تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنین عليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است.

بشیر صلح

ویژه نامه میلاد حضرت مسیحعليه‌السلام

نویسنده: محبوبه معلمی

مقدّمه

سلام بر مریم مقدس! سلام بر مسیح که ولادتش، کیمیای دگرگون ساز دلهاست؛

میلاد مسیحعليه‌السلام دیباچه ی زرّین کتاب حقیقت بود و بهار تجلی انوار خداوندی در زمین؛ مسیحعليه‌السلام آمد تا در کالبد بی جان بشریت روح ایمان، برادری، صفا و صمیمیت بدمد و نویدبخش «حیات طیبه» در پرتو مهر الهی باشد.

مسیحعليه‌السلام از سلاله پاکان و از دامن «مریم» عفیف می آید و با خود طراوت قلوب و بهار جانها را به ارمغان می آورد، میلاد او باران نور و مهربانی بر خاک تیره بود که از دیو جهل و خرافه به تنگ آمده بود. مسیحعليه‌السلام آمد تا جهل و جور بمیرد و روح مانای الهی بر آسمان دلها بتابد.

همه در انتظار دمیدن طلوع چنین پاک زادی بودند و مریم نیز؛ انتظار، جانکاه بود اما شیرین و غرور آفرین؛ آنگاه که مریم در انتظار طبیب دل های بیمار و پناه قلب های شکسته بود و تنها؛ غمگین به درخت خرمای خشکیده تکیه کرده بود، به او وعده نعمت و آرامش داده شد و جبرییل گفت:

پروردگارت فرموده: ما می خواهیم او (عیسی) را نشانه ای برای مردم قرار دهیم و رحمتی از سوی ما برای آنها باشد.(مریم، ۱۶ _ ۲۱)

و سرانجام مسیح آمد با کوله باری از نور و پیام رسالت محمدیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آورد. او نشان از رسولی می داد که تبر ابراهیمعليه‌السلام بر دوش، عصای موسیعليه‌السلام در دست، قلب مسیحعليه‌السلام در سینه، عزم نوحعليه‌السلام در اراده، صبر ایوبعليه‌السلام در دل، زیبایی یوسفعليه‌السلام در رخسار، حکمت لقمان بر زبان و حکومت داود و سلیمان با خود به همراه داشت و از نسل او عدالت گستری خواهد آمد که فردا مسیحعليه‌السلام نیز در رکاب او به زمین باز خواهد آمد و یاری گر عدالت خواهد بود.

در تب و تاب انتظار در آستانه ی میلاد مسیحعليه‌السلام ، پژوهشگر ارجمند سرکار خانم محبوبه معلمی بر آن است تا سیمای نورانی مسیح مقدس را با بهره گیری از آیات، روایات و تاریخ به تصویر آورند، با سپاس از تلاش محققانه ایشان، امید که مورد استفاده برنامه سازان قرار گیرد.

«انّه ولیّ التوفیق»

«مدیریت پژوهشی مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما»

بخش اوّل: سیمای مسیحعليه‌السلام

فصل اوّل: زندگانی مریمعليها‌السلام

اشاره

«عِمران» یکی از فرزندان سلیمان بن داود و بزرگان بنی اسراییل و پیامبران مرسل بود که با دختری عبرانی و پرهیزکار از نسل هارونعليه‌السلام به نام «حَنّه»، دختر «فاقوذ» ازدواج کرد. «عمران» و «حنّه» سال ها در آرزوی داشتن فرزند به سر می بردند، ولی کم کم از برآورده شدن این آرزو، نا امید شده بودند. روزی «حنّه» در سایه ی درختی نشسته بود. پرنده ای را دید که با منقار به جوجه اش، غذا می دهد. با دیدن این محبّت مادرانه، آتش عشق فرزند در دل «حَنّه» شعله ور شد و با حسرت و اندوه به درگاه خداوند تبارک و تعالی، دعا کرد تا فرزندی به او عنایت فرماید(۱) . خداوند سبحان نیز دعای او را پذیرفت و به «عِمران» وحی کرد: «ما به تو فرزندی پر برکت عطا می کنیم که می تواند بیماران علاج ناپذیر را درمان کند و مردگان را به فرمان خدا، زندگی بخشد و به عنوان پیامبر به سوی بنی اسراییل فرستاده می شود». «عمران» نیز این مژده را به همسرش داد و طولی نکشید

_________________________________

۱- تاریخ انبیا، ص ۷۲۰.

که آثار بارداری در «حنّه» ظاهر شد.

چون خداوند مژده داده بود که فرزند آنان، پیامبر بنی اسراییل خواهد بود، «حَنّه» اطمینان داشت که فرزندش، پسر خواهد بود. از این رو، با شادی در انتظار روزی به سر می برد که با به دنیا آمدن آن نوزاد، زندگی شان جلوه ی دیگری یابد. با این حال، پیش از تولد فرزند، مرگ عمران فرا رسید و شادی، «حنّه» به غم و اندوه بَدَل گشت.

«حنّه» پس از این ماجرا، نذر کرد که فرزندش را پس از به دنیا آمدن به خدمت کاری بیت المقدس بگمارد. قرآن کریم در این زمینه از زبان او می فرماید:

خدایا! آن چه در رحم دارم، نذر تو کردم که آزاد شده باشد.(۱)

علامه طباطباییرحمه‌الله در تفسیرالمیزان در ذیل این آیه ی شریفه و در پاسخ به کسانی که می پندارند نذر «حنّه» پیش از باردار شدن بوده است، می فرماید: «آیه ی شریفه دلالت دارد بر این که مناجات وقتی بود که (همسر عمران) به فرزندش، حامله بوده است و حملش از عمران بوده، و این مناجات خالی از اشاره به این نکته نیست که همسر وی، یعنی عمران در آن روزها زنده نبوده و گرنه او حق نداشت فرزند در شکم خود را مستقلاً تحریر کند. هم چنین آیه ی شریفه ای که در مورد کفیل شدن او سخن می گوید، دلالت دارد بر این که همسر وی در آن روز زنده نبوده. این نکته هم روشن است که تحریر فرزند چه به وسیله ی پدر باشد یا

___________________________________

۱- آل عمران، ۳۵. یعنی او را خدمت گزار پرستش گاه قرار می دهم.

مادر، تحریر از بردگی نیست و دختر عمران برده نبوده تا مادرش، او را آزاد کند. پس تحریر در این آیه، آزاد کردن از قید ولایتی است که والدین بر فرزند خود دارند و با داشتن آن ولایت، او را تربیت می کنند و در مقاصد خود به کار می زنند و اطاعت شان بر فرزند واجب است. پس با تحریر، فرزند از تسلطی که پدر و مادر بر او دارند، خارج می شود. دیگر پدر و مادر، او را به خدمت نمی گیرند. اگر این تحریر به وسیله ی نذر و به خاطر خدا انجام شود، معنایش این می شود که این فرزند در ولایت خدا داخل شود و تنها او را بپرستد. خدمت خدا کردن به این است که در مسجد و کلیسا و اماکن مقدسه ای که مختص عبادت خداست، باشد. در حالی که اگر این نذر نبود، فرزند می بایست پدر و مادر خود را خدمت کند»(۱) .

آن گاه که کودک به دنیا آمد، «حنّه» با شگفتی بسیار دید بر خلاف انتظار وی، نوزاد دختر است. از این رو، بسیار اندوهگین شد؛ زیرا می هراسید نتواند به نذر خویش عمل کند. پس به درگاه الهی روی آورد و گفت:

پروردگارا! من، او را دختر زاییدم و خدا بهتر می داند که من چه زاییدم و دختر مانند پسر نیست (و نمی تواند وظیفه ی خدمت گزاری پرستش گاه را مانند پسر انجام دهد). من او را «مریم» نامیدم و او و فرزندانش را از شرّ شیطان رانده شده در پناه تو قرار می دهم.(۲)

سرانجام «حنّه» تصمیم گرفت فرزندش را به پرستش گاه ببرد و به

________________________________

۱- المیزان، ج ۵، صص ۳۳۴ _ ۳۳۵.

۲- آل عمران، ۳۶.

احبار و بزرگان آن جا بسپارد. نام او را نیز «مریم» نهاد؛ زیرا به معنای زن پرستش گر و خدمت کار پرستش گاه است(۱).

علامه طباطبایی در توضیح این بخش از آیه ی شریفه «... و دختر مانند پسر نیست...» می فرماید: «اگر او (حَنّه) می دانست چرا فرزند در شکم او را دختر کردند، هرگز حسرت نمی خورد و آن طور اندوه ناک نمی شد. او نمی دانست که اگر فرزندش پسر می شد، امیدش آن طور که باید محقق نمی شد و ممکن نبود نتایجی که در دختر شدن فرزندش هست، در پسر شدن آن به دست آید؛ برای این که نهایت نتیجه ای که ممکن بود از پسر بودن فرزندش به دست آید، این بود که فرزندی چون عیسیعليه‌السلام از او متولد شود که پیامبری باشد شفا دهنده ی کور مادرزاد و برص و زنده کننده ی مردگان. لکن در دختر بودن حملش، نتیجه ای دیگر نیز عاید می شود و آن، این است که کلمه الله تمام می شود و پسری بدون پدر می زاید که در گهواره با مردم سخن می گوید و در نتیجه، هم خودش و هم فرزندش، آیتی و معجزه ای برای اهل عالَم می شوند. پسری می زاید که روحی و کلمه ای از خدا می شود. فرزندی که مَثَلش نزد خدا مَثَل آدم است و از او و از مادرش، آن دختر طاهره ی مبارکه، آثار و برکات و آیات دیگری بروز می کند»(۲).

کفالت حضرت مریمعليها‌السلام

پس از به دنیا آمدن مریم، حنه، او را به بیت المقدس نزد دانشمندان

___________________________________

۱- تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۳۹۶.

۲- المیزان، ج ۵، ص ۳۳۸.

یهود آورد و گفت: من این فرزند را نذر بیت المقدس کرده ام. یکی از شما، سرپرستی او را بر عهده گیرد. چون مریم، فرزند یکی از پاک ترین و پرهیزکارترین مردان و زنان بنی اسراییل (عمران و حنّه) بود، بر سر سرپرستی او، میان راهبان گفت وگوی فراوانی در گرفت. هر یک می کوشیدند در این کار، بر دیگری پیشی بگیرند. در این میان، زکریاعليه‌السلام ؛ رییس احبار، پیش آمد و گفت: من به کفالت او سزاوارترم؛ زیرا خاله اش، همسر من است. احبار به این سخن اعتراض کردند و گفتند: اگر بنای شایستگی بود، مادرش برای پرستاری و کفالت او از همه، سزاوارتر و شایسته تر بود. پس تصمیم بر آن شد که برای این کار، قرعه کشی کنند(۱) . قرآن کریم در این باره می فرماید:

این از خبرهای غیبی است که به تو وحی می کنیم و تو (ای پیامبر)! در آن هنگام که قلم های خود را (برای قرعه کشی به آب) می افکندند تا کدام یک کفالت و سرپرستی مریم را به عهده بگیرد و (نیز) هنگامی که (دانشمندان) برای کسب افتخار و سرپرستی او با هم کشمکش داشتند، حضور نداشتنی (و همه ی این ها از مجرای وحی به تو گفته شد).(۲)

سرانجام، سرپرستی زکریا برای مریم، مسلم شد. در واقع، او از همه سزاوارتر بود؛ زیرا هم پیامبر خدا بود و هم همسر خاله ی مریم(۳).

مریم، دوران شیرخوارگی و کودکی را در خانه ی زکریا و با پرستاری خاله اش(۴) پشت سرگذاشت. چون مریم به سن رشد رسید، زکریا، برای

________________________________

۱- تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۴۱۱.

۲- آل عمران، ۴۴.

۳- تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۴۱۱.

۴- نام او در بعضی کتاب ها «شیاع» و در بعضی دیگر «الیصابات» است.

عبادت او، غرفه ای در مسجد ساخت و دری برای آن قرار داد که با نردبان بدان، بالا می رفتند. کسی جز زکریا پیش مریم نمی رفت و آب و غذای او را خود نزد او می برد.(۱)

فضایل حضرت مریمعليها‌السلام

اشاره

مریمعليها‌السلام فضایل نیکویی های بسیاری داشته است که قرآن کریم در آیات گوناگون به گوشه هایی از آن، اشاره می کند:

۱ - سخن گفتن با فرشتگان

چون مریم بانویی پاک و برگزیده از سوی خداوند بود، فرشتگان بر او نازل می شدند و می گفتند:

ای مریم! خدا تو را برگزیده و پاک ساخته و بر همه ی زنان جهان، برتری داده است(۲) .

این سخن، از بلندی مقام مریم، حکایت می کند. خداوند در جای دیگر می فرماید:

هنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم! همانا خداوند، تو را به کلمه ای از خود بشارت می دهد که نامش، مسیح عیسی بن مریم است و در دنیا و آخرت آبرومند و از مقربان است(۳) .

سخن گفتن با فرشتگان را در اصطلاح «محدثه بودن» می گویند. پس حضرت مریم نیز «محدثّه» بوده است.

______________________________________

۱- تاریخ انبیاء، ص ۷۰۴.

۲- آل عمران، ۴۲.

۳- آل عمران، ۴۵.

۲ - خوردن روزیِ بهشتی

خداوند، مریم را به شایستگی پذیرفت و به نیکویی، گل وجود او را پرورش داد. مریم در لوای سرپرستی زکریا بزرگ شد. وی آن چنان در بندگی خدا غرق بود، که هنگام ۹ سالگی، روزها روزه بود و شب ها به عبادت می پرداخت. آن چنان در تقوا و شناخت پروردگار پیش رفت که احبار و دانشمندان پارسای آن زمان پیشی گرفت. خداوند در قرآن می فرماید:

هرگاه زکریا در کنار محراب او قرار می گرفت و برای دیدار او می آمد، غذاهای مخصوصی کنار محراب می دید (که از آن در شگفت می شد) و از او می پرسید: این غذا را از کجا آوردی؟ مریم در پاسخ می گفت: این از سوی خداست و اوست که هرکس را بخواهد بی حساب، روزی می دهد.(۱)

از روایت ها بر می آید که آن غذا، گونه ای میوه ی بهشتی بوده که در زمانی غیر از فصل به بار نشستن آن، در آن جا حاضر می شده است. البته این شگفت نیست که خدا از بنده ی پرهیزکارش، این گونه پذیرایی کند(۲).

علامه طباطباییرحمه‌الله در ذیل این آیه ی شریفه و در توضیح این که چرا خداوند «رزق» را بدون الف و لام آورده است، می فرماید: «این نکته اشاره به این است که رزق نام برده، طعام معهود در بین مردم نبوده، هم چنان که بعضی هم گفته اند که زکریا در آن جا میوه ی زمستانی را در تابستان و میوه ی تابستانی را در زمستان می دید. مؤید این حکایت، این است که اگر رزق نام برده از طعام های معمول آن روز و طعام موسمی بود، در این

_________________________________

۱- آل عمران، ۳۷.

۲- تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۳۹۹.

صورت، زکریا از پاسخ مریم که این رزق از ناحیه ی خداست، قانع نمی شد؛ زیرا از ناحیه ی خدا بودن رزق، اختصاص به رزق مریم ندارد. رزق همه ی مردم از ناحیه ی خداست و جا داشت که زکریا دوباره بپرسد: این رزقی که خدا روزی ات کرده، به وسیله ی چه کسی به تو رسیده است؟ چون ممکن است افرادی از مردم که به معبد آمد و شد دارند، برایش آورده باشند. حال چه هدف خدایی در نظر داشته باشند و چه هدف شیطانی. پس همین که می بینیم زکریا از پاسخ مریم قانع شده، معلوم می شود رزق نام برده، رزق معمولی نبوده... و با وجود خود بر کرامت خدایی نسبت به مریم دلالت می کرده... در این جا بود که او نیز کرامت الهی را طمع کرده از حضرتش درخواست فرزندی طیب کرد».(۱)

۳ - برگزیده شدن از سوی خداوند

قرآن کریم می فرماید:

و (به یاد آرید) هنگامی که فرشتگان گفتند: ای مریم! خدا تو را برگزیده است و پاک ساخته و بر همه ی زنان جهان برتری داده است.(۲)

امام باقرعليه‌السلام درباره ی این آیه می فرماید: «برگزیدن حضرت مریم از دو جهت است:

۱ - پذیرفتن و برگزیدن او برای بندگی، فرستادن رزق بهشتی برای او، بی نیازی از کسب، پاک گردانیدن از هر ناپاکی و در نهایت، معصوم قرار

______________________________________

۱- المیزان، ج ۵، صص ۳۴۴ _ ۳۴۵.

۲- آل عمران، ۴۲.

دادن او. یعنی او را از نسل پیامبران برگزید که در گناه کاری پدران و مادرانش، هیچ احتمالی نیست.

۲ - فرستادن فرشتگان به سوی او، هدایت وی، اعطای کرامت های گونه گون به او و بالاتر و مهم تر از همه، این که، حضرت عیسیعليه‌السلام را بدون پدر به دنیا آورد و این، سبب تقدم او بر همه ی جهانیان است»(۱).

امام صادقعليه‌السلام فرمود: «خدا مریم را برای ذریّه ی پیامبران برگزید (پیامبران پس از خود) و هرچیز زشتی را از او پاک گردانید و او را بر همه ی زنان زمان خود برتری داد. پس از برگزیدن وی، فرشتگان به او گفتند: اکنون در برابر پروردگارت، خضوع و سجده کن و رکوع به جای آور(۲) و این در حقیقت، شکرانه ای در برابر آن نعمت بزرگ بود».(۳)

۴ - پاک دامنی

قرآن کریم در این زمینه می فرماید:

خداوند مَثَل می زند برای مؤمنان... مریم دختر عمران را که دامن خود را از هر آلودگی، حفظ کرد. سپس ما از روح خود در او دمیدیم (و نطفه ی حضرت عیسی را با معجزه ی الهی در رحم او قرار دادیم) و مریم، کلمات پروردگار خود و همه ی کتاب هایی را که بر پیامبران نازل شده است، تصدیق کرد و از پیروی کنندگان همیشگی حق تعالی گشت.(۴)

امام صادقعليه‌السلام فرمود: «حضرت مریم، خود را از حرام حفظ کرد که

___________________________________________

۱- المیزان، ج ۶، ص ۵.

۲- آل عمران، ۴۳.

۳- تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۴۱۰.

۴- تحریم، ۱۲.

مدت آن زیاد بود. این، گواه به پاکی اوست از هرگونه پلیدی».(۱)

۵ - راست گویی بسیار

یکی دیگر از ویژگی های برجسته ی حضرت مریمعليها‌السلام ، بسیار راست گو بودن ایشان است. قرآن مجید نیز در این باره شهادت می دهد و می فرماید:

مادر حضرت عیسی (مریم) بسیار راست گو بود.(۲)

این ویژگی های برجسته و برخی ویژگی های دیگر، او را شایسته ی مادری یک پیامبر اولوالعزم قرار داده است.

فصل دوم: تولد مسیحا

بشارت به فرزنددار شدن

یکی از حادثه های مهم زندگی حضرت مریم، بشارت دادن او به داشتن فرزندی بزرگ از تبار پیامبران اولوالعزم است. این بشارت از این نظر مهم است که فرزنددار شدن او بدون داشتن شوهر و تماس با کسی، تحقق پیدا می کند که خود، معجزه ای برای همه ی انسان ها در تاریخ بشری است. این بشارت در بدو امر برای مریم، شگفت انگیز و شاید تلخ بود. او زنی است که یک عمر با پاک دامنی زیسته و همیشه در حال عبادت و بندگی خدا بوده است. همه او را به بزرگی و کرامت های والای انسانی

_______________________________________

۱- قصص الانبیاء، ص ۲۶۵.

۲- مائده، ۷۵.

می شناسند و بندگی او زبانزد همگان است. اینک، بی آن که شوهری به خود ببیند، فرزندی از او به دنیا می آید که برای مردم معهود نیست، بلکه اتهام ناروا به همراه دارد. او یکی از زنان پاکدامن و با عفتی است که قرآن کریم به پاکی او گواهی داده است.(۱)

تولد حضرت عیسیعليه‌السلام

دوران کودکی مریم با سرپرستی حضرت زکریا سپری شد. هنگامی که مریم به سن بلوغ گام نهاد، گاه گاهی برای رفع نیازهای خود به خانه ی زکریا و نزد خاله اش می رفت. روزی در گوشه ی خانه ی زکریا و در بخش شرقی آن برای شست وشوی خود، پرده ای زده بود.

ناگهان دید جوان بسیار زیبایی به سوی او می آید. این جوان زیبا، فرشته ی بزرگ الهی، جبرییل امین بود که به صورت انسان نزد مریم آمده بود تا روح عیسیعليه‌السلام را در وی بدمد. مریم همیشه در کمال عفت و پاک دامنی زیسته و شب و روز را به عبادت و پرهیزکاری گذرانده و خلوت سرای دل را به معشوق حقیقی سپرده بود. از این رو، با دیدن آن جوان، به پروردگار جهانیان پناه برد و با یک جمله ی کوتاه و پندآمیز از او خواست تا بی درنگ از کنار او دور شود. قرآن کریم، داستان را این گونه بیان می کند:

در این کتاب، مریم را یاد کن هنگامی که در مکانی در شرق، از کسان خود فاصله گرفت و در برابر آن ها پرده ای زد. در این هنگام، ما روح خود را به سوی او فرستادیم و او به صورت انسانی کامل بر او نمایان شد. مریم گفت: همانا از تو به خدای رحمان پناه

_____________________________________

۱- مریم، ۱۹ _ ۲۱.

می برم، اگر پرهیزکاری. جوان گفت: من فرستاده ی پروردگار تو هستم. آمده ام تا پسری پاکیزه به تو عطا کنم».(۱)

مریم با شنیدن این جمله، اطمینان خاطر پیدا کرد و دریافت که این جوان، بشر نیست و منظور بدی ندارد. با این حال، از این خبر سخت در شگفت شد و پرسید:

چگونه ممکن است من فرزنددار شوم، در حالی که بشری مرا لمس نکرده و بدکاره نیز نبوده ام؟ جبرییل گفت: این گونه است. پروردگار تو گفته که این کار بر من آسان است. (ما می خواهیم) تا او را از جانب خویش، نشانه و رحمتی قرار دهیم و این امری است پایان یافته و جای گفت وگو ندارد.(۲)

مریم دانست که بر اساس مشیّت الهی قرار است مولودی بزرگوار و پاکیزه بدون وجود پدر از او پدید آید. با این حال در حالتی از بیم و امید و نگرانی همراه با سرور به سر می برد. همیشه می اندیشید که سرانجام این حمل فاش خواهد شد.

شاید چند روز یا چند ماه از آن ها که مرا می شناسند، دور بمانم و به صورت ناشناس زندگی کنم، ولی سرانجام چه خواهد شد؟ چه کس می پذیرد که زنی بدون داشتن همسر، باردار شود، مگر این که آلوده دامن باشد؟ من با این اتهام چه کنم؟(۳) قرآن می گوید:

پس هنگامی که باردار شد، به مکانی دور رفت و در آن جا کناره گرفت(۴)

مفسران درباره ی دوران حمل مریم اختلاف نظر دارند. برای نمونه،

_______________________________________

۱- مریم، ۱۶ _ ۱۹.

۲- مریم، ۲۰ _ ۲۱.

۳- تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۳۹.

۴- مریم، ۲۲.

۱ ساعت، ۹ ساعت، ۶ ماه، ۷ ماه، ۸ ماه، و ۹ ماه مانند دیگر زنان را بیان کرده اند. در قرآن نیز به طور سرپوشیده آمده است. با این حال، این موضوع در هدف داستان، تأثیر چندانی ندارد و روایت ها در این زمینه، بسیار گوناگون است.(۱) هرچه بود، دوران حمل پایان یافت و درد سخت زاییدن، او را فرا گرفت. مریم از آبادی، راهی بیابان خشک و بی آب و سرپناه گردید. چون وضعیت مریم استثنایی بود، هرگز نمی خواست کسی وضع حمل او را ببیند. درد زایمان بر مریم چیره شده و او در چنان تنگنایی قرار گرفته بود که آرزو می کرد کاش پیش از این مرده بود. قرآن مجید در این باره می فرماید:

درد وضع حمل، او را به سایه ی نخل خشکیده ای کشاند. او گفت: ای کاش! پیش از این مرده بودم و به کلی فراموش می شدم.(۲)

به یقین، تنها ترس از تهمت های آینده قلب مریم را نمی فشرد. مشکلات دیگری هم چون نبودن قابله و دوست و یاور در بیابان بی آب و علف، نبودن استراحت گاه، آب و غذا و وسیله ای برای نگاه داری مولود جدید، مریم را سخت در تنگنا قرار داده بود. برخی می گویند: چگونه مریم با آن همه ایمان و شناخت توحیدی از لطف و احسان الهی، چنین جمله ای بر زبان راند که: «ای کاش مرده بودم و فراموش می شدم؟» اینان هرگز از حال مریم در آن ساعت، تصویری در ذهن خود ندارند. اگر خود به اندکی از این مشکلات گرفتار شوند، چنان بی تاب می شوند که خود را

__________________________________

۱- تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۴۰.

۲- مریم، ۲۳.

نیز فراموش خواهند کرد.(۱) با این حال، نگرانی مریم، به درازا نیانجامید. قرآن کریم می فرماید:ناگهان (صدایی) از پایین پایش، او (مریم) را صدا زد که: غمگین مباش! پروردگارت زیر پای تو، چشمه ی آب (گوارایی) قرار داده است. این نخل را تکان بده تا رطب تازه بر تو فرو ریزد. (از این غذای لذیذ) بخور و (از آن آب گوارا) بنوش و چشمت را (به این مولود جدید) روشن دار. هرگاه کسی از انسان ها را دیدی، با اشاره بگو: من برای خدای رحمان، روزه گرفته ام (روزه ی سکوت) و امروز با کسی سخن نمی گویم.(۲)

آن چه در این زمان کوتاه بر مریم گذشت و صحنه های شگفت انگیزی که از لطف خدا برای او پیش آمد، او را برای پرورش یک پیامبر اولوالعزم آماده می ساخت تا بتواند وظیفه ی مادری خود را در این امر خطیر، به خوبی ادا کند. سیر حوادث او را تا آخرین مرحله ی مشکلات پیش برد، به گونه ای که میان خود و پایان زندگی، یک گام بیشتر فاصله نمی دید. ناگهان ورق برگشت. همه چیز به کمک او شتافتند و آرامشی آسمانی، او را فرا گرفت. بی شک، درخواست مرگ از خدا، پسندیده نیست، ولی گاهی در زندگی، حادثه های تلخ و سختی روی می دهد که زندگی را ناگوار می سازد به ویژه آن جا که انسان هدف های مقدس یا شرف و حیثیت خود را در خطر می بیند و توانایی دفاع در برابر آن را ندارد، برای رهایی از شکنجه های روحی، درخواست مرگ می کند. مریم نیز در لحظه های نخستین چنین می اندیشید که با تولد این فرزند همه ی آبرو و

_______________________________________

۱- تفسیر نمونه، ج ۱۳، صص ۴۱ _ ۴۲.

۲- مریم، ۲۴ _ ۲۶.

حیثیتش در برابر مردم بی خرد به خطر خواهد افتاد. از این رو، آرزوی مرگ و فراموش شدن کرد. همین نکته دلیل بر آن است که او عفت و پاک دامنی را حتّی از جانش بیشتر دوست داشت و برای آبروی خود، ارزشی بیش از حیات، قایل بود. این اندیشه دیری نپایید و با دیدن دو اعجاز الهی (جوشیدن آب و بارور شدن نخل خشکیده) نور اطمینان و آرامش، قلبش را فرا گرفت(۱) . سرانجام، مریم در حالی که کودکش را در آغوش داشت، از بیابان به آبادی بازگشت و نزد بستگان و اقوام خود آمد.

در آیه های یاد شده با صراحت آمده است که خداوند، هنگام تولد نوزاد رطب را غذای مریم قرار داد. مفسران از این سخن چنین برداشت کرده اند که یکی از بهترین غذاها برای زنان پس از وضع حمل، رطب (خرمای تازه) است. در احادیث اسلامی نیز با صراحت به این مطلب اشاره شده است. امیرمؤمنان علیعليه‌السلام از پیامبر اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نقل می فرماید: «نخستین چیزی که زن پس از وضع حمل می خورد، باید رطب باشد؛ زیرا خداوند بزرگ به مریم فرمود: درخت خرما را تکان بده، تا رطب تازه بر تو فرو ریزد».(۲)

نکته ی دیگر این که نذر سکوت و روزه ی سکوت برای آن قوم، شناخته شده بوده است. به همین دلیل، بر این کار مریم ایراد نگرفتند. این روزه در شرع اسلام، مشروع نبوده و حرام است(۳) .

_______________________________________

۱- تفسیر نمونه، ج ۱۳، صص ۴۳ _ ۴۵.

۲- تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۳۳۰.

۳- تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۴۵.

این مسأله به دلیل تفاوت شرایط آن زمان با زمان ظهور اسلام است. امام سجادعليه‌السلام می فرماید: «روزه ی سکوت، حرام است».(۱)

سخن گفتن حضرت عیسیعليه‌السلام در گهواره

هنگامی که اقوام و بستگان حضرت مریم، او را با نوزادی در آغوش دیدند، شگفت زده شدند. آنان که سابقه ی پاک دامنی مریم را می دانستند و آوازه ی تقوا و کرامت او را شنیده بودند، سخت نگران گردیدند. برخی به شک و تردید افتادند. بعضی دیگر نیز در داوری شتاب کردند و زبان به سرزنش او گشودند. آنان گفتند: افسوس از آن سابقه ی درخشان، با این آلودگی او صد افسوس از آن دودمان پاک که این گونه بدنام شد.

قرآن می فرماید:

گفتند: ای مریم! به یقین، تو کار بسیار شگفت و زشتی انجام دادی. ای خواهر هارون(۲) پدر و مادر تو بدکاره نبودند(۳)

در این هنگام حضرت مریم به فرمان خدا، سکوت کرد و تنها کاری که انجام داد این بود که به نوزادش، عیسیعليه‌السلام اشاره کرد. این کار بر شگفتی آنان افزود و گروهی آن را به ریشخند گرفتند و خشمگین شدند. قرآن کریم می فرماید:

پس (مریم) به سوی او (نوزاد) اشاره کرد. (مردم) گفتند: ما چگونه با کودکی که در

___________________________________

۱- وسایل الشیعه، ج ۷، ص ۳۹۰.

۲- در برخی از روایات آمده است منظور آنان از این که به مریم گفتند: «ای خواهر هارون» این است که هارون مرد پاک و صالحی بود. آن چنان که در میان بنی اسراییل ضرب المثل شده بود. از این رو، هرگاه می خواستند کسی را به پاکی معرفی کنند، می گفتند: او برادر یا خواهر هارون است. تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۳۳۳.

۳- مریم، ۲۷ _ ۲۸.

گهواره است، سخن بگوییم؟(۱)

منظور آنان از این حالت چندان به درازا نکشید و کودک زبان به سخن گشود:

من بنده ی خدا هستم. او کتابی آسمانی به من مرحمت کرده و مرا پیامبر قرار داده است(۲)

در حقیقت، آیات ۳۰ _ ۳۳ سوره ی مریم، روشن ترین تصویر از تولد حضرت عیسیعليه‌السلام را ترسیم و آن چه را به صورت خرافه در انجیل مطرح شده است، نفی می کند. در این آیات، هفت ویژگی از ویژگی های برجسته، دو برنامه و یک دعا آمده است. هفت ویژگی یاد شده عبارتند از:

۱ - بنده ی خدا بودن. آوردن آن در آغاز همه ی ویژگی ها، به این نکته اشاره دارد که عبودیت، بزرگ ترین مقام آدمی است.

۲ - صاحب کتاب آسمانی.

۳ - مقام نبوت؛ زیرا نبوت همیشه با داشتن کتاب آسمانی همراه نیست.

۴ - مبارک بودن (سودمند بودن به حال جامعه).

۵ - نیکوکاری نسبت به مادر.

۶ - جبّار و شقی نبودن.

۷ - رستگار، فروتن و حق شناس بودن.

____________________________________

۱- مریم، ۲۹.

۲- مریم، ۳۰.

از میان همه ی برنامه ها نیز بر سفارش پروردگار به نماز و زکات، تکیه می کند.

هم چنین دعای او این است:

خدایا! این سه روز را بر من سلامت دار؛ روز تولد، روز مرگ و روزی که در رستاخیز زنده می شوم که در حقیقت، حساس ترین مراحل زندگی است.(۱)

دردآورترین مشکل زندگی حضرت مریمعليها‌السلام ، تهمت ناروای قوم یهود به آن حضرت است. قرآن در این زمینه می فرماید:

قوم یهود به سبب کفر (شدیدی که داشتند)، تهمت بزرگی بر مریمعليها‌السلام وارد کردند.(۲)

این تهمت بزرگ، نسبت دادن عمل منافی عفت به حضرت مریمعليها‌السلام در جریان تولد حضرت عیسیعليه‌السلام است. این نسبت هم کفر است و هم تهمت؛ زیرا عیسیعليه‌السلام در آغاز چشم گشودن، با آنان سخن گفت و فرمود: من بنده ی خدا هستم، خدا به من کتاب داده و مرا پیغمبر قرار داده است. همین نکته، آشکارترین دلیل بر اثبات پاکی حضرت مریمعليها‌السلام است. امام باقرعليه‌السلام فرموده است: «عیسیعليه‌السلام ، در زمان پیامبری بر همه ی کسانی که به مادر او تهمت زده بودند، حد جاری کرد.»(۳)

زمان و مکان تولد حضرت عیسیعليه‌السلام

در حدیث صحیح از حضرت امام رضاعليه‌السلام نقل شده است که: «ولادت حضرت عیسیعليه‌السلام در شب ۲۵ ماه ذیقعده رخ داده است».(۴)

_________________________________________

۱- تفسیر نمونه، ج ۱۳، ص ۵۵.

۲- نساء، ۱۵۶.

۳- تفسیر منهج الصادقین، ج ۵، ص ۴۱۱.

۴- من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۸۹.