شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

۲ - کار و کوشش و فعالیت

( لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَا ) سعادت هر کس در گرو عملش می باشد

صفحات گیتی و نظام جهان آفرینش گواه روشنی است که کامیابی هر موجودی وابسته به فعالیت و کوشش اوست تا صدها فعل وانفعال شیمیائی در یک نهال به وجود نیاید ، هرگز یک درخت برومند نخواهد شد هر موجود ریز و حی از روی غریزه و یا فطرت به این حقیقت رسیده که بقاء ناموس حیات در گرو کار و کوشش است

عدم پیروزی عده ای از جوانان ما عللی دارد یکی از آن علل این است که روح کار کردن و فعالیت در بعضی از آنها کشته شده است

هجوم جوانان به سوی ادارات و اشغال کرسیها و میزهای مؤ سسات دولتی گواه روشنی است که عشق به کارهای سنگین کمتر شده است

بجای اینکه این جوانان مولد ثروت باشند مصرف کننده ثروت هستند

زندگی مردان موفق شهادت می دهد که همگی مرد کار و زحمت بودند و به قول الکساندر هامیلتن نابغه عصر خود : (مردم می گویند تو نابغه هستی من از نبوغ خود خبر ندارم فقط می دانم شخص زحمتکشی هستم ) و به قول یکی دیگر از دانشمندان : (آنچه شده ام نتیجه کار است من در سراسر عمرم لقمه ای بدون کار و زحمت نخورده ام )

این صنایع شگفت انگیز مولود کوششهای خستگی ناپذیر دانشمندان است مخترع رادیو گاهی تا سحر در حالی که همه اهل خانه در خواب فرو رفته بودند ، کار می کرد

ادیسون برای تکمیل پاره ای از اختراعات خود شبها و روزها در آزمایشگاه می ماند و برای آن که نیروی برق را طوری تسخیر کند که استفاده از آن ارزان و آسان باشد ، بارها اتفاق می افتاد که دو روز و یا سه روز از آزمایشگاه بیرون نمی آمد و چه بسا غذا خوردن را فراموش می کرد و به چند پاره نان خشکیده اکتفا می نمود

در زندگانی پاستور دانشمند بزرگ فرانسه می خوانیم که شعار او در طول زندگی (کار) بود گاهی چنان سرگرم کار می شد که سروصدا و غوغای بیرون آزمایشگاه را نمی شنید حتی هنگامی که قوای مهاجم آلمان شهر پاریس را محاصره کردند و غریو توپهای دشمن در آن شهر محشر بپا کرد ، او به هیچ وجه این غوغا را که بیرون آزمایشگاه بپاخواسته بود ، متوجه نشد

ناپلئون شبانه روز پنج ساعت می خوابید و بقیه ساعات را مشغول کار بود

نابغه شرق ، ابن سینا ، مردی پرکار و پرمطالعه بود کتابهای متنوع او یادگار و نشانه فعالیتهای خستگی ناپذیر اوست کتاب (شفا) در فلسفه و (قانون ) در طب دو اثر بزرگ او شهرت جهانی دارد و کتاب اخیر وی به زبانهای زنده جهان ترجمه شده است

ابن رشد ، دانشمند اسلامی ، از موقعی که با کتاب آشنا شده بود حتی یک روز از عمر خود را بدون مطالعه و تفکر نگذارنده بود

کتاب (جواهر الکلام ) یکی از کتابهای نفیس و از مدارک فقه اسلامی است و تاکنون کتابی به این جامعی در فقه نوشته نشده است

چاپ اخیر کتاب در حدود چهل جلد نسبتا قطور می باشد

دانشمند گرامی آقای محمدتقی قمی که از شخصیتهای ایرانی ساکن مصر بود ، نقل می کرد که روزی تمام مجلدات این کتاب را به نظر اساتید دانشگاه مصر رسانیدم و گفتم همه این مجلدات را با این دقت ، یک نفر نوشته است آنان از شنیدن این سخن فوق العاده تعجب کردند

یکی از اساتید بزرگ و عالیقدر ما از فقید علم و فلسفه و عرفان آقای شاه آبادی نقل می کرد که :

پدرم یکی از شاگردان مرحوم نویسنده کتاب (جواهر الکلام ) بود روزی که آن دانشمند بزرگ با مرگ و فقدان فرزند ارشد و دانشمند خود روبرو گردید ، موقعی مراسم غسل او به پایان رسید که هوا روبه تاریکی بود لذا قرار شد بدن او را در یکی از بقعه های صحن مطهر امیرالمؤ منان بگذارند و فردای آن روز مراسم تشییع در میان انبوه جمعیت به عمل آید

با اینکه مرحوم صاحب (جواهر) داغدار بود مع الوصف همان شب برنامه مطالعه و نوشتن خود را تعطیل نکرد با کمال صبر و استقامت ، پس از خواندن مقداری از کلام اللّه مجید در کنار بدن فرزند عزیز خود به مطالعه و نوشتن صفحاتی از کتاب (جواهر) پرداخت

مرجع عالیقدر اسلام مرحوم آقای بروجردی می گفتند : (یک شب که درباره یکی از مسائل علم اصول (ترتب ) فکر می کردم و می نوشتم چنان سرگرم مطالعه و فکر و نوشتن بودم که رنج بی خوابی را ملتفت نبودم یک مرتبه صدای مؤ ذن به گوشم رسید ، متوجه شدم که هوا دارد روشن می شود و من از آغاز تا پایان شب سرگرم کار بوده ام )

در افسانه های پیشینیان آمده است که در نقاط گوناگون زمین گنجهائی است و روی هر گنجی اژدهائی است و تا بر آن پیروز نشویم گنج میسر نخواهد شد

بسیاری از مردم این مطلب را افسانه پنداشته و گروهی نیز به ظاهر آن اکتفا کرده اند یعنی تصور نموده اند که واقعا در زیر زمین گنجها و دفینه هائی است و حقیقتا روی هر گنجی ماری خوابیده است

در صورتی که جمله فوق حقیقتی را در بر دارد و آن گنجها همان ذخائر فکری یا طبیعی است که در اختیار بشر گذارنده شده ، و موهبتهائی است که خداوند بزرگ به ما داده است آن مارها کنایه از مشکلات و مشقتهائی است که باید بشر در راه تحصیل آن متحمل گردد

ادیسون می گوید : (هیچ یک از اختراعات من محلول تصادف نیست وقتی که معتقد شدم فلان کار نتیجه بخش است خودم را به آن کار می بندم و تجربه روی تجربه می کنم تا کامیاب شوم )

نیوتن می گوید : (اگر من به جائی رسیده ام براثر کار و کوشش است )

میکلانژ می گوید : (اگر مردم می دانستند که برای احراز مقام استادی چه رنجها برده ام از دیدن شگفتیهای هنرم متعجب نمی شدند )

و به قول بزرگمهر باید لب فروبست و بازو گشود و کار کرد و دم نزد و یقین نمود که کلید طلائی کامیابی کار و کوشش است

براستی برخی از مردان روان عظیمی دارند و روح آنها بسان دریا بی قرار است حرارت و عشق و علاقه آنها به کار و هدف ، آنها را به جنبش و حرکت در می آورد حتی در لحظات سخت زندگی نیز دست از کار و کوشش بر نمی دارند

مورخ بزرگ اسلامی ، ابن خلدون ، شاهکار نفیس خود به نام (مقدمه بر تاریخ ) را در تبعید گاه نوشته است

فیلسوف شرق ، خواجه نصیر الدین طوسی ، که مدتها در قلعه (الموت ) از طرف فرقه اسماعیلیه باز داشت بود کتاب بزرگ و ذیقیمت خود به نام (شرح اشارات ) را در آن زندان نوشته است

دانشمند بزرگ ما ، مرحوم شهید اول ، اثر ارج داری به نام (لمعه ) را که متن قوانین اسلامی است در زندان دمشق نوشته است

سروالترراله (تاریخ دنیا) را در زندان نوشته است

رابن کرمو شاهکار ادبیات انگلستان را در زندان به وجود آورده است ما در این قسمت به همین اندازه اکتفا کرده و سخنانی از بزرگان برای خوانندگان گرامی نقل می نمائیم

رسول گرامی کارگری را دید که دستش آماس کرده بود دست او را بلند کرد و فرمود : (آتش دوزخ هیچ گاه این دست را نمی سوزاند این دستی است که خدا و پیامبر او آن را دوست می دارند هر کس از دسترنج خود زندگی کند خدا با نظر رحمت به او می گردد .)(۱)

عابدی خدمت پیامبر رسید به عرض حضرتش رساندند که او تمام سال را با عبادت می گذراند و مخارج عائله او را برادرش می دهد پیامبر فرمود : (برادر او که متکفل مخارج عائله اوست از وی در نزد خدا مقربتر و از او عابدتر است .)

امیرمؤ منان در مسجد کوفه به دسته ای برخورد کرد که در گوشه ای نشسته بودند از خصوصیات آنها پرسید عرض کردند : (رجال الحق) هستند و اگر کسی چیزی به آنها بدهد می خورند والا صبر می نمایند فرمود : (سگان بازار کوفه نیز چنین هستند اگر استخوانی برسد می خورند و گرنه صبر می کنند .) سپس دستور داد که حلقه (رجال الحق) پراکنده شود و هر کدام دنبال کاری بروند

سعادت و خوشبختی در خانه کسی را می زند که ساعی و کوشا باشد

کسانی که جهان را تکان داده اند ، از نظر مواهب عقلی و فکری ، زیاد فوق العاده نبوده اند ؛ بلکه شالوده موفقیت آن ها را کار و کوشش و بعدا ثبات و استقامت تشکیل می داده است

بزرگان جهان برای تامین زندگی از تصدی کارهای کوچک پروائی نداشتند بسیاری از شاگردان حضرت امام صادقعليه‌السلام روغن فروش ، کفش دوز ، شتردار ، و بودند

افلاطون هنگام سیاحت در مصر مخارج سفر خود را از روغن فروشی در می آورد

لینه گیاه شناس معروف کفش دوز بود

بدبختانه یکی از فحشهای رجال ما این است که در مقام مذمت افراد می گویند : حمال ! در صورتی که باربری شغل شریفی است و اگر یک روز باربران اسکله دست به اعتصاب بزنند ، یا باربران یک شهر دست از کار بکشند ، زندگی فلج می شود

پیشوای بزرگ جهان انسانیت حضرت امیر مومنانعليه‌السلام با دست خود باغهای زیادی احداث میکرد و بعدا به بینویان واگذار می نمود با قدرت بازوان خود قناتهای متعددی در گوشه و کنار مدینه بوجود آورد و از عرق ریزی در راه کار هرگز واهمه نداشت

پیامبر اسلام کسی را که سربار اجتماع باشد لعن نموده و او را از رحمت خدا دور دانسته است(۲)

پیشوای پنجم ما حضرت امام باقرعليه‌السلام در هوای گرم به مزرعه و باغ خود می رفت و در حالی که عرق از پیشانی او می ریخت ، دستورات لازم به متصدیان کار می داد و شخصا کارها را روبه راه می ساخت وقتی مورد اعتراض یکی از دوستان خود محمد منکدر قرار گرفت و او تصور کرد که کار کردن برای شخصیتی مانند امام باقر شایسته نیست ، امام در پاسخ وی گفت : (کار و کسب یک نوع عبادت است من بدین وسیله می خواهم خود و خانواده ام را از تو و دیگران بی نیاز سازم )(۳)

۳ - ایمان به هدف

ایمان به هدف محرک باطنی و درونی است که خواه ناخواه انسان را به سوی هدف می کشاند از آنجا که حب ذات در انسان ریشه عمیقی دارد و ریشه آن هرگز گسستنی نیست ، هر گاه انسان مطمئن باشد که سعادت و کامیابی او در گرو فلان کار است ، خواه ناخواه به سوی آن می رود

فردی که به صحت و تندرستی خود علاقه دارد ، روزی که بیمار می شود داروی تلخ را به آسانی می خورد و خود را زیر چاقوی جراحان قرار می دهد چرا ؟ ! زیرا می داند بهداشت و عافیت او در گرو دارو خوردن ، جراحی و بریده شدن عضوهای فاسد است

غواصی که یقین دارد در دریا جواهرات گرانبهائی وجود دارد با عشق خاصی خود را در کام امواج آن قرار می دهد ، ولی اگر اعتقاد و ایمان از بیمار و غواص سلب شود ، دست روی دست گذارده ، نه دارو می خورد ، و نه در امواج دریا فرو می رود

در پرتو این ایمان ، انسان که کمیابی و نیل به هدف را در سر می پروراند سختیها و مرارتها را آسان می شمارد و با خار و تیر همبستر می گردد و نمی نالد گاهی برای عشق به هدف می کند با چهره باز به استقبال مرگ می رود و با نشاط فراوان در راه هدف جان می سپارد

این همان عشق و علاقه و اعتقاد و ایمان به هدف است که فضانوردان را تا آستانه مرگ می کشاند و برای گشودن طلسم آسمانها و تسخیر کرات سماوی آنان را به تلاش همه جانبه وادار می کند

چهارده قرن پیش در بیابان بدر ، مسلمانان که شماره آنها از ۳۱۳ نفر تجاوز نمی کرد ، و از نظر ابزار جنگی و دفاعی تجهیز کافی نداشتند با ارتش مجهز و نیرومند قریش روبرو شدند

احتمال پیروزی مسلمانان از نظر محاسبه یک کارشناس نظامی بسیار ناچیز بود و هرگز تصور نمی شد که این گروه ناچیز سازمان یک ارتش نیرومند را درهم کوبند ولی برخلاف پندارهای مردم مادی و کارشناسان ماده پرست ، یک اقلیت دارای نیروی ایمان به هدف ، در ظرف چند ساعت بر یک ارتش مجهز پیروز گردید

علت کامیابی و پیروزی این اقلیت همان ایمان به هدف بود که مرگ و شهادت را برای آنها آسان کرد

این حقیقتی است که خود دشمن به آن اعتراف کرد زیرا پیش از نبرد قهرمانی از سپاه دشمن مامور شد که قدرت مادی و روحی سپاه مسلمانان را ارزیابی کند و گزارش صحیحی در این باره به فرماندهی کل قوا تسلیم نماید او پس از یک بررسی صحیح چنین گزارش داد :

مسلمانان اگر چه از نظر شماره در اقلیت هستند ولی از نظر توانائی روحی و استقامت در راه عقیده خود بسیار ممتازند آنان جمعیتی هستند که جز شمشیرهای خود پناهگاهی ندارند تا هر نفر از آنها یک نفر از شما را نکشد کشته نخواهد شد هر گاه به تعداد خودشان از شما کشتند دیگر زندگی چه سودی خواهد داشت

سرباز مومن به هدف از هیچگونه جانبازی و فداکاری مضایقه نمی کند و میدان نبرد با حجله عروسی برای او فرق ندارد چنین نمونه های بارزی در تاریخ اسلام و سایر ادیان وجود دارد

گردانی از ارتش اسلام اسیر روم مسیحی گردید و در دادگاه نظامی دشمن همه به اعدام محکوم شدند به فرمانده گردان پیشنهاد شد که اگر به آئین مسیح بگرود ، دادگاه راءی خود را پس خواهد گرفت فرمانده مسلمان که هدف را بالاتر از جان خویش می پنداشت و می دانست که اگر حتی به ظاهر دست از اسلام بردارد ، و به آئین مسیح بگرود ، علاوه بر اینکه به آئین خود که آن را بالاتر از جان خویش می داند اهانت کرده ، سبب خواهد شد که سائر سربازان اسلام که در همان زمان در جبهه های جنگ با کمال مردانگی می جنگیدند ، شهامت خود را از دست بدهند و روح تسلیم بر آنها حکومت نماید

لذا با صراحت پیشنهاد دادگاه را رد کرد دادگاه به فرمانده که نامش حذافه بود وعده داد که اگر آئین مسیحعليه‌السلام را انتخاب کند ، با دختر قیصر ازدواج خواهد کرد و به پست های عالی گمارده خواهد شد وی بازپیشنهاد دادگاه را رد کرد قیصر که خود در دادگاه حاضر بود دستور داد یکی از سربازان اسلام را در دیگ داغ پر از روغن زیتون بیندازند تا حذافه ببیند که حکم دادگاه قطعی است و شوخی بردار نیست او با دیدگان خود دید که گوشتهای سرباز از استخوانهایش جدا شده و جسدش در میان دیگ روغن بالا و پائین می رود در این لحظه حذافه سخت گریست و آنان تصور کردند که وی از ترس به گریه افتاده است وی فورا رو به آنها کرد

و چنین گفت :

من هرگز از این سرنوشتی که در انتظارم است گریان نیستم من از این جهت گریه می کنم که یک جان بیش در اختیار ندارم تا آنرا فدای اسلام سازم ایکاش به شماره موهایم جان داشتم و آن را فدای عقیده خود می ساختم

حضار از این ایمان راسخ انگشت تعجب به دندان گرفتند و به بهانه خاصی او را با هشتاد سرباز آزاد ساختند(۴)

تا چندی پیش در جهان سیاست مساله ای به نام ویتنام وجود داشت یک ملت پابرهنه و مسلح به نیروی تیر و کمان ، در پرتو ایمان و اعتقاد به هدف ، اقتصاد و ارتش امریکا را به زانو در آورد و در حقیقت یک ویت کنگ برای آمریکا یک میلیون دلار خرج تراشید

در سال ۱۹۶۵ ، امریکا ۸۰۰۰۰ تن بمب برفراز ویتنام جنوبی (مناطق تحت اختیار ویت کنگها) و ویتنام شمالی ریخته است ، و بیش از ۱۵ میلیارد و ۸۰۰ ملیون دلار در سال ۱۹۶۶ خرج کرده است(۵)

کشیشان بودائی در میدان های سایگون خود را آتش می زنند و بدون آنکه کمترین لرزش در سیمایشان مشاهده شود ، مانند مشعل می سوزند و بودائیان در اطرافشان سرود مذهبی می خوانند این معلوم ایمان راسخی است که سرزمین آنها را میدان مبارزه شرق و غرب کرده است

ولی برای تقویت اراده افسران و سربازان امریکائی لازم است هر ماه دسته ای از هنر پیشه ها با مخارج گزاف براه افتند و به زندگی تیره آنها با تشکیل محافل و مجالس رقص صفای مادی بخشند

سربازان ویتنامی برای هدف مشخص می جنگند و هدف آنها خاتمه دادن به دوران استعمار و آزاد زیستن است ولی سرباز امریکائی نمی داند برای چه می جنگد زیرا سرزمین وی با سرزمین ویتنام هزاران فرسنگ فاصله دارد

ایمان به هدف آثار فراوانی دارد بزرگترین آثار ایمان همان جانبازی و فداکاری است و در کتاب آسمانی مسلمانان تصریحات زیادی نسبت به این موضوع شده است

۴ - استقامت و پشکار

صبر و شکیبائی و استقامت بردباری از شیوه مردان بزرگ و کامیاب جهان است صبر شکیبائی که یک فضیلت عالی انسانی است گاهی با یک رذیله اخلاقی به نام سستی و تنبلی و دست روی دست گذاردن و تن به تقدیر و قضا دادن و زیر بار هر گونه تعدی و ستم رفتن اشتباه می شود در صورتی که شکیبائی بردباری و استقامت و پشتکار ، ضامن سعادت و کامیابی است ، و بیحالی و بیعاری و سستی و تنبلی موجب تیره روزی و بدفرجامی اکنون ما این دو حالت متضاد را با نقل مثالهای گوناگون از هم جدا می سازیم :

۱ - باغبانی می خواهد در داخل باغ چمن و گلستانی داشته باشد که بوی گلها شامه واردین را معطر کند و الوان مختلف گلها چشمها را خیره سازد و به محیط باغ صفای مخصوصی بخشد باغبانی که چنین آرزوئی را در سر می پروراند باید در طریق آرزوی خود تن به کار داده ، سوز گرما و سرما را بر خود هموار سازد با نیش خار همدم گردد و وقت و بیوقت به باغ سرکشی کند ما این گونه تحمل رنج را برای هدف عالی صبر و شکیبائی می نامیم

۲ - بازرگانی که در طلب سود و بالا بردن سطح ثروت خویش است باید رنج سفر دریائی و زمینی و هوائی را تحمل کند دانشجوئی که می خواهد بهترین نمره را بیاورد و سیاستمداری که می خواهد قلوب ملت را متوجه خویش سازد ، باید با استقامت زائدالوصفی مقدمات کار و عقیده خود را انجام دهد اینجاست که حافظ شیرازی می گوید :

ممکن است تصور شود که این عامل پیروزی به نام استقامت پشتکار باید در دومین رمز موفقیت که به نام کار و کوشش گذشت ادغام گردد در صورتی که چنین نیست چه بسا افرادی در آغاز کار روح کار و کوشش دارند ولی موقعی که به شدائد و سختیها بر می خورند فوق العاده ناتوان می شوند لذا باید بردباری را پشتوانه کار و کوشش شمرد و انگیزه ای برای ادامه کار دانست

موفقیتها یکنواخت نیست ، دیر و زود دارد ، هرگز نبایست انتظار داشت در همه کارها یکنواخت و یک زمان موفق گردیم وضع کارها با هم فرق دارد ، چه بسا کارهای آسانی در شرائط پیچیده ای قرار می گیرند وانگهی استعداد و شایستگی یکسان باشند ، ولی هوش و درک آنها از نظر درجه و شدت و ضعف با هم فرق داشته باشد چه بسا ممکن است یک نفر کاری را در ظرف یک سال بیاموزد و مشکلات آن را در همان مدت برطرف سازد این دلیل آن نیست که همه بایست آن را در همان مدت بیاموزند

می گویند : جرج استفن ، مهندسی که معروف به (پدر راه آهنها) گردید ، در کسب دانش بکندی پیش می رفت ولی اولین لکوموتیو جهان به دست او ساخته شد و نخستین قطار مسافربری را او در سال ۱۸۲۵ میلادی به راه انداخت

دانشمندان می گویند دو نوع نبوغ وجود دارد : نبوغ دیررس و نبوغ زودرس و صفحات زندگانی نوابغ جهان گواه قطعی بر این تقسیم است

ما نیز می گوئیم کامیابی دو جور است :

کامیابی نزدیک ، و کامیابی دور به علت دیر شدن کامیابی نباید دست از کار کشید و موفقیت را محال و ممتنع دانست

ابوجعرانه ، دانشمند و عالم بزرگ اسلامی ، به ثبات و استقامت معروف است وی که درس استقامت را از یک حشره به نام جعرانه فرا گرفته است می گوید :

در مسجد جامع دمشق کنار ستون صافی نشسته بودم که دیدم این حشره قصد دارد روی آن سنگ صاف بالا برود و بالای ستون کنار چراغی بنشیند من از اول شب تا نزدیکیهای صبح در کنار آن ستون نشسته بودم و در بالا رفتن این جانور دقت می کردم دیدم ۷۰۰ بار از روی زمین تا میانه ستون بالا رفت و در اثنا شکست خورده ، به روی زمین افتاد ؛ زیرا آن ستون صاف بود و پای او روی آن قرار نمی گرفت و در وسط می لغزید

از تصمیم و اراده آهنین این حشره فوق العاده در تعجب فرو ماندم برخواستم وضو ساختم و نماز خواندم بعد نگاهی به آن حشره کردم و دیدم بر اثر استقامت شاهد مقصود را در آغوش کشیده و کنار آن چراغ نشسته است

دموستن از سخنوران بزرگ امریکاست او در فن خطابه پی در پی با شکست روبرو می شد و زبانش می گرفت و برای تکمیل فن خطابه ، در زیر زمین ، به تمرین می پرداخت

گاهی با تراشیدن نصف سرو صورت ، قیافه خنده آوری پیدا می کرد ، و بدین وسیله مجبور می شد ، ماهها در خانه بماند ، و مشغول تمرین خطابه گردد سرگذشت سکاکی دانشمند قرن هفتم هجری بسیار جالب است وی در سی سالگی تحصیل را آغاز نمود با اینکه آموزگار او از موفقیت وی ماءیوس بود ، او با شور و پشتکار عجیبی مشغول تحصیل شد

آموزگار برای درک هوش و زمینه فهم وی مساءله ساده ای را طرح کرد و آن یک مساءله از فقه شافعی بود که پوست سگ با دباغی پاک می شود و استاد آن را چنین مطرح ساخت : (پوست سگ با دباغی پاک می شود ) سکاکی آن را زیاد تکرار کرد و با شور و شوق آماده درس پس دادن بود

فردای آن روز معلم در میان انبوهی از شاگردان از سکاکی پرسید

که مسئله دیروز چه بود ؟ سکاکی ناگهان گفت : (سگ گفت پوست استاد با دباغی پاک می شود ) در این لحظه شلیک خنده شاگردان و معلم بلند شد ولی روح آن نوآموز سالمند به اندازه ای توانا بود که از این عدم موفقیت در امتحان شکست نخورد و ده سال تمام در این راه گام زد ولی به علت بالا بودن سن ، تحصیل او رضایتبخش نبود

روزی برای حفظ درس به صحرا رفته و اثر ریزش باران را روی صخره ای مشاهده کرد او از دیدن این منظره پند گرفت و گفت : (هرگز دل و روح من سختتر از این سنگ نیست اگر قطرات دانش بسان آب باران در دل من ریزش کند ، به طور مسلم اثر نیکوئی در روان من خواهد گذارد)

او به شهر بازگشت و با شور زائدالوصفی مشغول تحصیل شد و بر اثر استقامت و پشتکار ، یکی از نوابغ ادبیات عرب گردید وی کتابی در علوم عربی انتشار داد که مدتها محور تدریس در دانشکده های اسلامی بود(۶)

چشمه ساری از کوهساران سرازیر می شود و در مسیر راه به صخره ها و موانع زیادی برمی خورد که چه بسا ساعاتی از پیشروی آب جلوگیری کرده ، و در برابر آن مقاومت سرسختانه نشان می دهند آب با کند و کاو ریز ریز و پی گیر خود هر لحظه از نیروی موانع می کاهد و با باز کردن منافذ و دریچه های ریز راهی برای خود باز می کند این مثل را که حقیقتی است قابل توجه ، مرحوم ملک الشعراء بهار بنظم در آورده است :

کسانی که مشغول کارهای اجتماعی هستند بیش از دیگران به صبر و حوصله و ثبات و استقامت نیازمندند و بدون بردباری هرگز گامی به پیش نخواهند برد یکی از فلاسفه انگلستان عقیده داشت که هیچ کس در انجام کاری ناتوان نیست وی روزی با یک اسب سوار ماهر همسفر شد در اثناء راه به دیوار کوتاهی رسیدند سوارکار ماهر با یک ضربه بر اسب از بالای دیوار پرید فیلسوف مزبور خواست همان کار را انجام دهد ولی موفق نشد و از اسب به زمین افتاد از زمین برخواست و دومرتبه اسب را زد تا از روی دیوار به آن سوبپرد لکن باز از روی اسب افتاد بار سوم بر اثر سعی و ثبات موفقیت به دست آورد

اودوبون ، حیوان شناس معروف امریکا ، دویست تصویر از پرندگان گوناگون را روی کاغذ ترسیم کرده و هنگام مسافرت همه را در صندوقی گذارده بود در غیاب وی تمام اوراق طعمه موشها شده بود وی موقعی که در صندوق را باز کرد ، زحمات خود را بردباد دید بسیار متاءثر شد ولی در پرتو سعی و استقامت همه تصاویر را از نو ترسیم کرد

یکی از دوستان کارلایل جلد اول تاریخ فرانسه را از وی عاریت گرفت و این نسخه منحصر بفرد در خانه دوست وی براثر اشتباه خدمتگزار خانه طعمه آتش گردید ولی او با صبر و استقامت کامل تمام کتاب را از نو نوشت

هاروی ، کاشف گردش خون در بدن ، هشت سال مشغول آزمایش بود تا به نظریه خود یقین و اطمینان پیدا کرد سپس آن را با دلائل ساده ابراز نمود صدای مخالفت از هر طرف بلند شد گروهی او را مجنون و دیوانه خواندند و دوستانش وی را ترک کردند او با کمال ثبات و استواری به دفاع از عقیده خود پرداخت و اکنون کشف وی یکی از مسلمات علوم طبیعی است

۵ - تمرکز فکر

قطرات باران اگر در نقطه ای گرد آید ، دریاچه ای را تشکیل می دهد و اگر پراکنده شود ، در دل زمین فرو می رود همچنین است فعالیتهای فکری و بدنی ما تمرکز فکر یکی از عوامل کامیابی است تمرکز دادن فکر در یک نقطه باعث می شود که فشار فکر به یک نقطه متوجه گردد و هرگونه مانع سرسخت از جلوی پا برداشته شود نقش تمرکز فکر در کار ، همان نقش اهرم در فیزیک است کار اهرم این است که نیروها را در نقطه ای متمرکز می سازد و با یک فشار متناسب ، جسم سنگینی را بلند می کند لذا با تمرکز فکر در یک نقطه ، بسیاری از مشکلات از پیش پای انسان برداشته می شود

فعالیتهای بدنی و فکری ما بسان قطرات باران است که اگر در نقطه ای گرد آید ، دریاچه ای را تشکیل می دهد ، ولی اگر پراکنده شود ، در دل زمین فرو می رود و نتیجه ای به دست نمی آید

شما آوازه نابغه شرق ، شیخ بهائی ، را شنیده اید وی در بسیاری از علوم طبیعی و ریاضی و اسلامی دست توانائی داشت و به عنوان یکی از چهره های درخشان خاور زمین در بسیاری از رشته های علمی آثار ارزنده ای از خود به یادگار گذارده است وی می گوید :

من با دانشمندان نامدار که ذی فنون بودند و در رشته های گوناگون کار کرده ، و در هر علمی اطلاعات وسیعی به دست آورده بودند ، وارد بحث و مذاکره شدم و بر همه آنها پیروز گشتم ولی هر موقع با متخصص یک فن یعنی کسی که تمام نیروی خود را در یک رشته به کار برده بود ، به بحث پرداختم سخت مغلوب شدم ؛ زیرا بر اثر متناهی بودن نیروی فکری ، زوایائی از هر علم برای من مخفی مانده بود

قوای عقلی در حل مشکلات بسان اشعه خورشید است که اگر به وسیله ذره بین در نقطه ای متمرکز نشود ، چیزی را که در مقابل آن قرار گرفته است نمی سوزاند و اشعه فکر انسانی تا به نقطه واحدی نتابد موانع را ریشه کن نمی سازد و جوانب موضوع را روشن نمی کند

معلمان مجرب همواره شاگردان را تشویق می کنند که در هر موضوعی دقت خود را به کار اندازند دقت جز متمرکز ساختن قوا در نقطه ای ، چیز دیگری نیست و همه اکتشافات معلول و اثر مستقیم دقت کاشفین در یک موضوع است

عده ای هستند که اصلا در زندگی نقشه و هدف ندارند وبسان یک کشتی و یا هواپیمای بدون قطب نما ، سرگردانند یک چنین کشتی براثر تصادم با کوههای مخفی دریائی خرد می شود و چنین هواپیمائی به هنگام عبور از روی چاههای هوایی در آن سقوط می نماید

افراد بی نقشه نیز براثر تصادم با کوه حوادث از پای در آمده و یا در دره نابودی سقوط می کنند

عده دیگری هستند که نقشه دارند ولی پیش از رسیدن به هدف از نیمه راه عقب نشینی می کنند و راه دیگری پیش می گیرند مرد موفق کسی است که تا به هدف نرسد دست از آن برندارد و به کاردیگر اشتغال نورزد زیرا راه هرقدر دور باشد با پیمودن متوالی با پایان می رسد

اصولا یکی از وسائل عقب ماندگی گروهی از افراد مستعد و آماده این است که بنا به عواملی گرفتار (تلون مزاج ) می شوند و از این شاخه به آن شاخه می پرند اینان در قلمروهای مختلف گام می نهند ؛ کاری را انجام نداده ، دست به کار دیگر می زنند و می خواهند همه کاره شوند ولی سرانجام هیچ کاره اند

طبیعت جهان آفرینش به ما خوب درس می آموزد : اگر نهالی را چندبار جابه جا کنند ، سرانجام پژمرده می شود ولی نهال های ثابت و پابرجا همواره خرم و شاداب جلوه می کنند جابه جا کردن نهال و اصول فکر موجب پریشانی می شود و فکر را از رشد و نمو باز می دارد یکی از علائم نوابغ این است که می توانند افکار خود را در نقطه ای متمرکز سازند

همه کاره بودن علاوه بر ضررهای فردی ، لطمه اجتماعی شدیدی دارد چه بسا اقتصاد و فرهنگ یک کشور را فلج می سازد و هرج و مرج عجیبی به وجود می آورد که اصلاح آن بسختی صورت می پذیرد

بوفون می گفت : قریحه و موهبت فقط عبارت از این است که انسان هوش خود را به یک نقطه متوجه سازد

از نیوتن پرسیدند : (چطور موفق به این اکتشافات زیاد شدید ؟ ) وی جواب داد : (با تاءمل مستمر در آنها ) او درباره یک موضوع آنقدر فکر و تاءمل می کرد تا برایش مانند روز روشن می گردید

یکی از مزایای تمدن کنونی پرورش دادن استادان متخصص است ؛ تنوع و کثرت رشته های علوم موضوع تخصص را به صورت یک امر اجتناب ناپذیر در آورده است و اگر این کار از میان برود ، کاروان ترقی در حد معینی توقف می کند