شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

عذاب می نماید.

۲۶۴ - امام صادقعليه‌السلام در ضمن حدیثی فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نماز عتمه (دو رکعت نماز نافله عشا که نشسته می خوانند) را می خواند سپس می خوابید(۱) .

مؤلّف: روایات در این باره بیش از حد تواتر است و ما به همین که ذکر شد اکتفا کردیم. و از این روایات استفاده می شود که نماز «وتیره» از پنجاه رکعت نماز واجب و مستحبی که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله می خواند خارج است و دو رکعت آن یک رکعت حساب می شود و به جای نماز «وتر» تشریع شده تا اگر مرگ فرا رسید به جای نماز «وتر» آخر شب به حساب آید. شاهد این مطلب روایتی است که شیخ صدوقرحمه‌الله از ابو بصیر نقل کرده که امام صادقعليه‌السلام فرمود: «کسی که به خدا و روز جزا ایمان دارد باید بدون خواندن نماز وتر نخوابد. ابو بصیر گوید: عرض کردم: مقصود همان دو رکعتی است که بعد از نماز عشا به حال نشسته خوانده می شود؟ فرمود: آری، آن دو رکعت به جای یک رکعت حساب می شود، و اگر کسی آن را بخواند و در آن شب مرگش فرا رسد مانند کسی است که نماز وتر آخر شب را خوانده باشد، و اگر هم نمرد وتر را در آخر شب می خواند. گفتم: آیا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نیز این دو رکعت را می خواند؟ فرمود: نه، گفتم: چرا؟ فرمود: برای آنکه به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وحی می رسید و می دانست که آیا آن شب از دنیا خواهد رفت یا نه؟ و دیگران چنین علمی را ندارند. از همین رو بود که خودش نمی خواند و به دیگران دستور می داد آن را بخوانند»

البته معنی این که راوی گفت: «آیا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نیز این دو رکعت را می خواند؟» این است که آیا آن حضرت آن را با عمل خود سنّت نهاد و بر آن

_________________________________________

۱- ۱) ممکن است مقصود از عتمه نماز عشا باشد، زیرا در قدیم نماز مغرب را در مسجد می خواندند آن گاه به منزل آمده شام می خوردند و اندکی استراحت می کردند، سپس برای نماز عشا به مسجد می رفتند. ولی برخی از آنان پس از شام به خواب عمیق فرو می رفتند به طوری که نماز عشاء آنان به دیر وقت می کشید. و در این حدیث می فرماید رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله تا نماز عشا را نخوانده نمی خوابید.

مداومت می نمود یا نه؟

۲۶۵ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در حضر و سفر [سحرگاه]هر شب سیزده رکعت نماز می خواند که از آن جمله نماز وتر و دو رکعت نافله صبح بود.

۲۶۶ - حضرت رضاعليه‌السلام فرمود: در خروس سفید پنج خصلت از خصلتهای پیامبران وجود دارد، که از جمله آنها شناختن اوقات نماز است.

۲۶۷ - زراره گوید: از امام باقرعليه‌السلام از وقت نماز ظهر پرسیدم، فرمود: وقتی سایه شاخص یک ذراع از زوال آفتاب گذشت وقت (فضیلت) نماز ظهر است. و وقت (فضیلت) نماز عصر بلند شدن سایه به مقدار دو ذراع از اول ظهر است و آن به اندازه چهار قدم از سایه زوال ظهر است. سپس فرمود: دیوار مسجد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به بلندی یک قامت بود، وقتی سایه آن به اندازه یک ذراع می شد آن حضرت نماز ظهر را می خواند، و چون به قدر دو ذراع می شد نماز عصر را می خواند. سپس فرمود: آیا می دانی چرا وقت نماز به اندازه یک ذراع و دو ذراع تأخیر افتاد؟ گفتم:

چرا این گونه است؟ فرمود: به خاطر خواندن نافله است. می توانی از اول ظهر به خواندن نافله مشغول شوی تا وقتی که سایه شاخص به یک ذراع برسد. چون سایه به یک ذراع رسید نماز واجب را شروع کرده نافله را ترک می کنی، و چون سایه به قدر دو ذراع رسید نماز واجب عصر را شروع کرده نافله را ترک می کنی.

۲۶۸ - زراره گوید: از امام باقرعليه‌السلام شنیدم می فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در روز تا هنگام ظهر نمازی نمی خواند. چون ظهر می شد و سایه به اندازه نصف انگشت می رسید هشت رکعت (نافله ظهر) می خواند، و چون سایه به قدر یک ذراع می شد به نماز ظهر می پرداخت. آن گاه پس از نماز ظهر دو رکعت (از نافله عصر) می خواند و پیش از رسیدن وقت عصر نیز دو رکعت می خواند، تا آنکه سایه به قدر دو ذراع می شد، آن وقت نماز عصر را به جا می آورد. و وقتی آفتاب غروب می کرد نماز مغرب را می خواند، و بعد از پنهان شدن شفق (سرخی طرف مغرب) وقت نماز عشا می رسید و آخر وقت مغرب پنهان شدن شفق است و چون شفق پنهان شد وقت عشا می رسد. و وقت عشا تا ثلث شب امتداد دارد. و بعد از آن نماز دیگری نمی خواند تا شب به نصف می رسید، آن گاه بر می خواست و سیزده رکعت نماز می خواند که نماز «وتر» و دو رکعت «نافله صبح» از آن سیزده رکعت بود. و چون سپیده صبح می دمید و هوا روشن می شد به خواندن نماز صبح مشغول می گردید(۱) .

۲۶۹ - امام صادقعليه‌السلام در بیان چگونگی نماز رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله می فرمود: شبها به هنگام خواب ظرف آبی را که روی آن را پوشانده بودند بالای سر آن حضرت و مسواک او را زیر بسترش می نهادند و آن حضرت می خوابید آن قدر که خدا بخواهد. چون از خواب بیدار می شد می نشست و دیده به آسمان می گرداند و آیات آخر سوره آل عمران:( إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ ) (آیات ۱۹۰ تا ۱۹۴) را تلاوت می نمود. سپس مسواک می کرد و وضو می گرفت و به محل نماز می رفت و چهار رکعت [از نماز شب]می خواند، و رکوع هر رکعتش به قدر حمد و سوره ای بود که می خواند، و سجودش به قدر رکوع آن طول می کشید به حدی که می گفتند:

کی سر از رکوع برمی دارد و به سجده می رود؟ ! و آن قدر در سجده می ماند که می گفتند: کی سر از سجده برمی دارد؟ ! آن گاه به بستر خود بازمی گشت و دوباره می خوابید آن قدر که خدا بخواهد، سپس بیدار می شد و می نشست و دیده به آسمان می گرداند و آیات آخر آل عمران را تلاوت می نمود. آن گاه مسواک می کرد و وضو می گرفت و به محل نماز می رفت و به خواندن چهار رکعت دیگر از نماز شب می پرداخت به همان نحو که قبلا خوانده بود. باز به بستر می رفت و مقداری که خدا بخواهد می خوابید سپس بیدار می شد و دیده به آسمان می گرداند و همان آیات را

__________________________________

۱- ۱) راجع به وقت نماز شب روایات دیگری نیز روایت کرده اند، همچنین راجع به وقت نافله ظهر و ناگفته نماند که این حدیث تمام رکعات نافله عصر را متذکر نشده است، و ظاهرا جمله «پیش از رسیدن وقت عصر نیز دو رکعت می خواند» در صدد بیان جمله قبل است (نه بیان کامل نافله عصر) (مؤلف)

تلاوت می نمود و باز مسواک کرده، وضو می گرفت و (دو رکعت شفع و یک رکعت) وتر را می خواند و بعد از آن دو رکعت نافله صبح را می گذارد و برای نماز صبح به مسجد می رفت(۱) .

۲۷۰ - و نیز روایت شده که آن حضرت نافله صبح را در اول سپیده دم به طور اختصار می خواند، سپس برای ادای نماز صبح از منزل خارج می شد.

۲۷۱ - شیخ طوسی گوید: نماز رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دو رکعت است، در هر رکعت پس از «حمد» ایستاده پانزده مرتبه سوره انّا انزلناه را می خوانی، پانزده مرتبه دیگر در رکوع، پانزده مرتبه پس از آنکه از رکوع سر برداشتی، پانزده مرتبه در سجده اول، پانزده مرتبه پس از سر برداشتن از سجده، پانزده مرتبه در سجده دوم و پانزده مرتبه دیگر پس از آنکه سر از سجده دوم برداشتی. و به همین کیفیت رکعت دوم را می خوانی. چون سلام نماز دادی و آنچه دلت خواست تعقیب خواندی و از نماز بازگشتی، هیچ گناهی بین تو و خدای عز و جل نماند جز آنکه خداوند آن را بر تو خواهد بخشید.

۲۷۲ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چون ماه رمضان فرا می رسید به نماز خود می افزود، من نیز به آن می افزایم، شما هم بیفزایید.

۲۷۳ - محمد بن یحیی گوید: خدمت امام صادقعليه‌السلام بودم که از آن جناب سؤال شد: آیا در ماه مبارک رمضان می توان به نمازهای نافله افزود؟ فرمود: آری، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله [شبهای ماه رمضان]پس از خواندن نماز «وتیره» در مصلاّی خود مشغول خواندن نوافل [ماه رمضان]می شد و فراوان نماز می خواند، تا اینکه مردم کم کم پشت سر آن حضرت جمع می شدند و می خواستند با آن حضرت نوافل را به طور جماعت بخوانند، اما پس از جمع شدن مردم، حضرت آنان را رها کرده و به منزل می رفت. چون آنان متفرق می شدند، دوباره به مصلاّی خود بازمی گشت و

_____________________________________

۱- ۱) به زودی تفصیل عمل آن حضرت در نماز وتر خواهد آمد. (مؤلف)

مانند گذشته مشغول خواندن نوافل می شد. باز چون مردم پشت سر آن حضرت جمع می شدند [و می خواستند با آن حضرت به جماعت نماز بخوانند]حضرت آنان را ترک می کرد و به منزل تشریف می برد. این کار مکرر از آن حضرت سر می زد.

۲۷۴ - گروهی از اصحاب ائمّهعليهم‌السلام گویند: ما از امام صادق و حضرت رضاعليه‌السلام از نماز [رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ]در ماه رمضان پرسیدیم که چگونه بود و آن حضرت چگونه عمل می کرد؟ سپس همگی بالاتفاق حدیث نامبرده را چنین روایت کرده اند: چون شب اول ماه رمضان فرا رسید، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نماز مغرب و چهار رکعت نافله بعد از آن را که هر شب می خواند گزارد، سپس هشت رکعت دیگر بر آن افزود. و چون از نماز عشا فارغ شد، دو رکعت نماز نشسته نافله آن را خواند، و بعد از آن به پا ایستاد و دوازده رکعت دیگر نماز نافله به جا آورد، سپس داخل خانه شد. چون مردم دیدند که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله با فرا رسیدن ماه رمضان بر نمازهایش افزود، از علت آن جویا شدند، فرمود: این نمازهایی که خواندم به خاطر فضیلت ماه رمضان بر ماه های دیگر است.

چون شب بعد فرا رسید و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله خواست نماز نافله بخواند مردم پشت سر آن حضرت صف کشیدند تا اقامه جماعت کنند، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به سوی آنان برگشت و فرمود: ای مردم، این نماز نافله است و نماز نافله با جماعت خوانده نمی شود، هر یک از شما به تنهایی نماز بخواند و آنچه را خدا در کتابش به او آموخته بگوید. بدانید که در نمازهای نافله جماعت نیست. پس مردم همگی متفرق شدند و هر یک به تنهایی نماز خود را خواند.

چون شب نوزدهم ماه رمضان فرا رسید، موقع غروب آفتاب غسل کرد و نماز مغرب را خواند، سپس چهار رکعتی که همیشه بعد از نماز مغرب می خواند گزارد، بعد وارد منزل شد. چون بلال اذان نماز عشا را گفت و مردم برای نماز آماده شدند، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله تشریف آورد و نماز عشا را با مردم به جماعت خواند. و پس از آن دو رکعت نافله عشا را مانند شب های دیگر نشسته انجام داد، سپس ایستاد و صد رکعت نماز [نافله مخصوص شب قدر را]به جا آورد، و در هر رکعت از آن پس از «حمد» ده مرتبه سوره قل هو اللّه احد را قرائت فرمود. پس از آنکه از صد رکعت نماز فارغ شد، به خواندن نماز شب و وتر که در سایر شب ها می خواند مشغول گردید.

چون شب بیستم ماه رمضان فرا رسید، مانند شب های قبل آن ماه، پس از نماز مغرب هشت رکعت، و بعد از نماز عشاء دوازده رکعت نافله مخصوص ماه مبارک رمضان را خواند.

در شب بیست و یکم هنگام غروب آفتاب غسل کرد و عمل شب نوزدهم را انجام داد.

در شب بیست و دوم به نمازهای خود افزود، هشت رکعت پس از نماز مغرب و بیست و دو رکعت بعد از نماز عشاء نافله مخصوص به جا آورد.

چون شب بیست و سوم فرا رسید باز هم مانند شب نوزدهم و بیست و یکم غسل کرد و مانند عمل آن دو شب را انجام داد.

سپس از حضرت راجع به نوافل یومیه (پنجاه رکعتی) پرسیدند که در ماه رمضان چگونه خوانده شود. فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نمازهای شبهای ماه رمضان را به اضافه نوافل پنجاه رکعتی که در غیر ماه رمضان می خواند به جا می آورد و ابدا از آن پنجاه رکعت چیزی کم نمی نمود.

مؤلف: کیفیت انجام نوافل شب های دیگر، از شب بیست و چهارم تا آخر ماه، مانند شب بیست و دوم می باشد، چنان که اخبار دیگر بر آن دلالت دارد.

۲۷۵ - حضرت رضاعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در روز اول محرم دو رکعت نماز می خواند.

۲۷۶ - یزید بن خلیفه گوید: به حضرت صادقعليه‌السلام عرض کردم: عمر بن حنظله در باره وقت نمازها از شما برای ما مطالبی نقل کرده. حضرت فرمود: او بر ما دروغ نمی بنددعرض کردم: عمر بن حنظله گوید: وقت نماز مغرب هنگامی است که قرص آفتاب پنهان شود، ولی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در مسافرت گاهی که با شتاب راه می پیمود نماز مغرب را تأخیر می انداخت و آن را با نماز عشا می خواند. امام فرمود:

عمر بن حنظله درست گفته است.

۲۷۷ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در شب های بارانی نماز مغرب را تأخیر می انداخت و در خواندن نماز عشاء عجله می فرمود و آن دو را با هم یک جا می خواند و می فرمود: هر که به دیگران رحم نکند به او رحم نخواهد شد.

۲۷۸ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وقتی که در سفر بود و یا کار فوری داشت، نماز ظهر و عصر را با هم می خواند، و همچنین بین نماز مغرب و عشاء فاصله نمی انداخت.

۲۷۹ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: در روزهای بسیار گرم چون مؤذن برای گفتن اذان نماز ظهر اجازه می خواست رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله می فرمود:

ابرد، ابرد «بگذار هوا خنک شود، بگذار هوا خنک شود»

مؤلف: شیخ صدوق گوید:

«ابرد، ابرد» یعنی شتاب کن، شتاب کن. و آن را از کلمه «برید» یعنی نامه رسان گرفته است که به سرعت راه می پوید. ولی ظاهرا مراد از آن تأخیر انداختن اذان است تا هوا خنک شود و شدت گرما بکاهد، چنان که روایتی که در کتاب علاء از محمد بن مسلم نقل شده این معنی را تأیید می کند. محمد بن مسلم گوید: امام باقرعليه‌السلام در مسجد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در حالی که من داشتم نماز می خواندم مرا دید. بعدا روزی به من فرمود هیچ وقت نماز واجب را در آن وقت نخوان. آیا نماز را در آن شدت گرما می خوانی؟ عرض کردم: نماز نافله بود.

۲۸۰ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هر گاه در نماز، کسی به خدمتش می آمد و در کنارش می نشست، به خاطر او نماز را کوتاه می کرد و متوجه او می شد و می فرمود: آیا حاجتی داری؟ پس از آنکه حاجات او را برمی آورد، مجددا به نماز می پرداخت.

۲۸۱ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چون به نماز می ایستاد، از ترس خدا رنگش می پرید و صدایی سوزناک مانند صدای جوشش دیگ از سینه یا درونش به گوش می رسید.

۲۸۲ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وقتی به نماز می پرداخت مانند جامه ای بود که روی زمین افتاده باشد.

۲۸۳ - عایشه گوید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله با ما سخن می گفت و ما با او سخن می گفتیم، همین که وقت نماز می رسید او را حالتی دست می داد که گویی نه او ما را می شناسد و نه ما او را می شناسیم.

۲۸۴ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز، گاهی [اندکی]به طرف راست و چپ خود نظر می افکند ولی به عقب گردن نمی کشید و روی خود را برنمی گرداند.

۲۸۵ - علیعليه‌السلام چون محمّد بن أبی بکر را والی مصر قرار داد، ضمن دستور العملی که برای او نوشت، فرمود: سپس مواظب رکوع و سجودت باش، زیرا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله از همه مردم نمازش کامل تر و در عین حال از همه سبک تر بود.

۲۸۶ - امام صادقعليه‌السلام ضمن حدیثی فرمود: وقتی رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله گوشت میل می کرد، بدون آنکه دست های خود را بشوید به نماز مشغول می شد، ولی چون شیر میل می فرمود، پیش از آنکه دست خود را بشوید و آب در دهان بگرداند نماز نمی خواند.

۲۸۷ - ابن سنان گوید: به حضرت صادقعليه‌السلام عرض کردم: ما مؤذّنی داریم که صبح نشده اذان می گوید. فرمود: اگر چه صبح نشده اذان گفتن به نفع همسایگان است، زیرا برای نماز شب (یا آمادگی برای نماز صبح) بیدار می شوند، و لیکن سنّت این است که هنگام طلوع فجر اذان گفته شود و میان اذان و اقامه، تنها همان دو رکعت نافله فجر فاصله شود.

۲۸۸ - امام صادقعليه‌السلام ضمن حدیثی فرمود: چون وقت نماز داخل می شد،

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به بلال می فرمود: بالای دیوار برو و با صدای بلند اذان بگو.

۲۸۹ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله روزی برای نماز از خانه بیرون آمد در حالی که حسینعليه‌السلام را به دوش خود گرفته و به مسجد آورد و در کنار خود ایستاند و مردم نیز پشت سر آن حضرت برای نماز جماعت صف کشیدند و حسینعليه‌السلام دیر به سخن آمده بود به طوری که می ترسیدند زبان باز نکند چون رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله تکبیر نماز گفت حسینعليه‌السلام با آن حضرت تکبیر گفت. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وقتی تکبیر فرزندش را شنید دوباره تکبیر گفت. حسینعليه‌السلام نیز تکبیر گفت، تا آنکه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هفت بار تکبیر گفت و حسینعليه‌السلام نیز تکبیر گفت. به این سبب هفت بار تکبیر گفتن در آغاز نماز سنّت گردید(۱).

۲۹۰ - علیعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله موقع گفتن تکبیره الاحرام و همچنین هنگام گفتن تکبیر برای رکوع و نیز هنگامی که سر از رکوع برمی داشت، دست ها را تا برابر گوشها بلند می کرد.

۲۹۱ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز

«بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» را آشکار می کرد و صدایش را به آن بلند می نمود.

۲۹۲ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وقتی با مردم نماز می خواند

«بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» را آشکار می کرد.

۲۹۳ - علیعليه‌السلام فرمود: هر گاه به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز حالت «خمیازه» دست می داد، دست راستش را جلو دهان می گرفت.

۲۹۴ - علیعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله گاهی در حال نماز دست خود را به محاسن شریف می کشید؛ به آن حضرت عرض کردیم: یا رسول اللّه، شما را می بینیم که گاهی در نماز به محاسن خود دست می کشید؟ ! فرمود: این وقتی است که غمم زیاد می شود و دلم می گیرد.

________________________________________

۱- ۱) در بعضی روایات لفظ «حسن» نقل شده ولی «حسین» معروف تر است. (مؤلف)

۲۹۵ - ابو سعید خدری گوید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز قبل از اشتغال به قرائت

«أعوذ باللّه من الشیطان الرجیم» می گفت.

۲۹۶ - شیخ صدوقرحمه‌الله گوید: نماز رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله از همه مردم کامل تر و مختصرتر بود، وقتی داخل نماز می شد پس از گفتن

«اللّه اکبر» بلافاصله می گفت:

«بسم اللّه الرّحمن الرّحیم»(۱) .

۲۹۷ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: دو نفر از اصحاب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در کیفیت قرائت نماز آن حضرت اختلاف کردند، برای روشن شدن آن به ابیّ بن کعب نامه نوشتند که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چند بار در نماز مکث می کرد؟ او پاسخ داد:

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در حال قرائت دو جا مکث می کرد: یکی پس از فراغت از فاتحه الکتاب، و دیگری پس از پایان یافتن سوره.

مؤلف: صدوق این حدیث را به طور مفصل روایت کرده و در آن آمده که مکث اول پس از تکبیره الاحرام، و مکث دوم پس از فراغ از قرائت و قبل از رفتن به رکوع بوده است.

۲۹۸ - سمره و ابیّ بن کعب روایت کرده اند که مکث اول رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله پس از تکبیره الاحرام و دومی بعد از پایان یافتن سوره حمد بوده است.

۲۹۹ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز «صبح» سوره هایی مانند( عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ ) و( هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ ) [و « »]و _( لَا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَامَةِ ) و مانند آن را می خواند. و در نماز «ظهر» مانند سوره های( فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ ) و( وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا ) و( هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ ) و مانند آن را قرائت می کرد. و در نماز «مغرب» سوره های کوتاهتری چون( قُلْ هُوَ اللَّـهُ أَحَدٌ ) و( إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ وَالْفَتْحُ ) و( إِذَا زُلْزِلَتِ ) را می خواند. و در نماز «عشاء» آنچه در نماز «ظهر» و

_________________________________

۱- ۱) از این روایت معلوم می شود که آن حضرت در هنگام عجله و گاه برای رعایت حال عموم، أعوذ باللّه نمی گفت.

در نماز «عصر» آنچه در نماز «مغرب» می خواند، قرائت می فرمود.

۳۰۰ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در رکعت آخر نماز شب سوره( هَلْ أَتَىٰ عَلَى الْإِنسَانِ ) را قرائت می کرد.

۳۰۱ - روایت شده که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در سه رکعت آخر نماز شب (شفع و وتر) نه سوره را می خواند: در رکعت اول سوره( أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ ) و( إِنَّا أَنزَلْنَاهُ ) و( إِذَا زُلْزِلَتِ ) ، و در رکعت دوم:( الْحَمْدُ (۱) ) و( وَالْعَصْر ) و( إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّـهِ ) ، و در یک رکعت وتر( قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ) و( تَبَّتْ ) و( قُلْ هُوَ اللَّـهُ أَحَدٌ ) .

۳۰۲ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: قنوت در تمام نمازها، در رکعت دوم پیش از رفتن به رکوع و پس از قرائت، سنّت لازمی است.

۳۰۳ - براء بن عازب گوید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هیچ نماز واجبی را بدون «قنوت» انجام نمی داد.

۳۰۴ - هفتاد و چند تن از شیعیان از امام حسن عسکریعليه‌السلام در یک حدیث طولانی روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: خدای عزّ و جلّ به جدّم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وحی کرد که تو و علی و حجتهای دیگرم از نسل علی را تا روز قیامت به ده خصلت مخصوص کردم، که از جمله آنهاست: قنوت خواندن در رکعت دوم از هر نماز.

۳۰۵ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله برای رکوع به قدری خم می شد که اگر مقداری آب بر پشت او ریخته می شد ثابت می ماند و از هیچ طرف فرو نمی ریخت.

۳۰۶ - هشام بن حکم گوید: به امام کاظمعليه‌السلام عرض کردم: به چه علت در رکوع «سبحان ربّی العظیم و بحمده» و در سجده «سبحان ربّی الاعلی و بحمده» گفته می شود؟ فرمود: ای هشام، هنگامی که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله را به معراج بردند و در آنجا نماز گزارد و متذکر عظمت و بزرگی حق تعالی که در آن شب دیده بودشد، بدنش

_____________________________________

۱- ۱) « انا اعطیناک الکوثر » درست است چنان که در روایت دیگر آمده است. (محمد هادی فقهی)

به لرزه افتاد و بی اختیار به حالت رکوع در آمد و در آن حال گفت:

.

«سبحان ربّی العظیم و بحمده» و چون از رکوع برخواست، به سوی حق تعالی در مقام و جایگاهی بالاتر از حالت قبلی متوجه شد [از ترس و عظمت حق]به سجده افتاد و گفت:

«سبحان ربّی الاعلی و بحمده» چون این ذکر را هفت بار تکرار کرد حالت خوف و ترس از او زایل شد. به این جهت «سنّت» بر آن قرار گرفت.

۳۰۷ - عبایه گوید: امیر المؤمنینعليه‌السلام به محمّد بن أبی بکر نوشت: مراقب رکوع و سجودت باش، زیرا رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله که نمازش را کامل تر از همه انجام می داد و بهتر از دیگران مراعات می کرد، چون به رکوع می رفت سه بار می گفت:

«سبحان ربّی العظیم و بحمده» و چون به سجده می رفت، می گفت:

«سبحان ربّی الاعلی و بحمده»

۳۰۸ - علیعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله چون به سجده می رفت، دو زانوی خود را قبل از دست ها به طرف زمین پیش می برد.

.مؤلف: در اخبار زیادی از اهل بیتعليهم‌السلام ذکر شده که مستحب است هنگام سجده رفتن دست ها را پیش از زانوها بر زمین بگذارند. و شاید مراد از «استقبال» زانوها به طرف زمین، در این حدیث، پیش بردن آن در موقع خم شدن باشد نه آن که آنها را قبل از دستها بر زمین گذارد (به این صورت که رسول خدا چون می خواست به سجده برود، اول با زانو به طرف زمین خم می شد ولی دست های خود را پیش از زانوان بر زمین می نهاد)

۳۰۹ - علیعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله موقع سجده کردن بر کف های دست خود تکیه می کرد و بازوهای خود را باز نگه می داشت به طوری که زیر بغل هایش از پشت سر دیده می شد.

۳۱۰ - روایت شده که رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بر «خمره» یعنی حصیر کوچکی که از برگ درخت خرما بافته می شود سجده می کرد.

۳۱۱ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به محل سجده خود آب می پاشید.

۳۱۲ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله عصای نوک تیزی داشت که بر آن تکیه می کرد و روزهای عید آن را به دست می گرفت و موقع نماز خواندن آن را جلوی خود می نهاد (یعنی به زمین فرو می کرد تا حریم نمازش باشد)

۳۱۳ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وقتی نماز می خواند چوبدستی مخصوص خود را جلو سجاده اش می نهاد.

۳۱۴ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز عید فطر و عید قربان و نماز استسقا (طلب باران) در رکعت اول هفت تکبیر (تکبیره الاحرام به اضافه پنج تکبیر برای قنوت ها، و تکبیر هفتم برای رفتن به رکوع) و در، رکعت دوم پنج تکبیر (چهار تکبیر برای چهار قنوت و یکی هم برای رفتن به رکوع) می گفت.

۳۱۵ - علیعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله در نماز عید فطر و قربان، سوره( سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى ) و( هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ الْغَاشِيَةِ ) را قرائت می کرد.

۳۱۶ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله اول برای استسقا و طلب باران دو رکعت نماز می خواند، و سپس همان طور که نشسته بود دعا می کرد و از خداوند طلب باران می نمود. و نیز فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله اول نماز استسقا را تمام می کرد و بعد از آن خطبه می خواند، و در نماز هم قرائت را بلند می خواند.

۳۱۷ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: از سنّت است که اهل هر شهری برای نماز عید فطر و قربان به سوی صحرا بیرون روند، مگر اهل مکه که آنان در مسجد الحرام نماز عید می خوانند.

۳۱۸ - علیعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هنگامی که برای نماز از شهر خارج می شد و به مصلّی می رفت، در رفتن از طریق «شجره» می رفت و در مراجعت از طریق «معرّس» بازمی گشت. به طور کلی آن حضرت در رفتن به سوی مصلّی راه درازتر، و در هنگام مراجعت راه کوتاه تر را اختیار می فرمود.

۳۱۹ - أمیر المؤمنینعليه‌السلام فرمود: سنّت آن است که جز در صحراها نماز باران نخوانند، یعنی در آنجا که مردم بتوانند به آسمان نظر کنند. و هیچ جا نباید در مساجد نماز باران بخوانند و طلب باران کنند جز در مکّه معظمه (که در مسجد الحرام نماز استسقا می خوانند و طلب باران می نمایند)

۳۲۰ - نعمان گوید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله صف های نماز ما را چنان مرتب و منظم می کرد که گویی چوب های تیر را جفت و جور می کند و فکر می کرد که ما از این کار او غافلیم. روزی به مسجد آمد و به نماز ایستاد، چون خواست تکبیره الاحرام بگوید متوجه شد که مردی سینه اش جلوتر از سایرین است، فرمود: بندگان خدا، صفوف خود را منظم کنید و گر نه میان دلهایتان اختلاف خواهد افتاد.

۳۲۱ - ابن مسعود گوید: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هنگام نماز دست بر شانه های ما می گذاشت و می فرمود: منظم بایستید و کج و راست نایستید، که دلهایتان نیز کج و راست خواهد شد.