٨٦ - باب وجوب توبه نمودن از همه گناهان و تصميم بر اينكه هرگز به گناه باز نگردد

حديث :

٧٩٢ - عن معاويه بن وهب قال : سمعت ابا عبداللهعليه‌السلام يقول : اذا تاب العبد توبه نصوحا احبه الله فستر عليه فى الدنيا و الاخره قلت و كيف يستر عليه ؟ قال : ينسى ملكيه ما كتبا عليه من الذنوب و يوحى الى جوارحه اكتمى عليه ذنوبه و يوحى الى بقاع الارض اكتمى ما كان يعمل عليك من الذنوب فيلقى الله حين يلقاه و ليس شى ء يشهد عليه بشى ء من الذنوب

ترجمه :

٧٩٢ - معاويه بن وهب گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: هرگاه بنده توبه اى خالص و پاك كند خداوند او را دوست مى دارد و در دنيا و آخرت (گناهان وى را) بر او مى پوشاند، راوى گويد: عرض كردم : چگونه بر او مى پوشاند؟ فرمود: گناهانى را كه دو فرشته بر عليه او نوشته اند

فراموششان مى سازد و به اعضاى بدنش وحى مى فرستد كه گناهان او را پوشيده كنيد و به مكانهايى از زمين كه در آنجا مرتكب گناه شده است وحى مى كند كه گناهانى را كه بر روى تو انجام داده است پنهان داريد، پس او زمانى كه خداى را ملاقات مى كند شاهدى بر عليه او نيست كه بر گناهانش ‍ گواهى دهد.

حديث :

٧٩٣ - عن محمد بن مسلم عن احدهماعليه‌السلام فى قول الله عزوجل (فمن جاءه موعظه من ربه فانتهى فله ما سلف ) قال : الموعظه التوبه

ترجمه :

٧٩٣ - محمد بن مسلم از امام صادق يا امام باقرعليه‌السلام روايت نمود كه حضرت درباره گفتار خداى عزوجل كه مى فرمايد: (پس كسى كه او را موعظه اى از جانب پروردگارش آمد و او باز ايستاد پس آنچه كه گذشته است براى اوست ، به نفع اوست )(١٥٨) فرمود: مراد از موعظه ، توبه است

حديث :

٧٩٤ - عن ابى بصير قال : قلت لابى عبداللهعليه‌السلام : (يا ايها الذين آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو الذنب الذى لا يعود فيه ابدا قلت : و اينالم يعد فقال : يا ابا محمد ان الله يحب من عباده المفتن التواب

ترجمه :

٧٩٤ - ابى بصير گويد: به امام صادقعليه‌السلام عرض كردم : مراد در آيه چيست كه مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى پاك و خالص )(١٥٩) فرمود: مراد آن گناهى است كه شخص ‍ هرگز به آن بازگشت نمى كند و تا ابد مرتكب آن نمى شود، عرض كردم : كداميك از ماست كه به انجام گناه باز نگردد؟ فرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن بنده اى را كه آزموده شده و بسيار توبه كننده است را دوست دارد.

حديث :

٧٩٥ - عن ابى الصباح الكنانى قال : سالت ابا عبداللهعليه‌السلام عن قول الله عزوجل : (يا ايها الذين آمنوا توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : يتوب العبد من الذنب ثم لايعود فيه قال محمد بن الفضيل : سالت عنها ابا الحسنعليه‌السلام فقال : يتوب من الذنب ثم لايعود فيه و احب العباد الى الله المفتنون التوابون

ترجمه :

٧٩٥ - ابى الصباح كنانى گويد: از امام صادقعليه‌السلام درباره گفتار خداوند پرسيدم كه مى فرمايد: (اى كسانى كه ايمان آورده ايد به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى پاك و خالص )(١٦٠) فرمود: توبه خالص اين است كه بنده از گناه خويش توبه كند سپس ديگر آن گناه را مرتكب نشود. محمد بن فضيل گويد: از امام رضاعليه‌السلام همين پرسش را نمودم حضرت فرمود: بنده از گناه توبه كند سپس ديگر به آن گناه باز نگردد و دوست داشتنى ترين بندگان در نزد خداوند بندگانى هستند كه بسيار آزموده شده و توبه كننده اند.

حديث :

٧٩٦ - عن ابن ابى عمير عن بعض اصحابنا رفعه قال : ان الله اعطى التائبين ثلاث خصال لو اعطى خصله منها جميع اهل السماوات و الارض ‍ لنجوا بها قوله عزوجل : (ان الله يحب التوابين و يحب المتطهرين ) فمن احبه الله لم يعذبه و قوله (فاغفر للذين تابوا و اتبعوا سبيلك و قهم عذاب الجحيم ) و ذكر الايات و قوله (الا من تاب و آمن و عمل عملا صالحا فاولئك يبدل الله سيئاتهم حسنات ) الايه

ترجمه :

٧٩٦ - ابن ابى عمير از يكى از اصحاب ما روايت كند كه امام معصومعليه‌السلام فرمود: به راستى كه خداوند به توبه كنندگان سه خصلت عطا كرده است كه اگر يكى از آنها را به همه اهل آسمانها و زمين عطا كند به وسيله آن نجات مى يابند: يكى گفتار خداى عزوجل : (همانا خداوند توبه كنندگان و پاكيزگان را دوست مى دارد)(١٦١) پس كسى كه خداوند دوستش ‍ مى دارد به عذاب الهى گرفتار نمى شود. و ديگرى گفتار خداوند: (پس .ببخشا بر كسانى كه توبه مى كردند و راه تو را پيروى نمودند و آنان را از عذاب دوزخ نگاه دار)(١٦٢) و آيات بعد از اين آيه ، و ديگرى گفتار خداوند: (مگر آن كسى كه توبه كرد و ايمان آورد و كردار شايسته نمود پس آنان كسانى هستند كه خداوند بديهايشان را به نيكى بدل مى كند.)(١٦٣)

حديث :

٧٩٧ - عن ابى عبيده قال : سمعت ابا جعفرعليه‌السلام يقول : ان الله تبارك و تعالى اشد فرحا بتوبه عبده من رجل اضل راحلته و زاده فى ليله ظلما فوجده ها فالله اشد فرحا بتوبه عبده من ذلك الرجل براحلته حين وجدها.

ترجمه :

٧٩٧ - ابى عبيده گويد: از امام باقرعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: همانا شادمانى خداوند تبارك و تعالى به سبب توبه بنده اش بسيار بيشتر از شادمانى كسى است كه مركب و توشه خود را در شبى تاريك گم كرده و سپس آن را يافته است پس خداوند به خاطر توبه بنده اش شادمانى اش از شادمانى چنين كسى در هنگام يافتن مركب خود بيشتر است

حديث :

٧٩٨ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : ان الله عزوجل يفرح بتوبه عبده المومن اذا تاب كما يفرح احدكم بضالته اذا وجدها.

ترجمه :

٧٩٨ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: راستى كه خداوند عزوجل به خاطر توبه بنده مومنش شادمان مى شود همانند شادمانى يكى از شما زماين كه گمشده خود را مى يابد.

حديث :

٧٩٩ - عن جابر عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : سمعته يقول : التائب من الذنب كمن لاذنب له و المقيم على الذنب و هو مستغفر منه كالمستهزى

ترجمه :

٧٩٩ - جابر گويد: از امام باقرعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: آن كس كه از گناه توبه كند مانند كسى است كه گناهى ندارد و آن كس كه استغفار مى كند ولى بر گناه خويش را پا برجاست مانند كسى كه مسخره كننده است (خويش را به مسخره و ريشخند گرفته است ).

حديث :

٨٠٠ - عن ابى بصير عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : سمعته يقول : اوحى الله الى داود النبىعليه‌السلام يا داود! ان عبدى المومن اذا اذنب ذنبا ثم رجع و تاب من ذلك الذنب و استحيا منى عند ذكره غفرت له و انسيته الحفظه و ابدلته الحسنه و لا ابالى و انا ارحم الراحمين

ترجمه :

٨٠٠ - ابى بصير گويد: از امام صادقعليه‌السلام شنيدم كه فرمود: خداوند به داود پيامبرعليه‌السلام وحى فرستاد كه : اى داود! همانا بنده مومن من هرگاه مرتكب گناهى شود سپس باز گردد و از آن گناه توبه كند و هر وقت به ياد آن گناه مى افتد از من شرم كند، او را مى بخشايم و فرشتگان نگاهبان او را به فراموشى مى اندازم و آن گناهش را به حسنه و نيكى بدل مى كند و (از اين كار) باكى ندارم و من مهربان ترين مهربانانم

حديث :

٨٠١ - قال اميرالمؤمنينعليه‌السلام : من تاب تاب الله عليه و امرت جوارحه ان تستر عليه و بقاع الارض ان تكتم عليه و نسيت الحفظه ما كانت كتبت عليه

ترجمه :

٨٠١ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: كسى كه توبه كند خداوند توبه اش ‍ را مى پذيرد و به اعضاى بدنش دستور داده مى شود كه بر گناه او پرده اى بكشيد و به جاى جاى زمين فرمان داده مى شود كه بر گناه او سرپوش ‍ بگذاريد و فرشتگان نگاهبان او آنچه را كه بر عليه او نوشته اند فراموش ‍ مى كنند.

حديث :

٨٠٢ - عن جعفر بن محمدعليه‌السلام عن ابيه عن آبائهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : ان لله فضولا من رزقه ينحله من شاء من خلقه و الله باسط يده عند كل فجر لمذنب لليل هل يتوب فيغفرله ؟ و يبسط يده عند مغيب الشمس لمذنب النهار هل يتوب فيغفرله ؟

ترجمه :

٨٠٢ - امام صادقعليه‌السلام از پدران خويش روايت فرمود كه : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرموده است : به راستى كه براى خداوند از روزى اش (كه به مردمان مى بخشد) زيادتى و فزونى وجود دارد كه آن زيادتى را به هر كس از مخلوقش كه بخواهد عطا مى كند و خداوند هر سپيده دم دست خود را براى كسى كه در شبانگاه مرتكب گناهى شده مى گشايد (كه ببيند) آيا توبه كرده است تا او را ببخشايد؟ و هنگام غروب آفتاب نيز براى كسى كه در روز گناهى انجام داده است دست خود را مى گشايد (كه ببيند) آيا توبه نموده است تا او را ببخشايد؟

حديث :

٨٠٣ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام فى قول الله عزوجل : (ثم تاب عليهم ) قال : هى الاقاله

ترجمه :

٨٠٣ - امام صادقعليه‌السلام درباره گفتار خداوند كه مى فرمايد: (سپس ‍ توبه آنان را پذيرفت )(١٦٤) فرمود: اين توبه (از جانب خداوند به معناى ) پذيرفتن توبه است

حديث :

٨٠٤ - عن الرضاعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : مثل المومن عند الله تعالى كمثل ملك مقرب و ان المومن عند الله لاعظم من ذلك و ليس شى ء احب الى الله تعالى من مومن تائب و مومنه تائبه

ترجمه :

٨٠٤ - امام رضاعليه‌السلام از پدر بزرگوارش روايت فرمود كه : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرموده است : مثل مومن در نزد خداوند تعالى همانند فرشته مقرب است و مومن در پيشگاه خداوند از فرشته مقرب نيز بزرگتر و برتر است و هيچ چيز در نزد خداوند تعالى از مرد و زن با ايمانى كه توبه كننده باشند محبوبتر نيست

حديث :

٨٠٥ - عن الرضاعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : التائب من الذنب كمن لاذنب له

ترجمه :

٨٠٥ - امام رضاعليه‌السلام از پدران بزرگوارش روايت فرمود كه : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرموده است : آن كس كه از گناه توبه كند همانند كسى است كه گناهى نكرده است

حديث :

٨٠٦ - قال ابو عبداللهعليه‌السلام : لاخير فى الذنبا الا لرجلين رجل يزداد فى كل يوم احسانا و رجل يتدارك ذنبه بالتوبه و انى له بالتوبه ؟ و الله لو سجد حتى ينقطع عنقه ما قبل الله منه الا بولايتنا اهل البيت

ترجمه :

٨٠٦ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: هيچ خيرى در دنيا نيست مگر براى دو مرد: يكى مردى كه هر روز بر نيكوكارى اش بيفزايد و ديگرى مردى كه گناه خويش را با توبه نمودن جبران كند، و او كجا و توبه كجا؟ به خدا سوگند اگر به قدرى سجده كند كه گردنش قطع شود خداوند از او نمى پذيرد مگر به سبب ولايت ما اهل بيت

حديث :

٨٠٧ - عن الرضاعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام قال : قال رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم : اعترفوا بنعم الله ربكم و توبوا الى الله من جميع ذنوبكم فان الله يحب الشاكرين من عباده

ترجمه :

٨٠٧ - امام رضاعليه‌السلام از پدرانشعليه‌السلام روايت فرمود كه : رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرموده است : به نعمتهاى خداوند كه پروردگار شماست اعتراف و اقرار كنيد و از همه گناهانتان به درگاه خداوند توبه آوريد زيرا خداوند بندگان شكر گزار خود را دوست مى دارد.

٨٧ - باب وجوب اخلاص التوبه و شروطها

٨٧ - باب وجوب خالص بودن توبه و شرايط آن

حديث :

٨٠٨ - عن محمد بن احمد بن هلال قال : سالت ابا الحسن الاخيرعليه‌السلام عن التوبه النصوح ما هى ؟ فكتبعليه‌السلام : ان يكون الباطن كالظاهر و افضل من ذلك

ترجمه :

٨٠٨ - محمد بن احمد بن هلال گويد: از امام هادىعليه‌السلام پرسيدم كه : توبه نصوح (خالص ) چيست ؟ حضرت در پاسخ من نوشت : اينكه باطن و دورن (در مقام توبه ) همانند ظاهر باشد و بلكه باطن از ظاهر برتر باشد.

حديث :

٨٠٩ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : التوبه النصوح ان يكون باطن الرجل كظاهره و افضل

ترجمه :

٨٠٩ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: توبه پاك و خالص آن است كه باطن مرد (در مقام توبه ) همانند ظاهرش و برتر از ظاهرش باشد.

حديث :

٨١٠ - قال الصدوق : و قد روى ان التوبه النصوح هو ان يتوب الرجل من ذنب و ينوى ان لايعود اليه ابدا.

ترجمه :

٨١٠ - شيخ صدوقرحمه‌الله گويد: روايت شده است كه : توبه خالص آن است كه مرد از گناهى توبه كند و قصد كند كه ديگر هرگز به سوى آن گناه باز نگردد.

حديث :

٨١١ - عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام : ان قائلا قال بحضرته : استغفرالله فقال : ثكلتك امك اتدرى ما الاستغفار؟ الاستغفار درجه العليين و هو اسم واقع على سته معان اولها الندم على ما مضى و الثانى العزم على ترك العود اليه ابدا و الثالث ان تودى الى المخلوقين حقوقهم حتى تلقى الله عزوجل املس ليس عليك تبعه و الرابع ات تعمد الى كل فريضه عليك ضيعها فتودى حقها و الخامس ان تعمد الى اللحم الذى نبت على السحت فتذيبه بالاحزان حتى يلصق الجلد بالعظم و ينشا بينهما لحم جديد و السادس ان تذيق الجسم الم الطاعه كما اذقته حلاوه المعصيه فعند ذلك تقول : استغفر الله

ترجمه :

٨١١ - از اميرالمؤمنينعليه‌السلام روايت شده است كه كسى در حضور ايشان گفت : استغفر الله حضرت فرمود: مادرت به عزايت بنشيند آيا مى دانى استغفار چيست ؟ استغفار مرتبه برتران است و آن اسمى است كه بر شش معنا ثابت گرديده است :

اول : پشيمانى بر آنچه كه گذشته است

دوم : عزم و قصد جزمى نمودن بر اينكه هرگز به سوى گناه باز نگردد

سوم : اينكه حقوق مردم را (كه در اثر گناه تو ضايع گرديده است ) به آنان باز گردانى تا اينكه خداوند عزوجل را (با رويى ) تابناك ديدار كنى و بر گردن تو گناهى نباشد.

چهارم : اينكه به سوى هر امر واجبى كه بر گردن تو بوده و آن را ضايع ساخته اى مصمم شوى و حق آن را به جا آورى

پنجم : اينكه تصميم جدى بگيرى كه آن گوشتى را كه بر اساس حرام بر بدن تو روييده است با حزن و اندوه بگدازى تا آنجا كه پوست به استخوان بچسبد و بين آن دو، گوشتى جديد برويد.

ششم : اينكه بر بدن خود سختى طاعت و بندگى را بچشانى همانگونه كه شيرينى معصيت را به او چشانده بودى ، پس در اين هنگام است كه مى توانى بگويى : استغفر الله (مرتبه برتر استغفار پس از طى اين مراحل است ).

حديث :

٨١٢ - عن كميل بن زياد انه قال لاميرالمومنينعليه‌السلام : العبد يصيب الذنب فيستغفر الله فقال : يا ابن زياد التوبه قلت : ليس قال : لا قلت : كيف ؟ قال : ان العبد اذا اصاب ذنبا قال : استغفر الله بالتحريك قلت : و ما التحريك ؟ قال : الشفتان و اللسان يريد ان تيبع ذلك بالحقيقه قلت : و ما الحقيقه ؟ قال : تصديق القلب و اضمار ان لا يعود الى الذنب الذى استغفر منه قلت ، فاذا فعلت ذلك فانا من المستغفرين ؟ قال : لا لانك لم تبلغ الى الاصل بعد قلت : فاصل الاستغفار ما هو؟ قال : الرجوع الى التوبه عن الذنب الذى استغفرت منه و هى اول درجه العابدين و ترك الذنب و الاستغفار اسم واقع لسته معان ثم ذكر الحديث نحوه

ترجمه :

٨١٢ - كميل بن زياد گويد به اميرالمؤمنينعليه‌السلام عرض كردم : بنده مرتكب گناه مى شود پس استغفار نموده و از خداوند طلب بخشايش ‍ مى كند. حضرت فرمود: اى ابن زياد! آيا مراد تو، توبه است ؟ عرض كردم : آيا همين استغفار توبه نيست ؟ حضرت فرمود: خير، عرض كردم : چگونه ؟ فرمود: همانا بنده هرگاه مرتكب گناهى بشود با تحريك بگويد: استغفر الله

عرض كردم ، تحريك چيست ؟ فرمود: يعنى دو لب و زبان حقيقتا اراده پيروى از استغفار را داشته باشند. عرض كردم : حقيقتا يعنى چه ؟ فرمود: يعنى قلب استغفار را تصديق كند و در نهان خود بازنگشتن به آن گناهى را كه از آن استغفار نموده است را داشته باشد. عرض كردم : آيا اگر من چنين كه فرموديد كنم از مستغفرين خواهم بود؟ فرمود: خير، زيرا هنوز به اصل و ريشه استغفار نرسيده اى عرض كردم : اصل استغفار چيست ؟ فرمود: يكى مراجعه كردن به سوى توبه نمودن از گناهى كه از آن استغفار نموده اى و اين اولين درجه و رتبه (عبادت كنندگان ) است ، و ديگرى ترك نمودن گناه ، و استغفار اسمى است كه براى شش معنا ثابت گرديده است سپس حضرت حديث گذشته را فرمود.

٨٨ - باب استحباب صوم الاربعا و الخميس و الجمعه للتوبه و استحباب الغسل و الصلاه لها

٨٨ - باب استحباب روزه گرفتن روز چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه و همچنين استحباب غسل و نماز براى توبه

حديث :

٨١٣ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام : فى قول الله عزوجل : (توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو صوم يوم الاربعاء و الخميس و الجمعه

ترجمه :

٨١٣ - امام صادقعليه‌السلام درباره گفتار خداوند عزوجل مى فرمايد: (به سوى خداوند توبه آوريد (باز گرديد) توبه اى (بازگشتنى ) خالص )(١٦٥)

حديث :

٨١٤ - عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام انه قال : ما اهمنى ذنب امهلت بعده حتى اصلى ركعتين

ترجمه :

٨١٤ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: گناهى كه پس از آن ، مهلت به جا آوردن دو ركعت نماز به من داده شود مرا اندوهگين و بى آرام نمى سازد.

حديث :

٨١٥ - و قالعليه‌السلام : ما من عبد اذنب ذنبا فقام فتطهر و صلى ركعتين و استغفر الله الا غفر له و كان حقا على الله ان يقبله لانه سبحانه قال : (و من يعمل سوءا او يظلم نفسه ثم يستغفر الله يجد الله غفورا رحيما).

ترجمه :

٨١٥ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: هيچ بنده اى نيست كه مرتكب گناهى شود پس برخيزد و طهارت گيرد و دو ركعت نماز به جاى آورد و از خداوند طلب مغفرت كند جز اينكه مغفرت الهى شامل حالش مى شود و بر خداوند سزاوار است كه استغفار او را بپذيرد زيرا خداى سبحان فرموده است : (و هر كس كار بدى به جاى آورد يا به خويشتن ستم كند سپس از خداوند طلب مغفرت كند خداوند را آمرزنده و مهربان مى يابد)(١٦٦)

٨٩ - باب جواز تجديد التوبه و صحتها مع الاتيان بشرائطها و ان تكرر نقضها

٨٩ - باب جواز دوباره توبه كردن و صحت اين توبه در صورتى كه شرايط آن را به جاى آورد اگر چه شكستن آن توبه تكرار گردد

حديث :

٨١٦ - عن ابى جعفرعليه‌السلام قال : يا محمد بن مسلم ذنوب المومن اذا تاب منها مغفوره له فليعمل المومن لما يستانف بعد التوبه و المغفره اما و الله انها ليست الا لاهل الايمان قلت : فان عاد بعد التوبه و الاستغفار من الذنوب و عاد فى التوبه قال يا محمد بن مسلم اترى العبد المومن يندم على ذنبه و يستغفر منه و يتوب ثم لايقبل الله توبته ؟ قلت : فانه فعل ذلك مرارا يذنب ثم يتوب و يستغفر فقال : كلما عاد المومن بالاستغفار و التوبه عاد الله عليه بالمغفره و ان الله غفور رحيم يقبل التوبه و يعفو عن السيئات فاياك ان تقنط المومنين من رحمه الله

ترجمه :

٨١٦ - امام باقرعليه‌السلام به محمد بن مسلم فرمود: اى محمد بن مسلم ! گناهان مومن هرگاه از آنها توبه كند آمرزيده مى شود، پس مومن بايد براى آنچه كه بعد از توبه و مغفرت آغاز مى كند عمل كند. هان ، به خدا سوگند كه توبه جز براى اهل ايمان نيست محمد بن مسلم گويد: عرض ‍ كردم : پس اگر بعد از توبه و استغفار از گناهان ، دوباره به گناه باز گردد و دوباره توبه كند چگونه است ؟ فرمود: اى محمد بن مسلم ! آيا تو مى پندارى بنده مومنى كه بر گناهش پشيمان مى گردد و از آن استغفار و توبه مى كند خداوند توبه اش را نمى پذيرد؟ عرض كردم : آخر او اين كار را بارها انجام داده است گناه مى كند سپس توبه و استغفار مى كند. حضرت فرمود: تا زمانى كه مومن با استغفار و توبه به سوى خداوند باز مى گردد خداوند نيز با مغفرتش به سوى او مى آيد و راستى كه خداوند آمرزنده مهربان است ، توبه را مى پذيرد و از گناهان در مى گذرد پس بر حذر باش از اينكه مومنين را از رحمت خداوند مايوس كنى

حديث :

٨١٧ - قال ابو عبداللهعليه‌السلام : ان الله يحب العبد المفتن التواب و من لايكون ذلك منه كان افضل

ترجمه :

٨١٧ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: به راستى كه خداوند بنده اى كه بوسيله گناه آزموده و آزمايش شده سپس توبه نموده است را دوست مى دارد و بنده اى كه اصلا به گرد گناه نگشته از بنده اى كه گناه كرده و توبه نموده برتر است

حديث :

٨١٨ - قال ابو عبداللهعليه‌السلام : ما من مومن الا وله ذنب يهجره زمانا ثم يلم به و ذلك قول الله عزوجل (الا اللمم ) و سالته عن قول الله عزوجل : (الذين يجتنبون كبائر الاثم و الفواحش الا اللمم ) قال : الفواحش ‍ الزنا و السرقه و اللمم الرجل يلم بالذنب فيستغفر الله منه

ترجمه :

٨١٨ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: هيچ مومنى نيست جز اينكه براى وى گناهى است كه مدتى از آن گناه بريده و از آن دورى نموده سپس آن را دوباره انجام مى دهد و اين همان است كه در گفتار خداى عزوجل از آن به (لمم ) (گناه كوچك نسبت به گناه بزرگ ) تعبير شده است رواى گويد: از امام صادقعليه‌السلام درباره اين آيه شريفه پرسيدم كه مى فرمايد: (آنان كه از گناهان بزرگ و زشتى ها دورى مى كنند مگر از لمم گناهان كوچكى كه پيش مى آيد)(١٦٧) حضرت فرمود: مراد از فواحش و زشتى ها، زنا نمودن و دزدى است و لمم آن است كه كسى مرتكب گناهى (كه در مسير او قرار گرفته ) شود پس از آن از خداوند طلب بخشايش كند.

حديث :

٨١٩ - عن ابى بصير، عن ابى عبداللهعليه‌السلام : فى قوله تعالى (توبوا الى الله توبه نصوحا) قال : هو الذنب الذى لا يعود فيه ابدا قلت : و اينا لم يتب و يعد؟ فقال : يا ابا محمد ان الله يحب من عباده المفتن التواب

ترجمه :

٨١٩ - ابو بصير گويد: امام صادقعليه‌السلام درباره گفتار خداى تعالى كه مى فرمايد: (به سوى خداوند توبه كنيد توبه اى خالصانه )(١٦٨) فرمود: توبه نصوح و خالصانه آن است كه شخص هرگز دوباره به گناهى كه مرتكب شده است باز نگردد. عرض كردم : كداميك از ما توبه نمى كند و (به گناه ) باز نمى گردد؟ حضرت فرمود: اى ابا محمد! راستى كه خداوند از بندگانش آن كسى كه به گناه دچار شده و توبه نموده است را دوست مى دارد.

حديث :

٨٢٠ - الحسن بن محمد الديلمى فى (الارشاد) قال كان رسول اللهصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم يستغفر الله فى كل يوم سبعين مره يقول استغفر الله ربى و اتوب اليه و كذلك اهل بيتهعليه‌السلام و صالح اصحابه يقول الله تعالى (و استغفوا ربكم ثم توبوا اليه ) قال : و قال رجل : يا رسول الله انى اذنب فما اقول اذا تبت ؟ قال : استغفر الله فقال : انى اتوب ثم اعود فقال : كلما اذنبت استغفر الله فقال : اذن تكثر ذنوبى فقال : عفو الله اكثر فلا تزال تتوب حتى يكون الشيطان هو المدحور.

ترجمه :

٨٢٠ - حسن بن محمد ديلمى در كتاب (الارشاد) گويد: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در هر روز هفتاد مرتبه به درگاه خداوند استغفار مى نمود و مى گفت : (استغفر الله ربى و اتوب اليه ) همچنين اهل بيت اوعليه‌السلام و اصحاب شايسته اش چنين سيره اى داشتند، خداوند تعالى مى فرمايد: (از پروردگارتان طلب مغفرت كنيد سپس به سوى او توبه آوريد)(١٦٩) راوى گويد: مردى به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عرض كرد: اى رسول خدا! من مرتكب گناه مى شوم هنگامى كه توبه مى كنم چه بگويم ؟ حضرت فرمود: به درگاه خداوند استغفار كن عرض كرد: توبه مى كنم و سپس دوباره به گناه باز مى گردم (در اين حال چه بگويم ؟) فرمود: هر زمان مرتكب گناه شدى از خداوند طلب مغفرت و بخشايش كن عرض كرد: بنابراين گناهان من زياد مى شود. حضرت فرمود: عفو و بخشايش خداوند زيادتر و بيشتر است پس پيوسته توبه مى كنى تا اينكه شيطان تار و مار و رانده مى گردد.

٩٠ - باب استحباب تذكر الذنب و الاستغفار منه كلما ذكره

٩٠ - باب استحباب يادآورى گناه و استغفار نمودن از آن هر گاه آن را به ياد آورد

حديث :

٨٢١ - عن ابى عبدالله فى حديث قال : ان المومن ليذكر ذنبه بعد عشرين سنه حتى يستغفر ربه فيغفر له و ان الكافر لينساه من ساعته

ترجمه :

٨٢١ - امام صادقعليه‌السلام در حديثى فرمود: به راستى كه شخص ‍مومن گناه خود را پس از بيست سال به ياد مى آورد تا به درگاه پروردگارش ‍ استغفار كند پس پروردگار او را مشمول غفران خود قرار مى دهد ولى شخص كافر گناهش در همان دم كه مرتكب آن مى شود فراموشش مى گردد.

حديث :

٨٢٢ - عن ابى عبداللهعليه‌السلام قال : ان المومن ليذنب الذنب فيذكر بعد عشرين سنه فيستغفر منه فيغفرله و انما يذكره ليغفر له و ان الكافر ليذنب الذنب فينساه من ساعته

ترجمه :

٨٢٢ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: به راستى كه مومن گناهى مى كند پس بعد از بيست سال آن را به ياد مى آورد و از آن استغفار مى كند و مورد آمرزش و بخشايش قرار مى گيرد و اين ياد آورى اش براى اين است كه مشمول غفران واقع شود و كافر در همان ساعتى كه گناه مى كند آن را به فراموشى مى سپارد.

حديث :

٨٢٣ - قال ابو عبداللهعليه‌السلام : ان الله اذا اراد بعبد خيرا فاذنب ذنبا اتبعه بنقمه و يذكره الاستغفار. (الحديث ).

ترجمه :

٨٢٣ - امام صادقعليه‌السلام فرمود: به راستى هرگاه كه خداوند خير بنده اى را اراده كند و آن بنده مرتكب گناهى گردد پيرو آن گناه خداوند او را عقوبتى مى كند و انتقامى از او مى كشد و استغفار را به ياد او مى آورد.

حديث :

٨٢٤ - قال ابوعبداللهعليه‌السلام عن الاستدراج فقال : هو العبد يذنب الذنب فيملى له و يجدد له عندها النعم فيلهيه عن الاستغفار فهو مستدرج من حيث لايعلم

ترجمه :

٨٢٤ - از امام صادقعليه‌السلام درباره (استدراج )(١٧٠) پرسيده شد (كه چيست ؟) حضرت فرمود: استدراج آن است كه بنده گناهى كند پس به او مهلت داده شود و همزمان با ارتكاب گناه به او نعمت هاى جديدى عطا شود و از استغفار باز ماند و سرگرم شود چنين كسى از جايى كه نمى داند اندك اندك به شقاوت نزديك گشته است

٩١ - باب استحباب انتهاز فرص الخير و المبادره به عند الامكان

٩١ - باب استحباب غنيمت شمردن فرصتهاى خير و اينكه در صورت امكان از فرصتهاى خير استفاده شود

حديث :

٨٢٥ - عن جعفر بن محمدعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام فى وصيه النبىصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم لعلىعليه‌السلام قال : يا على بادر باربع قبل اربع : شبابك قبل هرمك و صحتك قبل سقمك و غناك قبل فقرك و حياتك قبل موتك

ترجمه :

٨٢٥ - امام صادقعليه‌السلام از پدرانش : روايت فرمود كه : در وصيت پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به علىعليه‌السلام آمده است : اى على ! پيش از چهار چيز به چهار چيز مبادرت كن : جوانيت را پيش از پير شدن درياب و سلامتت را پيش از بيماريت غنيمت شمر و از ثروتمنديت قبل از اينكه فقير شوى استفاده خير كن و پيش از مردنت زندگى ات را غنيمت دان

حديث :

٨٢٦ - عن موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفرعليه‌السلام عن آبائهعليه‌السلام عن علىعليه‌السلام فى قول الله عزوجل و لاتنس نصيبك من الدنيا قال : لاتنس صحتك و قوتك و فراغك و شبابك و نشاطك ان تطلب بها الاخره

ترجمه :

٨٢٦ - موسى بن اسماعيل بن موسى بن جعفرعليه‌السلام از پدران بزرگوارش : روايت فرمود كه : علىعليه‌السلام درباره گفتار خداى عزوجل كه مى فرمايد: (و نصيب و بهره ات را از دنيا فراموش مكن )(١٧١) فرمود: فراموش مكن كه از سلامتى و توانايى و بيكارى و جوانى و نشاطى كه دارى براى طلب آخرت بهره ببرى

حديث :

٨٢٧ - عن اميرالمؤمنينعليه‌السلام قال : قرنت الهيبه لاخيبه و الحياء بالحرمان و الفرصه تمر مر السحاب فانتهزوا فرص الخير.

ترجمه :

٨٢٧ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: ترس با نامرادى و به مقصود نرسيدن مقرون است و حيا با محروميت همراه است و فرصت مانند ابر گذرنده مى گذرد پس فرصتهاى نيكو را غنيمت شمريد.

حديث :

٨٢٨ - و قالعليه‌السلام : اضاعه الفرصه غصه

ترجمه :

٨٢٨ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: بر باد دادن و تلف كردن فرصت (موجب ) غصه و اندوه است

حديث :

٨٢٩ - و قالعليه‌السلام : من الخرق المعاجله قبل الامكان و الاناه بعد الفرصه

ترجمه :

٨٢٩ - اميرالمؤمنينعليه‌السلام فرمود: شتاب كردن (در كارى ) پيش از (به دست آوردن ) توانايى ، و بردبارى (سستى كردن ) بعد از (به دست آوردن ) فرصت (اين هر دو) از نادانى است

٩٢ - باب استحباب تكرار التوبه و الاستغفار كل يوم و ليله من غير ذنب و وجوبه مع الذنب