تذکراین کتاب توسط مؤسسه فرهنگی - اسلامی شبکة الامامین الحسنینعليهما‌السلام بصورت الکترونیکی برای مخاطبین گرامی منتشر شده است.

لازم به ذکر است تصحیح اشتباهات تایپی احتمالی، روی این کتاب انجام گردیده است

آرامش زندگی در پرتو تقوا

نویسنده:حبیب الله فرحزاد

پیشگفتار

( إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی مَقَامٍ أَمِینٍ ) ؛به راستی پرهیزگاران در جایگاهی آسوده اند.

(سوره دخان، آیه ۵۱)

بسم الله الرحمن الرحیم

.الحمد لله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین

همه انسانها فطرتاً در پی حل مشکلات و رفع موانع سر راه و رسیدن به رشد و کمال و سعادت خویش اند. به دنبال کلیدی هستند که بتواند در آرامش و خوشبختی را به روی آنان بگشاید.

آیا کلیدی که بتواند در مسیر سعادت انسان همه درهای بسته را بگشاید، و برای زندگی انسان آرامشی سرشار به ارمغان آورد وجود دارد؟ بنا به فرموده قرآن چنین کلیدی وجود دارد، و آن تقوا و خویشتن داری است.

( وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ) (۱) و هر کس از خدا پروا کند، خدا برای او راه برون رفتی قرار میدهد، و از جایی که حسابش را نمی کند، به او روزی می رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند، او برای وی بس است.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به اباذر فرمودند:

یا أبا ذر لو أن الناس کلهم اخذوا بهذه الآیه لکفتهم؛(۲) ای اباذر، اگر همه مردم به این آیه عمل کنند، خداوند همه آنها را کفایت کند.

دارویی که بتواند شفابخش همه بیمارهای روحی و معنوی باشد تقواست. انسان های با تقوا می توانند از همه گردنه ها عبور کنند و به همه کمالات که اوج آن هم نشینی با پروردگار عالمیان است دست یابند.

( إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیکٍ مُقْتَدِ ) ؛ (۳) در حقیقت، مردم پرهیزگار در میان باغها و نهرها، در قرارگاه صدق،نزد پادشاهی توانایند.

امام حسن مجتبیعليه‌السلام فرمودند:

من عبد الله عبّد الله له کل شئ؛(۴) کسی که خدا را بندگی کند،خداوند همه چیز را بنده و مطیع او می نماید.

مدتی توفیق نصیب این بنده شد تا بحث تقوا را که از مباحث بسیار مهم و کلیدی و کاربردی است، در برنامه جذاب «سمت خدا» در شبکه سه سیما

__________________________________________

۱- سوره طلاق، آیه ۲ و ۳.

۲- مکارم الأخلاق، ص: ۴۶۸؛ بحار الأنوار، ج ۷۴، ص ۸۷.

۳- سوره قمر، آیه ۵۴ و ۵۵.

۴- بحار الانوار، ج ۶۸، ص ۱۸۴؛ مجموعه ورام، ج ۲، ص ۱۰۸.

مطرح کنم، که بحمدالله مورد توجه بینندگان عزیز قرار گرفت. خداوند منان را از این بابت بی نهایت سپاسگزارم.

آنچه پیش روی شماست، حاصل همان مباحث است که پس از تدوین و ویرایش تقدیم شما عزیزان می گردد. امیدوارم این مجموعه که به همت دوست و برادر عزیزم، آقای اسدی به انجام رسیده است، مورد توجه و استفاده همگان قرار گیرد.

از تهیه کننده توانمند و فاضل برنامه سمت خدا، برادر ارجمند جناب آقای سید عبدالمجید رکنی و مجری محبوب آن، جناب آقای نجم الدین شریعتی، هم چنین از ناشر محترم کمال امتنان را دارم.

قم مقدس - حبیب الله فرحزاد

۱۸/ ماه مبارک رمضان ۱۴۳۷- ۴/تیر ماه ۱۳۹۵

گفتار اول: برکات تقوا

اشاره

گشایش باب برکات

یکی از عواملی که باعث خیر و برکت در عمر و جان و مال و ایمان و زوایای زندگی انسان می شود تقواست. تقوا عامل بسیار قوی برای وسعت رزق است. تقوا همه درهای بسته را باز می کند و موجب گشایش در همه کارهاست.

( وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ) ؛(۱) و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند،قطعا برکاتی از آسمان و زمین بر ایشان می گشودیم.

این وعده خداست، نه کسی که به وعده هایش پایبند نیست و یا توان و قدرت اجرای آن را ندارد. وعده خدایی است که خزانه اش تمام شدنی نیست.

خدا کم بنده اش نمی گذارد. کم خلاقیتش، کم رزاقیتش، کم لطف و عنایتش نمی گذارد. این ما هستیم که در رزق را به روی خود می بندیم، یا آن را پس می زنیم، یا موانع ایجاد می کنیم، و به خاطر گناهانی که می کنیم در برکات خدا را به روی خود می بندیم.

بعضی گناهان است که دودش در چشم همه خواهد رفت. ولی اگر ایمان

_________________________________________

۱ - سوره اعراف، آیه ۹۶

و تقوا پیشه کنیم خدای مهربان می فرماید: حتما ما در برکات آسمان و زمین را به رویشان باز می کنیم.

کسانی که می خواهند واقعا در برکات آسمان و زمین به رویشان باز شود. ایمان و تقوا باید سر لوحه زندگی شان باشد.

عطای بی پایان

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند: از جمله چیزهایی که خداوند متعال بر یکی از پیامبران خود وحی فرستاد این بود:

انا الله ابتدئ بالعطیه قبل المسأله أ فاسأل فلا أجود کلّا الیس الجود والکرم لی لیس الدنیا و الآخره بیدی فلو أنّ أهلَ سبع سماواتٍ و أرضین سألونی جمیعاً و أعطیت کل واحد منهم مسألته ما نقص ذلک من ملکی مثل جناح البعوضه و کیف ینقص ملک أنا قیمه فیا بؤساً لمن عصانی ول یراقبنی؛(۱) من آن خدایی هستم که ابتدا به بخشش نمودم، قبل از این که از من چیزی بخواهند. آیا اگر از من چیزی خواستند به آنان نمیدهم؟ چنین نیست. آیا مگر جود و کرم مخصوص من نیست؟ آیا مگر دنیا و آخرت در دست من نیست؟ اگر ساکنین زمین و آسمان های هفتگانه همگی از من چیزی بخواهند و من تمام خواسته هایشان را برآورده سازم، چیزی حتی به اندازه بال یک پشه هم از ملکم کم نخواهد شد. چگونه کم شود ملکی که من قیم آن هستم؟

_________________________________

۱- عده الداعی، ص ۱۳۵.

اهل دنیا وقتی خرج کنند تمام می شود، ولی خدا اگر تمام آرزوها را هم برآورده کند، ذره ای از خزائنش کم نمی شود. خدای بزرگ می گوید: اگر مردم شهرها ایمان بیاورند و واقعا خدا را قبول کنند و کنار ایمان هم تقوا پیشه کنند و دست به حرام دراز نکنند، قطعا برکات آسمان و زمین را بر آنها فرو می ریزیم. هم از طرف آسمان خیر و برکت می بارد و هم گنجهایی که در زمین نهفته است، پیدا می شود.

جامعه اهل تقوا

دعایی که بعد از نمازها در ماه مبارک می خوانیم، همه در زمان امام زمانعليه‌السلام اتفاق می افتاد؛ در زمانی که تقوا بر جامعه حاکم می شود.

اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کُلَّ جایِعٍ اَللّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیانٍ؛ خداوندا، هر فقیری را غنی کن. خداوندا، هر گرسنه ای را سیر کن. خداوندا، هر برهنه ای را بپوشان!

اَللّهُمَّ اَغْنِ کُلَّ فَقیرٍ ؛ خداوندا، هر بیماری را شفا عنایت کن!

از خدا می خواهیم که هر بیماری را شفا بده. اصلا بیماری ها در زمان ظهور از بین می رود؛ چون در زمان ظهور امام زمان ظلم نیست.

گناه و گرفتاری

اعمال و رفتار ماست که گرفتاری هایی را ایجاد می کند. امام صادقعليه‌السلام به مفضل بن عمر فرمودند:

یا مفضل إیاک و الذنوب و حذر شیعتنا من الذنوب فو الله ما هی إلی شئ أسرع منها إلیکم و الله إن أحدکم لیرمی بالسقم فی بدنه وما هو إلا بذنوبه و إن أحدکم لیحجب من الرزق فیقول مالی و ما شانی و ما هو إلا بذنوبه و إنه لتصیبه المعره من السلطان فیقول مالی و ما هو إلا بالذنوب وذاک و الله إنکم لا تواخذون بها فی الآخره؛(۱) ای مفضل! از گناه بپرهیز و شیعیان ما را از گناهان بترسان. به خدا قسم گناهان بیش از هر چیز به سراغ شما می آیند، و به خدا سوگند هر کدام از شما که بیماری در بدنش پیدا شود، به خاطر گناهانی است که مرتکب شده، و هر یک از شما که از روزی محروم گردد و بگوید: مرا چه به این سختی ها! این نیز به خاطر گناهان اوست، و اگر هم از ناحیه پادشاهی به او ظلمی رسد و بگوید: مرا چه به پادشاه؛ این نیز به سبب گناهان اوست، و به خدا قسم شما به خاطر این گناهان در آخرت مؤاخذه نمی شوید.

بسیاری از آفات و گرفتاری ها دستاورد اعمال انسانهاست.

( وَمَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ ) ؛(۲) و هرگونه مصیبتی به شما برسد، به سبب دستاورد خود شماست، و خدا از بسیاری در می گذرد.

همان طور که تقوا برکت می آورد، بی تقوایی هم برکت زدایی می کند. با خیانت، دروغ، قسم ناحق و رباخواری، مال زیاد نمی شود. اگر هم زیاد شود برکت ندارد. مال حلال است که آرامش و خوشی و راحتی و اطمینان می آورد. یعنی انسان به جایی می رسد که احساس آرامش می کند. اما مال حرام انسان را در عذاب قرار می دهد.

___________________________________________

۱- مشکاه الأنوار، ص ۲۷۵.

۲- سوره شوری، آیه ۳۰.

رفتارهای سرنوشت ساز

خدای مهربان وعده داده است که اگر مردم در زندگی تقوا و حدود الهی را مراعات کنند، خدا در برکات آسمان و زمین را به روی آنها باز می کند. بر اساس روایات خدا هیچ سالی کمتر از سال دیگر باران نمی باراند.

ابوحمزه می گوید: از امام باقرعليه‌السلام شنیدم فرمودند:

إنه ما من سنه أقل مطراً من سنه و لکن الله یضعه حیث یشاء إن الله عز وجل إذا عمل قوم بالمعاصی صرف عنهم ما کان قدّر لهم من المطر فی تلک السنه إلی غیرهم و إلی الفیافی و البحار و الجبال؛(۱) این طور نیست که باران سالی کمتر از سالی دیگر ببارد. خداوند خود بارانها را هر طور مصلحت بداند نازل می کند، و به هر جا اراده کند می فرستد. هرگاه قومی مرتکب گناه شوند،خداوند باران را از آنها بر می گرداند، هر چند باران برای آنها مقدر شده باشد. خدا آن باران را برای گروهی دیگر می فرستد، و در بیابان ها و دریاها و کوهها فرو میریزد.

این اعمال و رفتار انسانهاست که موجب می شود خدا باران را در دریاها و اقیانوس ها و یا در کویر می ریزد. خدا از خدایی و رزاقی اش کم نمی گذارد. ما که عوض می شویم، فضا هم عوض می شود.

( إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ) (۲) در حقیقت خدا حال قومی را تغییر نمی دهد، تا آنان حال خود را تغییر دهند.

____________________________________________

۱- الکافی، ج ۲، ص ۲۷۲؛ بحار الأنوار، ج ۷۰، ص ۳۲۹.

۲- سوره رعد، آیه ۱۱.

یکی از رفقا می گفت: برای تبلیغ به شهری رفتم. آن سال خشکسالی عجیبی بود. زراعتها آفت خورده بود. بنده خدایی آمد و به من گفت: حاج آقا ممکن است من از شما دعوت کنم یک وعده بیایید و باغ و کشاورزی مرا ببینید.

به باغ ایشان رفتم. باغها و کشاورزی های اطراف، همه بر اثر خشکسالی و آفت از بین رفته و خشک شده بود، اما باغ این بنده خدا با طراوت و سر سبز بود و شاخه هایش از زیادی میوه به طرف زمین خم شده بود. گفت: من زکاتم را می دهم، خمسم را می دهم، به فقرا و ایتام کمک می کنم. پای هر نهالی هم دو رکعت نماز خوانده ام.

خانه های نورانی

امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

البیت الذی یقرأ فیه القران و یذکر الله عز وجل فیه تکثر برکته و تحضره الملائکه وتهجره الشیاطین و یضی ءُ لأهل السماء کما یضی ء الکوکب الدری لأهل الأرض و البیت الذی لا یقرأ فیه القرآن ولا یذکر الله فیه تقل برکته و تهجره الملائکه و تحضره الشیاطین؛(۱) در هر خانه ای که قرآن خوانده شود و ذکر خدای عزوجل شود، برکت آن خانه زیاد گردد، و فرشتگان به آن خانه در آیند، و شیاطین از آن دوری کنند، و برای اهل آسمان بدرخشد، چنان که ستاره فروزان برای اهل زمین میدرخشد، و اما خانه ای که

________________________________________

۱- الکافی، ج ۲، ص ۴۹۹.

در آن قرآن خوانده نشود و خدا در آن خانه یاد نشود، برکتش کم شود و فرشتگان از آن دوری کنند و شیاطین در آن خانه در آیند.

بنابر این، اگر می خواهید خانه هایتان محل نزول ملائکه باشد، در آن نماز بخوانید و قرآن تلاوت کنید. بر اساس روایات اگر کسی از مال حرام پرهیز کند، خدا معادل آن از مال حلال به او می دهد. امام باقرعليه‌السلام فرمودند:

لیس من نفس إلا وقد فرض الله عز و جل لها رزقها حلالاً یأتیها فی عافیه وعرض لها بالحرام من وجه آخر فإن هی تناولت شیئا من الحرام قاصها به من الحلال الذی فرض لها؛(۱) خداوند عز و جل برای هر کسی روزی حلالی منظور کرده است که با عافیت به او خواهد رسید. روزی حرام نیز در چشم انداز انسان قرار دارد که میتواند آن را تحصیل کند. اگر انسان روزی خود را از راه حرام به دست آورد، روزی حلال او مصادره خواهد شد.

روزی حلال

یکی از دوستان ما می گفت: وامی نیاز داشتم که مغازه ای تهیه کنم. تقاضای وام کردم. گفتند: برای مغازه وام نمی دهیم، برای ماشین می دهیم. باید فاکتوری برای ماشین بیاوری تا به تو وام بدهیم. من از علما پرسیدم، گفتند: چون موردش برای کار دیگری است، اشکال شرعی دارد. من هم صرف نظر کردم. گفتم: خدایا، من فقط و فقط به خاطر این که این کار حرام است، انجام نمیدهم.

گفت: چند روز بعد یکی از بستگان ما خودش به من زنگ زد و گفت:

_________________________________________

۱- الکافی، ج ۵، ص۸۰؛ وسائل الشیعه، ج۱۷، ص ۴۵.

من مبلغی پول اضافه دارم و نیازی به آن ندارم و به عنوان قرض الحسنه به من داد و من کارم را انجام دادم.

مولا علیعليه‌السلام می خواستند به مسجد بروند. مرکبشان را به غلامی دادند تا نگه دارد. این غلام دهانه و افسار مرکب را باز کرد و آن را فروخت و فرار کرد. حضرت وقتی برگشتند دیدند، مرکب هست، ولی دهانه و افسار را برداشته و فرار کرده است. یک درهم به کسی دادند و دهانه و افسار خریدند. من می خواستم درهمی به بدهم. چیزی که او از راه حرام به دست آورد، من از راه حلال به او میدادم. عجله کرد!اما اگر عجله نکنیم و در وقتش روزی به ما می رسد.

بنابراین، یکی از چیزهایی که خیر و برکت و روزی گسترده برای ما می رساند، پرهیز از گناه و داشتن تقواست. اگر مردم تقوا را در زندگی رعایت کنند، در برکات آسمان و زمین به روی آنها باز خواهد شد.

عالم تحت فرمان اهل تقوا

پیغمبر عظیم الشأن اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

خصلهٌ من لزمها أطاعته الدنیا و الآخره وربح الفوز فی الجنه؛صفتی است که هرکس دارا باشد، دنیا و آخرت در اختیارش قرارگیرد و پیروزی در بهشت را سود برد.

گفته شد: ای رسول خدا، آن صفت چیست؟ فرمودند:

التقوی من أراد أن یکون أعز الناس فلیتق الله عز وجل؛(۱)

__________________________________________

۱- بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۶۹.

پرهیزکاری. کسی که اراده دارد عزیزترین مردم باشد، باید خدای عز و جل را بپرهیزد و تقوا پیشه کند.

همه انسانها دنبال عزتمندی و آبرو و شرافت هستند. اگر به دنبال پول و مدرک و اسم و رسم هستند، چون می خواهند عزیز و سرافراز باشند. ولی باید بدانند که همه عزت و سر بلندی در سایه تقواست.

بعد این را تلاوت کردند:

( وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ ) (۱) و هر کس از خدا پروا کند، خدا برای او راه بیرون شدنی قرار میدهد.و از جایی که حسابش را نمی کند، به او روزی می رساند.

تقوا خصلتی است که اگر در کسی باشد، عالم در اختیار اوست. همانند اولیای خدا که وقتی کاری را اراده می کنند می شود. عالم تحت فرمان آنهاست.

امام صادقعليه‌السلام یک وقتی وارد کوفه شدند. هنگام برگشت جمعیتی از کوفه برای بدرقه پیشاپیش حضرت از شهر خارج شدند. در بین راه ناگهان به شیری برخورد کردند. ابراهیم ادهم که در بین آنان بود، گفت: صبر کنید تا حضرت تشریف بیاورند. آنان نیز چنین کردند. وقتی امامعليه‌السلام به آنان رسید، ماجرا را به ایشان اطلاع دادند. حضرت به شیر نزدیک شدند تا جایی که گوش شیر را گرفته از وسط جاده خارجش کردند و سپس فرمودند:

أما انّ الناس لو أطاعوا الله حق طاعته لحملوا علیه أثقالهم؛(۲) اگر

__________________________________________

۱- الطلاق، ۲ و ۳.

۲- عده الداعی ، ص ۹۷؛ بحار الأنوار، ج ۴۷، ص ۱۳۹.

مردم خدا را به آن حد که باید، اطاعت می کردند، می توانستند بارهایشان را بر شیر حمل کنند. کسی که مطیع خدا شد، موجودات عالم تحت فرمان او هستند؛ نه فقط در دنیا، در آخرت هم همین طور است. نکیر و منکر و فرشته ها در مقابلش همه دست به سینه اند؛ چون در مقابل خدا دست به سینه بوده است.

کسی که زمین خورده خداست، این قدر قدرت دارد که بر همه حاکم باشد. محکوم خدا بر همه حاکم است.

هیبت اهل تقوا

اهل تقوا حتی در دل بدها هم هیبت دارند. کارتر یک موقعی گفته بود: شرح حال امام خمینی را بیاورید بخوانم تا بدانم که چگونه او با یک عبا و عمامه چنین هیبتی در دنیا ایجاد کرده و شرق و غرب را در هم کوبیده است.

این هیبت بندگی خدا و تقواست. اگر کسی بخواهد هیبت در دل دشمن ایجاد بکند، باید در مسیر تقوا قرار گیرد. پیغمبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمودند:

من أراد أن یکون أعز الناس فلیتق الله عز و جل؛(۱) کسی که اراده دارد عزیز ترین مردم باشد، باید خدای عز و جل را بپرهیزد و تقوا پیشه کند.

در مسیر تقوا

کسی که دغدغه سفر آخرت دارد، باید به دنبال تقوا باشد؛ چون چیزی برای آخرت بهتر از تقوا نیست. زاد و توشه آخرت تقواست.

________________________________________

۱- بحار الانوار، ج ۷۴، ص ۱۶۹.

( وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَی وَاتَّقُونِ یَا أُولِی الْأَلْبَابِ ) ؛(۱) و برای خود توشه برگیرید که در حقیقت، بهترین توشه، پرهیزگاری است، و ای خردمندان! از من پروا کنید.

کسی که در مسیر تقوا قرار می گیرد،خدا از گناهان او می گذرد، چاله هایش را پر می کند، گذشته اش را اصلاح می کند.

( وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئَاتِهِ وَیُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا ) ؛(۲) و هرکس از خدا پروا کند، بدی هایش را از او بزداید و پاداشش را بزرگ گرداند.

اگر کسی در مسیر تقوا قرار گرفت، خدا سیئاتش را می پوشاند. یعنی اگر تقوا غالب شد، خدا می گوید: من خطاها را می پوشانم و چاله ها را پر می کنم. یکی از برکات مهم تقوا این است که انسان محبوب خدا می شود.

( بَلَی مَنْ أَوْفَی بِعَهْدِهِ وَاتَّقَی فَإِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَّقِینَ ) (۳) آری، هر که به پیمان خود وفا کند، و پرهیزگاری نماید، بی تردید خداوند، پرهیزگاران را دوست دارد.

مقام محبوبیت مقام فوق العاده ای است. خدا می گوید من دوستت دارم. قربان صدقه متقین می رود. اگر برای تقوا هیچ برکتی جز این نباشد، باید به سوی آن شتافت. اگر خدا بنده ای را دوست داشت، او را اهل بهشت قرار می دهد.

برای رسیدن به علم و دانش

همه ما دنبال علم و دانش هستیم. دنبال حکمتیم. گمشده بشر فهم و

_________________________________________

۱- سوره بقره، آیه ۱۹۷.

۲- سوره طلاق، آیه ۵.

۳- سوره آل عمران، آیه ۷۶.

شعور و عقل و معرفت است. برای رسیدن به علم و دانش دو راه وجود دارد. یکی راه اکتساب علم دانش و رفتن به حوزه و دانشگاه و آموختن و مطالعه است. که البته اگر همراه علوم الهی نباشد فایده ای ندارد. یکی هم علم و دانش فطری است. امیر المؤمنینعليه‌السلام می فرمایند:

العلم علمان مطبوع و مسموع و لا ینفع المطبوع إذا لم یک مسموع؛(۱) علم دو گونه است: علم فطری و علم اکتسابی. علم اکتسابی اگر هماهنگ با علم فطری نباشد سودمند نخواهد بود.

علومی که انسان در طبیعت و فطرت خود آن را می یابد و زمینه های یافتن آن را دارد، علم مطبوع است. و علومی که با درس و بحث آن را به دست می آورد، علم مسموع است.

اگر فطرت و علم خدایی و درونی ما بروز نکند، چیزی که از بیرون اکتساب می کنیم فایده ای ندارد. آن علم نافع نیست.

دریافت علوم الهی

راه رسیدن به حکمت و علوم الهی تقواست. آیا ما نمی خواهیم خدا معلم ما شود؟ آیا نمی خواهیم علم لدنی به ما بدهد؟

لقمان یک غلام بود، اما خداوند به او علم الهی داد. سیاه و سفید و برده و آزاد معیار نیست. در هر قشری که باشیم، معیار این است که بنده خدا باشیم.

لقمان نه در حوزه درس خواند بود و نه در دانشگاه، ولی بر اثر بندگی خدا و تقوا، خداوند به او حکمت عطا کرد.

______________________________________

۱- نهج البلاغه، حکمت ۳۳۸.

نور علم با تقوا ایجاد می شود. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

لیس العلم بکثره التعلم و انما هو نور یقذفه الله تعالی فی قلب من یرید الله أن یهدیه؛(۱) علم و دانش حقیقی به زیاد آموختن و تعلیم و تعلم نیست. علم حقیقی نوری است که خدای تعالی در قلب هرکس که بخواهد او را هدایت کند قرار می دهد.

راه رسیدن به این علم تقواست. یعنی اگر شما بنده خدا شدید، ممکن است درس نخوانده خیلی از چیزها را بفهمید، واقعیت ها را درک کنید و افراد را خوب بشناسید.

اتقوا فراسه المؤمن فإنه ینظر بنور الله عز و جل؛(۲) از زیرکی مؤمن پروا کنید؛ زیرا که او در پرتو نور خدای عز و جل می نگرد.

درک حقایق

خداوند علم حقیقی و علم لدنی را که به وسیله آن می تواند حقایق را درک کرد، به فراخور ظروف افراد و سینه ها و قلب ها به آنها می دهد. و راه رسیدن به آن تقواست.

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقَانًا ) ؛(۳) ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر از خدا پروا دارید، برای شما نیروی تشخیص حق از باطل قرار میدهد. فرقان وسیله ای است که حق و باطل را از یکدیگر جدا می کند. به وسیله

_______________________________________

۱- منیه المرید، ص ۱۶۷.

۲- الکافی، ج ۱، ص ۲۱۸.

۳- سوره انفال، آیه ۲۹.

نوری که خداوند بر اثر تقوا در شما ایجاد می کند، هیچ گاه گمراه نمی شوید؛ چون حقایق را می یابید. و در جایی دیگر می فرماید:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ یُؤْتِکُمْ کِفْلَیْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَیَجْعَلْ لَکُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ ) ؛(۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، از خدا پروا دارید و به پیامبر او بگروید تا از رحمت خویش شما را در بهره عطا کند و برای شما نوری قرار دهد که به برکت آن راه سپرید.

اگر در زندگی تقوا پیشه کنیم و ملکه تقوا در ما ایجاد شود، خداوند نور به ما میدهد تا خودمان را بشناسیم، دیگران را نیز بشناسیم. با چراغ هدایت و تقوا واقعیت ها را می بینیم.

رحمت ویژه خداوند

یکی از برکات تقوا این است که اهل تقوا مورد رحمت خاص خدای متعال قرار می گیرند.

( وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ ) ؛(۲) و از خدا پروا بدارید، امید که مورد رحمت قرار گیرید. رحمت ویژه خداوند در سایه تقواست. اگر در زندگی تقوا پیشه کردیم، مشمول رحمت خداوند می شویم.

________________________________________

۱- سوره حدید، آیه ۲۸.

۲- سوره حجرات، آیه ۱۰.

گفتار دوم: به سوی تقوا

اشاره

فلسفه روزه

یکی از عواملی که برکت می آورد، تقوا و پرهیز از گناه است. بنا به فرموده خداوند در قرآن، اگر مردم ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند، برکات خداوند از زمین و آسمان بر آنان می بارد.م

ایمان در قلب و تقوای در عمل برکت آور است. ممکن است کسی درآمدش کم باشد، اما برکت در زندگی دارد و خیلی خوش است. ممکن است کسی در آمدش زیاد باشد، ولی در زندگی آرامش و خوشی و راحتی نداشته باشد.

خدا در ماه رمضان روزه را واجب کرده است. حتی اگر کسی عمداً روزه بخورد کفاره دارد، قضایش را هم باید بگیرد. خانم هایی هم که عذر دارند، لازم نیست نماز قضا بخوانند، ولی قضای روزه را باید بگیرند.

این چه سری است که خداوند روزه را اینقدر محکم گرفته است؟ نماز کفاره ندارد، اما برای ترک عمدی روزه می گوید: باید شصت روز روزه بگیری، یا یک بنده آزاد کنی، یا شصت نفر را سیر کنی.

بعضی از احکام که واجب یا حرام شده است، فلسفه اش در قرآن و روایات آمده است. فلسفه روزه به این عظمت که خدا آن را سالی یک بار واجب کرده است چیست؟ خداوند در این باره می فرماید:

( یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ) (۱) ای کسانی که ایمان آورده اید، روزه بر شما مقرر شده است، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند

مقرر شده بود. باشد که پرهیزگاری کنید.

«کُتِبَ» یعنی قطعی و واجب و مسلم است. خدا در یک کلمه تمام این فلسفه ها و حکمت ها را بیان می کند. می فرماید: روزه بر شما و امت های پیشین شما واجب شده( لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ) ( برای این که به مقام تقوا برسید. برای این که خویشتن داری و صبر و تحمل شما بالا برود. اراده شما در ترک گناه قوی تر شود.

کسی که می تواند هفده ساعت آب و غذا نخورد، با این که ضعف دارد، قدرتش بالاتر می رود که جلوی زبانش را هم بگیرد. جلوی چشمش را هم بگیرد.

بر اساس روایات در ماه رمضان آمار گناه کم می شود و شیاطین در غل و زنجیرند. درهای جهنم بسته و درهای بهشت باز است. از خدای متعال بخواهید که همیشه درهای بهشت به روی شما باز باشد. از خدای متعال بخواهید که شیاطین همیشه در غل و زنجیر باشند و بر شما مسلط نشوند.

فرهنگ روزه داری

این فرهنگ باید در جامعه ما جا بیفتد که روزه فقط پرهیز از خوردن و آشامیدن نیست. این که من روزه گرفتم و آب و غذا نخوردم، کمترین کاری

_________________________________________

۱- سوره بقره، آیه ۱۸۳.

است که در برابر فرمان خدا انجام می دهم. روزه ای که فقط پرهیز از خوردن و آشامیدن باشد، بسیار عوامانه است. چشم و گوش انسان هم باید روزه باشد. همه وجود انسان باید خدایی و با تقوا و روزه گیر باشد. امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

إن الصیام لیس من الطعام والشراب وحده؛ روزه گرفتن، تنها به خویشتن داری از خوردن و نوشیدن نیست.

آن گاه فرمودند: مریم مادر عیسیعليه‌السلام گفت:

( إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا ) (۱) من نذر کرده ام که برای خدای رحمان روزه باشم.

أی صوما صمتاً فإذا صمتم فاحفظوا ألسنتکم و غضوا أبصارکم و لا تنازعوا و لا تحاسدوا؛ یعنی جز به ستایش خدای رحمان، دهان خود را باز نکنم. بنابراین، اگر روزه گرفتید، زبان خود را حفظ کنید و چشم خود را فروبخوابانید، نزاع نکنید، و حسد نورزید.

سپس فرمودند: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شنیدند که یکی از بانوانشان با دهان روزه خادم خود را دشنام می دهد. فرمودند تا برایش خوراکی حاضر کنند و بعد به آن خانم گفتند: میل کن. خانم گفت: من روزه دارم. رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به او فرمودند:

کیف تکونین صائمهً و قد سببت جاریتک إن الصوم لیس من الطعام و الشراب؛ چگونه روزه ایی که خادم خود را دشنام میدهی؟ روزه گرفتن فقط به دهان بستن از خوراک و آب نیست.

___________________________________________

۱- سوره مریم، آیه ۲۶.

امام صادقعليه‌السلام فرمودند:

إذا صمت فلیصم سمعک و بصرک من الحرام و القبیح ودع المراء وأذی الخادم و لیکن علیک وقار الصیام ولا تجعل یوم صومک کیوم فطرک؛(۱) هرگاه روزه گرفتی و دهان خود را از نوشیدنی و خوردنی بستی، باید گوش و چشم تو نیز از حرام و ناشایسته بسته شود. بحث و جدل مکن، خادمت را با نیش زبان آزار مده، آرامش و وقاری که ویژه روزه داری است، از دست مده. مبادا روز روزه ات مانند روزهای دیگر باشد.

چه بسیار کم اند روزه داران و چه بسیار زیادند افرادی که گرسنگی و تشنگی می کشند و جز گرسنگی و تشنگی بهره ای از روزه خود ندارند. آدم گرسنگی و تشنگی بکشد و هیچ بهره ای هم نبرد!

مراقبت از اعمال

ما زحمت زیاد می کشیم، ولی چرا زحمات ما زیاد نتیجه نمی دهد؟ چیزی که اعمال را حفظ می کند تقواست. وقتی می خواهیم یک حوضی را پر از آب کنیم، اول باید راههای خروجی اش را ببیندیم. اگر راه های خروجی باز باشد، هر چه آب می ریزیم، از آن طرف بیرون می رود.

کیسه گندم نباید سوراخ باشد، وگرنه چیزی از گندم در آن باقی نمی ماند. همه خالی می شود. مثنوی می گوید:

____________________________________________

۱- الکافی ، ج ۴، ص ۸۷؛ بحار الأنوار، ج ۹۴، ص ۳۵۱.