۱۴۷؛ ج ۸۲ ، ص ۳۲۳.