شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

تعقيبات مشترك نمازهاى واجب‏

١ - بعد از سلام، به همان صورت كه پيش از اين در سلام نافله‏هاى ظهر ذكر نموديم، سه بار تكبير بجا مى‏آورد.

علّت گفتن سه تكبير در تعقيب نماز: شيخ فقيه سعيد ابومحمّد جعفر بن احمد قمّى در كتاب أَدَبُ الاِْمام وَالْمَأْمُوم در باب علّت سه بار تكبير گفتن نماز گزار بعد از سلام نماز روايت نموده كه مفضّل بن عمر مى‏گويد: به امام صادق(عليه‌السلام) عرض كردم: به چه علّت نمازگزار بعد از سلام نماز، سه بار تكبير مى‏گويد؟ حضرت فرمود: هنگامى كه رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) مكّه را فتح نمود، و نماز ظهر را با اصحاب خويش در نزد حجرُ الاَسود به جماعت خواند، بعد از گفتن سلام نماز دو دستِ خويش را بلند نمود و سه بار تكبير گفت و بعد فرمود:

لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ أَعَزَّ جُنْدَهُ، وَ هَزَمَ [يا: غَلَبَ ]الاَْحْزابَ وَحْدَهُ، لا شَريكَ لَهُ، لا قَبْلَهُ وَ لابَعْدَهُ، فَلَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيى وَ يُميتُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ .

- معبودى جز خداوند يگانه نيست، كه به وعده‏ى خود وفا، و بنده‏اش را يارى نمود، و لشگرش را سرافراز و پيروز گردانيد، و به تنهايى و بدون اينكه شريكى داشته باشد - نه پيش از آن و نه بعد از آن - تمام حزبها و گروهها را درهم شكست [يا: بر آنها غلبه كرد]، پس فروانروايى فقط براى اوست، و ستايش تنها او را سزد، زنده مى‏كند و مى‏ميراند، و هم او بر هر چيز تواناست.

سپس رو به اصحاب خويش نموده و فرمود: اين تكبير و اين گفتار و دعا را در تعقيب هيچ نماز واجبى ترك نكنيد، زيرا هركس بعد از سلام نماز چنين كند و اين سخن و دعا را بخواند، شكر و سپاس خدا را بر تقويت اسلام و لشگر اسلام كه بر او واجب است، ادا نموده است.

و نيز به طريق ديگر از زراره روايت كرده كه باقر(عليه‌السلام) فرمود: وقتى سلام نماز را گفتى، همراه با گفتن سه بار تكبير دستهاى خود را بلند كن.

ثمره‏ى تعقيب با نشاط اينك مى‏گويم: شايسته است انسان همان گونه كه براى طلب امورى كه موجب سعادت اوست نشاط دارد، تعقيب نماز را با نشاط به جا آورد، چنانكه براى طلب سعادتمنديهاى خويش نشاط دارد، زيرا در روايت آمده كه حضرت جعفر بن محمّد صادق(عليه‌السلام) به نقل از پدر بزرگوار، از پدران بزرگوارش فرمود رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمودند:

هركس در جايى كه نماز مى‏خواند، در حالى كه پاهايش را روى هم بگذارد و بنشيند و خدا را ياد كند، خداوند فرشته‏اى را به او مى‏گمارد كه به او مى‏گويد: شرافت افزون باد، حسنات براى تو نوشته مى‏شود، و گناهانت پاك مى‏گردد، و درجاتى براى تو پايه گذارى مى‏گردد، تا اينكه تعقيب نماز را به پايان برده و از آن منصرف شوى.

سجده‏ى شكر ٢ - بعد از نماز واجب سجده شكر نمايد، چنانكه روايت شده كه امام رضا(عليه‌السلام) فرمود: سجده كردن بعد از نماز واجب، به جهت سپاسگزارى از خداوند متعال براى توفيق يافتن بنده به اداى نماز فريضه است، و كمترين سخنى كه در آن كفايت مى‏كند اين است كه سه بار بگويد:

شُكْراً للَّهِ ‏ِ

- خدا را شكر و سپاس مى‏گويم.

[راوى مى‏گويد:] عرض كردم: معناى اين سخنشُكْراً للَّهِ‏ِ چيست؟ فرمود: يعنى اين سجده من، براى سپاسگزارى از خداست به خاطر اينكه مرا به خدمت و بندگى و اداى فرايض مؤفّق گردانيد. و شُكر، موجب افزونى است، و اگر كوتاهى و نقصى در نماز باشد كه با نمازهاى نافله كامل نشده باشد، با اين سجده كامل مى‏گردد.

روايتى پيرامون سجده و دعا بعد از سلام نماز اهل بيت‏ ٣ - منقول است كه حسين بن زيد بن علىّ بن حسين - كه امام صادق(عليه‌السلام) بعد از شهادت پدرش او را تربيت نموده و فقيه گردانيد و از ديگران بى‏نياز نمود - گفت ما وقتى سلام نماز را گفتيم و خواستيم كه دعا بكنيم، هرچه مى‏خواهيم در حال سجده دعا مى‏كنيم. و زيرا از اهل بيت(عليهم‌السلام) را ديدم كه چنين مى‏كردند، و من نيز چنين مى‏كنم.

اينك مى‏گويم: من نيز اين عمل را انجام مى‏دهم، و افزون بر آن بعد از سلام نماز در حال سجده، از خدا مى‏خواهم كه تمام نقصهايى را كه ممكن است در نماز باشد عفو فرمايد و نمازم را به خداوند - جلّ جلاله - مى‏سپارم؛ زيرا اين مطلب سلام هر روز ماه رمضان در هنگام اخطار نقل شده است و ديگر اينكه: سجده، محلّ قرب و نزديكى است، آنجا كه خداوند متعال مى‏فرمايد:

وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ .٢٢٧

- و سجده و كرنش نما، و نزديكى جوى.٢٢٨

٣ - و بگويد آنچه را كه شايسته است در تعقيب هر نماز واجبى گفته شود، كه:

لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ إِلهاً واحِداً، وَ نَحْنُ لَهُ مُسْلِمُونَ، [لا إلهَ إِلاَّ اللَّه إِلهاً واحِداً، وَ نَحْنُ لَهُ مُخْلِصُونُ‏]، لا إلهَ إِلاَّ اللَّهُ لا نَعْبُدُ إِلاّ إِيّاهُ، مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ، وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ، لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ رَبُّنا وَ رَبُّ آبائِنَا الاَْوَّلينَ، لا إِلهِ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهُ، أَنْجَزَ وَعْدَهُ، وَ نَصَرَ عَبْدَهُ، وَ هَزَمَ الاَْحْزابَ وَحْدَهُ، فَلَه المُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ.

- معبودى جز خداوند كه معبود يگانه است وجود ندارد، و ما [همگى‏] تسليم اوييم، [معبودى جز خداوند - يگانه - نيست و ما - اعمال خود را - براى او خالص و نموده‏ايم،] معبودى جز خدا نيست، در حالى كه عبادت خود را براى او پاكيزه نموده‏ايم جز او را نمى‏پرستيم، هرچند ناخوشايندِ مشركان باشد. معبودى جز خدا نيست، هم او پروردگار ما و پروردگار پدران نخست ماست. معبودى جز خداوند يگانه‏ى يگانه‏ى يگانه نيست، به وعده‏ى خويش وفا نمود، و بنده‏اش را يارى فرموده، و به تنهايى احزاب و گروهها را نابود كرد، پس فرمانروايى و ستايش تنها از آن اوست، و او بر هر چيز تواناست.

٤ - سپس مى‏گويد:

أَسْتَغْفِرُاللَّهَ الَّذى لا إِلهَ إِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ، وَ أَتُوبُ إلَيْهِ.

- طلب آمرزش مى‏كنم از خداوندى كه معبودى جز او نيست، و زنده و پاينده و برپا دارنده [خلق‏] است، و به سوى او توبه و بازگشت مى‏نمايم.

٥ - بعد مى‏گويد:

أَللّهُمَّاهْدِنى مِنْ عِنْدِكَ، وَ أَفِضْ عَلَىَّ مِنْ فَضْلِكَ، وَ انْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِكَ، وَ أَنْزِلْ عَلَىَّ مِنْ بَرَكاتِكَ، سُبْحانَكَ، لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ، إِغْفِرْلى ذُنُوبى كُلَّها جَميعاً، فَإِنَّهُ لايَغْفِرُ الذُّنُوبَ كُلَّها جَميعاً إِلاّ أَنْتَ. أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ مِنْ كُلِّ خَيْرٍ أَحاطَ بِهِ عَلْمُكَ، وَ أَعوُذُ بِكَ مِنْ كُلِّ شَرٍّ أحاطَ بِهِ عِلْمُكَ، أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ عافيَتكَ فى أُمُورى كُلِّها، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ خِزْىِ الدُّنْيا وَ عَذابِ الْآخِرَةِ، وَ أَعُوذُ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ، [وَ سُلْطانِكَ الْقَديمِ‏]، وَ عِزَّتِكَ الَّتى لا تُرامُ وَ قُدْرَتِكَ الَّتى لايَمْتَنِعُ مِنْها شَىْ‏ءٌ، مِنْ شَرِّ الدُّنْيا [وَالْآخِرَةِ] وَ شَرِّ الأَوْجاعِ كُلِّها، لا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ إِلاّ بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ، تَوَكَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لايَمُوتُ، وَالْحَمْدُللَّهِ‏ِ الَّذى لَمْ يَتَّخِذْ [صاحِبَةً وَلا] وَلَداً، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ شَريكٌ فِى الْمُلْكِ، وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ وَ كَبِّرْهُ تَك ْبيراً.

- خداوندا، مرا از ناحيه‏ى خويش هدايت فرما، و از فضل و بخششت كاملاً بهره‏مندم ساز، و از رحمتت بر من بگستران، و از خيرات فراوان و بركاتت بر من فرو فرست. پاك و منزّهى تو، معبودى جز تو نيست، همه‏ى گناهان مرا بيامرز، زيرا همه‏ى گناهان را كسى جز تو نمى‏تواند بيامرزد، خدايا، براستى كه من از تمام خيرات و خوبيهايى كه آگاهى تو آن را فرا گرفته خواستارم، و از تمام بديهايى كه آگاهى‏ات فراگرفته به تو پناه مى‏برم، خداوندا، همانا در تمام امورم عافيت تو را درخواست مى‏نمايم، و به تو پناه مى‏برم از رسوايى دنيا و عذاب آخرت، و پناه مى‏برم - به روى [و اسماء و صفات‏] گرامى و [سلطنت و فرمانروايى ديرينه و بى آغاز]، و عزّت و سربلندى‏ات كه كسى نمى‏تواند آهنگ آن را بنمايد، و به قدرتت كه هيچ چيز نمى‏تواند از آن سرپيچى كند - از شرّ دنيا [و آخرت ]و شرّ همه‏ى دردها. هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به خداوند بلند مرتبه بزرگ، توكّل كردم بر خداوند زنده‏اى كه هرگز نمى‏ميرد، و ستايش خدايى را كه هيچ كس را [به زنى و] فرزندى نگرفته، و شريكى در سلطنت و فرمانروايى ندارد، و سرپرستى از روى خوارى و ذلّت براى او نيست، و او را به گونه‏ى ويژه‏اى بزرگتر بدان.

فضيلت تسبيح فاطمه‏ى زهراء(عليهما‌السلام)

٦ - سپس تسبيح حضرت زهرا(عليهما‌السلام) را مى‏گويد، كه ما شرح آن را با پيش از اين با دو روايت كه هر كدام مايه‏ى چشم روشنى است، يادآور شديم.

از ديگر روايات درباره‏ى فضيلت تسبيح حضرت زهرا(عليهما‌السلام) در تعقيب نمازهاى واجب، اين است كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: هركس پيش از آنكه از نماز واجب پاهايش را روى هم بگذارد و آسوده بنشيند، تسبيح حضرت زهرا فاطمه(عليهما‌السلام) را بگويد، آمرزيده مى‏گردد. البتّه آن را با تكبير آغاز مى‏كند.

و نيز روايت شده كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: هركس پيش از اينكه پاهايش را باز كرده و آسوده بنشيند تسبيح فاطمه زهرا(عليهما‌السلام) را در تعقيب نماز واجب بگويد، خداوند بهشت را براى او واجب مى‏گرداند.

٧ - از تعقيبات مهمّ جهت استجابت دعا، است در روايت آمده است: هركس بعد از نماز واجب بگويد:

يا مَنْ يَفْعَلُ ما يَشآءُ، وَ لا يَفْعَلُ ما يَشآءُ غَيْرُهُ

- اى خداوندى كه هرچه را بخواهى انجام مى‏دهى، و غير تو نمى‏تواند هر چه را خواست انجام دهد.

سپس حاجت خويش را بخواهد، هر چه درخواست كند به او عطا مى‏شود.٢٢٩

فضيلت تسبيحات اربعه در تعقيبات نماز

٨ - از تعقيبات مهمّ در جهت افزونى سعادت و دفع چيزهايى كه از آنان هراس دارد، اين است كه روايت شده كه امام‏صادق(عليه‌السلام) فرمود: روزى رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) به اصحابش فرمود: اگر جامه‏ها و ظروفى را كه داريد جمع كنيد و روى هم بگذاريد، آيا به آسمان مى‏رسد؟ عرض كردند: خير، اى رسول خدا، فرمود: وقتى از خواندن نماز فراغت پيدا كرديد، سى بار بگوييد:

سُبْحانَ اللَّهِ، وَالْحَمْدُللَّهِ‏ِ، وَلا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ، وَاللَّهُ أَكْبَرُ .

- پاك و منزّه است خداوند، و حمد و سپاس مختصّ خداست، و معبودى جز خدا نيست، و خداوند بزرگتر است.

زيرا اين كلمات، ويرانى و غرق شدن و سوختن و افتادن در چاه، و خورده شدن به وسيله درندگان، و جان سپردن به صورت بد، و هرگونه نكبت و گرفتارى و مصيبتى را كه بر بنده در آن روز فرو مى‏آيد، دفع مى‏كنند، و آنها مُعَقِّبات‏٢٣٠ هستند.

و در روايت ديگر آمده كه پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: آنها معقّباتى هستند كه هر كس آنها را بگويد: (يا فرمود: انجام دهد)، يعنى سى‏وسه بارسُبْحانَ اللَّهِ، و سى‏وچهار أَلْحَمْدُللَّهِ ‏ِ. بگويد، محروم و نوميد نمى‏گردد.

و نيز در حديث است كه حضرت صادق(عليه‌السلام) فرمود: هركس در تعقيب هر نماز واجب پيش از آنكه پاهايش را روى هم بگذارد و آسوده بنشيند، چهل بار بگويد:

سُبْحانَ اللَّهِ، وَ الْحَمْدُللَّهِ‏ِ، وَ لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ، وَاللَّهُ أَكْبَرُ

سپس از خداوند درخواست نمايد، هر چه بخواهد به او عطا مى‏شود.

دعايى جهت محفوظ ماندن از خطرات‏

٩ - از تعقيبات مهمّ جهت محفوظ ماندن خود و خانه و دارايى و فرزندانش. اين است كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: هركس اين كلمات را بعد از نمازهاى واجب بگويد، خود و خانه و دارايى و فرزندانش محفوظ مى‏مانند:

أُجيرُ نَفْسى وَ مالى وَ وُلْدى وَأَهْلى وَ دارى وَكُلَّ ما هُوَ مِنّى، بِاللَّهِ الْواحِدِ الاَْحَدَ الصَّمَد الَّذى لَمْ يَلِد وَ لَمْ يُولَدْ وَ لَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ، وَ أُجيرُ نَفْسى وَ مالى وَ وُلْدى [وَ أَهْلى وَ دارى‏] وَ كُلَّ ما هُوَ مِنّى، بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ (تا آخر سوره) وَ بِرَبِّ النّاسِ (تا آخر سوره)

- خود و دارايى و فرزندان و خانواده و خانه و هرچه متعلّق به من است را در پناه خداوند يگانه بى‏همتا و بى‏نياز[ى كه همه بدو نيازمندند] كه نه زاده و نه زاده شده و هيچ كس همتاى او نيست درآوردم، و خود و دارايى و فرزندانم [و خانواده و خانه‏] و هرچه متعلّق به من است را در پناه پروردگار مخلوقات درمى‏آورم از شرّ هرچه خداوند آفريده (تا آخر سورهقُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ) و در

پناه پروردگار مردم (تا آخر سوره‏ىقُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النّاس )و...

و نيز آية الكرسى را تا آخرش مى‏خواند.

همچنين منقول است كه حضرت حسن بن علىّ(عليهما‌السلام) فرمود كه رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمود: هركس آيةالكرسى را در تعقيب نماز واجب بخواند، تا نماز ديگر در ضمانت خداوند خواهد بود.

قرائت سوره‏ىقُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد و دعاى اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) ١٠ - از ديگر تعقيبات مهمّ در تعقيب نماز براى كسانى كه خواهان ايمنى از گناهان و پيامدهاى بد آنها هستند، اين است كه نقل شده اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب(عليه‌السلام) فرمود: هركس دوست دارد كه از دنيا بيرون برود، در حالتى كه از گناهان خالص باشد چنانكه طلا، خالص و ناب مى‏گردد و هيچ كدورتى در آن باقى نماند باشد. و هيچ كس از او مظلمه‏اى نخواهد، بعد از نمازهاى پنجگانه توصيف پروردگار - تبارك و تعالى - يعنى سوره‏ىقُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد را بخواند و دستهايش را گشوده و بگويد:

أَللّهُمَّ، إنّى أَسْأَلُكَ باسْمِكَ الْمَكْنُونِ الَْمخْزُونِ الطّاهِرِ الْمُطَهَّرِ [يا: أَلْطُّهْرِ] الْمُبارَكِ، وَ [أَسْأَلُكَ‏] بِاسْمِكَ الْعَظيمِ و سُلْطانِكَ الْقَديم، يا واهِبَ الْعَطايا، يا مُطْلِقَ الْأُسارى، يا فَكّاكَ الرِّقابِ مِنَ النّارِ، أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تُعْتِقَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، وَ أَخْرِجْنى مِنَ الدُّنْيا سالِماً، وَ أَدْخِلْنِى الْجَنَّةَ آمَناً، وَاجْعَلْ يَوْمى أَوَّلَهُ فَلاحاً، وَ أَوْسَطَهُ نَجاحاً، وَ آخِرَهُ صَلاحاً، إِنَّكَ أَنْتَ عَلاّمُ الْغُيُوبِ.

- خداوندا، بدرستى كه از تو به اسم پوشيده‏ى مخزون پاكيزه‏ى پاك خجسته‏ات درخواست مى‏نمايم، و به اسم بزرگ و فرمانروايى ديرينه و بى آغازت تقاضا مى‏نمايم، اى بخشنده‏ى عطايا، اى رها كننده‏ى اسيران، اى آزاد كننده‏ى بندگان از آتش جهنّم، از تو مسألت دارم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى، و مرا از آتش جهنّم آزاد نمايى، و سالم و بى‏گزند از دنيا خارج، و ايمن و آسوده در بهشت داخلم فرما، و آغاز اين روزم را رستگارى، و ميانه‏اش را كاميابى، و پايانش را اصلاح و درستى قرار ده، براستى كه تويى بسيار آگاه بر نهانها.

سپس اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) فرمود: اين دعا از دعاهاى مستجابى است كه رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) به من آموخت، و دستور داد كه آن را به امام حسن و حسين(عليهما‌السلام) بياموزم.

ناگفته نماند كه: روايت ديگرى درباره‏ى اين دعا به عنوان ذكرِ دعاى مصون و محفوظى كه رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) به اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) ، و اميرالمؤمنين به امام حسن و حسين(عليهما‌السلام) آموخت. آمده است اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) فرمود: هركس دوست دارد در حالتى از دنيا بيرون رود، كه چنانكه طلا خالص و ناب گردد و هيچ چيز با آب مشوب و مخلوط نيست، از گناهان خالص ورها گردد، و هيچ كس از او مظلمه‏اى نخواهد، در تعقيب نمازهاى پنجگانه، دوازده بار توصيف پروردگار عزّوجلّ يعنى سوره‏ى قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد را بخواند، سپس دستهايش را گشوده و بگويد:... (و دعايى را كه يادآور شديم ذكر شده است.)

١١ - از ديگر تعقيبات مهمّ اين است كه روايت شده امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: هركس به خدا و روز آخرت ايمان دارد قرائت سوره‏ىقُلْ هُوَاللّهُ أَحَد را در تعقيب نماز واجب ترك ننمايد، زيرا هركس آن را بخواند، خداوند خير دنيا و آخرت را براى او جمع نموده و خود وى و پدر و مادر و فرزندان آن دو آمرزيده مى‏شوند.

دعايى جهت آمرزش گناهان‏

١٢ - از ديگر تعقيبات مهمّ براى آمرزيده شدن گناهان، آن است در حديث است محمّد بن حنفيّه مى‏گويد: اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب(عليه‌السلام) گرد خانه‏ى خدا طواف مى‏نمود، ناگهان ديدند مردى به پرده‏هاى كعبه آويخته و مى‏گويد:

يا مَنْ لايَشْغَلُهُ سَمْعٌ [عَنْ سَمْعٍ‏]، يا مَنْ لا يُغَلِّطُهُ السّآئِلُونَ، يا مَنْ لايُبْرِمُهُ إِلْحاحُ الْمُلِحِّينَ، أَذِقْنى بَرْدَ عْفْوِكَ، وَ حَلاوَةَ رَحْمَتِكَ.

- اى خداوندى كه شنيدن [دعايى تو را از شنيدن ديگر دعاها ]به خود مشغول نمى‏كند، اى كسى كه درخواست كنندگان او را به اشتباه وانمى‏دارند، اى كسى كه پافشارى اصرار كنندگان او را به ستوده نمى‏آورد، خنكى عفو و گذشتت و شيرينى رحمتت را به من بچشان.

اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) فرمود: اين دعاى توست؟ و من خود شنيدم كه آن مرد عرض كرد: بله، تو نيز آن را در تعقيب نمازهايت بخوان: به خدا سوگند، هيچ مؤمنى آن را در تعقيب نماز نمى‏خواند، مگر اينكه خداوند گناهان او را مى‏آمرزد، هر چند گناهانش به شماره‏ى ستارگان آسمان و قطره‏هاى باران و سنگريزه‏ها و خاكهاى زمين باشد.

اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) فرمود: دانش اين در نزد من است، و خداوند وسعت دهنده و بزرگوار است. آن مرد كه حضرت خضر(عليه‌السلام) بود گفت: به خدا سوگند، راست گفتى، اى اميرالمؤمنين، وليكن بالاى هر صاحب دانشى، دانايى است.

دعا براى طول عمر

١٣ - از تعقيبات مهمّ براى جهت طول عمر آن است كه از جمله‏ى تعقيبش بعد از هر نماز اين باشد كه در روايت آمده جميل بن درّاج مى‏گويد مردى به خدمت امام صادق(عليه‌السلام) وارد شد و عرض كرد: اى آقاى من، سنّم زياد شده و بستگانم مرده‏اند و مى‏ترسم كه مرگ مرا دريابد، و كسى ندارم كه با او اُنس بگيرم و همنشين شوم. حضرت فرمود: از برادران مؤمنت هستند كسانى كه از لحاظ نسبى و سببى به تو نزديكترند، و اُنس تو به آنان از اُنست به بستگانت بهتر است، با وجود اين بر تو باد كه اين دعا را بخوانى، و در تعقيب هر نماز واجب بگو:

أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، أَللّهُمَّ، إِنَّ الصّادِقَ (عليه‌السلام) قالَ: إِنَّكَ قُلْتَ:ما تَرَدَّدْتُ فى شَىْ‏ءٍ أَنَا فاعِلُهُ كَتَرَدُّدى فى قَبْضِ رُوحِ عَبْدِىَ الْمُؤمِنِ، يَكْرَهُ الْمَوْتَ وَ [أَنَا] أَكْرَهُ مَسآئَتَهُ. أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَعَجِّلْ لِوَلِيِّكَ الْفَرَجَ وَالعافِيَةَ وَ النَّصْرَ، وَلا تَسُؤْنى فى نَفْسى و لا فى أَحَدٍٍ مِنْ أَحِبَّتى .

- خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، خدايا، براستى كه حضرت صادق(عليه‌السلام) فرمود: كه تو فرموده‏اى: من در هيچ كارى همانند تردّد و دو دلى‏اى كه در گرفتن روح بنده‏ى مؤمن دارم، دو دلى ندارم، [زيرا] او از مرگ بدش مى‏آيد، و من از بدى رساندن به او بدم مى‏آيد. خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و در فرج و تندرستى و پيروزى ولىّ‏ات تعجيل فرما، و در رابطه خود و هيچ كدام از دوستانم به من بدى مرسان.

اگر خواستى دوستانت را يكايك نام مى‏برى. يا به صورت جداگانه، و يا مجموعاً) آن مرد مى‏گويد: به خدا سوگند، آن قدر زنده ماندم تا اينكه از زندگانى خسته و رنجور شدم.

ابومحمّد هارون بن موسى - رَحِمَهُ اللّه - مى‏گويد: محمّد بن حسن بن شمون‏[يا: سمون‏] بصرى پيوسته اين دعا را مى‏خواند، تا اينكه صدوبيست و هشت سال همراه با آسايش زندگانى كرد، تا اينكه از زندگانى خسته شد و اين دعا را ترك كرد و از دنيا رفت. خداوند رحمتش كند.

دعا جهت حفظ

١٤ - از تعقيبات مهمّ دعايى است كه پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) به علىّ(عليه‌السلام) آموخت تا هر چيزى را كه مى‏شنود حفظ كند. از پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) روايت شده كه به اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) فرمود: هرگاه خواستى هر چه را كه مى‏شنوى و مى‏خوانى حفظ كنى، اين دعا را در تعقيب تمام نمازها بخوان، و آن دعا به اين صورت است:

سُبْحانَ مَنْ لايَعْتَدى عَلى أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ، سبُحْانَ مَنْ لاَيَأْخُذُ أَهْلَ الاَْرْضِ بِأَلْوانِ الْعَذابِ، سُبْحانَ الرَّؤُفِ الرَّحيمِ، أَللّهُمَّ، اجْعَلْ لى فى قَلْبى نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً، إنَّكَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ .

- پاك و منزّه است خداوندى كه بر اهل مملكت خود ستم و تجاوز روا نمى‏دارد، و پاك و منزّه است خدايى كه اهل زمين را به انواع گوناگون عذاب، نمى‏گيرد، پاك و منزّه است خداوند رؤوف مهربان،، خداوندا، در قلب من نور و بينايى و فهم و آگاهى قرار ده، براستى كه تو بر هر چيز توانايى.

دعا جهت برآورده شدن حوايج‏

١٥ - از تعقيبات مهمّ جهت برآورده شدن حوايج، آن است كه وقتى از نماز فراغت پيدا كرد، بخواند دعايى را كه ادريس بن عبداللَّه مى‏گويد: از امام صادق(عليه‌السلام) شنيدم مى‏فرمود: وقتى از نماز فراغت پيدا كردى بگو:

أَللّهُمَّ، إِنّى أَدينُكَ بِطاعَتِكَ وَ وِلايَتِكَ وَ وِلايَةِ رَسُولَكِ وَ وِلايَةِ الاَْئِمَّةِ مِنْ أَوَّلِهِمْ وَ [يا: إِلى‏] آخِرِهِمْ .

و همه ائمّه[(عليهم‌السلام)] را يكايك نام مى‏برى، سپس مى‏گويى:

أَللّهُمَّ، أَدينُكَ بِطَاعَتِهِمْ وَ وِلايَتِهِمْ وَ الرِّضا بِما فَضَّلْتَهِمْ بِهِ غَيْرَ مُتَكَبِّرٍ [يا: مُنْكِرٍ] وَ لا مُسْتَكْبِرٍ عَلى مَعْنى ما أَنْزَلْتَ فى كِتابِكَ عَلى حُدُودِ ما أَتانا فيهِ وَ مالَمْ يَأْتِنا، مُؤْمِنٌ مُعْتَرِفٌ مُسَلِّمٌ بِذلِكَ، راضٍ بِما رَضيتَ بِهِ، يارَبِّ، أُريدُ بِهِ [وَجْهَكَ الْكَريمَ وَ] الدّارَ الْآخِرَةَ مَرْهُوباً وَ مَرْغُوباً إِلَيْكَ فيهِ، فَأَحْيِنى عَلى ذلِكَ وَ أَمِتْنى إِذا أَمَتَّنى عَلى ذلِكَ، وَ ابْعَثْنى عَلى ذلِكَ. وَ إِنْ كانَ مِنّى تَقْصيرٌ فيما مَضى، فَإِنّى أَتُوبُ إِلَيْكَ، وَأَرْغَبُ إِلَيْكَ فيما عِنْدَكَ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَعْصِمَنى بِوِلايَتِكَ عَنْ مَعْصِيَتِكَ، وَ لا تَكِلْنى إِلى نَفْسى طَرْفَةَ عَيْنٍ أَبَداً وَ لا أَقَلَّ مِنْ ذلِكَ وَ لا أَكْثَرَ، إِنَّ النَّفْسَ لاََمّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلّا ما رَحِمْتَ، يا أَرْحَمَ الرّاحِمينَ، وَ أَسْأَلُكَ بِحُرْمَةِ وَجْهِكَ الْكَريمِ وَ بِحُرْمَةِ اسْمِكَ الْعَظيمِ وَ بِحُرْمَةِ رَسُولِ اللَّهِ (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) وَ بِحُرْمَةِ أَهْلِ بَيْتِ رَسُولِكَ (عليهم‌السلام) و آن بزرگواران را [يك به يك‏] نام مى‏برى -أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ أَنْ تَفْعَلُ بى كَذا وَ كَذا .

خدايا، من به طاعت و ولايت و دوستى تو ولايت رسولت و ولايت امامان از اوّل تابه آخرشان، از تو اطاعت نموده و مى‏پرستمت. خداوندا، من به واسطه‏ى اطاعت و ولايت و دوستى آنان، و خشنودى از آنچه كه ايشان را به آن برترى دادى، بدون اينكه تكبّر نموده [يا: انكار نموده‏] و يا گردنكشى نمايم، بر اساس آنچه كه در كتابت فرو فرستادى، و بر اساس احكام و حدودى كه در آن به ما رسيده و يا نرسيده، از تو اطاعت نموده و مى‏پرستمت. و به آن ايمان آورده و معترف و تسليم آن هستم، و به هرچه كه تو بدان خشنودى، خرسندم، پروردگارا، مقصودم از اين [روى و اسماء و صفات - گرامى‏ات و رضاى تو و ]دار آخرت مى‏باشد، در حالى كه در اين باره هم از تو هراسانم و هم به سوى تمايل و رغبت دارم. پس مرا بر همين [اعتقاد] زنده‏بدار، و هنگامى كه مى‏ميرانى بر همان بميرانم، و بر همان [در قيامت‏] مبعوثم بدار، و اگر در گذشته تقصير و كوتاهى از من سرزده [از آن‏] به سوى تو توبه مى‏نمايم، و نسبت به آنچه در نزد توست ميل و رغبت دارم، و از تو درخواست مى‏كنم كه مرا به سرپرستى خود از نافرمانى‏ات نگاه دارى، و هيچگاه به اندازه‏ى چشم برهم زدنى مرا به خود وامگذار، نه كمتر از اين و نه بيشتر از آن، زيرا نفس بسيار بدفرماست، مگر اينكه تو رحم آرى. اى مهربانترين مهربانان، و از تو درخواست مى‏نمايم به حرمت روى [و اسماء وصفات ]گرامى‏ات، و به احترام اسم بزرگت، و به حرمت رسول خدا (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) و به احترام اهل بيت رسولت(عليهم‌السلام) - و ايشان را نام مى‏برى - اينكه بر محمّد و آل او درود فرستى، و به من چنين و چنان كنى.

به جاى اين لفظ چنين و چنان كن حوايج خويش را ذكر مى‏كنى كهإِنْ شاءَ اللَّه . برآورده مى‏شود.

دعاى امام صادق(عليه‌السلام) در تعقيب نمازها

١٦ - از تعقيبات مهمّ در تعقيب نمازها براى نيل به سعادتمنديهاى افزونتر، اقتدا به امام صادق(عليه‌السلام) در دعاهايى است كه ذكر مى‏كنيم.

در روايت آمده كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: روزى به خدمت پدر بزرگوارم وارد شدم كه [در همان روز] هشت هزار دينار به فقراى اهل مدينه صدقه داده و خانواده‏اى را كه به يازده برده مى‏رسيدند آزاد فرمود بود، و اين كار مرا به شگفت آورد. حضرتش به من نگريست و فرمود: آيا مى‏خواهى كارى انجام دهى كه اگر آن را يكبار در تعقيب نمازهاى واجب انجام دهى، برتر از كارى كه من انجام دادم باشد، اگر چه من آن را در هر روز به اندازه‏ى عمرت حضرت نوح(عليه‌السلام) انجام دهم، حضرت فرمود: عرض كردم آن چيست؟ فرمود بعد از نماز مى‏گويى:

أَشْهَدُ أَنْ لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ، وَحْدَهُ لاشَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيى وَ يُميتُ، وَ يُميتُ وَ يُحْيى، بَيْدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ، وَلا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ. سُبْحانَ ذِى الْمُلْكِ وَالْمَلَكُوتِ، سُبْحانَ ذِى الْعِزَّةِ وَ الْجَبَروُتِ، سُبْحانَ ذِى الْكِبْرِيآءِ وَ الْعَظَمَةِ، سُبْحانَ الْحَىِّ الَّذى لا يَمُوُت، سُبْحانَ رَبِّىَ الأَعْلى، سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظيمِ، سُبْحانَ اللَّهِ وَ بِحَمْدِهِ، كُلُّ هذا قَليلٌ يا رَبِّ، وَ عَدَدَ خَلْقِكَ وَ مِلاَْ عَرْشِكَ وَ رِضى نَفْسِكَ وَ مَبْلَغَ [يا: يَبْلُغُ ]مَشِيَّتَكَ وَ عَدَدَ ما أَحْصى كِتابُكَ وَ مِلاَْ ما أَحْصَى كِتابُكَ وَ زِنَةَ ما أَحْصى كِتابُكَ وَ مِثْلَ ما أَحْصَى كِتابُكَ، وَ مِثْلَ ذلِكَ أَضْعافاً مُضاعَفَةً [لا تُحْصى وَ عَدَدَ خَلْقِكَ وَ مِلْ‏ءَ خِلْقِكَ وَ زِنَةَ خَلْقِكَ، وَ مِثْلَ ذلِكَ أَضْعافاً لا تُحْصى، وَعَدَدَ بَرِّيَّتِكَ وَ مِثْلَ ذلِكَ وَ مِلْ‏ءَ بَرِيَّتِكَ، وَ زِنَةَ بَرِيَّتِكَ وَ مِثْلَ ذلِكَ أَضْعافاً لاتُحْصى وَ عَدَدَ ما تَعْلَمُ، و زِنَةَ ما تَعْلَمُ وَ مِلْ‏ءَ مَا تَعْلَمُ وَ مِثْلَ ذَلِكَ أضْعافاً لايُحْصى، وَ مِنَ التَّحْميدِ وَ التَّعْظيمِ وَ التَّقْديسِ وَ الثَّنآءِ وَالشُّكْرِ وَ الْخَيْرِ وَالْمَدْحِ وَ الصَّلاةِ عَلَى النَّبِىِّ وَ أَهْلِ بَيْتِهِ - عليه‌السلاموَ عَلَيْهِمْ - [مِثْلَ ذلِكَ ]وَ أَضْعافَ ذلِكَ وَ عَدَدَ ما خَلَقْتَ وَ ذَرَأْتَ وَ بَرَأْتَ وَ عَدَدَ مَا أَنْتَ خالِقُهُ مِنْ شَىْ‏ءٍ وَ مِلاَْ ذلِكَ كُلِّهِ وَ أَضْعافَ ذلِكَ كُلِّهِ أَضْعافاً لَوْ خَلَقْتَهُمْ فَنَطَقُوا بِذلِكِ مُنْذُ قَطُّ إِلَى الاَْبَدِ لاَ انْقِطاعَ لَهُ يَقُولُونَ كَذلِكَ، لا يَسْأَمُونَ وَ لا يَفْتُرُونَ أَسْرَعَ مِنْ لَحْظِ الْبَصَرِ، وَ كَما يَنْبَغى لَكَ، وَ كَما أَنْتَ لَهُ أَهْلٌ، وَ أَضْعافَ ما ذَكَرْتُ، وَرِنَةَ ما ذَكَرْتُ، وَ عَدَدَ ما ذَكَرْتُ، وَ مِثْلَ جَميعِ ذلِكَ، كُلُّ هذا قَليلٌ يا إِلهى، تَبارَكْتَ وَ تَقَدَّسْتَ وَ تَعالَيْتَ عُلُوّاً كبيراً، يا ذَاالْجَلالِ وَ الاِْكْرامِ، أَسْأَلُكَ عَلى إِثْرِ هذَا الدُّعآءِ بِأَسْمآئِكَ الْحُسْنى وَ أَمْثالِكَ الْعُلْيا وَ كَلِماتِكَ التَّامّآتِ، أَنْ تُعافِيَنى فِى الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ .

- گواهى مى‏دهم كه معبودى جز خداوند يگانه وجود ندارد و شريكى براى او نيست، و سلطنت و فرمانروايى تنها از آن توست، و حمد وستايش مختصّ اوست، زنده مى‏گرداند و مى‏ميراند، و مى‏ميراند و زنده مى‏گرداند، خير و خوبى تنها به دست [جمال ]اوست، و او بر هر چيز تواناست، و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به خداوند بلند مرتبه بزرگ. پاك و منزّه است خداوند صاحب مُلك و ملكوت، پاك و منزّه است خداوند صاحب عزّت و جبروت، و پاك و منزّه است خداوند صاحب كبرياء و عظمت، پاك و منزّه است خداوند زنده‏اى كه هرگز نمى‏ميرد. پاك و منزّه است پروردگار برترم. همراه با حمد و ستايش پروردگار بزرگم را به پاكى مى‏خوانم، همه‏ى اينها اندك است، اى پروردگار من، بلكه به شماره‏ى مخلوقاتت و پُرىِ عرشت و به اندازه خشنودى‏ات و تا آنجا كه مشيّت و خواستت مى‏رسد و به شماره و پُرى و وزن و مشابهِ آنچه كه كتابت به شمار درآورده، و چندين و چندين برابر آن، [كه به شمار نمى‏آيد و به شماره و پُرى و وزن مخلوقاتت، و مثل و چندين برابر آن كه به شمار درنمى‏آيد، و به شماره و مشابه ويرى، و وزن خلائقت و مثل و چندين برابر آن كه به شمار درنمى‏آيد، و به شماره و وزن و پُرى و مثل آنچه كه خود مى‏دانى [و چندين برابر آن كه به شمار درنمى‏آيد] تو را مى‏ستايم، و از ستايش و تعظيم و تقديس و ثناء و سپاسگزارى و خير و مدح و درود بر پيامبر اكرم و اهل بيتش كه درود خداوند بر او و ايشان باد - [مثل آن‏] و چندين برابر آن، و به شماره‏ى آنچه آفريده و خلق فرموده و پديد آوردى، و به شماره‏ى اشيايى كه مى‏آفرينى، و به اندازه‏ى پُرى همه اينها و چندين و چندين برابر همه اگر بيافرينى و زبان بگشايند و از ازل تا زمانى كه پايانى نداشته باشد، در حالى كه به اندازه‏ى كم تر از چشم بر هم زدن نه خسته شده و نه سستى كنند، چنين بگويند، و به همان صورتى كه شايسته توست، و تو زيبنده‏ى آن هستى، و به اندازه‏ى چندين برابر و وزن و شماره آنچه يادآور شدم، و همانند همه‏ى اينها تو را مى‏ستايم، اى معبود من، همه‏ى اينها كم و اندك است، تو بلند مرتبه و مقدّس و برترى، به برترى بزرگ. اى صاحب بزرگى و بزرگوارى، در تعقيب اين دعا، به حقّ نامها [و كمالات‏] نيكوتر و صفات والاتر، و كلمات كاملت از تو درخواست مى‏كنم كه در دنيا و آخرت به من عافيت و تندرستى عنايت فرمايى.

ابويحيى مى‏گويد: از امام باقر(عليه‌السلام) شنيدم كه مى‏فرمود: اين دعا، مستجاب است.