رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در وقت نماز

قال علیعليه‌السلام :

کان رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لا یؤ ثر الصلوه عشاء و الا غیره وکان اذا دخل وقتها کانه لا یعرف اءهلا و لا حمیما

(سنن نبوی ص ۱۴)

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هیچ چیزی را - نه شام و نه غیر آن را - بر نماز مقدم نمی داشت هرگاه وقت نماز فرا می رسید ، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دیگر نه خانواده می شناخت و نه دوست

شنیدن اذان و شرکت در نماز

قال علیعليه‌السلام :

من سمع النداء فلم انداء یجبه من غیر عله فلا صلوه له

(وسایل الشیعه ج ۵۵ ص ۳۷۵)

هر که بانگ (اذان ) را بشنود و بدون علت به آن پاسخ ندهد پس نمازی برای او نیست

اجابت ندای مؤ ذن

قال علیعليه‌السلام :

اجابه المؤ ذن یزید فی الرزق

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۱۷۷)

اجابت دعوت اذان گو ، سبب افزایش روزی می شود

اذان و اقامه و صف فرشتگان

قال علیعليه‌السلام :

من صلی باءذان و اقامه صلی خلفه صف من الملائکه لایری طرفاه و من صلی با قامه صلی خلفه ملک

(ثواب الاعمال ص ۵۸)

هر کسی که نماز خود را با اذان و اقامه بخواند ، صفی از فرشتگان پشت سر او به نماز می ایستند که دو طرف آن صف دیده نمی شود و هر کسی نماز خود را اقامه تنها بخواند ، یک فرشته پشت سر او نماز می گزارد

فصیح بودن مؤ ذن

قال علیعليه‌السلام :

لیوذن لکم اءفصحکم : لیوءمکم اءفقهکم

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۱۶۱)

فصیح ترین شما اذان بگوید و فقیه ترین شما امامت کند

اذان در وقت نماز

قال علیعليه‌السلام :

و لا یؤ ذن الصلوه حتی یدخل وقتها

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۱۶۰)

هنگامی که وقت نماز داخل شد اذان بگویید

اذان به سمت قبله

قال علیعليه‌السلام :

یستقبل المؤ ذن القبله فی الاذان و الاقامه

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۱۵۷)

اذان گو باید هنگام اذان گفتن به سمت قبله باشد

آفات بی توجهی به اذان

قال علیعليه‌السلام :

من سمع النداء و هو فی المسجد ثم خرج فهم منافق الا رجل یرید الجوع الیه اءو یکون علی غیر طهاره فیخرج لیتطهر

(نهج البلاغه ج ۸۴ ص ۱۶۱)

کسی که صدای اذان را در مسجد بشنود و بدون خواندن نماز (جماعت ) از مسجد خارج شود ، منافق است ، مگر اینکه قصد برگشت برای نماز خواندن داشته باشد یا برای گرفتن وضو از مسجد خارج شود

دعا هنگام اذان

قال علیعليه‌السلام :

اعتنموا اذعاءاربع : عند قرائه القران و عند الاذان و عند نزول الغیث و عند التقاء الصفین الشهاده

(وسایل الشیعه ج ۴ ص ۱۱۴)

در چهار زمان دعا را غنیمت شمارید : ۱- هنگام قرائت قرآن ، ۲- هنگام اذان ، ۳- هنگام نزول باران ، ۴- هنگام روبرو شدن دو لشکر مؤ منین و کفار برای جنگ

پاداش اذان گویان

قال علیعليه‌السلام :

یحشر المؤ ذنون یوم القیامه طوال الاعناق

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۱۴۹)

اذان گویان ، روز قیامت با سرافرازی و سربلندی محشور می شوند

مزد مؤ ذن

قال علیعليه‌السلام :

لاباءس اءن یجری علیه من بیت المال

(بحار الانوارج ۸۱ ص ۱۶۱)

اشکالی ندارد به مؤ ذن از بیت المال مزدی بدهند

مفهوم قد قامت الصلوه

قال علیعليه‌السلام :

(فی معنی (قد قامت الصلوه فی الاقامه )

ای حان وقت الزیاره و المناجاه و قضاء الحوائج و درک المنی و الوصول الی الله - عزوجل - والی کرامته و غفرانه و عفوه و رضوانه

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۱۳۲)

(قد قامت الصلوه ) بدین معنا است که هنگام دیدار و راز و نیاز و برآورده شدن خواسته ها و دریافتن آرزوها و همچنین زمان رسید به خداوند (عزو جل ) و کرامت و آمرزش و بخشش و خشنودیی او فرا رسیده است

فصل پنجم : حضور قلب

نماز با قلب پاک

قال علیعليه‌السلام :

یا کمیل ! لیس الشان ان تصلی و تصوم و تتصدق اءلشان ان تکون الصلوه فعلت بقلب نقی و عمل عندالله مرضی خشوع سوی

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۲۶۶)

ای کمیل ! شاءن و مقام تو به خواندن نماز و گرفتن روزه و دادن صدقه نیست همانا شاءن و قدر آدمی آن است که نماز با قلبی پاک انجام پذیرد و مورد قبول خداوند باشد و با خشوع و خاکساری اداء شود

نماز و داع

قال علیعليه‌السلام :

اذا قام احد کم الی الصلوه فلیصل صلوه مودع

(غرر الحکم ص ۱۲۹)

هرگاه یکی از شما به نماز ایستاد باید به گونه ای نماز بخواند که گویی با نماز وداع می کند

عارف به حق نماز

قال علیعليه‌السلام :

من اتی الصلوه عارفا بحقها غفرله

(بحار الانوار ج ۷۹ ص ۲۰۷)

هر که نماز بجای آورد در حالیکه حق نماز را بشناسد آمرزیده شده است

خشوع قلب و جوارح

قال علیعليه‌السلام :

لیخشع الرجل فی صلوته فانه من خشع قلبه لله - عزوجل - خشعت جوار فلا یعبث بشی فی الصلوه

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۲۳۹)

مرد باید در نماز خود خاشع باشد ، پس وقتی قلبش برای خدا خاشع شد ، اعضا و جوارحش نیز خاشع است ، پس چنین شخصی در حال نماز با چیزی بازی نمی کند

موانع حضور قلب

قال علیعليه‌السلام :

لا یقرمن احدکم فی الصلوه متکاسلا و لاناعسا و لا یفکرن فی نفسه فانه بین یدی ربه و انما للعبد من صلوته ما اقبل علیه منها بقلبه

(بحار الانوار ج ۸۴ ص ۲۳۹)

در حال کسالت و چرت زدن نماز نخوانید و در حال نماز به فکر خودتان نباشید ؛ زیرا در محضر خدا ایستاده اید به درستی که آن مقدار از نماز بنده قبول می شود که قلبا به خدا توجه داشته باشد

نماز و اخلاص

قال علیعليه‌السلام :

الیست الصلوه قیامک و قعودک انما الصلوه اخلاصک و ان ترید بها الله و حده

(شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج ۱ خطبه ۲۳ ص ۳۲۵)

نماز ، تنها قیام و قعود (برخاستن و نشستن ) نیست ؛ همانا نماز اخلاص تو است که از آن جز خدا اراده دیگری نکنی

فصل ششم : اعمال و ذکرهای نماز

تفسیر سوره حمد

قال علیعليه‌السلام :

فاتحه الکتاب اعطاها الله محمداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و امته ، بعداء فیها بالحمد و الثناء علیه ، ثم ثنی بالدعاء الله - عزوجل - و لقد سمعت رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یقول : قال الله - عزوجل قسمت الحمد بینی و بین عبدی فنصفها لی و نصفها لعبدی ، و لعبدی ما ساءل ، اذا قال العبد : (بسم الله الرحمن الرحیم ) قال الله - عزوجل - بداء عبدی باسمی ، حق علی ان اتمم له اموره و ابارک له فی احواله فاذا قال : (الحمدلله رب العالمین ) قال الله - عزوجل - حمدلی عبدی و علم ان النعم التی له من عندی و البلایا التی اندفعت عنه بتطولی اشهد کم انی اضعف له نعم الدنیا الی نعیم الاخره و ادفع عنه بلایا الاخره

، کما دفعت عنه بلایا الدنیا ، فاذا قال : (الرحمن الرحیم ) قال الله - عزوجل - شهد لی باءنی الرحمن الرحیم اشهد کم لاوفرن من رحمتی حظه ، و لا جزلن من عطائی نصیبه فاذا قال : (مالک یوم الدین ) قال الله - عزوجل - اشهد کم کما اعترف بانی انا المالک الیوم الدین لاسهلن یوم الحساب حسابه ، و لاتقبلن حسناته ، و لا تتجاوزن عین سیئاته فاذا قال العبد : (ایاک نعبد)قال الله - عزوجل - صدق عبدی ایای یعبد لا ثیبنه عن عبادته ثوابا یغبطه کل من خالفه فی عبادته لی فاذا قال : (وایاک نستعین ) قال الله - عزوجل - بی استعان والی التجاء اشهد کم لا عیننه علی امره و لا غیثنه فی شد ائده و لا خذن بیده یوم القیامه عند نوائبه و اذا قال : (اهدنا الصراط المستقیم ) الی اخرها قال الله - عزوجل - هذا العبدی و لعبدی ما ساءل قد استجببت اعبدی و اعطیته ما امل ، و آمنته مما منه و جل قیل یا امیرالمؤ منینعليه‌السلام اخبرنا عن (بسم الله الرحمن الرحیم ) اهی من فاتحه الکتاب ؟ قال : نعم کان رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یقروها و یعدها ایه منها ، و یقول : فاتحه الکتاب هی السبع المثانی فضلت (بسم الله الرحمن الرحیم ، ) و هی الایه السابعه منها

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۵۹)

سوره فاتحه را خداوند به محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و امت او داد و با حمد و سپاس برخود آن را آغاز کرد سپس با دعا و ثنا خداوند - عزوجل - ادامه یافت من از پیامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شنیدم که فرمود : (خداوند - عزوجل - می فرماید : سوره حمد را میان خود و بنده ام تقسیم کرده ام ، پس نیمی از آن من و نیمی از آن بنده من است و بنده ام هر چه (در آن ) بخواهد به او می دهم

پس هنگامی که بنده بگوید :( بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ ) خداوند می فرماید : بنده ام به نام من شروع کرده ، پس بر من لازم شد که آمرزش را کامل کنم و احوالش را بر او مبارک گردانم

و هنگامی که بگوید :( الْحَمْدُ لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ) خداوند می فرماید : بنده ام مرا ستایش کرد و فهمید که نعمتهایی که دارد از من است و بلاهایی که از او دفع شده با نیروی من است ؛ شما را گواه می گیرم که چند برابر نعمتهای دنیایش در آخرت به او بدهم و بلاهای آخرت را از او برگردانم ، به همان گونه ای که بلاهای دنیا را از او بر می گرداندم

و هنگامی که بگوید :( الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ ) خداوند می فرماید : شهادت داد که من بخشنده و مهربانم ، شما را گواه می گیرم که از رحمتم بهره او را فراوان گردانم و از عطایم سهم وی را بسیار دهم

پس وقتی بگوید :( مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ ) خداوند می فرماید : شما را به شهادت می گیرم که همان گونه که اعتراف نمود که من مالک روز رستاخیز هستم ، در روز حساب ، حسابش را بر او آسان گردانم و حسناتش را بپذیرم و از گناهانش در گذرم

پس وقتی بنده بگوید :( اِيَّاكَ نَعْبُدُ ) خداوند می فرماید : بنده ام درست گفت ؛ او مرا عبادت می کند ، من نیز به او پاداشی در قبال عبادتش بدهم که هر کسی در عبادتش برای من با او مخالفت کرده رشک برد

پس وقتی که بگوید( وَإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ ) خداوند می فرماید : از من کمک خواست و به من پناه آورد ، شما را گواه می گیرم که او را در کارش یاری کنم و در گرفتاری اش کمک کنم و در روز رستاخیز در سختی ها دستش را بگیرم (تا این فراز حمد ، از آن خداوند)

هنگامی که بنده بگوید :( اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِيمَ ) تا آخر سوره ، خداوند بزرگ می فرماید : این برای بنده ام ، و هر چه که بخواهد به او می دهم ، خواسته او را اجابت کردم و هر چه آرزو نمود به او دادم و از هر چه می ترسید ایمنی اش بخشیدم

از امیرمؤ منان علیعليه‌السلام پرسیدند : یا علی ! از( بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ ) بگو آیا جزئی از فاتحه است ؟ فرمود : آری رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آن را می خواند و یک آیه از سوره حمد محسوبش می فرمود فاتحه الکتاب ، سبع المثانی (دو هفت تایی ) است و با( بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـٰنِ الرَّحِيمِ ) که آیه هفتم آن است ، فضیلت یافته است

قرائت : قرائت نماز

قال علیعليه‌السلام :

اذا صلیت فاسمع نفسک القراءه و التکبیر التسبیح

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۷۶)

هنگامی که نماز می خوانی ، قرائت و تکبیر و تسبیح را چنان بجای آور که خود بشنوی

رکوع : علت رکوع

قال علیعليه‌السلام :

ثم تاءویل مد عنقک فی الرکوع تخطر فی نفسک ، امنت بک ولو ضربت عنقی ثم تاءویل رفع راءسک من الرکوع اذا قلت : سمع الله لمن حمده الذی اخرجنی من العدم الی الوجود

(میزان الحکمه ج ۵ ص ۳۹۵)

معنایی که از کشیدن گردن در رکوع باید به قلب خطور کند ، این است که در ایمان به خدا استوارم ، اگر چه گردنم زده شود و معنای سر برداشتن از رکوع و گفتن (سمع الله لمن حمده )این است که حمد و ثنایم را می شنود ، آن خدایی که مرا از نیستی و عدم به وجود آورده است

معنای رکوع

سئل امیرالمؤ منینعليه‌السلام ما معنی الرکوع ؟ فقال :

معناه امنت بک و لو ضربت عنقی و معنی قوله : سبحان ربی العظم بحمده ، فسبحانه الله انفه لله - عزوجل - و ربی خالقی ، و العظیم هو العظیم فی نفسه غیر موصوف بالصغر ، و عظیم فی ملکه و سلطانه ، و اعظم من ان یوصف ، تعالی الله

(بحار الانوار ج ۸۵ ص۱۱۶)

از امام علیعليه‌السلام پرسیدند : معنای رکوع چیست ؟ فرمود : یعنی به تو ایمان آوردم ؛ اگر چه گردنم را بزنی و معنای (سبحان ربی العظیم و بحمد) این است که خدا منزه است بزرگی از آن خداوند است و پروردگارم ، همان خالق من است فقط او بزرگ است و عظیم یعنی ذاتا بزرگ و اینکه در خود موصوف به کوچکی نیست و در کشور هستی ، خود پادشاه و فرمانروا است و بزرگتر است که توصیف شود او که بسی ، والاست

خشوع در رکوع

قال علیعليه‌السلام :

فاذا رکعت فقل : اللهم لک رکعت ولک خشعت و لک اسلمت و بک امنت و علیک تولکت و انت ربی خشع لک وجهی و سمعی و بصری و شعری و بشری و لحمی و دمی و مخی و عصبیی و عظامی و ما اقلت الارض منی الله رب العالمین

(من لاایحضره الفقیه ج ۱ ص ۳۱۱ حدیث ۹۲۷)

هنگام رکوع بگو : بار پروردگارا ! برای تو رکوع می کنم و برای تو است خشوع من و برای تو است اسلام من و به تو ایمان دارم و بر تو توکل می نمایم و تو پروردگار منی و صورت و گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مغز و اعصاب و استخوانم ،تنها برای تو خاشع است و آنچه در روی زمین از من است ، همه از آن خداوند است که پروردگار عالمیان است

مراقبت از رکوع

کتب امیرالمؤ منینعليه‌السلام الی محمدبن ابی بکر :

انظر رکوعک و سجودک فان النبیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم کان اتم الناس صلوه و احفظهم لها وکان اذا رکع قال : (سبحان ربی العظیم ) ثلاث مرات و اذا رفع طلبه قال : (سمع الله لمن حمده اللهم لک الحمد ملی ء سماواتک و ملی ارضک و ملی ما شئت من شی ء ) فاذا سجد قال : (سبحان ربی الاعلی و بحمده )ثلاث مرات

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۱۰۴)

امام علیعليه‌السلام به محمد بن ابوبکر نوشت : به رکوع و سجودت بنگر و مراقب آن باش ، زیرا پیامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بهتر از همه مردم نماز را به اتمام می رساند و آن را حفظ می کرد و وقتی به رکوع می رفت ، سه بار می گفت : (سبحان ربی العظیم و بحمد) وقتی که از رکوع بر می خواست ، می گفت : (سمع الله لمن حمد اللهم الک الحمد ملی سماواتک و ملی ارضک و ملی ء ماشئت من شی ء) (خداوند می شنود از کسی که او را ستایش می کند خدایا ! به اندازه ظرفیت آسمانها و زمینت ، و به اندازه ظرفیت هر چه می خواهی ، تو را سپاس ) و وقتی به سجده می رفت ، سه بار می گفت : (سبحان ربی الاعلی و بحمده )

سجده : سجود و رکوع بهترین عبادات

قال علیعليه‌السلام :

نعم العباده السجود و الرکوع

(نصنیف غرر الحکم ص ۱۷۵)

سجود و رکوع در پیشگاه الهی ، چه خوب عبادتی است

رکوع و سجود زیاد

قال علیعليه‌السلام :

لا یقرب من الله سبحانه الا کثره السجود و الرکوع

(نصنیف غرر الحکم ص ۱۷۵)

چیزی جز کثرت سجود و رکوع ، شخص را به تقرب خداوند سبحان نرساند

افزایش سجود و رکوع

قال علیعليه‌السلام :

من رغب فیما عند الله کثر (اکثر) سجوده و رکوعه

(تصنیف غرر الحکم ص ۱۷۵)

هر شخصی که به آنچه نزد خداست علاقمند است ، پس سجود و رکوعش را افزایش دهد

فلسفه سجده بر خاک

قال علیعليه‌السلام :

و لمافی ذلک من تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق کرائم الجوارح بالارض تصاغرا :

(نهج البلاغه خطبه ۲۳۴)

هنگامی که انسان نماز می خواند ، ساییدن گونه ها به خاک نشانه تواضع و گذاردن اعضاء شریف بر زمین دلیل کوچک و حقارت است

سجده مایه تقرب

قال علیعليه‌السلام :

اءقرب ما یکون العبد من الله اذا سجد

(بحار الانوار ج ۸۲ ص ۲۳۳)

نزدیک ترین چیزی که بنده را به خدا نزدیک می کند ، سجده است

اهمیت سجده

قال علیعليه‌السلام :

لو یعلم المصلی ما یغشاه من جلال الله ما سره اءن یرفع راءسه من السجود

(بحار الانوار ج ۸۲ ص ۲۰۷)

اگر نمازگزار بداند چه اندازه مشمول جلال الهی است ، هرگز راضی نمی شود که سر از سجده بردارد

آداب سجده

قال علیعليه‌السلام :

اءلسجود الجسمانی هو وضع عتائق الوجوه علیی التراب و استقبال االارض بالراحتین و الکفین و اءطراف القدمین مع خشوع القلب و اخلاص النیه

(غرر الحکم ج ۲ ص ۱۶۵)

سجده بدنی ، گذاشتن قسمت نیکوی صورتها برخاک و رو آوردن به زمین با دو کف دست و کناره های دوپا ، همراه با خشوع دل و پاک نیست است

سجده ریا کارانه

قال علیعليه‌السلام :

ان رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ابصر رجلا دبرت جبهته ، فقال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : من یغالب الله یغلبه و من یخدع الله یخدعه الله یخدعه ، فهالا تجافیت بجبهتک عن الارض ولم تشوه خلقک ؟ !

(بحار الانوار ج ۷۱ نص ۳۴۴)

رسول گرامی اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مردی را دید که پیشانی اش بر اثر سجده ریاکارانه زخمی شده بود ، به او فرمود : هر کس با خدا از در نیرنگ و خدعه در آید ، خداوند نیز به او می فرماید : چرا پیشانی ات را از زمین جدا نمی کند تا این چنین چهره ات را مشوه و زشت نکنی ؟ !

اثر سجده بر پیشانی

قال علیعليه‌السلام :

انی لاکره للرجل ان تری جبهته جلحاء لیس فیها شی ء من اثر السجود

(بحار الانوار ج ۷۱ ص ۳۴۵)

من دوست ندارم برای مردی که پیشانی اش صاف باشد و اثری از سجود بر آن دیده نشود

طولانی کردن سجده

قال علیعليه‌السلام :

اءطیلوا السجود ، فما من عمل اشد علی ابلیس من ان یری ابن ادم ساجدا لانه امر بالسجود فعصی ، و هذا امر بالسجود فاطاع و نجا

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۱۶۱)

سجده را طولانی کنید ، که هیچ کاری بر ابلیس سنگین تر از این نیست که فرزند آدم را در حال سجده ببیند ، چون به او دستور سجده داده شد ، ولی عصیان ورزید ؛ در حالی که فرزند آدم ماءمور به سجده شد و اطاعت کرد و نجات یافت

روح سجده

قال علیعليه‌السلام :

و السجود النفسانی فراغ القلب من الفانیات و الاقبال بکنه الهمه علی الباقیات و خلع الکبر و الحیمه و قطع العلائق الدانیویه و التعلی بالخلائق النبویه

(غرر الحکم ج ۲ ص ۱۶۵)

سجده نفسانی (روح سجده ) رها بودن دل از امور فناپذیر و روی آوردن با تمام وجود به امور جاودانی و رها کردن کبر و تعصب بیجا و قطع همه علایق دنیوی و آراسته شدن به خلایق نبوی است

تفسیر سجود

قال علیعليه‌السلام :

السجده معناه : منها خلقتنی یعنی من التراب و رفع راءسک من السجود معهناه : منها اخر جتنی و السجده الثانیه : و الیها تعیدنی و رفع راءسک من السجده الثانیه : و منها تخرجنی تاره اخری و معنی قوله (سبحان ربی الاعلی ) : (فسبحان )تت انقه لله ربی و خالقی ، و (الاعلی )الی علا و ارتفع فی سماواته حتی صار العباد کلهم دونه و قهر هم بعزته و من عنده التدبیر و الیه تعرج المعارج(۱۲)

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۱۳۳ و ۱۳۹)

از امیرالمؤ منینعليه‌السلام معنی و تفسیر سجود را پرسیدند ؛ حضرت فرمود : معنای سجود این است که خدایا مرا از خاک آفریدی و چون سر از سجده برداری بدین معنا است که مرا از آن برانگیختی و چون مجددا سر به سجده نهی ، یعنی این که دوباره مرا به زمین باز خواهی گرداند و سر برداشتن از سجده دوم ، یعنی اینکه مرا مجددا از زمین بر می انگیزی و معنای (سبحان ربی الاعلی ) چنین است : (سبحان ) یعنی خالق و پروردگار من منزه است از صفات ناپسند و (اعلی ) یعنی : او در ملکوت خود علو و رفعت دارد ، تا جایی که بندگان همگی تحت امر و مقهور عزت اویند و اوست که تدبیر امور بندگان ، آسمان و زمین می کند و همه به سوی او عروج و پرواز می کنند

فلسفه دو سجده

قال علیعليه‌السلام :

(سئل ما معنی السجده الاولی ) تاویلها اللهم انک منها خلقتنا یعنی من الارض و تاءویل رفع راءسک : و منه اخر جتنا و لسجده الثانیه : و الیها تعیدنا و رفع راءسک ، و منها تخرجنا تاره اخری

(المحجه البیضاء ج ۱ ص ۳۹۱)

(از امام علیعليه‌السلام از فلسفه سجده اول سؤ ال شد) حضرت فرمود : سجده اول به این معنا است که خدایا اصل ما از خاک است و معنای سربرداشتن از سجده این است که خدایا ما را از خاک خارج کردی و معنای سجده دوم ، این است که خدایا دوباره ما را به خاک برمی گردانی و سربداشتن از سجده دوم به معنای این است که خدایا یکبار دیگر در قیامت از خاک بیرونماز خواهی کرد

قنوت : قنوت و سجده طولانی

قال علیعليه‌السلام :

طول القنوت و السجود ینجی عذاب النار

(تصنیف غرر الحکم ص ۱۷۵)

قنوت و سجده طولانی در نماز ، نمازگزار را از عذاب آتش نجات می دهد

دعای امیرالمؤ منینعليه‌السلام در قنوت

و ختار ابن ابی عقیل الدعاءبماروی عن امیرالمؤ منینعليه‌السلام القنوت )

الهم لیک شخصت الابصار ، و نقلت الاقدام ، و رفعت الایدی ؛ و مدت الاعناق ، و انت دعیت بالالسن ، و الیک سرهم و نجواهم فی الاعمال ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق و انت دعیت بالالسن ، والیک سرهم و نجواهم فی الاعمال ، ربنا افتح بیننا و بین قومنا بالحق و انت خیر الفاتحین اللهم انا نسکو الیک غیبه نبینا و قله عددنا ؛ و کثره عدونا ؛ و تظاهر الاعداء علینا ؛ و وقوع الفتن بنا ، ففرج ذلک اللهم بعدل تظهره ؛ و امام حق تعرفه اله الحق امین رب االعالمین

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۲۰۷)

(ابن ابی عقیل این دعا را از حضرت علیعليه‌السلام برای قنوت برگزیده است ) بارخدایا ! چشمها به سوی توست و گامها به سوی تو آمده ؛ و دستها برایت برداشته شده و گردنها کشیده شده و تو با زبانها خوانده می شوی و پنهان و نجواای اعمال بندگان نزد تو شکایت می آوریم از دوری پیامبر خود و کمی تعدادمان و زیادی دشمنان و پیروزی آنها با ما روی آوردن فتنه ها به سوی خود ، پس گشایشی کن با عدلی که ظاهر می سازد و پیشواای حقی که می شناسانی پس دعایمان را اجابت کن ای خدای جهانیان

تشهد : ذکر تشهد

قال علیعليه‌السلام :

اذا قال العبد فی التشهد فی الاخیر تین و هو جالس اشهد ان لااله الاالله و حده لاشریک له ، و اشهد ان محمدا عبده و رسوله

(بحار الانوار ج ۸۵ ص ۲۸۳)

هنگامی که بنده در تشهد آخر نماز است ، در حالی که نشسته است (به توحید خداوند و رسالت پیامبرش چنین شهادت دهد :

اشهد ان لا اله الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله

معنای تشهد

قال علیعليه‌السلام :

و تاءویل تشهدک : تجدید الایمان و معاوده الاسلام و الاقرار بالبعث بعد الموت و تاءویل قولک : (السلام علیکم و رحمه الله و برکاته ) ترحم عن الله سبحانه فمعناها هذه امان لکم من عذاب یوم القیامه

(میزاان الحکمه ج ۵ ص ۳۹۵)

معنای تشهد : تجدید و تکرار شهادتین است که تجدید ایمان و اسلام است و اعتراف به مبعوث شدن بعد از مرگ و معنای (السلام علیکم و رحمه الله و برکات ) : از خداوند ترحم خواستن برای خود و همه بندگان است ، که این خود سبب ایمن شدن از عذاب قیامت خواهد شد

فصل هفتم : تعقیبات نماز

آیه الکرسی در تعقیب نماز

قال علیعليه‌السلام :

قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یا علی اقرا فی دبر کل صلوه ایه الکرسی فانه لا یحافظ علیها الا نبی اءو صدیق اءو شهید

(دعائم الاسلام ج ۱ ص ۱۶۸)

رسول اکرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به من فرمود :

یا علی ! در تعقیب هر نمازی آیه الکرسی را بخوان ؛ زیرا کسی آن را پاس نمی دارد مگر پیامبر باشد یا به مقام صدیق و شهید رسیده باشد

دعا بعد از نماز

قال علیعليه‌السلام :

من جلس فی مصلاه ثانیا رجلیه یذکر الله - تبارک و تعالی - وکل الله عزوجل - به ملکا یقول : از نهج البلاغه شرفا تکتب لک الحسنات و تمحی عنک السیئات و تبنی لک الدرجات حتی ینصرف

(دعائم الاسلام ج ۱ ص ۱۶۵)

کسی که در جایگاه نمازش بنشیند و به ذکر خدای تعالی و به تعقیبات بپردازد ، خداوند فرشته ای را بر او مامور گرداند که به وی می گوید : ای نمازگزاری که مشغول به دعا هستی ، به شرف و کرامت و فضیلت خود بیفزا (یعنی بیشتر و زیادتر دعاکن ) که از برای تو حسنات ثبت می گردد و سیئات محو و نابود می شود و درجات برای تو افزون می گردد و این عنایت ادامه دارد تا وقتی که او از دعا و تعقیباتش فارغ شود