٢٥ - باب استحباب صبر در تمامى كارها حديث :

٢٤٦ - قال ابوعبداللهعليه‌السلام : يا حفض ان من صبر صبر قليلا و ان من جزع جزع قليلا - ثم قال : - عليك بالصبر فى جميع امورك فان الله عزوجل بعث محمداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فامره بالصبر و الرفق فقال : (و اصبر على ما يقولون و اهجرهم هجرا جميلا و ذرنى و المكذبين اولى النعمه ) و قال : (ادفع بالتى هى احسن فاذا الذى بينك و بينه عداوه كانه ولى حميم و مايلقاها الا الذين صبروا و ما يلقاها الا ذو حظ عظيم ) فصبر حتى نالوه بالعظائم و رموه بها فضاق صدره فانزل الله عليه (و لقد نعلم انك يضيق صدرك بما يقولون فسبح بحمد ربك و كن من الساجدين ) ثم كذبوه و رموه فحزن لذلك فانزل الله (قد نعلم انه ليحزنكه الذى يقولون فانهم لايكذبونك و لكن الظالمين بآيات الله يجحدون و لقد كذبت رسل من قبلك فصبروا على ما كذبوا و اوذوا حتى اناهم نصرنا) فالزم النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نفسه الصبر فتعدوا فذكروا الله تبارك و تعالى و كذبوه فقال : قد صبرت فى نفسى و اهلى و عرضى و لاصبر لى على ذكر الهى فانزل الله عزوجل (فاصبر على ما يقولون ) فصبر فى جميع احواله ثم بشر فى عترته بالائمهعليه‌السلام و وصفوا بالصبر فقال جل ثناوه : (و جعلنا منهم ائمه يهدون بامرنا لما صبروا و كانوا بآياتنا يوقنون ) فعند ذلك قال النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم الصبر من الايمان كالراس من الجسد. فشكر الله ذلك له فانزل الله (و تمت كلمه ربك الحسنى على بنى اسرائيل بما صبروا و دمرنا ما كان يصنع فرعون و قومه و ما كانوا يعرشون ) فقال : انه بشرى و انتقام فاباح الله له قتال المشركين فانزل الله (فاقتلوا المشركين حيث وجدتموهم و خذوهم و احصروهم و اقعدوا لهم كل مرصد) (و اقتلوهم حيث ثقفتموهم ) فقتلهم الله على يدى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و احبائه و جعل له ثواب صبره مع ما ادخر له فى الاخره فمن صبر و احتسب لم يخرج من الدنيا حتى يقر الله له عينه فى اعدائه مع يدخر له فى الاخره

ترجمه :

٢٤٦ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: اى حفص ! به راستى كسى كه صبر پيشه كند (در مقايسه با صبرى كه بايد بر آتش داشته باشد) صبر كمى نموده و كسى كه بى تابى كند (در مقايسه با جزع و بى تابى روز قيامت ) بى تابى كمى نموده است سپس فرمود: بر تو باد كه در تمامى كارهايت صبر را پيشه خود سازى زيرا خداوند عزوجل محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را بر انگيخت و او را به صبر و مدارا نمودن امر نمود و فرمود: (بر آنچه كه مى گويند صبر كن و از آنان دورى گزين دورى گزيدنى نيكو و مرا با تكذيب كنندگان دارنده نعمت واگذار)(٧٤) - و فرمود: (دو ركن به طريقه اى كه نيكوتر است پس ناگاه آنكه بين تو و او دشمنى وجود دارد گوئيا دوستى نزديك است و اين داده نشود مگر به آنانى كه صبر نمودند و داده نشود مگر به كسى كه داراى بهره بزرگى است )(٧٥) پس پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم صبر نمود تا آنجا كه او را به بلاهاى سخت رساندند و او را در بلاها افكندند پس سينه اش از غم و اندوه تنگ شد و خداوند اين آيه را بر او نازل كرد: (و محققا كه ما مى دانيم سينه ات به سبب آنچه مى گويند تنگ مى گردد پس ‍ تسبيح گوى همراه با ستايش پروردگارت و از سجده كننده گان باش )(٧٦) سپس او را تكذيب كردند و دشنام دادند پس او غمگين شد و خداوند اين آيه را فرستاد (به تحقيق مى دانيم آنچه مى گويند غمگينت مى كند زيرا آنان تو را تكذيب نمى كنند بلكه اين ستمگران آيات خدا را انكار مى كنند و محققا كه رسولان پيش از تو نيز تكذيب شدند پس بر آنچه كه تكذيب شدند صبر كردند و آزار كشيدند تا اينكه يارى ما فرا رسيد)(٧٧) پس پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خود را به صبر واداشت ولى كافران از حد خود تجاوز نمودند و خداوند تبارك و تعالى را تكذيب نمودند در اينجا پيامبر فرمود: من درباره خود و خانواده و آبرويم صبر كردم اما بر اينكه خدايم را (به بدى ) ياد كنند صبر ندارم پس خداوند عزوجل اين آيه را نازل فرمود: (بر آنچه كه مى گويند صبر كن )(٧٨) پس پيامبر در همه حالاتش صبر پيشه نمود سپس از جانب خداوند فرمود: (و قرار داديم از آنان پيشوايانى كه به فرمان ما راهنمايى مى كنند زيرا آنان صبر كردند و به آيات ما يقين داشتند)(٧٩) در آن هنگام بود كه پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: صبر نسبت به ايمان مانند سر نسبت به بدن است خداوند نيز پيامبرش را ثناى نيكو گفت و اين آيه را نازل فرمود: (و سخن نيكوى پروردگارت بر بنى اسرائيل تمام شد زيرا آنان صبر كردند و آنچه را كه فرعون و قومش مى ساختند و بر مى افراشتند واژگونه ساختيم )(٨٠) پس پيامبر فرمود: اين هم بشارت است و هم انتقام خداوند نيز جنگ با مشركان را بر او مباح ساخت و اين آيه را نازل فرمود: (پس بكشيد مشركان را هر كجا كه آنان را يافتيد و دستگيرشان كنيد و بر آنان تنگ گيريد و در هر كمينگاهى براى آنان بنشينيد)(٨١) (و آنان را هر جا كه بيابيد بكشيد)(٨٢) پس خداوند آنان را به دست رسول الله و دوستانش ‍به قتل رساند و اين پيروزى را ثواب صبر او قرار داد بعلاوه ثوابى كه براى او در آخرت ذخيره كرده است پس كسى كه صبر كند و اميد ثواب داشته باشد از اين دنيا بيرون نمى رود مگر اينكه خداوند چشمانش را (به نابودى دشمنانش ) روشن مى كند (او را درباره دشمنانش دلشاد مى كند) بعلاوه اينكه براى او در آخرت ثوابى ذخيره مى سازد.

حديث :

٢٤٧ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : سياتى على الناس زمان لاينال فيه الملك الا بالقتل - الى ان قال : - فمن ادرك ذلك الزمان فصبر على الفقر و هو يقدر على الغنى و صبر على البغضه و هو يقدر على المحبه و صبر على الذل و هو يقدر على العز آتاه الله ثواب خمسين صديقا ممن صدق بى

ترجمه :

٢٤٧ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: به زودى زمانى بر مردمان خواهد آمد كه در آن زمان كسى به پادشاهى نمى رسد مگر با كشتن - تا آنجا كه فرمود: - پس كسى كه آن زمان را دريابد بايد بر تنگدستى صبر كند با اينكه توانايى ثروتمند شدن را دارد و بايد بر دشمنى صبر كند با اينكه توانايى محبت را دارد و بر خوارى صبر كند با اينكه مى تواند عزيز باشد، در اين صورت خداوند به او پاداش پنجاه صديقى كه مرا تصديق نموده اند را عطا مى كند.

حديث :

٢٤٨ - عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام فى وصيته لمحمد بن الحنفيه قال : الق عنك واردات الهموم بعزائم الصبر عود نفسك الصبر فنعم الخلق الصبر و احملها على ما اصابك من اهوال الدنيا و همومها.

ترجمه :

٢٤٨ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام در وصيتش به محمد به حنفيه فرمود: با اراده هاى آهنين صبر غمهايى را كه بر تو وارد مى شوند دور بيفكن ، نفس ‍ خود را به شكيبايى عادت ده كه شكيبايى اخلاقى نيكوست و آن را در ترسها و اندوه هاى دنيا كه به تو رسيده است به مشقت بيفكن

حديث :

٢٤٩ - قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ان استطعت ان تعمل بالصبر مع اليقين فافعل فان لم تستطع فاصبر فان فى الصبر على ما تكره خيرا كثيرا و اعلم ان النصر مع الصبر و ان الفرج مع الكرب (فان مع العسر يسرا ان مع العسر يسرا)

ترجمه :

٢٤٩ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: اگر بتوانى كه صبرى همراه با يقين و باور(٨٣) داشته باشى چنين كن و اگر توان آن را ندارى (باز هم ) صبر كن زيرا در صبر كردن بر امورى كه ناخوشايند توست خير بسيارى وجود دارد، و بدان كه نصرت و پيروزى همراه با صبر است و گشايش همراه با مشقت و سختى است (همانا با سختى آسانى و گشايشى هست همانا با سختى گشايشى است ).(٨٤)

حديث :

٢٥٠ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال سمعت ابا جعفرعليه‌السلام يقول : انى لاصبر من غلامى هذا و من اهلى على ما هو امر من الحنظل انه من صبر نال بصبره درجه الصائم القائم و درجه الشهيد الذى قد ضرب بسيفع قدام محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

ترجمه :

٢٥٠ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: از پدرم امام باقرعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: من از (كارهاى ) اين غلامم و (كارهاى ) خانواده خود بر امورى صبر مى كنم كه از حنظل (هندوانه ابوجهل ) براى من تلخ ‌تر است (ولى با اين وجود در برابر كارها و سخنان آن صبر مى كنم ) زيرا كسى كه صبر پيشه كند به خاطر صبرش به درجه روزه دارى كه به عبادت ايستاده و درجه شهيدى كه در ركاب پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شمشير زده نائل مى شود.

حديث :

٢٥١ - عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام انه قال : لا يعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان

ترجمه :

٢٥١ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: شخص صبور پيروزى را از دست نمى دهد و عاقبت به پيروزى مى رسد اگر چه زمانى طولانى بر او بگذرد.

حديث :

٢٥٢ - و قالعليه‌السلام : من لم ينجه الصبر اهلكه الجزع

ترجمه :

٢٥٢ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: كسى كه صبر وى را نجات نبخشد جزع و بى تابى او را از پاى در مى آورد.

حديث :

٢٥٣ - و قالعليه‌السلام : الصبر يناضل الحدثان و الجزع من اعوان الزمان

ترجمه :

٢٥٣ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: صبر به سوى سختى هاى زمانه تير مى افكند و بى تابى از يارى كنندگان زمانه است

حديث :

٢٥٤ - عن الصادقعليه‌السلام : انه جاءت اليه امراه فقالت : ان ابنى سافر عنى و قد طالت غيبته غنى و اشتد شوقى اليه فادع الله لى فقال لها: عليك بالصبر فاستعملته ثم جاءت بعد ذلك فشكت اليه طول غيبه ابنها فقال لها: الم اقل لك عليك بالصبر؟ فقالت : يا ابن رسول الله كم الصبر؟ فو الله لقد فنى الصبر فقال : ارجعى الى منزلك تجدى ولدك قد قدم من سفره فنهضت فوجدته قد قدم فانت به اليه فقالت : اوحى بعد رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ؟ قال : لا و لكن عند فناء الصبر ياتى الفرج فلما قلت : فنى الصبر عرفت ان الله قد فرج عنك بقدوم ولدك

ترجمه :

٢٥٤ - روايت است كه زنى به خدمت امام صادقعليه‌السلام آمد و عرض كرد: پسرم از نزد من به سفر رفته و غيبتش طولانى شده و شوق بسيارى به ديدنش يافته ام ، در درگاه خداوند برايم دعا كن حضرت فرمود: بر تو باد صبر پس صبر را در زندگى ات به كار گير. پس از چندى باز آن زن آمد و نزد آن حضرت از طولانى شدن غيبت پسرش شكايت كرد، حضرت فرمود: آيا نگفتم كه صبر را پيشه كنى ؟ زن عرض كرد: اى فرزند رسول خدا چقدر صبر؟ به خدا سوگند كه صبر به سر آمد حضرت فرمود: به منزلت برگردد. مى بينى كه فرزندت از سفر بازگشته ، زن برخواست و رفت و ديد كه فرزندش بازگشته پس همراه با او نزد حضرت آمدند و عرض كرد: آيا بعد از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وحى مى آيد؟ حضرت فرمود: خير ولى هنگام به سر آمدن صبر گشايش مى رسد چون تو گفتى كه : صبرم تمام شد دانستم كه خداوند با آمدن فرزندت گشايشى برايت حاصل نموده

٢٦ - باب استحباب الحلم

٢٦ - باب استحباب بردبارى حديث :

٢٥٥ - عن محمد بن عبدالله (عبيدالله ) قال سمعت الرضاعليه‌السلام يقول : لايكون الرجل عابدا حتى يكون حليما و ان الرجل كان اذا تعبد فى بنى اسرائيل لم يعد عابدا حتى يصمت قبل ذلك عشر سنين

ترجمه :

٢٥٥ - محمد بن عبدالله يا عبيدالله گويد: از امام رضاعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: مرد عابد شمرده نمى شود مگر اينكه بردبار باشد و در بنى اسرائيل رسم چنين بود كه هرگاه مردى مدتى به عبادت مى پرداخت عابد شمرده نمى شد مگر اينكه پيش از آن ده سال را در سكوت به سر برده باشد.

حديث :

٢٥٦ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : كان على بن الحسينعليه‌السلام يقول : انه ليعجبنى الرجل ان يدركه حلمه عند غضبه

ترجمه :

٢٥٦ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: پدرم على بن حسينعليه‌السلام مى فرمود: همانا مردى كه بردبارى اش در هنگام خشمش او را دريابد مرا شگفت زده مى كند.

حديث :

٢٥٧ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ان الله يحب الحيى الحليم العفيف المتعفف

ترجمه :

٢٥٧ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: خداوند دوست مى دارد كسى را كه با حيا، بردبار، پاكدامن و باز ايستنده از حرام باشد.

حديث :

٢٥٨ - عن حفص بن ابى عايشه قال : بعث ابوعبداللهعليه‌السلام غلاما له فى حاجه فابطا فخرج على اثره لما ابطاه فوجده نائما فجلس عند راسه يروحه حتى انتبه فقال له ابو عبداللهعليه‌السلام يا فلان و الله ما ذلك لك تنام الليل و النهار لك الليل و لنا منك النهار.

ترجمه :

٢٥٨ - حفص بن ابى عايشه گويد: امام صادقعليه‌السلام يكى از خدمتكاران را در پى حاجتى فرستاد، خدمتكار كندى نموده و دير كرد پس ‍ حضرت به دنبال او روانه شد پس او را يافت در حالى كه به خواب رفته بود حضرت بالاى سر او نشست و شروع به باد زدن او نمود تا اينكه خدمتكار بيدار شد، حضرت فرمود: اى فلانى ! به خدا كه درست نيست كه هم شب و هم روز بخوابى بلكه شب براى خودت ولى روز را براى ما باش

حديث :

٢٥٩ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : ان الله يحب الحيى الحليم

ترجمه :

٢٥٩ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: همانا خداوند انسان با حيا و بردبار را دوست مى دارد.

حديث :

٢٦٠ - قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ما اعز الله بجهل قط و لااذل بحلم قط.

ترجمه :

٢٦٠ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: هرگز خداوند كسى را به خاطر نادانى اش عزيز نگردانده و كسى را به خاطر بردبارى اش ذليل و خوار نكرده است

حديث :

٢٦١ - قال ابو عبداللهعليه‌السلام : كفى بالحلم ناصرا و قال : اذا لم تكن حليما فتحلم

ترجمه :

٢٦١ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: بردبارى به عنوان يارى كننده كافى است و فرمود: اگر بردبار نيستى خود را به بردبارى وادار.

حديث :

٢٦٢ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : اذا وقع بين رجلين منازعه نزل ملكان فيقولان للسفيه منهما: قلت و قلت و انت اهل لما قلت و ستجزى بما قلت و يقولان للحلم منهما: صبرت و حلمت سيغفر لك ان اتممت ذلك و ان رد الحليم عليه ارتفع الملكان

ترجمه :

٢٦٢ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: هرگاه بين دو نفر نزاع و كشمكشى صورت مى گيرد دو فرشته فرود مى آيند پس آن دو فرشته به نفرى كه نادان است مى گويند: (تو به برادر دينى ات ) گفتى و گفتى در حالى كه تو خود سزاوار حرفهايى كه گفته اى هستى و به زودى به سبب آنچه كه گفته اى جزا مى بينى و به نفرى كه بردبار است گويند: صبر و بردبارى نمودى به زودى اگر تا پايان نزاع چنين باشى مشمول غفران الهى قرار خواهى گرفت و اگر شخص بردبار پاسخ نادان را بدهد (و با او مقابله به مثل كند) آن دو فرشته (باز مى گردند و) بالا مى روند.

حديث :

٢٦٣ - عن جعفر بن محمدعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام فى وصيه النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لعلىعليه‌السلام قال : يا على الا اخبركم باشبهكم بى خلقا؟ قالوا بلى يا رسول الله : قال : احسنكم خلقا و اعظمكم حلما و ابركم بقرابته و اشدكم من نفسه انصافا.

ترجمه :

٢٦٣ - امام صادقعليه‌السلام و ايشان از پدران بزرگوارش روايت كند كه در وصيت پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به علىعليه‌السلام آمده است : اى على ! آيا شما را نسبت به كسى كه از نظر اخلاق از همه شما به من شبيه تر است آگاه سازم ؟ گفتند: آرى اى رسول خدا! فرمود: آنكه خلقش از همه نيكوتر و بردبارى اش از همه بيشتر و نسبت به خويشاوندانش از همه نيكوكارتر و انصافش درباره خود از همه سخت تر باشد.

حديث :

٢٦٤ - عن جعفر بن محمدعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : كلمتان غريبتان فاحتملوهما كلمه حكمه من سفيه فاقبلوها و كلمه سفه من حكيم فاغفروها.

ترجمه :

٢٦٤ - امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: دو سخن ، نادر و شگفت انگيز است آن دو را برداشته و تحمل كنيد يكى سخن حكمت آموزى كه نادانى صادر شود به اين سخن روى آوريد و ديگرى سخن نابخردانه اى كه از حكيمى صادر شود از اين سخن چشم پوشى كنيد.

حديث :

٢٦٥ - عن جعفر بن محمد عن ابيه عن جدهعليه‌السلام عن علىعليه‌السلام قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ما جمع شى ء الى شى ء افضل من حلم الى علم

ترجمه :

٢٦٥ - امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش و ايشان از جدش از علىعليه‌السلام روايت كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: هيچ چيزى با چيز ديگر جمع نشده كه جمعشان از جمع بردبارى و دانش برتر باشد.

حديث :

٢٦٦ - عن جعفر بن محمد عن آبائهعليه‌السلام عن علىعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : و الذى نفسى بيده ما جمع شى ء الى شى ء افضل من حلم الى علم

ترجمه :

٢٦٦ - امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش از علىعليه‌السلام روايت كند كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: سوگند به خدايى كه جانم در دست اوست هيچ چيزى كه با چيز ديگر جمع نشده كه جمعشان برتر از جمع بردبارى و علم باشد.

حديث :

٢٦٧ - عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام انه قال : اول عوض الحليم من حلمه ان الناس انصاره على الجاهل

ترجمه :

٢٦٧ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: اولين عوضى كه شخص بردبار از بردبارى اش مى برد اين است كه مردم بر عليه نادان يارى كننده او مى شوند.

حديث :

٢٦٨ - و قالعليه‌السلام : ان لم تكن حليما فتحلم فانه قل من تشبه بقوم الا و اوشك ان يكون منهم

ترجمه :

٢٦٨ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: اگر بردبار نيستى خود را به بردبارى وادار زيرا كم اتفاق مى افتد كه كسى خود را شبيه گروهى سازد جز اينكه نزديك است كه جزء آنان شود.

٢٧ - باب استحباب الرفق فى الامور

٢٧ - باب استحباب مدارا نمودن در كارها حديث :

٢٦٩ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : الرفق يمن و الخرق شوم

ترجمه :

٢٦٩ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: مدارا نمودن مايه بركت و درشتى كردن مايه شومى است

حديث :

٢٧٠ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق و يعطى على الرفق ما لايعطى على العنف

ترجمه :

٢٧٠ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: خداوند نرم رفتار است و نرمى را دوست دارد و بر مدارا و نرمى پاداشى عطا مى كند كه بر سخت گيرى و درشتى چنين پاداشى نمى دهد.

حديث :

٢٧١ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : ان لكل شى ء قفلا و قفل الايمان الرفق

ترجمه :

٢٧١ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: هر چيزى قفلى دارد و قفل ايمان مدارا كردن و نرمى است (يعنى همچنانكه قفل باعث محفوظ ماندن است مدارا هم مايه حفظ ايمان است ).

حديث :

٢٧٢ - قال ابوجعفرعليه‌السلام : من قسم له الرفق قسم له الايمان

ترجمه :

٢٧٢ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: كسى كه برايش مدارا تقسيم شده ايمان براى وى تقسيم گرديده

حديث :

٢٧٣ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : ايما اهل بيت اعطوا حظهم من الرفق فقد وسع الله عليهم فى الرزق و الرفق فى تقدير المعيشه خير من السعه فى المال و الرفق لايعجز عنه شى ء و التبذير لا يبقى معه شى ء ان الله عزوجل رفيق يحب الرفق

ترجمه :

٢٧٣ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر اهل خانه اى كه بهره اى از نرمى و مدارا نصيبشان گشته خداوند روزى آنان را وسعت دهد و مدارا در تدبير زندگانى بهتر از وسعت در مال است و هيچ چيز از مدارا عاجز و وامانده نمى شود و با اسراف چيزى باقى نمى ماند و خداوند عزوجل مدارا كننده است و مدارا را دوست مى دارد.

حديث :

٢٧٤ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : لو كان الرفق خلقا يرى ما كان مما خلق الله شى ء احسن منه

ترجمه :

٢٧٤ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: اگر مدارا مخلوقى بود كه ديده مى شد هيچ مخلوقى از مخلوقات خدا از او نيكوتر نبود.

حديث :

٢٧٥ - عن ابى الحسنعليه‌السلام قال : الرفق نصف العيش

ترجمه :

٢٧٥ - امام موسى بن جعفرعليه‌السلام فرمود: مدارا (به منزله ) نيمى از خوشگذرانى است

حديث :

٢٧٦ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق

ترجمه :

٢٧٦ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست مى دارد.

حديث :

٢٧٧ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ان لم يوضع على شى ء الا زانه و لانزع من شى ء الا شانه

ترجمه :

٢٧٧ - امام باقرعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: همانا مدارا بر چيزى نهاده نشد جز اينكه به آن زينت بخشيد و از چيزى جدا نشد جز اينكه آن را زشت نمود.

حديث :

٢٧٨ - عن النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم قال : ان فى الرفق الزياده و البركه و من يحرم الرفق يحرم الخير.

ترجمه :

٢٧٨ - پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: همانا در مدارا كردن زيادت و بركت وجود دارد و كسى كه از مدارا محروم است از خير و خوبى محروم است

حديث :

٢٧٩ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : ما زوى الرفق عن اهل بيت الازوى عنهم الخير.

ترجمه :

٢٧٩ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: سازگارى و مدارا از اهل هيچ خانه اى باز داشته نشده جز اينكه آنان از خير و خوبى محروم و بى بهره گشته اند.

حديث :

٢٨٠ - عن ابى الحسنعليه‌السلام قال : قال لى - و جرى بينى و بين رجل من القوم كلام - فقال لى : ارفق بهم فان كفر احدهم فى غضبه و لاخير فيمن كان كفره فى غضبه

ترجمه :

٢٨٠ - راوى گويد: بين من و مردى از قوم سخنى در گرفت امام رضاعليه‌السلام به من فرمود: با آنان مدارا كن زيرا از آنان كسى هست كه در حال خشم كارش به كفر مى انجامد و كسى كه در حال خشم كافر شود خيرى در او نيست

حديث :

٢٨١ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ان الله رفيق يحب الرفق و يعين عليه

ترجمه :

٢٨١ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست مى دارد و (آدمى را) بر مدارا يارى مى كند.

حديث :

٢٨٢ - و قالصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ما اصطحب اثنان الا كان اعظمهما اجرا و احبهما الى الله ارفقهما بصاحبه

ترجمه :

٢٨٢ - رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود: دو نفر با يكديگر مصاحبت نكرده اند جز اينكه آن كس كه با ديگرى مدارا كننده تر است در نزد خداوند پاداشش بزرگتر و محبوبتر است

حديث :

٢٨٣ - عن احدهماعليه‌السلام قال : ان الله رفيق يحب الرفق

ترجمه :

٢٨٣ - امام باقر يا امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند اهل مدارا است و مدارا را دوست دارد.

حديث :

٢٨٤ - عن الفضيل بن عثمان قال سمعت ابا عبداللهعليه‌السلام يقول : من كان رفيقا فى امره نال ما يريد من الناس

ترجمه :

٢٨٤ - فضيل بن عثمان گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: كسى كه در كارش اهل مدارا باشد به آنچه از مردم مى خواهد نائل مى شود.

٢٨ - باب استحباب التواضع

٢٨ - باب استحباب فروتنى نمودن حديث :

٢٨٥ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : ان فى السماء ملكين موكلين بالعباد فمن تواضع لله رفعاه و من تكبر و ضعاه

ترجمه :

٢٨٥ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: همانا در آسمان دو فرشته اند كه بر بندگان گمارده شده اند پس هر كه براى خدا فروتنى كند بالايش مى برند و هر كه تكبر ورزد فرودش آورند.

حديث :

٢٨٦ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : فيما اوحى الله عزوجل الى داودعليه‌السلام يا داود: كما ان اقرب الناس من الله المتواضعون كذلك ابعد الناس من الله المتكبرون

ترجمه :

٢٨٦ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: در ضمن آنچه كه خداوند عزوجل به حضرت داودعليه‌السلام وحى نمود آمده است : اى داود! همچنانكه نزديكترين مردمان به خدا فروتنان هستند دورترين مردم از خدا متكبرانند.

حديث :

٢٨٧ - عن ابى الحسن موسىعليه‌السلام فى حديث قال : فاوحى الله الى الجبال انى واضع سفينه نوح عبدى على جبل منكن فتطاولت و شمخت و تواضع الجودى و هو جبل عندكم فضربت السفينه بجوجوها الجبل

ترجمه :

٢٨٧ - امام موسى بن جعفرعليه‌السلام در حديثى فرمود: خداوند به كوهها وحى فرستاد كه من كشتى بنده خود نوح را بر كوهى از كوهها خواهم نهاد پس كوهها گردنكشى و تكبر نمودند و تنها كوه جودى كه كوهى در نزد شماست فروتنى نمود پس آن كشتى نيز سينه خود را بر همان كوه نهاد.

حديث :

٢٨٨ - عن محمد بن مسلم قال : سمعت ابا جعفرعليه‌السلام يذكر انه اتى رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ملك فقال : ان الله يخيرك ان تكون عبدا رسولا متواضعا او ملكا رسولا قال : فنظر الى جبرئيل و اوما بيده ان تواضع فقال : عبدا متواضعا رسولا فقال الرسول : مع انه لاينقصك مما عند ربك شيئا قال : و معه مفاتيح خزائن الارض

ترجمه :

٢٨٨ - محمد بن مسلم گويد: از امام باقرعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: فرشته اى به خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمد و عرض كرد: خداوند تو را مخير ساخته كه بنده اى و رسولى متواضع باشى يا فرشته اى رسول باشى پس حضرت نگاهى به جبرئيل افكند (كه چه جوابى به اين فرشته دهم ؟) جبرئيلعليه‌السلام با دست خويش اشاره كرد كه تواضع و فروتنى را اختيار كن ، پس پيامبر فرمود: مى خواهم بنده اى متواضع و رسول خدا باشم آن فرشته پيام آور گفت : با اين همه هيچ چيز از آنچه در نزد پروردگارت (براى تو) وجود دارد كاسته نمى شود حضرت فرمود: (آرى مى دانم كه ) كليدهاى تمامى خزائن زمين در اختيار پروردگارم مى باشد.

حديث :

٢٨٩ - عن ابى الحسنعليه‌السلام قال : التواضع ان تعطى الناس ما تحب ان تعطاه

ترجمه :

٢٨٩ - امام رضاعليه‌السلام فرمود: تواضع آن است كه آنچه را كه دوست مى دارى مردم به تو عطا كنند تو به مردم عطا كنى

حديث :

٢٩٠ - و فى حديث آخر قالعليه‌السلام : التواضع درجات منها ان يعرف المرء قدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم لايحب ان ياتى الى احد الا مثل ما يوتى اليه ان راى سيئه دراها بالحسنه كاظم الغيظ عاف عن الناس ‍ و الله يحب المحسنين

ترجمه :

٢٩٠ - و در حديث ديگرى فرمود: تواضع درجات و مراتبى دارد يكى از آن مراتب اين است كه شخص قدر خود را بشناسد و با دلى سالم نفس خود را در منزلت و مقام واقعى اش جارى دهد (چنين كسى دوست نمى دارد كه براى كسى چيزى پيش آيد مگر همانند همان چيزى كه براى خودش پيش ‍ مى آيد، اگر بدى اى ببيند آن را با خوبى دفع مى كند، فرو خورنده خشم است ، چشم پوشى كننده از (بدى ) مردمان است و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.

حديث :

٢٩١ - عن جعفر بن محمدعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام فى وصيه النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لعلىعليه‌السلام قال : يا على و الله لو ان الوضيع فى قعر بئر لبعث الله عزوجل اليه ريحا ترفعه فوق الاخيار فى دوله الاشرار.

ترجمه :

٢٩١ - امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش روايت كند كه در وصيت پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به علىعليه‌السلام آمده است : اى على ! به خدا سوگند كه اگر شخص فروتن در ته چاهى باشد خداوند عزوجل بادى را به سوى او مى فرستد تا او را بالا بياورد و در دولت نابكاران او را در منزلتى بالاتر از نيكان جاى دهد.

حديث :

٢٩٢ - عن الحسن بن الجهم قال سالت الرضاعليه‌السلام فقلت له : جعلت فداك ما حد التوكل ؟ فقال لى : ان لاتخاف مع الله احدا قال : قلت : جعلت فداك فما حد التواضع ؟ فقال : ان تعطى الناس من نفسك ما تحب ان يعطوك مثله قلت : جعلت فداك اشتهى ان اعلم كيف انا عندك ؟ فقال : انظر كيف انا عندك ؟

ترجمه :

٢٩٢ - حسن بن جهم گويد: از امام رضاعليه‌السلام پرسيدم كه : فدايت شوم حد توكل چيست ؟ حضرت فرمود: اينكه با وجود خدا از هيچ نترسى ، عرض كردم : فدايت شوم حد تواضع چيست ؟ حضرت فرمود: اينكه از جانب خود به مردم چيزى عطا كنى كه دوست دارى همانند آن را به تو عطا كنند. عرض كردم : فدايت شوم دوست دارم كه بدانم من در نزد تو چگونه ام ؟ حضرت فرمودند بنگر كه من در نزد تو چگونه ام ؟

حديث :

٢٩٣ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام قال : ان من التواضع ان يرضى بالمجلس دون المجلس و ان يسلم على من يلقى و ان يترك المراء و ان كان محقا و لاتحب ان تحمد على التقوى

ترجمه :

٢٩٣ - امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش روايت كند: همانا از تواضع شمرده مى شود اينكه شخص به جايگاهى نه جايگاه ديگر خوشنود باشد (يعنى در وارد شدن به مجلسى براى نشستن به همان جاى خالى خوشنود باشد و هوس جاى بالاتر را در سر نداشته باشد) و ديگر اينكه به هر كس كه برخورد مى كند سلام كند و جدال را ترك كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشى كه به خاطر تقوا و پرهيز كاريت مورد حمد و ستايش قرار بگيرى

٢٩ - باب استحباب التواضع عند تجدد النعمه