که چون آن تشنه کامان آب جستند در این تاریکْ شب مهتاب جستند(۱)

( مَنْ کانَ یُرِیدُ الْعِزَّهَ فَلِلّهِ الْعِزَّهُ جَمِیعاً إِلَیْهِ یَصْعَدُ الْکَلِمُ الطَّیِّبُ وَ الْعَمَلُ الصّالِحُ یَرْفَعُهُ ) (۲)

آیا امیرالمؤمنینعليه‌السلام در عالم نمونه دارد ؟ در علم ، عمل و سیاست نمونه دارد ؟ او هر شب تا شب نوزدهم ماه رمضان ، بیشتر شب را صورت روی خاک می گذاشت و می گفت :

(آه من قلّه الزاد و طول السفر )(۳) خدایا علی دست خالی است این چه تواضعی است ؟

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته

___________________________________________

۱- (۱)) - مهدی الهی قمشه ای.

۲- (۲)) - فاطر (۳۵) : ۱۰؛ (کسی که عزت می خواهد ، پس [ باید آن را از خدا بخواهد ، زیرا ] همه عزت ویژه خداست حقایق پاک [ چون عقاید و اندیشه های صحیح ] به سوی او بالا می رود و عمل شایسته آن را بالا می برد .)

۳- (۳)) - نهج البلاغه: حکمت ۷۷؛ (یَا دُنْیَا یَا دُنْیَا إِلَیْکِ عَنِّی أَ بِی تَعَرَّضْتِ أَمْ إِلَیَّ تَشَوَّقْتِ لَاحَانَ حِینُکِ هَیْهَاتَ غُرِّی غَیْرِی لَاحَاجَهَ لِی فِیکِ قَدْ طَلَّقْت ثَلَاثاً لَارَجْعَهَ فِیهَا فَعَیْشُکِ قَصِیرٌ وَ خَطَرُکِ یَسِیرٌ وَ أَمَلُکِ حَقِیرٌ آهِ مِنْ قِلَّهِ الزَّادِ وَ طُولِ الطَّرِیقِ وَ بُعْدِ السَّفَرِ وَ عَظِیمِ الْمَوْرِدِ.)

۱۰ - عمل صالح

اشاره

آغاز کردن اعمال با یاد خدا

تهران، مسجد حضرت امیرعليه‌السلام

الحمدلله رب العالمین و صلّی الله علی جمیع الانبیاء والمرسلین و صلّ علی محمد و آله الطاهرین.

وجود مبارک پیامبر عظیم الشأن اسلامصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مردم را در تمام کارها ، اعمال ، روابط ، روش و منش ، به حقایق قرار داده شده دعوت می کنند.

کار خود را با( بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ) شروع کنید که برای خدا و امید به رحمانیت خدا در دنیا، و به طمع رحیمیت پروردگار در آخرت باشد ، حکمت ها و فلسفه ها در آن نهفته است وقتی کار ریشه خدایی داشته باشد و در دایره توحید انجام بگیرد ، خالی از شرک باشد ، خالص برای حضرت الله انجام بگیرد و به امید بخشندگی خدا و عطای خدا در دنیا و آخرت انجام بگیرد ، آثار فراوان دنیایی و اخروی دارد

این گونه اعمال ، برخی از بیماری های روانی را معالجه می کند ، خلأهای برونی و درونی را جبران می کند برای انسان ایجاد امنیت و آرامش می کند و توان ، قدرت ، نیروی باطنی و ارادی و گاهی هم توان بدنی به انسان می دهد

بیماری عجله در زندگی انسان

برای اینکه شما عزیزان به گوشه ای از این آثار عنایت کنید ، من پنج آیه از قرآن مجید را برای شما تلاوت می کنم که این پنج آیه در توضیح این مقدمه و در اثبات کاربرد عمل صالح نقش مهمی دارد

اما آیه اول که در سوره مبارکه اسراء قرار دارد

( کانَ الْإِنْسانُ عَجُولاً ) (۱)

دقت بفرمایید خداوند مهربان نمی گوید (خلق الانسان عجولا ) نمی گوید : انسان بر مبنای شتاب و عجله آفریده شده است ،(۲) انسان ها دچار یک حالت روانی منفی به نام عجله و شتاب می شوند شما عجله و شتاب انسان را ، در دو برنامه ، در همه جوامع و ملت ها ملاحظه می کنید یکی رویکرد شتابانه به ثروت و دیگری به لذّت است بیماری عجله و شتاب ، باعث می شود که انسان تمام نیروی خودش را در دنیا مصرف جمع مال و مصرف لذّت های مادّی و محدود و کم زمان و از بین رفتنی کند

راه رسیدن به خداوند

خداوند در قرآن مجید می فرماید : بهشت جایی است که:

( ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ ) (۳)

محل هر گونه خواسته ، اشتها ، میل و طلب ، بدون محدودیت و محل لذت است

ولی برای رسیدن به( ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ ) نیاز به ایمان و عمل صالح دارد( وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنّاتٍ ) (۴) اما عده ای به طرف ثروت و لذت دنیوی شتاب می کنند تمام عمر و نیرو را صرف رسیدن به ثروت و لذّت دنیایی می کنند ، نصیبشان را از آخرت قطع می کنند حالت روانی عجله و شتاب ورزی ، زیان سنگینی برای انسان دارد که در قرآن می فرماید :

( إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ ) (۵)

___________________________________

۱- (۱)) - اسراء (۱۷) : ۱۱؛ (انسان بسیار شتاب زده و عجول است .)

۲- (۲)) - (من الآیات الأنبیاء خُلِقَ الْإِنْسانُ مِنْ عَجَلٍ سَأُرِیکُمْ آیاتِی فَلا تَسْتَعْجِلُون.) بحار الأنوار: ۳۳۸/۶۸، باب ۸۳؛ (فی الخصال، عن أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام یَقُولُ مَعَ التَّثَبُّتِ تَکُونُ السَّلَامَهُ وَ مَعَ الْعَجَلَهِ تَکُونُ النَّدَامَهُ وَ مَنِ ابْتَدَأَ بِعَمَلٍ فِی غَیْرِ وَقْتِهِ کَانَ بُلُوغُهُ فِی غَیْرِ حِینِهِ.) و نیز در بحار الأنوار: ۳۳۸/۶۸، باب ۸۳؛ (عیون أخبار الرضاعليه‌السلام لی، الأمالی للصدوق، عَبْدِ الْعَظِیمِ الْحَسَنِیِّ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ الثَّانِی عَنْ آبَائِهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَعليه‌السلام التَّدْبِیرُ قَبْلَ الْعَمَلِ یُؤْمِنُکَ مِنَ النَّدَمِ.)

۳- (۳)) - زخرف (۴۳) : ۷۱؛ (و در آنجا آنچه دل ها می خواهد و چشم ها از آن لذّت می برد ، آماده است.)

۴- (۴)) - نساء (۴) : ۵۷؛ (و کسانی که ایمان آورده اند و کارهای شایسته انجام داده اند ، به زودی آنان را در بهشت هایی که از زیرِ [ درختانِ ] آن نهرها جاری است ، وارد کنیم.)

۵- (۵)) - عصر (۱۰۳) : ۲؛ ([ که ] بی تردید انسان در زیان کاری بزرگی است.)

و می فرماید :

( هَلْ نُنَبِّئُکُمْ بِالْأَخْسَرِینَ أَعْمالاً* اَلَّذِینَ ضَلَّ سَعْیُهُمْ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا ) (۱)

یعنی کسانی هستند که از نظر حرکت و عمل ، شتاب زده می باشند ، و می خواهند زودتر به ثروت ، شهوت و لذّت برسند در حالی که امیرالمؤمنینعليه‌السلام می فرماید :

(لافقر بعد الجنه ألا و إنّه لا غنی بعد النار )(۲) بعد از بهشت ثروتی وجود ندارد خداوند در قرآن مجید می فرماید :

( ما تَشْتَهِیهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْیُنُ )

اگر در بهشت هر ثروت و لذّتی را بخواهید می یابید.

علاج بیماری عجله و شتابزدگی

انسان باید خودش را مقیّد به عمل صالح کند ، از آثار عمل صالح ، علاج شتاب زدگی و عجله است ، انسان آرام ، با ادب و با وقار می شود و بیماری عجولی او هنگامی که با مقیّد شدن به أعمال صالحه علاج شد ، دیگر عمرش را صرف ثروت بیش از نیاز نمی کند ، قناعت می کند و صرف لذت و شهوات حرام نمی کند

وقار و ادب پیدا می کند از راه حلال به سراغ ثروت و شهوت می رود ، با روی آوردن و آراسته شدن به عمل صالح ، این بیماری خطرناک که باعث از دست دادن بهشت می شود ، و باعث تلف کردن عمر به خاطر پول و لذّت می شود ، از بین می رود ؛ یعنی انسان عمر خود را تلف و ضایع نمی کند

( کانَ الْإِنْسانُ عَجُولاً ) (۳)

_________________________________________

۱- (۱)) - کهف (۱۸) : ۱۰۳ - ۱۰۴؛ (آیا شما را از زیانکارترین مردم از جهت عمل آگاه کنم ؟ * آنان ] کسانی هستند که کوششان در زندگی دنیا به هدر رفته [ و گم شده است ].)

۲- (۲)) - الکافی: ۲۱۶/۲، حدیث ۲؛ (أَبِی جَمِیلَهَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام کَانَ فِی وَصِیَّهِ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَعليه‌السلام لِأَصْحَابِهِ اعْلَمُوا أَنَّ الْقُرْآنَ هُدَی اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ نُورُ اللَّیْلِ الْمُظْلِمِ عَلَی مَا کَانَ مِنْ جَهْدٍ وَ فَاقَهٍ فَإِذَا حَضَرَتْ بَلِیَّهٌ فَاجْعَلُوا أَمْوَالَکُمْ دُونَ أَنْفُسِکُمْ وَ إِذَا نَزَلَتْ نَازِلَهٌ فَاجْعَلُوا أَنْفُسَکُمْ دُونَ دِینِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْهَالِکَ مَنْ هَلَکَ دِینُهُ وَ الْحَرِیبَ مَنْ حُرِبَ دِینُهُ أَلَا وَ إِنَّهُ لَافَقْرَ بَعْدَ الْجَنَّهِ أَلَا وَ إِنَّهُ لَاغِنَی بَعْدَ النَّارِ لَایُفَکُّ أَسِیرُهَا وَ لَایَبْرَأُ ضَرِیرُه.)

۳- (۳)) - اسراء (۱۷) : ۱۱؛ (انسان بسیار شتاب زده و عجول است .)

نمی فرماید ،( خُلِقَ الْإِنْسانُ ) ، معلوم می شود عجله یک امر عارضی و بیماری است و این بیماری با عمل صالح قابل معالجه است ، انسان را از بیماری شتابزدگی و عجولی شفا می دهد

( وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ ) (۱) ( إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَ یُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً کَبِیراً ) (۲)

بافت اصلی آفرینش انسان

در آیه دوم : مسأله آفرینش انسان مطرح است

( لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فِی کَبَدٍ ) (۳)

ما انسان را در چارچوب کار ، کوشش ، زحمت ، مشقت و فعالیت آفریدیم ؛(۴) یعنی نباید تمام عمر خود را به بطالت بگذراند ، فعالیت و عمل جزء بافت خلقت و آفرینش انسان است پروردگار در قرآن می فرماید : تو باید حرکت کنی و کوشش کنی ، بافت وجود خود را ، با کوشش ، فعالیت و اطاعت از خدا و پیغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گره بزن ، تا زحمات ، فعالیت ها و کوشش های شما باطل نشود

ارزش عمل صالح در زندگی

عمل صالح نمی گذارد فعالیت ها ، رنج ها و حرکت های انسان نابود شود

( یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَکُمْ ) (۵)

عمل صالح انسان را دست پر می کند دنیا و آخرت انسان را آباد می کند و عامل به دست آوردن بهشت است

________________________________________

۱- (۱)) - اسراء (۱۷) : ۸۲؛ (و ما از قرآن آنچه را برای مؤمنان مایه درمان ورحمت است ، نازل می کنیم.)

۲- (۲)) - اسراء (۱۷) : ۹؛ (بی تردید این قرآن به استوارترین آیین هدایت می کند ، و به مؤمنانی که کارهای شایسته انجام می دهند ، مژده می دهد که برای آنان پاداشی بزرگ است .)

۳- (۳)) - بلد (۹۰) : ۴؛ (همانا ما انسان را در رنج و زحمت آفریدیم .)

۴- (۴)) - الحیاه با ترجمه احمد آرام: ۲۲۰/۳ و ۲۲۱ و ۲۲۳ سوره النجم: ۳۹؛ ( وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاّ ما سَعی ) سوره النساء: ۳۲؛ ( لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا، وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ ) النّبیصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : کلوا من کدّ أیدیکم. سئل النّبیّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : أیّ کسب الرّجل أطیب؟ قال: (عمل الرّجل بیده و کلّ بیع مبرور. الإمام الباقرعليه‌السلام - قال راوی الحدیث: سألته عن الرّجل یتقبّل العمل فلا یعمل فیه و یدفعه إلی آخر، یربح فیه؟ قال: لا. امام جعفر صادقعليه‌السلام در این خصوص می فرماید: (... و خلق له الوبر لکسوته، فکلّف ندفه و غزله و نسجه، و خلق له الشّجر، فکلّف غرسها و سقیها و القیام علیها و ترک علیه فی کلّ شیء من الأشیاء موضع عمل و حرکه، لما فی ذلک من الصّلاح و جعل الخبز متعذّرا- لا ینال إلّابالحیله و الحرکه- لیکون للإنسان فی ذلک شغل یکفّه عمّا یخرجه إلیه الفراغ من الأشر و العبث.)

۵- (۵)) - محمد (۴۷) : ۳۳؛ (ای اهل ایمان ! خدا را اطاعت کنید و پیامبر را اطاعت کنید و اعمالتان را [ با تخلف از دستورها خدا و پیامبر ، شرک ، نفاق ، منت گذاری و ریا ] باطل مکنید .)

آیه سوم :

( إِنَّ الْإِنْسانَ لِرَبِّهِ لَکَنُودٌ ) (۱)

این جزو خلقت انسان نیست ، یک امر عارضی است ، به انسان نعمت های فراوان دادم ، اما او با وجود نعمت های من ، علیه من به ناسپاسی بر می خیزد از شهوت ، چشم ، گوش و دست در اعمال حرام استفاده می کند ، و در امضا ، تقلّب ، دوز و کلک در اجناس مردم و اسناد مردم ، قدم حرام برمی دارد ، در مجالس حرام شرکت می کند ، جای ناسپاس کجا است ؟ دوزخ می باشد(۲)

اثرات عمل صالح

( إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَهٌ بِالْکافِرِینَ ) (۳) ، کافر یعنی ناسپاس ، یعنی منکر واقعیات اثر عمل صالح این است که انسان را از ناسپاسی حفظ می کند و در دایره شکر قرار می دهد

( اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُکْراً ) (۴)

کلمه شکر از نظر عربی در اینجا مفعول لاجله است ، قاعده ادبی است ای خاندان داود عمل کنید ، ای انسانها از فرمان من اطاعت کنید ، تا شکر در شما تحقق پیدا کند

از آثار دیگر عمل صالح این است که انسان دائماً در حال شکر است(۵)

لزوم شکر منعم

وَ سَنَجْزِی الشّاکِرِینَ ) (۶) ما به شاکرین پاداش عنایت می کنیم پیغمبر در هنگام سحر سجده های طولانی و گریه فراوان داشتند ، به حدی که بلال به حضرتصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عرض کرد : آیا این مقدار گریه لازم است؟ حضرت جواب او را

________________________________________

۱- (۱)) - عادیات (۱۰۰) : ۶؛ ([ که ] قطعاً انسان نسبت به پروردگارش بسیار ناسپاس است.)

۲- (۲)) - سوره ابراهیم:۳۴؛ (و قال تعالی وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللّهِ لا تُحْصُوها إِنَّ الْإِنْسانَ لَظَلُومٌ کَفّارٌ ) مستدرک الوسائل: ۱۱/۳۵، حدیث ۱۳۲۳۵؛ (الشَّیْخُ الْمُفِیدُ فِی أَمَالِیهِ، مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍعليه‌السلام قَالَ طُوبَی لِمَنْ لَمْ یُبَدِّلْ نِعْمَهَ اللَّهِ کُفْراً طُوبَی لِلْمُتَحَابِّینَ فِی اللَّه.) الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد: ۱/۳۰۴؛ (وَ قَالَعليه‌السلام أَشْکَرُ النَّاسِ أَقْنَعُهُمْ وَ أَکْفَرُهُمْ لِلنِّعَمِ أَجْشَعُهُم.)

۳- (۳)) - توبه (۹) : ۴۹؛ (و یقیناً دوزخ بر کافران احاطه دارد .)

۴- (۴)) - سبأ (۳۴) : ۱۳؛ (ای خاندان داود ! به خاطر سپاس گزاری [ به فرمان ها حق ] عمل کنید.)

۵- (۵)) - الجواهر السنیه، کلیات حدیث قدسی: ۸۰، الباب السابع؛ (مالک بن عطیه عن داود بن فرقد عن أبی عبد اللَّهعليه‌السلام أنّ فیما أوحی اللَّه عز و جل إلی موسی بن عمرانعليه‌السلام : یا موسی، ما خلقت خلقا هو أحبّ إلیّ من عبدی المؤمن و أنّی إنّما ابتلیته لما هو خیر له و أنا أعلم بما یصلح علیه عبدی، فلیصبر علی بلائی و لیشکر نعمائی و لیرض بقضائی أکتبه فی الصدّیقین عندی إذا عمل برضائی و أطاع أمری.)

۶- (۶)) - آل عمران (۳) : ۱۴۵؛ (و یقیناً سپاس گزاران را پاداش خواهیم داد .)

این گونه دادند( أفلا أکون عبداً شکوراً ) (۱) من بنده شاکر نباشم ! شکر یعنی عمل صالح البته هنگامی که بحث به ذکر( اَلْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ ) برسد ، مفصّل مسأله شکر را از قرآن و روایات برای شما بیان خواهم کرد اما طبق آیات قرآن ، نماز ، روزه ، حج ، جهاد ، امر به معروف و نهی از منکر ، انفاق و احسان به پدر و مادر شکر پروردگار است چنانکه در اوایل سوره لقمان هم آمده:

( أَنِ اشْکُرْ لِی وَ لِوالِدَیْکَ ) (۲)

تو مسئول هستی که هم مرا و هم پدر ومادر خود را شکر کنی شکر پروردگار ، عبادت پروردگار است شکر والدین هم احسان به والدین است

پس از آثار عمل صالح ، حفظ انسان از ناسپاسی یا نجات ناسپاس از ناسپاسی و قرار دادن او در دایره شکر پروردگار عزیز عالم است

اما آیه چهارم : آیه چهارم در سوره یوسف است ،

( وَ ما أُبَرِّئُ نَفْسِی إِنَّ النَّفْسَ لَأَمّارَهٌ بِالسُّوءِ إِلاّ ما رَحِمَ رَبِّی ) (۳)

خودم را نمی توانم تبرئه کنم

معنای جهاد اکبر

اگر من بیشتر اوقات زندگی خود را ، از عمل صالح ، عبادت خدا و خدمت به بندگان خدا پر کنم ، وارد جهاد اکبر شده ام

(قَضَوا الجهاد الاصغر و بقی علینا جهاد الاکبر قیل: یا رسول الله! و ما الجهاد الاکبر؟ قال جهاد النفس)(۴) هنگامی که شما اوقات زندگی خود را با خدمت و عبادت پر کنید ، در حقیقت در برابر هوای نفس موضع گرفته اید و به یک جنگ الهی علیه جنود شیطانی باطن برخواسته اید و با عمل صالح ، دیو هوای نفس را به تدریج ضعیف می کنید ، تا

_______________________________________

۱- (۱)) - مستدرک الوسائل: ۲۵۳/۱۱، حدیث ۱۲۹۱۲؛ (مِصْبَاحُ الشَّرِیعَهِ، قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام وَ إِذَا رَأَیْتَ مُجْتَهِداً أَبْلَغَ مِنْکَ فِی اجْتِهَادِهِ فَوَبِّخْ نَفْسَکَ وَ لُمْهَا وَ عَیِّرْهَا وَ حُثَّهَا عَلَی الِازْدِیَادِ عَلَیْهِ وَ اجْعَلْ لَهَا زِمَاماً مِنَ الْأَمْرِ وَ عِنَاناً مِنَ النَّهْیِ وَ سُقْهَا کَالرَّائِضِ لِلْفَارِهِ الَّذِی لَایَذْهَبُ عَلَیْهِ (خَطَرُهُ مِنْهَا) إِلَّا وَ قَدْ صَحَّحَ أَوَّلَهَا وَ آخِرَهَا وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم یُصَلِّی حَتَّی یَتَوَرَّمُ [ قَدَمَاهُ ] وَ یَقُولُ أَ فَلَا أَکُونُ عَبْداً شَکُوراً أَرَادَ أَنْ یَعْتَبِرَ [ بِهَا ] أُمَّتُهُ فَلَا یَغْفُلُونَ عَنِ الِاجْتِهَادِ وَ التَّعَبُّدِ وَ الرِّیَاضَهِ أَلَا وَ إِنَّکَ لَوْ وَجَدْتَ حَلَاوَهَ عِبَادَهِ اللَّهِ وَ رَأَیْتَ بَرَکَاتِهَا وَ اسْتَضَأْتَ بِنُورِهَا لَمْ تَصْبِرْ عَنْهَا سَاعَهً وَاحِدَهً وَ لَوْ قُطِعْتَ إِرْباً إِرْباً.)

۲- (۲)) - لقمان (۳۱) : ۱۴؛ ([ و سفارش کردیم ] که برای من و پدر و مادرت سپاس گزاری کن.)

۳- (۳)) - یوسف (۱۲) : ۵۳؛ (من خود را از گناه تبرئه نمی کنم ؛ زیرا نفس طغیان گر ، بسیار به بدی فرمان می دهد مگر زمانی که پروردگارم رحم کند.)

۴- (۴)) - الکافی: ۱۲/۵، باب وجوه الجهاد، حدیث ۳؛ (السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام أَنَّ النَّبِیَّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بَعَثَ بِسَرِیَّهٍ فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْس.) و همچنین در وسائل الشیعه: ۱۶۳/۱۵، حدیث ۲۰۲۱۶؛ (عنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَعليه‌السلام قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بَعَثَ سَرِیَّهً فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِیَ عَلَیْهِمُ الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَکْبَرُ فَقَالَ جِهَادُ النَّفْسِ وَ قَالَصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم إِنَّ أَفْضَلَ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیه.)

وقتی نفس از هوا و هوس بیفتد ، و تبدیل به نفس مطمئنّه شود و انسان آرام می گیرد (مطمئنّه ) ؛ یعنی آرام بگیرد

این از آثار عمل بر مبنای( بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ) است عملی که با خدا معامله می شود و به امید رحمانیت و رحیمیت پروردگار است.

آیه پنجم : دوباره مسأله خلقت انسان را مطرح می کند

( خُلِقَ الْإِنْسانُ ضَعِیفاً ) (۱)

ناتوان آفریده شده ، اما می تواند به یک توانمندی بی نظیری نائل شود در بدو امر و ابتدای کار ناتوان آفریده شده است ، ما هم قوانین ، مقررات ، حلال و حرام و فرمان های خود را ، با لحاظ کردن اراده ، بدن و قلب محدود و توان ضعیف انسان نظام دادیم

( یُرِیدُ اللّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ ) (۲)

من تمام قوانین را آسان و سبک برای شما قرار دادم

در ماه رمضان با اینکه غذا نمی خوریم ، آن هم وسط روز ، که بیش از اول صبح و شب نیازمند به غذا هستیم ؛ زیرا در روز کار و فعالیت می کنیم ، اما احوال ما غیر از ماه رمضان خیلی بهتر است و سبک تر هستیم

من اراده دائمی دارم که تمام پیشنهادات خود را به شما سهل و آسان و سبک بگیرم که خود شما را از هزار گونه بار سنگین و عمل به خواسته های من ، سبک کند شما اگر در ماه رمضان ، غذای خود را نصف ایام دیگر کنید ، یعنی سحری و افطار را کمتر بخورید. بعد از ماه رمضان به هر آزمایشگاهی مراجعه کنید ، می بینید که از قبل سالم تر هستید و عوارضی در خون شما دیده نمی شود وزنتان سبک شده ، سبک شدن وزن آثار بسیاری برای زانو و کمر و مفاصل دارد ، علاوه بر این روزه ، عذاب روز قیامت را ، به خاطر گناهان ، سبک می کند تا آتش را به

_____________________________________

۱- (۱)) - نساء (۴) : ۲۸؛ (انسان [ در برابر مشکلات و شهوات جنسی ] ناتوان آفریده شده است .)

۲- (۲)) - نساء (۴) : ۲۸؛ (خدا می خواهد [ با تشریع ازدواج با زنان مؤمن ، و ازدواج با کنیزان مؤمن ، و ازدواج موقت ، بار مشکلات زندگی و مشقت های روابط نامشروع جنسی را ] بر شما سبک کند.)

خاموشی بکشاند

این معنای:

( یُرِیدُ اللّهُ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْکُمْ )

است

قدرت و اراده انسان در عبادت

اگر اراده انسان قوی باشد روزه گرفتن آسان می شود ، هم قدرت بدنی انسان زیاد می شود و هم به قدرت روحی و ارادی می رسد

( لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ) (۱) قدرت اراده و قدرت عقل است ، (صوموا تصحّوا )(۲) قدرت بدنی است

روز قیامت عده ای از بدن ها در کمال ناتوانی است ، خداوند در سوره( ن وَ الْقَلَمِ ) می فرماید : در دنیا که بودند:

( کانُوا یُدْعَوْنَ إِلَی السُّجُودِ ) (۳)

من آنها را دعوت به نماز و عبادت کردم ، سجده در اینجا به معنای عبادت است ، انسان وقتی بخورد و بخوابد و شهوترانی کند ، ضعیف می شود ؛ زیرا در عبادت تمرین نداشته است و در دنیا سست بودند و ورزش های بدنی آنها هم در مسیر عبادت نمی باشد ، به روح ، عقل و اراده خود کاری نداشته اند ، در قیامت جای ورزش نیست ، با همان بدن سست و شهوانی ، با آن شکم پر ، وارد قیامت می شوند ، آنها را دعوت می کنم که فقط سجده ای در محشر برای من انجام دهند

خداوند در قرآن می فرماید :

( فَلا یَسْتَطِیعُونَ )

نمی توانند سجده کنند ولی کسانی که تمرین عبادت و خدمت داشتند ، وقتی

______________________________________

۱- (۱)) - بقره (۲) : ۲۱؛ (تا [ با پرستیدن او ] پروا پیشه شوید .)

۲- (۲)) - مستدرک الوسائل: ۷/۵۰۲؛ (وَ عَنِ النَّبِیِّصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم أَنَّهُ قَالَ صُومُوا تَصِحُّوا.)

۳- (۳)) - قلم (۶۸) : ۴۳؛ (اینان [ در دنیا ] به سجده [ بر خدا ] دعوت می شدند.)

۴- (۴)) - قلم (۶۸) : ۴۲؛ (ولی در خود قدرت و استطاعت [ سجده کردن ] نیابند !)

از قبر بیرون می آیند ، به هر مقداری که با بهشت فاصله دارند ، می گویم:

( ادْخُلُوها بِسَلامٍ آمِنِینَ ) (۱)

از کنار قبر خود تا بهشت ؛ مانند برقی که در ابرهای بهار زده و خاموش می شود سریعتر به بهشت می رسند چون بدن لخت و پای فلجی ندارند ، بدن و اراده از عبادت، قدرت گرفته است ، پیرمرد نود ساله ، مکّه ، کربلا و مشهد می رود و می گوید : حالم خوب است ، از او سؤال می شود که در زیارت امام رضا چه کار کردی ؟ می گوید : شب جمعه تا صبح حرم بودم ، الحمدلله دویست رکعت نماز قضا در حرم خواندم ، توان روحی و ارادی او بر بدن ۹۰ ساله مسلّط است

این هم یکی از آثار عمل صالح است که ضعف را در ناحیه بدن ، اراده ، روح ، قلب و باطن ، کم می کند و باعث قدرت می شود

قدرت و اراده امام زین العابدینعليه‌السلام

امام باقرعليه‌السلام می فرماید : نوجوان ده دوازده ساله بودم ، پدرم حضرت زین العابدینعليه‌السلام با بودن در آن حادثه عظیم کربلا که کوه ها را از بین می برد ، قسمتی از شب ، کیسه ای را از خرما ، لباس و پول پر می کرد و روی شانه خود می گرفت و در خانه مستحق های مسلمان شیعه و سنی و یهودی و مسیحی ، می گذاشت و بر می گشت مقداری می خوابید و بقیه آن را به نماز شب ، گریه ، دعا و مناجات می گذراند ، بعد اذان می گفت ونماز صبح را می خواند و بعد از نماز صبح ، صورت مبارک را روی خاک می گذاشت ، خاکی که از کنار قبر أبی عبدالله آورده بود ، هزار مرتبه در سجده می گفت :

(الهی عبیدک بفنائک ، مسکینک بفنائک ، فقیرک بفنائک ) (۲)آفتاب هم که طلوع می کرد سر زمین می رفت و کشاورزی می کرد ، و به خانه بر

____________________________________

۱- (۱)) - حجر (۱۵) : ۴۶؛ ([ به آنان گویند : ] با سلامت و امنیت وارد آنجا شوید .)

۲- (۲)) - بحار الأنوار: ۴۶/ ۷۵، باب ۵، حدیث ۶۶؛ ([ الإرشاد ] عُبَیْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدٍ التَّمِیمِیِّ قَالَ سَمِعْتُ شَیْخاً مِنْ عَبْدِ الْقَیْسِ یَقُولُ قَالَ طَاوُسٌ دَخَلْتُ الْحِجْرَ فِی اللَّیْلِ فَإِذَا عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِعليه‌السلام قَدْ دَخَلَ فَقَامَ یُصَلِّی فَصَلَّی مَا شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ سَجَدَ قَالَ فَقُلْتُ رَجُلٌ صَالِحٌ مِنْ أَهْلِ بَیْتِ الْخَیْرِ لَأَسْتَمِعَنَّ إِلَی دُعَائِهِ فَسَمِعْتُهُ یَقُولُ فِی سُجُودِهِ عُبَیْدُکَ بِفِنَائِکَ مِسْکِینُکَ بِفِنَائِکَ فَقِیرُکَ بِفِنَائِکَ سَائِلُکَ بِفِنَائِکَ قَالَ طَاوُسٌ فَمَا دَعَوْتُ بِهِنَّ فِی کَرْبٍ إِلَّا فُرِّجَ عَنِّی.)

می گشت ، دوباره شروع به عبادت می کرد ، یک روزی در اتاق را باز کردم و رفتم کنار دیوار نشستم و او را نگاه می کردم ، دیدم که بسیار گریه می کند

چقدر انسان باید قدرت و توان داشته باشد ، که کربلا را ببیند ، و بعد از آن واقعه شب ها بار به دوش بکشد ، بعد از آن در نماز شب گریه و هزار بار تکرار ذکر کند و بعد در طول روز مشغول کشاورزی شود و دوباره برگردد و مشغول عبادت شود

امام باقر می فرماید :(۱) او مشغول عبادت بود و من هم بلند بلند گریه می کردم وقتی پدر سلام نماز را داد ، فرمود : فرزندم ، چرا گریه می کنی ؟ گفتم دلم برای شما می سوزد ، چقدر کار ، خدمت ، عبادت و سجده می کنید ، مگر این بدن چقدر انرژی دارد ؟ فرمود : عزیز دلم ، روی طاقچه ، کتابی است آن را بردار بیاور کتاب را آوردم و به پدر دادم ، باز کرد و جلوی من گذاشت ، فرمود : در این صفحات ، عبادات و خدمات جدّم علیعليه‌السلام نوشته شده است عزیز دلم ، اگر بخوانی ، آن وقت به من نمی گویی چقدر خودت را به زحمت می اندازی ، من کجا و علی کجا؟

عمل صالح ، ضعف خلقتی انسان را جبران می کند انسان با تمرین عمل صالح ، عبادات ، خدمت به خلق خدا و اخلاق خوش به توان عجیبی در دنیا و آخرت خواهد رسید (من کان لله کان الله له )(۲) ولی باید به این معنا آگاه باشیم که همه این امور ، خدمت ها و عبادات در صورتی از افق وجود انسان طلوع می کند که انسان نسبت به خدا و خلق خدا متواضع و فروتن باشد وقتی خداوند می فرماید : نماز بخوانید و روزه بگیرید ، شانه بالا نیندازید ، با کمال خاکساری اطاعت نمایید ؛ زیرا اگر مقام تواضع نباشد ،

( إِنَّها لَکَبِیرَهٌ إِلاّ عَلَی الْخاشِعِینَ ) (۳)

نماز ، روزه ، خدمت و احسان برای انسان سنگین است ، وقتی سنگین شد ، با داشتن تکبر قبول نمی کند ، با کبر از مجموع آثار عمل صالح خودش را محروم

_____________________________________

۱- (۱)) - إعلام الوری بأعلام الهدی: ۲۶۰، الفصل الرابع؛ (دَخَلَ أَبُو جَعْفَرٍ ابْنُهُعليه‌السلام عَلَیْهِ فَإِذَا هُوَ قَدْ بَلَغَ مِنَ الْعِبَادَهِ مَا لَمْ یَبْلُغْهُ أَحَدٌ فَرَآهُ قَدِ اصْفَرَّ لَوْنُهُ مِنَ السَّهَرِ وَ رَمِدَتْ عَیْنَاهُ مِنَ الْبُکَاءِ وَ دَبِرَتْ جَبْهَتُهُ مِنَ السُّجُودِ وَ وَرِمَتْ سَاقَاهُ مِنَ الْقِیَامِ فِی الصَّلَاهِ فَقَالَ أَبُو جَعْفَرٍعليه‌السلام فَلَمْ أَمْلِکْ حِینَ رَأَیْتُهُ بِتِلْکَ الْحَالِ مِنَ الْبُکَاءِ فَبَکَیْتُ رَحْمَهً لَهُ وَ إِذَا هُوَ یُفَکِّرُ فَالْتَفَتَ إِلَیَّ بَعْدَ هُنَیْئَهٍ مِنْ دُخُولِی فَقَالَ یَا بُنَیَّ أَعْطِنِی بَعْضَ تِلْکَ الصُّحُفِ الَّتِی فِیهَا عِبَادَهُ عَلِیٍّ فَأَعْطَیْتُهُ فَقَرَأَ مِنْهَا یَسِیراً ثُمَّ تَرَکَهَا مِنْ یَدِهِ تَضَجُّراً وَ قَالَ مَنْ یَقْوَی عَلَی عِبَادَهِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍعليه‌السلام وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِعليه‌السلام إِذَا تَوَضَّأَ اصْفَرَّ لَوْنُهُ فَقِیلَ لَهُ مَا هَذَا الَّذِی یَغْشَاکَ فَقَالَ أَ تَدْرِی لِمَنْ أَتَأَهَّبُ لِلْقِیَامِ بَیْنَ یَدَیْه.)

۲- (۲)) - بحار الأنوار: ۸۲/ ۳۱۹، باب ۳۶؛ (أنه من کان لله کان الله له.)

۳- (۳)) - بقره (۲) : ۴۵؛ (بی تردید این کار جز بر کسانی که در برابر حق قلبی فروتن دارند دشوار و گران است .)

می کند

وقتی از اویس می پرسد تو که پیغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را ندیدی ، از فرهنگ ، آئین و مدرسه او چه بهره ای بردی ؟ می گوید : هشت بهره ، بهره اول : (طلبتُ الرفعه ) رسیدن به قلّه مقام ، درجات الهی و کمالات انسانی را جستجو کردم ، دیدم دین و فرهنگ او مرا راهنمایی کرده ،

(فوجدتها فی التواضع )

این مقام و رفعت را با تواضع و فروتنی ، می شود به دست آورد

والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته