شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فصل نوزدهم: آداب و اسرار نماز ظهر و تعقيبات آن‏ نماز

، فرونشاننده‏ى آتشهاى وجودى انسان‏ هنگامى كه بنده اقامه و دعاى بعد از آن را به پايان رساند، و به صورتى كه نگاشتيم با قلب و قالب و دل و تن، همانند ايستادن بنده در پيشگاه مولايش كه او را مى‏بيند، در پيشگاه خداوند - جلّ جلاله - قرار گرفت، شايسته است كه افزون بر آنچه كه پيشتر ذكر نموديم، توجّه داشته باشد كه: به وسيله اين نماز مى‏تواند آتشهايى را كه بر خرمن قلب و هرچه كه در دنيا و آخرت مالك آن است زده و همگى شروع به سوختن و شعله ور شدن گرديده‏اند، خاموش سازد، و در نتيجه در اهتمام به نماز كاملترين توفيق را داشته باشد، به گونه‏اى كه اگر مثلاً خانه‏ى او يا كالايش در دنيا آتش مى‏گرفت، و فرزندان يا عيالش را كه در نزد او عزيز و ارجمند هستند مى‏سوختند، و نزديك بود كه آتش به تن او برسد، چنين مى‏كرد.

در روايت آمده كه پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: وقت هر نماز كه فرا مى‏رسد، فرشته‏اى در پيشاپيش مردم ندا مى‏دهد: بپا خيزيد به سوى خاموش كردن آتشهايى كه بر پشتتان شعله‏ور نموده‏ايد، و آنها را با نماز خواندن خاموش كنيد.

و نيز از طريق امام صادق(عليه‌السلام) نقل شده كه رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمودند: وقتِ هيچ نمازى فرا نمى‏رسد، مگر اينكه مناديى [يا: فرشته‏اى‏] در پيشگاه خدا ندا مى‏كند: اى مردم، بپاخيزيد به سوى خاموش كردن آتشهايى كه بر پشت خويش شعله‏ور ساخته‏ايد، و آنها را با نمازتان فرو نشانيد.

از طريق اهل تسنّن، نيز به نقل از عبداللَّه بن مسعود آمده كه پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: آتش گناهان را پيوسته روشن مى‏كنيد تا اينكه نماز صبح را مى‏خوانيد و آن، آتش گناهانتان را مى‏شويد، سپس همچنان آتش روشن مى‏كنيد تا اينكه نماز ظهر را مى‏خوانيد و آن، آتش گناهانتان را مى‏شويد، سپس همچنان آتش گناهانتان را آتش روشن مى‏كنيد تا اينكه نماز عصر را مى‏خوانيد و آن، آتش گناهانتان را مى‏شويد، سپس پيوسته آتش گناهتان را روشن مى‏كنيد تا اينكه نماز مغرب را مى‏خوانيد و آن، آتش گناهانتان را مى‏شويد، سپس همچنان آتش گناهانتان را روشن مى‏كنيد تا اينكه نماز عشا را مى‏خوانيد و آن، آتش گناهانتان را مى‏شويد، سپس مى‏خوابيد و تا هنگام بيدار شدن براى شما گناه نوشته نمى‏شود.

بنابراين، اين مطلب از طريقِ فَريقَيْن (شيعه و سنّى) روايت شده پس كسى كه طالب سعادت و چشم روشنى است چگونه آن را كوچك و خوار مى‏شمارد؟

همچنين از عبداللَّه بن مسعود روايت شده كه رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: هنگام فرا رسيدن وقت هر نماز شنيدم كه مناديى مى‏گويد: اى فرزندان آدم، بپا خيزيد و آتشهايى را كه عليهِ نَفْس خود روشن نموده‏ايد خاموش كنيد، پس ايشان برمى‏خيزند و طهارت مى‏گيرند و خطاها و گناهانشان مى‏ريزد، و نماز مى‏خوانند و گناهان ما بين دو نماز آمرزيده مى‏شود، سپس آتش گناهانشان را ما بين دو نماز روشن مى‏كنند، پس هنگامى كه وقت نمازِ نخست فرا مى‏رسد، ندا مى‏كند كه: اى فرزند آدم، بپا خيزيد و آتشهايى را كه عليهِ خود روشن نموده‏ايد خاموش كنيد، پس برمى‏خيزند و طهارت مى‏كنند و نماز مى‏خوانند و گناهان مابين دو نمازشان آمرزيده مى‏شود، پس هنگامى كه وقت نماز مغرب فرا مى‏رسد مانند آن را مى‏گويد، و هنگامى كه وقت نماز عشا فرا مى‏رسد نيز مانند آن را مى‏گويد، پس از خواب بيدار مى‏شوند در حالى كه گناهانشان آمرزيده شده است.

سپس رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: پس شبانگاهان گروهى در خير، و گروهى در شرّ سير مى‏كنند.

توجّه به اينكه اين نماز، آخرين نماز اوست‏ از جمله امور مهمّ براى هركس كه مى‏خواهد نماز واجب را بخواند، اين است كه مانند كسى كه زندگانى را بدرود گفته و بيم آن را دارد كه ديگر بر انجام مثل آن نماز قادر نباشد، و نيز با مغتنم شمردن برترى جايگاه و تحفه‏هاى فضيلت نماز بخواند، چنانكه روايت شده كه امام صادق( عليه‌السلام ) به عبداللَّه بن يعفور - رضوان اللَّه عليه - فرمود: اى عبداللَّه، هرگاه نماز واجب را خواندى، آن را در اوّل وقتش، و مانند كسى كه زندگانى را بدرود گفته و بيم آن را دارد كه هيچگاه به سوى آن بازنگردد نماز بخوان، و چشمت را به جاى سجده‏ات بدوز، زيرا اگر مى‏دانستى كه چه كسى در راست و چپ توست، بى‏گمان نماز را نيكو بجا مى‏آورى. و بدان كه در پيشاپيش كسى هستى كه تو را مى‏بنيد و تو او را نمى‏بينى.

نكوهش وارد شدن در نماز با حالت كراهت‏ از ديگر امور مهمّ براى نماز گزار اين است كه: با حالت كراهت و ناخوشايندى از نماز، وارد آن نشده، و در بيرون آمدن از آن عجله نكند؛ زيرا خداوند - جلّ جلاله - درباره‏ى برخى از كسانى كه آرزوهايشان را نوميد، و امكان اقبال و توجّهشان به خود را از بين برده، مى‏فرمايد:

ذلِكَ بِأَنَّهُمْ كَرِهُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ، فَأَحْبَطَ أَعْمالَهُمْ .٢٢١

- و اين به خاطر آن بود كه آنان از آنچه خداوند فرو فرستاده بودن كراهت داشتند، و لذا خداوند اعمال آنان را نابود گردانيد.

و ياد نماز از مصاديق ماأَنزَلَ اللَّهُ مى‏باشد، پس از آن كراهت نداشته باش، تا مبادا به هلاكت و نابودى گرفتار گردى.

مبادا گفتار كسى را بپذيرى كه مى‏گويد: نماز تكليف است، و انجام تكليف بر دلها سنگين مى‏باشد.؛ زيرا اين سخن از خشنودى خداوندى كه به تمام اسرار آگاه است، بدور است. و تو را همين بس كه قرآن به صراحت هشدار داده كه نماز براى غير كسانى كه در برابر خداوندِ رحمان خشوع و فروتنى دارند، سخت و گران است، و خاشع نبودن صفت نقص است، آنجا كه خداوند - جلّ جلاله - مى‏فرمايد:

وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاّ عَلَى الْخاشِعينَ .٢٢٢

- و براستى كه نماز جز بر فروتنان سخت و سنگين است.

اگر نماز براى تمام نمازگزاران تكليفِ سنگين بود، خداوند - جلّ جلاله - خاشعان و فروتنان را مدح و ستايش ننموده و استثنا نمى‏كرد و نمى‏فرمود كه نماز بر آنان سنگين و گران نيست.

همچنين در پاسخ او اين كلام مقدّس صريح قرآن را بخوان كه خداوند - جلّ جلاله - مى‏فرمايد:

حَبَّبَ إِلَيْكُمْ الاِْيمانَ، وَ زَيَّنَهُ فى قُلُوبِكُمْ، وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَ وَالْعِصيانَ.٢٢٣

- خداوند ايمان را در نزد شما محبوب گردانيده و آن را در دلهايتان بياراست، و كفر و گناه و بدكارى و نافرمانى را در نزدتان ناخوشايند جلوه داد.

و بگو: تو بر خلاف اين سخن مى‏گويى، و نسبت به خداوند بهتان روا مى‏دارى، آيا با وجود كراهت داشتن تو از خدمت و بندگى و تقرّب به او، اين گفتار تو كه مى‏گويى او - جلّ جلاله - از تو خواسته كه حضرتش - جلّ جلاله - را دوست بدارى، و تو ادّعاى مى‏كنى كه او - جلّ جلاله - را دوست مى‏دارى، قابل قبول است؟ آيا نزد عقل صحيح است كه عاشق از عمل كردن براى كسب خشنودى محبوبش احساس سنگينى كند، يا از امورى كه او را به محبوبش نزديك مى‏كند بدش بيايد؟

اينك مى‏گويم: پيرامون مطلبى كه بدان اشاره نمودم، روايت نيز وارد شده و عقل را ستوده، از آن جمله محمّد بن ابى عمير به نقل از شخصى كه خود از امام صادق(عليه‌السلام) شنيده آورده كه فرمود: هركس معصيت خدا را بكند، او را دوست ندارد. سپس حضرت شعر زير را به عنوان شاهد بازگو نموده و فرمود:

تَعْصِى الْإِلهَ وَ أَنْتَ تُظْهِرُ حُبَّهُ لَوْ كانَ حُبُّكَ صادِقاً، لاََطَعْتَهُ هذا مَحالٌ فِى الْقِياسِ بَديعُ إِنَّ الُْمحِبَّ لِمَنْ يُحِبُّ مُطيعُ ‏ - آيا با اظهار محبّت معبودت از او نافرمانى مى‏كنى؟ مقايسه اين دو امر كار نوظهورى است.

اگر محبّتت راست بود، مسلّماً از او اطاعت مى‏نمودى، زيرا عاشق، همواره فرمانبر معشوق خويش است.

شايد كسى بگويد كه اين دو بيت از محمود وَرّاق است. ولى ما مى‏گوييم: امام صادق(عليه‌السلام) آنها را به عنوان شاهد بازگو نموده، و روايان اين حديث به اتّفاق مورد اعتماد هستند، و روايتهاى مُرْسَل محمّد بن ابى عمير در نزد همه و شيعيان مانند روايت سنددار مى‏باشد.

و نيز در روايت آمده كه يونس بن ظبيان مى‏گويد: به امام صادق(عليه‌السلام) عرض كردم: آيا اين دو مرد را از آن مرد باز نمى‏داريد؟ فرمود: كدام مرد و كدامين دو مرد؟ عرض كردم: آيا حجربن زايده و عامر بن جذاعه [يا: خزاعه، يا: خداعه‏] را از مفضّل بن عمر باز نمى‏داريد؟ فرمود: اى يونس، از آن دو خواستم كه از او دست بكشند ولى اين كار را نكردند، سپس آن دو را خواندم و از آنها تقاضا نموده و درخواست كردم، ولى از وى دست برنداشتند، خداوند آن دو را نيآمرزد، به خدا سوگند، مسلّماً كثير عزّة در مودّت و دوستى‏اش از آن دو در آنچه از مودّت من به خود انتساب مى‏دهند، راستگوتر است آنجا كه مى‏گويد:

لَقَدْ عَلِمَتْ بِالْغَيْبِ أَنْ لا اُحِبُّها إِذا أَنَا لَمْ يَكْرُمْ عَلَىَّ كَريمُها ‏ از آنجا كه من كسى را كه نزد معشوقه‏ام بزرگوار است گرامى نداشتم، به صورت نهانى دانست كه من عاشق او نيستم و او را دوست نمى‏دارم.

بلكه به خدا سوگند، اگر مرا دوست مى‏داشتند، مسلّماً هركس را من دوست مى‏دارم، دوست مى‏داشتند.

آيا به كلام منقول از امام صادق( عليه‌السلام ) كه با عقل نيز سازگار است، گوش فرا نمى‏دهى كه: هركس معصيت خدا را بكند، او را دوست نمى‏دارد. پس اگر معصيت كار دوستدار خداوند بزرگوار نباشد، چگونه كسى كه امورى را كه موجب قرب او به خداوند سبحان است، سنگين مى‏شمارد، دوستدار او به شمار خواهد آمد، و يا چگونه به بهره‏ها و فوايد اقبال خداوند و توجّه معرفت خواهد داشت؟

و نيز به حديث ديگر و سوگند پر فروغى كه دربردارد بنگر، آنجا كه فرمود: بلكه، به خدا سوگند، اگر مرا دوست مى‏داشتند، هركس را كه من دوست مى‏دارم. دوست مى‏داشتند

و آنگهى مگر چيزى عقل را از اعتقاد داشتن به اين مطلب باز مى‏دارد؟ پس مبادا با عذرهاى نادرست و باطل - كه در نزد خداوندى كه به اسرار آگاه است، و آنگاه كه با سَرِ باز و در حضور اوّلين و آخرين، در پيشگاه او براى محاسبه مى‏ايستى سودى به حال تو نمى‏بخشد - مغالطه كنى. چگونه ممكن است با وجود كراهت داشتن از نماز و يا سنگين شمردن آن به مقام والاى خداوندى كه تو را به سوى نماز فرا خوانده و تشويق نموده معرفت داشته باشى؟ آيا نمى‏دانى كه خداوند با زبان اعلام‏كنندگان و راويانى كه تعداد آنها به تواتر [و به حدّ يقين‏] مُرْسَل و كار به آنجا رسيده كه گويى تو آن سخنان را از زبانِ سرور پيامبران فرستاده شده يعنى رسول اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) مى‏شنوى. باز خداوند - جلّ جلاله - به اين قناعت ننموده تا اينكه خود شفاهاً تو را به سوى نماز و محافظت بر آن فرا خوانده، و با جلال و عظمت و حُرمت و هيبت خويش بر تو روى آورده و توجّه نموده و به تو فرموده است كه:

حَافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَالصَّلاةِ الْوُسْطى، وَ قُومُوا للَّهِ‏ِ قانِتينَ .٢٢٤

- بر همه‏ى نماز و بويژه بر نماز ميانه محافظت نماييد، و با حالت خضوع براى خداوند بپا خيزيد و او را عبادت كنيد.

حال كه با وجود شناخت و معرفت به تمام آنچه كه خداوند از سعادت دنيا و دين تو را به سوى آن فرا خوانده شادمان نمى‏گردى، چگونه از مسلمانان و تسليم شوندگان و تصديق كنندگان خواهى بود؟

نكوهش عجله در خروج از نماز امّا درباره‏ى شتاب و عجله در خروج از حالت نماز، اى كاش مى‏دانستم كه به سوى چه چيز مى‏خواهى خارج شوى؟ اى لغزشكار،٢٢٥ اى سياه روى و سياه نامه، اى كسى كه نَفْس خويش را به دست خود در مهالك مى‏اندازى، آيا مى‏خواهى از سعادتمندى‏ات خارج شوى به سوى غفلت و شقاوتت خارج گردى؟

در روايتى آمده كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: هنگامى كه بنده به نماز بايستد، و نمازش را كوتاه بخواند، خداوند - تبارك و تعالى - [به فرشتگان‏] مى‏فرمايد: آيا به بنده‏ى من نمى‏نگريد، گويا خيال مى‏كند كه برآورده شدن حوايجش به دستِ غيرِ من است، آيا نمى‏داند كه برآورده شدن و خواسته‏هايش به دست من است؟

و نيز روايت شده كه مولايمان امام زين العابدين(عليه‌السلام) فرمود: امّا حقوق نماز آن است كه بدانى نماز وارد شدن به درگاه الهى است، و اينكه در حال نماز در پيشگاه خدا ايستاده‏اى؛ پس هرگاه اين را دانستى شايسته است كه مانند شخص ذليل و كسى كه هم ميل و رغبت دارد و هم بيم و هراس، و هم مى‏ترسد و هم اميدوار است، ايستاده، و اظهار مَسْكَنت و تضرّع نموده، و با آرامش و وقار [و يا: سر به زير انداختن‏] و فروتنى اعضا و تواضع، و مناجات نيكو با كسى كه در برابر او ايستاده‏اى مقام او را تعظيم نموده، و از او درخواست نمايى وجودت را كه اشتباهاتت بدان احاطه نموده و گناهانت به هلاكت كشانيده، [از آتش جهنّم‏] آزاد كند. و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست مگر به خداوند.

همچنين در حديث است كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: به خدا سوگند، گاهى پنجاه سال بر انسان مى‏گذرد در حالى كه خداوند يك نماز او را نپذيرفته است، چه چيز از اين سخت تر؟ به خدا سوگند، شما برخى از همسايگان و يارانتان را مى‏شناسيد كه اگر براى شما نماز مى‏خواندند، به خاطر استخفاف و سبك شمردن وى، آن را نمى‏پذيرفتيد، براستى كه خداوند - عزّوجلّ - جز عمل نيكو را نمى‏پذيرد، پس چگونه چيزى را كه سبك و كوچك شمرده شده قبول مى‏كند؟

ثمره‏ى نماز با حضور قلب‏ پس هنگامى كه بنده از اين خطرها ايمن، و واقعاً بنده و تسليم خداوند گرديد و به او ايمان آورده، و قلب و باطنش پاك و سالم گرديد، و توجّه كرد كه در پيشگاه خداوندى قرار دارد كه سرافراز و بزرگ و چيره و توانا و جبّار است، و با مرحمتها و بزرگ منشى‏ها و نيكى‏هايش او را شرمنده نموده، نزديك است كه حالش در نماز به همان صورتى گردد روايت شده امام باقر(عليه‌السلام) فرمود: رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: هنگامى كه بنده‏ى مؤمن براى انجام نماز بپا مى‏خيزد، خداوند به سوى او نظر رحمت مى‏كند (يا فرمود: خداوند به سوى او روى آورده و توجّه مى‏نمايد) تا اينكه نماز را به پايان ببرد، و رحمت از بالاى سرش تا كرانه‏ى آسمان بر او سايه مى‏افكند، و فرشتگان از گرداگرد - [يا: بالاى سر] او تا كرانه آسمان او را در برمى‏گيرند، و خداوند فرشته‏اى را او مى‏گمارد كه بر سرش ايستاده و بگويد: اى نمازگزار، اگر مى‏دانستى كه چه كسى به تو مى‏نگرد و با چه كسى مناجات مى‏كنى، هرگز روى خود را برنمى‏گرداندى، و هيچگاه از جايت تكان نمى‏خوردى.

حالات معصومين(عليهم‌السلام) در شروع نماز

اينك بعد از ذكر امورى كه اراده نموده بوديم پيش از وارد شدن در نماز يادآور شويم، مى‏گوييم: بنده بايد با حالت احساس بندگى و ذلّت و خاكساريى كه جنايتكاران دارند، به خاطر جنايتشان همانند و مقتدايان خود و اهل نجات رو به قبله بايستد، چنانكه روايت آمده كه: وقتى پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) به نماز مى‏ايستاد، به خاطر ترس از خداوند متعال رنگ چهره‏اش دگرگون مى‏شد، و از سينه‏ى مباركش صدايى همانند صداى ظرفى كه غذا در آن پخته مى‏شود و به جوش مى‏آيد، شنيده مى‏شد.

و در روايت ديگر آمده كه: وقتى پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) به نماز مى‏ايستاد، همانند جامه‏اى كه به زمين افتاده باشد مى‏شدند.

و نيز روايت شده كه حضرت علىّ بن ابى طالب(عليه‌السلام) چنين بود كه هنگام فرا رسيدن وقت نماز به خود مى‏لرزيد و رنگ به رنگ مى‏شد. و وقتى به آن بزرگوار گفته مى‏شد: چه شده شما را اى اميرالمؤمنين، مى‏فرمود: وقت اداىِ آن امانت الهى فرا رسيده كه خداوند آن را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه نمود و آنها از حمل آن سرپيچى كرده و هراسيدند و تنها انسان آن را حمل نمود. نمى‏دانم آيا آنچه را كه حمل نمودم نيكو اَدا خواهم نمود، يا خير...؟

يا حالتت آنچنان باشد كه در روايت ديگر آمده كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: پدر بزرگوارم پيوسته مى‏فرمود: وقتى علىّ بن الحسين(عليهما‌السلام) به نماز مى‏ايستاد، به شاخه درختى مى‏مانست كه هيچ قسمت از آن حركت نكند، مگر اينكه باد آن را به حركت درآورد.

و نيز در حديث آمده كه :وقتى امام باقر و صادق(عليهما‌السلام) به نماز مى‏ايستادند، رنگ چهره‏شان دگرگون، و گاه سرخ و گاه زرد مى‏شد، و گويى با كسى كه مى‏بينند مناجات مى‏نمايند.

٢١١) توحيد، ص ٢٣٨، روايت ١؛ معانى الاخبار، ص ٣٨، روايت‏١.

٢١٢) توحيد، ٢٤١، روايت ٢؛ معانى الاخبار، ص ٤١.

٢١٣) توحيد، ٢٤١، روايت ٢؛ معانى الاخبار، ص

٢١٤) يعنى برپا دارنده و تأمين كننده‏ى تمام مصالح دنيوى و اُخروى‏و معنوى همه انسانها.

٢١٥) نمازهاى صبح و مغرب و عشاء.

٢١٦) توبه (٩): ٤٦.

٢١٧) يعنى امام زمان حضرت حجّة بن الحسن العسگرى عجّل اللَّه‏تعالى فرجه الشّريف.

٢١٨) ترجمه بقيه جملات در ترجمه فصول اذان گذشت.

٢١٩) ترجمه فوق بر اساس متن أَقامَ الْعَبْدُ للِصَّلاة است، كه ظاهراً بهتراز متن نسخه‏هاى‏كتاب است كه قامَ الْعَبْدُ لِلصَّلاة آورده‏اند.

٢٢٠) ظاهراً مقصود مظالم و حقوقى است كه ديگران به گردن او دارند.

٢٢١) محمّد (٤٧): ٩.

٢٢٢) بقره (٢): ٤٥.

٢٢٣) حجرات (٤٩): ٧.

٢٢٤) بقره (٢): ٢٣٨.

٢٢٥) به جاى اين كمله، در برخى از نسخه‏هاى كتاب آمده است: يا مُعْترّ يعنى: اى كسى‏كه بدون درخواست خواهان نيكى هستى

[كيفيّت] انجام نماز ظهر

بايد بنده به همان صورتى كه در ركعت اوّل از نافله‏هاى ظهر و پيش از آن ذكر نموديم، در نماز وارد شود، و با بجا آوردن نماز به اين نيّت كه: نماز واجب ظهر را به خاطر وجوبش و به منظور اينكه بدين وسيله خداوند - جلّ جلاله - را از آن جهت كه زيبنده‏ى عبادت است، پرستش كنم بجا مى‏آورم، در اخلاص نيّت و پالودن باطن خويش بكوشد، و با انجام تكبيرهاى هفتگانه و دعاهاى بين آنها نماز را شروع كند.

بهترين سوره‏هايى كه در نماز واجب خوانده مى‏شود سوره‏ىإِنّا أَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْر و سوره‏ىقُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد از بهترين سوره‏هايى هستند كه در نمازهاى واجب كه سوره‏ى معيّنى بعد از حمد براى آنها مشخّص نشده - قرائت مى‏شود. چنانكه محمّد بن فرج امام كاظم(عليه‌السلام) نوشت و درباره‏ى بهترين سوره‏هايى كه در نماز واجب قرائت مى‏شود پرسيد. و حضرت در پاسخ مرقوم فرمود: بهترين سوره‏هايى كه در نمازهاى واجب قرائت مى‏شود، سوره‏ىإِنّا أَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْر ، و سوره‏ىقُلْ هُوَ اللّهُ أَحَدَ است.

پس بنده دو ركعت اوّل فريضه‏ى ظهر را به صورت ركعت اوّل از نافله‏هاى ظهر كه گذشت، بجا مى‏آورد، و وقتى نشست و شهادَتَيْن را گفت و بر پيامبر اكرم و آل او- صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم - صلوات فرستاد، پيش از دادن سلام، باگفتن بِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ أَقُومُ وَ أَقْعُدُ : (به تحوّل دادن و نيرو و قدرت خداوند، برمى‏خيزم و مى‏نشينم.) در حال قيام برمى‏خيزد، و هنگامى كه راست ايستاد، يا سوره‏ى حمد را قرائت مى‏كند و آن را بابِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ آغاز مى‏كند، و يا سه بارسُبْحانَ اللّهِ وَ الْحَمْدُللَّهِ‏ِ وَلاإِلَه إِلاَّ اللّ هُ وَ اللّهُ أَكْبَرُ مى‏گويد، و در اختيار اين دو مخيّر است البتّه خواندن تسبيحات اَفضل است.

و وقتى سوره‏ى حمد و تسبيحات را به پايان برد، ركوع نموده و از ركوع برخاسته و راست مى‏ايستد، و دو سجده را به همان صورت كه قبلاً توصيف نموديم بجا مى‏آورد، و بعد از دو سجده مى‏نشيند، و با گفتنبِحَوْلِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ، أَقُومُ وَ أَقْعُدُ در حالِ قيام برمى‏خيزد، و ركعت ديگر را درست مانند ركعت گذشته بجا مى‏آورد، و وقتى از دو سجده‏ى ركعت چهارم فراغت پيدا كرد، براى انجام تشهّد آخر به همان صورتى كه پيش از اين كيفيّت نشستن در پيشگاه مولى را ذكر نموديم، مى‏نشيند، و در اين تشهّد مى‏گويد:

تشهّد مستحبّى نماز بِسْمِ اللَّهِ، وَبِاللَّهِ، وَالاَْسْمآءُ الْحُسْنى كُلُّهاللَّهِ‏ِ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهِ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُوُلهُ (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم )، أَرْسَلَهُ بِالْهُدى وَ دينِ الْحَقِّ، لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدّينِ كُلِّهِ، وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، أَلتَّحِيّاتُ للَّهِ‏ِ وَ الصَّلَواتُ الطَّيِّباتُ الطّاهِراتُ الزّاكِياتُ الرّائِحاتُ الغادِياتُ [الدّامِحاتُ الْعادِياتُ ]النّاعِماتُ، للَّهِ‏ِ ما طابَ وَ طَهُرَ وَ زَكى وَ خَلُصَ، وَ ما خَبُثَ فَلِغَيْرِ اللَّهِ.

أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ، وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشيراً وَ نَذيراً بَيْنَ يَدَىِ السّاعَةِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ، وَ أَنَّ النّارِ حَقٌّ، وَأَنَّ الساعَةَ آتِيَةٌ لارَيْبَ فيها، وَ أَنَّ اللّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ، وَ أَشْهَدُ أَنَّ رَبّى نِعْمَ الرَّبُّ، وَأَنَّ مُحَمَّداً نِعْمَ الرَّسُولُ، أَشْهَدُ ما عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاغُ الْمُبينُ.

أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّدٍ، وَ بارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، كَأَفْضَلِ ما صَلَّيْتُ وَ بَارَكْتَ [وَ رَحِمْتَ‏] وَ تَرَحَّمْتَ وَ تَحَنَّنْتَ عَلى إِبْراهيمَ وَ آلِ إِبْراهيمَ، إِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ، وَالسَّلامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِىُّ، وَ رَحمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ، أَلسَّلامُ عَلى جَميعِ أَنْبِياءِ اللّهِ و مَلآئِكَتِهِ وَ رُسُلِهِ، أَلسَّلامُ عَلَى الاَْئِمَّةِ الْهادينَ الْمَهْدِيِّينَ، أَلسَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى عِبادِاللَّهِ الصّالِحينَ.

- به نام خدا، و به [وسيله‏ى‏] خدا، و نامها [و كمالات‏] نيكوتر همگى از آن خداست، گواهى مى‏دهم كه معبودى جز خداوند نيست و شريكى براى او وجود ندارد. و گواهى مى‏دهم كه حضرت محمّد(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) بنده و فرستاده اوست، او را همراه با هدايت و دين حقّ فرستاده، تا بر تمام اديان چيره گرداند، هرچند ناخوشايندِ مشركان باشد. درودها و رحمتهاى پاك و پاكيزه و بى‏آلايش كه شام و صبح به وزش درمى‏آيند [و متواضعانه و جارى و روان‏] و پر نعمت هستند براى خداست، هرچه پاك و پاكيزه وبى‏آلايش و خالص باشد از آن خداست، و هر چه پليد و آلوده باشد از آن غير او.

گواهى مى‏دهم كه معبودى جز خداوند يگانه نيست و شريكى براى او وجود ندارد، و گواهى مى‏دهم كه حضرت محمّد[(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم )] بنده و فرستاده‏ى اوست، او را همراه با حقّ و به عنوان مژده دهند و بيم دهنده پياپيش قيامت گسيل داشت، و گواهى مى‏دهم به اينكه بهشت و آتش [جهنّم ]حقّ است و قيامت خواهد آمد و شكّى در آن نيست، و اينكه خداوند تمام اهل قبور را بر خواهد انگيخت، و گواهى مى‏دهم كه پروردگارم بهترين پروردگار، و حضرت محمّد[(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) ] بهترين فرستاده است، گواهى مى‏دهم كه بر فرستاده، جز تبليغ و رسانيدن آشكار [دين‏] چيزى نيست.

خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و محمّد و آل محمّد را مورد رحمت خويش قرار ده، و بر محمّد و آل محمّد مبارك و خجسته گردان، چنانكه بهترين درود و بركت [و رحمت ]و ترحّم و مهربانى و عطوفت خويش را بر ابراهيم و آل ابراهيم فرستادى، براستى كه تو ستوده و بزرگى، و درود و رحمت و بركات خداوند بر تو اى پيامبر، سلام بر تمام پيامبران خدا و فرشتگان و فرستادگانش، سلام بر امامان هدايتگر هدايت يافته، سلام بر ما و بر بندگان شايسته‏ى خدا.

نحوه‏ى سلام گفتن در نماز فُرادى و جماعت‏ سپس به همان صورت كه گفتيم سلام نماز را مى‏گويد، و اگر امام جماعت باشد و يا نماز را به فُرادى بخواند رو به قبله و با اشاره‏ى گوشه‏ى چشمانش به راست سلام مى‏دهد، و اگر مأموم باشد تنها با اشاره به راست سلام مى‏دهد، البتّه اگر كسى در طرف چپ او نيز نشسته باشد بر سمت چپ نيز اشاره نموده و سلام مى‏دهد، و اگر كسى نباشد، سلام دادن از راست‏٢٢٦ كفايت مى‏كند.

و اينكه گفتيم: اگر بر سمت چپش كسى باشد و نگفتيم: اگر بر سمت راستش كسى باشد. به خاطر اين بود كه در صورت وجود امام جماعت، مأموم در پشت سر او نماز مى‏گزارد، و براى مأموم وقتى تنها باشد، مستحبّ است كه در سمت راست امام بايستد.