شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

خداحافظى از دو فرشته روز

٢٣ - سپس چنانكه در آغاز روز بر آن دو فرشته نگاهبان اعمال سلام دادى، آن دو وداع و خداحافظى كرده و آنها را به خداوند - جلّ جلاله - مى‏سپارى، و با مصاحبت نيكو در ظاهر و باطن از آنها جدا مى‏شوى، به خاطر اينكه خداوند - جلّ جلاله - حفظ احترام فرستادگان و نگاهبانانش را واجب فرموده است. و همه اينها را به نيّت خدمت و بندگى خداوند - جلّ جلاله - و اينكه از جمله عبادتهاى اوست انجام مى‏دهى.

٢٤ - اعمال مربوط به هنگام داخل شدن در مسجد تا هنگام وارد شدن در نماز، در فصل چهاردهم گذشت، پس هرگاه خواستى نماز مغرب، يا مغرب و عشا را در مسجد بخوانى، به آنچه گذشت عمل كن.

فصل بيست و سوّم: كيفيّت ملاقات با دو فرشته‏ى نگاهبان بر اعمال و نحوه‏ى انجام نماز مغرب و تعقيبات آن ‏

اهميّت استقبال از دو فرشته‏ى نگاهبان اعمال‏ اى بنده، اگر مسلمان بوده و به قرآن باور داشته باشى، يقيناً در دل خويش، اعتقاد و تصديق فرمايش خداوند - جلّ جلاله - را مى‏يابى، آنجا كه مى‏فرمايد:

إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظينَ، كِراماً كاتِبينَ ٢٧٧

- براستى كه بر شما نگاهبانانى گمارده شده، كه بزرگوارانى هستند كه [اعمال شما را] مى‏نويسند.

و همان گونه كه اگر بدانى از سوى بعضى از پادشاهان دنيا - كه از بندگان پادشاه عالَميان هستند - پيكى به سوى تو خواهد آمد، خود را براى ورود آن آماده مى‏كنى، براى فرا رسيدن آن دو فرشته نيز خود را آماده مى‏كنى، و ورود و حضور آن دو، اهمّيتى در دلت پيدا مى‏كنند كه به وسيله آن مى‏توان بر تصديق تو به سرور فرستادگان خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) رهنمون شد، زيرا برخى از بندگان عارف خداوند - جلّ جلاله - هستند كه با اسباب و وسايلى كه به عبارت و بيان نمى‏توان آن را دريافت، از وقت حضور و بازگشت آن دو فرشته در شام و صبح آگاه مى‏گردند، بلكه اگر خداوند - جلّ جلاله - بخواهد مى‏تواند تو را نيز از آن آگاه گرداند تا اينكه بروشنى آن را بدانى، زيرا او - جلّ جلاله - به كسانى كه پيرامون تقسيم رحمتها بر او خرده مى‏گيرند، مى‏فرمايد:

أَهُمْ يَقْسِمُونَ رَحْمَةَ رَبِّكَ؟ نَحْنُ قَسَمْنا بَيْنَهُمْ مَعيشَتَهُمْ فِى الْحَيوةِ الدُّنْيا، وَ رَفَعْنا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجاتٍ.٢٧٨

- آيان آنان رحمت پروردگارت را تقسيم مى‏كنند، ماييم كه روزى و گذران زندگى آنان را در زندگانى دنيا تقسيم نموده، و درجات و پايه‏هاى برخى را بالاتر از بعضى ديگر قرار داديم.

ولى اگر در آغاز شب و يا روز، اهمّيتى در قلب خويش براى آن دو فرشته‏ى نگاهبان نيافتى، نسبت به درمان دين و عقل خود دست توسّل به خداوند - جلّ‏جلاله - بزن، كه در اين صورت مسلّماً از لحاظ دين و يقين و قلب و باطن مريض هستى.

و مبادا بگويى: من با فلانى و فلانى را بوده و شبانه روز با آنها مصاحبت نموده‏ام، ولى نديده‏ام كه آنان نسبت به اين دو فرشته اهتمام و توجّه داشته و ارزشى براى آنها قايل باشند؛ زيرا اگر به كتاب و رسول خدا باور داشته باشى، به اهل غفلت التفات نكرده، و به آنان اقتدا نمى‏كنى، و تنها به آنچه كه عقلاً و نقلاً ثابت است عمل مى‏كنى؛ زيرا بيشتر مردم در اين زمانه در غفلت هولناكى هستند كه خداوند - جلّ جلاله - به آنان لطف فرموده و با عناياتى كه او - جلّ جلاله - شايسته‏ى آن است غفلت آنان را جبران نموده است.

پيش از اين، تو را بر حقيقت آنچه كه هنگام وداع اين دو فرشته در وقت غروب آفتاب گفته مى‏شود، آگاهانيديم، و آن را با استفاده عقل و نقل روشن ساختيم، و آن حجّت خداوند عَلاّم الغُيُوب است بر هركسى كه به او رسيده باشد.

كيفيّت ملاقات و سلام به دو فرشته‏ى نگاهبان بر اعمال‏ اينك مى‏گويم: پس هرگاه سرخى آفتاب از اُفق مشرق - البتّه با نبود موانع مشاهده‏ى آن - برطرف شد، يا در هنگام وجود موانعى كه مانع از شناخت آن وقت مى‏گردد، ظنّ غالب به از بين رفتن آن حاصل شد، و وقت حضور دو فرشته‏ى شب بر اساس روايات منقول رسيد، اگر آن را از طريق مراحم ربّانى در نيافتى، همانند آغاز روز بر آن دو سلام بگو، و خداوند - جلّ جلاله - را گواه بگير، و آن دو را بر آنچه كه دو فرشته‏ى روز را بر آن شاهد گرفتى، شاهد بگير.

كه در روايت آمده كه علىّ (عليه‌السلام) هماره وقتى شب فرا مى‏رسيد، مى‏فرمود:

مَرْحَباً بِاللَّيْلِ الْجَديدِ، وَ الْكاتِبِ وَالشَّهيدِ، أُكْتُبا: بِسْمِ اللَّهِ .

- خوش آمد شبِ نو و دو فرشته نويسنده و گواه. بنويسيد: به نام خدا.

سپس ذكر خداوند - عزّوجلّ - را مى‏گفت.

و اگر خواستى، سلام بر آن دو را به بعد از نماز مغرب تأخير بيانداز كه اين نيز در بعضى از روايات نقل شده است.

همچنين در روايتى آمده كه رسول اكرم (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) ]همواره وقتى كه هنگام شام مى‏شد مى‏فرمود:

أَلْحَمْدُللَّهِ‏ِ الَّذى أَذْهَبَ بِالنَّهارِ وَ جآءَ بِاللَّيْلِ، سَكَنَاً، نِعْمَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً، أَللّهُمَّ، اجْعَلنا مِنَ الشّاكِرينَ، أَلْحَمْدُللَّهِ‏ِ الَّذى عافانى فى يَوْمى هذا، فَرُبَّ مُبْتَلىً قَدِ ابْتُلِىَ فيما مَضى مِنْ عُمْرى، أَللّهُمَّ، عافِنى فيما بَقِىَ مِنْهُ وَ فِى الْآخِرَةِ، وَقِنى عَذابَ النَّارِ .

و هنگامى كه صبح مى‏شد نيز مثل آن را مى‏فرمود، البته به جاى وَ جآءَ بِاللَّيْلِ وَ جآءَ بِالنَّهارِ مى‏فرمود.

نحوه‏ى سپردن اعمال قضا شده به فرشتگان‏ كه من وقتى برخى از دعاها و عبادتهاى روز تا فرا رسيدن شب را فراموش مى‏كنم، آنها را انجام داده و قضا مى‏كنم و بر دو فرشته‏ى شب سلام گفته و آن دو را به خداوند - جلّ جلاله - سوگند مى‏دهم كه هنگام نوشتن آنچه كه تدارك نموده و قضا كرده‏ام، از خداوند - جلّ جلاله - بخواهند كه به دو فرشته‏ى روز اطّلاع دهند كه آن را درجاى خود از عمل روز بنويسند؛ و همچنين وقتى چيزى از عبادات شب را فراموش مى‏كنم، در روز آن را تدارك نموده و از دو فرشته روز درخواست مى‏كنم كه به دو فرشته‏ى شب اطّلاع دهند كه آنچه را كه قضا نموده‏ام در جاى خود بنويسند، تا جاى آن خالى نماند.

دعاى وقت شنيدن اذان صبح و مغرب‏ سپس به همان صورتى كه در كيفيّت اذان نماز ظهر ذكر شد، براى نماز مغرب اذان بگو، و بعد از اذان و يا پيش از آن - به حسب توفيق و امكان - بگو آنچه را كه روايت شده كه حضرت ابى الحسن موسى بن جعفر (عليه‌السلام) فرمود: حضرت جعفر بن محمّد(عليهما‌السلام) پيوسته مى‏فرمود: هركس هنگامى كه اذان صبح و اذان مغرب را شنيد اين دعا را بخواند، و سپس در همان روز يا شب بميرد، از توبه كنندگان نوشته مى‏شود، به اين صورت كه بگويد:

أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ بإِقْبالِ لَيْلَتِكَ وَ إِدْبارِ نَهارِكَ وَ حُضُورِ صَلَواتِكَ وَ أَصْواتِ دُعاتِكَ [دُعائِكَ‏] و تَسْبيحِ مَلآئِكَتِكَ، أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ، إِنَّكَ أَنْتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ .

- خداوندا، به واسطه‏ى روى آوردن شب و پشت كردن روز و حضور [وقت‏] نمازهايت و صداهاى دعا كنندگانت [يا: دعايت‏] و تسبيح ملائكه‏ات، از تو درخواست مى‏كنم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى، و توبه مرا بپذيرى، براستى كه تو بسيار بخشنده‏ى مهربان مى‏باشى.

دعاى بعد از فراغت از اذان‏ اينك مى‏گويم: وقتى از اذان و اين دعا فراغت پيدا كردى، بگو آنچه را كه حسن بن معاوية بن وهب به نقل از پدرش مى‏گويد كه هنگام غروب به خدمت امام صادق(عليه‌السلام) وارد شدم، و ديدم كه حضرت اذان گفته و نشسته‏اند، و شنيدم كه دعايى را مى‏خوانند كه مثل آن را نشنيده بودم. ساكت شدم، تا اينكه آن بزرگوار از نماز فراغت پيدا كردند، سپس عرض كردم: اى سرور من، دعايى از شما شنيدم كه هرگز مثل آن را نشنيده بودم. فرمودند: اين دعاى اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) است در شبى كه در رختخواب رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) خوابيدند، و به اين صورت:

يا مَنْ لَيْسَ مَعَهَ رَبٌّ يُدْعى، يا مَنْ لَيْسَ فَوْقَهُ خالِقٌ يُخْشى، يا مَنْ لَيْسَ دُونَهُ إِلهٌ يُتَّقى، يا مَنْ لَيْسَ لَهُ وَزيرٌ يُغْشى‏، يا مَنْ لَيْسَ لَهُ بَوّابٌ يُنادى، يا مَنْ لايَزْدادُ عَلى كَثْرَةِ السُّؤالِ إِلاّكَرَماً وَ جُوداً، يا مَنْ لايَزدادُ عَلى عِظَمِ الْجُرْمِ إِلاّ رَحْمَةً وَ عَفْواً، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بى ما أَنْتَ أَهْلُهُ، فَإِنَّكَ أَهْلُ التَّقْوى وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ، وَ أَنْتَ أَهْلُ الْجُودِ وَ الْخَيْرِ وَ الْكَرَم ِ.

- اى خداوندى كه پروردگارى همراه تو وجود ندارد تا خوانده شود، اى خدايى كه آفريننده‏اى برتر و بالاى تو نيست كه از او نرسيده شود، اى خداوندى كه معبودى غير تو كه انسان از او بيم و هراس داشته و پرهيز نمايد، وجود ندارد و اى خدايى كه وزيرى ندارى كه تو را پنهان نگاه دارد، اى خدايى كه دربانى ندارى تا آن [به جاى تو] خوانده شود، اى كسى كه بسيار درخواست نمودن جز بر بزرگوارى و بخشش تو نمى‏افزايد، اى خدايى كه بزرگى جرم و گناه جز بر رحمت و گذشت تو افزون نمى‏كند، بر محمّد و آل محمّد درود فرست، و آنچه را كه خود سزاوار آن هستى با من بكن، كه تو اهل تقوى و نگاهدارى و اهل آمرزش هستى، و تو زيبنده‏ى بخشش و خير و بزرگوارى مى‏باشى.

توضيح دو نكته پيرامون حديث گذشته‏

الف - آنچه كه روايت اين دعا متضمّن آن است كه مولايمان امام صادق(عليه‌السلام) بعد از اذان مغرب جلوس فرمودند، معلوم است كه آن بزرگوار در تمام اوقات حقيقتاً به اسرار الهى - جلّ جلاله - آشناتر هستند، ولى رواياتى نقل شده كه مضمون آن اين است كه: [بهتر است كه بين اذان و اقامه‏ى نماز مغرب ننشينند، و ظاهر عمل گروهى از اهل توفيق نيز بر آن استوار است، ولى شايد نشستن بين اذان و اقامه‏ى مغرب گاهى از اوقات، و يا براى گروهى مخصوص افضل باشد.

ب - اينكه حضرت -صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم - فرمود: اين دعاى مولايمان اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) بود در شبى كه در رختخواب رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) خوابيدند منافاتى با دعاى [لَيْلَةُ] الْمَبيت كه پيش از اين‏٢٧٩ ذكر و نقل نموديم ندارد، بلكه امكان دارد كه مولايمان اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) به حسب حديث منقول، به هر دو صورت دعا نموده باشند.

٢٦٧) در برخى از نسخه‏هاى كتاب، دعاى عشرات ذكر نشده‏است و تنها آمده كه: مستحبّ است دعاى عشرات را بخواند، زيرا آن از جمله دعاهايى است كه در هنگام شام و صبح خوانده مى‏شود. و در برخى از نسخه‏ها افزوده شده است: و ذكر آن در تعقيب نماز صبح و نيز در بهترين جايى كه مستحبّ است خوانده شود، يعنى در اعمال بعد از عصر روزهاى جمعه، خواهد آمد. ان شاء اللَّه جلّ جلاله.

٢٦٨) يس (٣٦): ٩.

٢٦٩) رجوع شود به مصباح المتهجّد، ص ٩٠.

٢٧٠) اين لفظ ظاهراً در اصل «أخْرِجْبوده است، كه در نسخه بردارى اشتباهابه اين صورت نوشته‏شده است، لذا ترجمه نيز بر اساس «أخْرِجْاست نه «أَخْرِجْ»

٢٧١) مصباح المتهجّد، ص ٩٠.

٢٧٢) صحاح، مادّه‏ى قتر، ج ٢، ص ٧٨٦.

٢٧٣) مصباح المتهجّد، ص ٤٧٩ - البته در نسخه‏ى چاپ شده‏ى مصباح المتهجّد نيز ابن قتره آمده است، و در نسخه‏ى مؤلّف به همان صورتى كه در متن آمده، بوده است.

٢٧٤) صحاح، مادّه‏ى «رسس»، ج ٣، ص ٩٣٤.

٢٧٥) تنها برخى از اين دعاها مربوط به اعمال وقت صبح و شام است، و شايد نظر مؤلّف بزرگوار اين‏بوده كه همه‏ى آنها به خاطر اهمّيتشان در صبح و شام خوانده شود.

٢٧٦) هود (١١): ٧٨.

٢٧٧) انفطار (٨٢): ١٠ و ١١.

٢٧٨) زخرف (٤٣): ٣٢.

٢٧٩) به فصل بيست و دوّم رجوع شود.

كيفيّت اقامه و نماز مغرب‏

وقتى بنده از اعمال بعد از اذان - كه در اذان ظهر گذشت - و از دعايى هم اكنون يادآور شديم فراغت پيدا كرد، بايد براى گفتن اقامه بپا خيزد، و آن را با توضيحى كه گذشت بگويد، و بعد از آن به كيفيّتى كه گفتيم و روايت نموديم، دعا كند.

اينك مى‏گويم: اگر عادت به سهو در نماز مغرب داشته باشد، بايد در ركعت اوّل و دوّم از آن، سوره‏هايى را كه قرائت كند كه عمر بن يزيد مى‏گويد به محضر امام صادق(عليه‌السلام) از سهو كردن در نماز مغرب شكايت نمودم. حضرت فرمود: آن را با قرائت سوره‏ىقُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٍ، و قُلْ يا أَيُّهَا الْكَافِرُون بجا آور، و من چنين كردم، و آن موضوع رفع شد.

سپس با تكبيرهاى هفتگانه و دعاهاى آن به همان صورتى كه پيش از اين ذكر نموديم توجّه نموده، و نيّت كند كه: نماز واجب مغرب را به صورت ادا و به جهت وجوبش و براى اينكه بدين وسيله عبادت خداوند - جلّ جلاله - بنمايم، از آن جهت كه او زيبنده‏ى پرستش است، بجا مى‏آورم. و تكبيرة الاحرام را - كه از جمله تكبيرات هفتگانه است - بگويد، و سه ركعت را به صورت نماز ظهر و بر همان ترتيبى كه شرح داديم بجا آورد، جز اينكه حمد و سوره را در دو ركعت اوّل و دوّم در اينجا بلند و به صورت جهرى قرائت مى‏كند، و در ركعت سوّم سوره‏ى حمد را با حالت اخفات و آهسته مى‏خواند٢٨٠

و هنگامى كه دو سجده‏ى ركعت سوّم انجام داد برنمى‏خيزد، بلكه به همان صورت كه در تشهّد بايد نشست مى‏نشيند، و به همان صورتى كه در تشهّد دوّم نماز ظهر ذكر نموديم تشهّد بجا مى‏آورد، و سلام مى‏گويد.

تعقيبات مخصوص نماز مغرب‏

١ - سپس به همان صورتى كه در روايت آمده سجده شكر بجا مى‏آورد. علىّ بن جهم مى‏گويد: حضرت اباالحسن موسى(عليه‌السلام) را ديدم كه بعد از خواندن سه ركعت نماز مغرب، سجده نمود. عرض كردم: فدايت گردم، ديدم كه شما بعد از خواندن سه ركعت نماز مغرب سجده نموديد، فرمود: مرا ديدى؟ عرض كردم: بله. فرمود: پس آن را ترك مكن، زيرا دعا در آن حالت مستجاب مى‏گردد.

٢ - وقتى سلام نماز مغرب را گفت، دستهايش را همراه با گفتن تكبيرهاى سه گانه بالا مى‏برد، و دعاها و تسبيح حضرت زهرا(عليهما‌السلام) و تعقيبات مهمّى را كه بعد از نمازهاى واجب بجا آورده مى‏شود و ما مشروحاً آن را ذكر نموديم، مى‏گويد.

٣ - سپس دو فرشته‏ى نگاهبان را مورد خطاب قرار داده و مى‏گويد آنچه را كه در روايت آمده كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود: در هر شام و صبح در تعقيب نماز واجب مغرب و نماز صبح ده بار بگو:

أَسْتَعيذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجيمِ .

- از شيطان رانده شده، به خدا پناه مى‏برم.

سپس بگو:

أُكْتُبا رَحِمَكُمَا اللُّه : بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، أَمْسَيْتُ وَ أَصْبَحْتُ بِاللَّهِ مُؤمِناً، عَلى دينِ مُحَمَّدٍ (صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) وَ سُنَّتِهِ وَ عَلى دينِ عَلِىٍّ (عليه‌السلام) وَ سنُنَّتِهِ. وَ عَلى دينِ فاطِمَةَ (عليهما‌السلام) وَ سُنَّتِها، وَ عَلى دينِ الاَْوْصِيآءِ (عليهما‌السلام) وَ سُنَّتِهِمْ، آمَنْتُ بِسِرِّهِمْ وَ عَلانِيَتِهِمْ، وَ بِغَيْبَتِهِمْ وَ شَهادَتِهِمْ، أَسْتَعيذُ بِاللَّهِ فى لَيْلَتى هذِهِ وَ يَوْمى هذا مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْه ُمُحَمَّدٌ وَ عَلِىٌّ وَ فاطِمَةُ وَ الاَْوْصِيآءُ (صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِمْ)، وَ أَرْغَبُ إِلَى اللَّهِ فيما رَغِبُوا فيهِ، وَلا حَوْلَ وَ لاقُوَّةَ إِلّا بِاللَّهِ .

- بنويسيد كه خداوند شما را رحمت كند،: به نام خداوند رحمت گستر مهربان، شب و صبح نمودم در حالى كه بر اساس دين وآيين حضرت محمّد(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم )، و بر اساس آيين و شيوه‏ى حضرت علىّ(عليه‌السلام)، و طبق آيين و روش حضرت فاطمه(عليهما‌السلام) و بر آيين و راه و روش اوصياء(عليهم‌السلام)، به خدا ايمان آوردم. ايمان آوردم به باطن و ظاهر و نهان و آشكار ايشان، و در اين شب و اين روزم از تمام آنچه كه حضرت محمّد و علىّ و فاطمه و اوصياء( صلى‌الله‌عليه‌وآله ) از آن پناه بردند، به خدا پناه مى‏برم، و نسبت به آنچه بدان ميل و رغبت داشتند، به خدا ميل و رغبت دارم، و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به [وسيله ]خدا.

٤ - سپس مى‏گويى آنچه را روايت شده كه امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: هركس بعد از نماز صبح و بعد از نماز مغرب، پيش از آنكه پاهايش را جمع كند، يا با كسى سخن بگويد، يك بار بگويد:

إِنَّ اللَّهَ وَ مَلآئِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ، يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا، صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْليماً، أَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ النَّبِىِّ وَ عَلى ذُرِّيَّتِهِ وَ عَلى أَهْلِ بَيْتِهِ .

- براستى كه خداوند و فرشتگانش بر پيامبر اكرم درود و رحمت مى‏فرستند، اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بر او درود فرستاده و كاملاً تسليم او شويد. خداوندا، بر حضرت محمّد پيامبر اكرم و بر فرزندانش و بر اهل بيتش درود فرست.

خداوند متعال صد حاجت او را برآورده مى‏سازد، كه هفتاد حاجت آن اُخروى‏٢٨١ و سى حاجت آن حاجت دنيوى است.

٥ - و نيز مى‏گويد آنچه كه روايت شده حضرت ابى الحسن امام رضا (عليه‌السلام) فرمود كه اميرالمؤمنين (عليه‌السلام) فرمودند: هركس بعد از نماز مغرب در حالى كه پاهايش را جمع كرده، و پيش از سخن گفتن، و بعد از نماز صبح پيش از سخن گفتن، هفت بار بگويد:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيمِ، وَلا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللَّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ.

- به نام خداوند رحمت گستر مهربان، و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به [وسيله‏ى‏] خداوند بلند مرتبه و بزرگ.

خداوند متعال هفتاد نوع از انواع بلا و گرفتارى را از او دور مى‏سازد، كه كمترين آنها جذام و پيسى و شرّ سلطان و فرمانروا و شيطان است.

٦ - و نيز در روايت آمده كه امام صادق(عليه‌السلام) فرمود رسول خدا(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) فرمودند: هر كس نماز صبح را بخواند و پيش از خم كردن زانوها و راحت نشستن ده بار بگويد:

لا إِلهَ إِلاَّ اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ، يُحْيى وَ يُميتُ، وَ يُميتُ وَ يُحيى، وَ هُوَ حَىٌّ لايَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ، وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ.

- معبودى جز خداوند وجود ندارد، كه يگانه است و شريكى براى او نيست، و فرمانروايى از آن اوست، و ستايش مختصّ اوست، زنده مى‏گرداند و مى‏ميراند، و مى‏ميراند و زنده مى‏كند، و او خود زنده‏اى است كه نمى‏ميرد، و خير و خوبى تنها به دست [جمال ]اوست، و او بر هر چيز تواناست.

و هنگام غروب آفتاب [و يا: بعد از نماز مغرب ]مانند آن را بگويد، هيچ بنده‏اى به عملى برتر از عمل او با خداوند - عزّوجلّ - ملاقات نمى‏نمايد، مگر كسى كه عملى مانند او را بجا آورده باشد.

٧ - و همچنين بعد از نماز مغرب و نماز صبح مى‏گويد:

سُبْحانَكَ، لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ، إِغْفِرْلى ذُنُوبى كُلَّها جَميعاً، فَإِنَّهُ لا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ كُلَّها إِلاّ أَنْتَ

- پاك و منزّهى تو، معبودى جز تو نيست، تمام گناهانم را بيآمرز، زيرا جز تو كسى همه‏ى گناهان را نمى‏آمرزد.

زيرا در ضمن روايتى به نقل از امام باقر(عليه‌السلام) از پيامبر اكرم(صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ) (بدين مضمون) آمده است كه: وقتى بنده اين را گفت، خداوند - جلّ جلاله - به فرشتگان نويسنده‏ى اعمال مى‏فرمايد: در برابر اين شناختى كه بنده‏ام دارد كه همه‏ى گناهان را جز من كسى نمى‏تواند بيآمرزد، مغفرت و آمرزش براى او بنويسيد.

٨ - مى‏گويد آنچه را كه محمّد بن جُعفى به نقل از پدرش نقل كرده كه: چشمم خيلى درد مى‏كرد، در محضر امام صادق(عليه‌السلام) از آن شكايت نمودم، فرمود: آيا دعايى براى دنيا و آخرتت و براى درمان درد چشمت به تو نيآموزم؟ عرض كردم: بله، فرمود: در تعقيب نماز صبح و مغرب بگو:

أَللّهُمَّ، إِنّى أَسْأَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ (َعليهم‌السلام)، أَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فى بَصَرى، وَ الْبَصيرَةَ فى دينى، وَ الْيَقينَ فى قَلْبى، وَ الاِْخْلاصَ فى عَمَلى، وَ السَّلامَةَ فى نَفْسى، وَ السَّعَةَ فى رِزْقى، وَ الشُّكْرَ لَكَ أَبَداً ما أَبْقَيْتَنى .

- خداوندا، به حقّ محمد و آل محمّد(عليهم‌السلام) از تو درخواست مى‏نمايم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى، و از تو مسألت دارم كه در ديده‏ام نور، و در دينم بصيرت و روشندلى، و در قلبم يقين، و در عملم اخلاص، و در نَفْسم سلامتى، و در روزى‏ام وسعت قرار دهى، و سپاسگزارى به درگاهت را تا زمانى كه مرا زنده و پاينده داشته‏اى همواره [ارزانى‏ام دارى.].

فاصله بين نماز مغرب و عشا، وقت مخصوص مناجات با خدا اينك مى‏گويم: پيش از خواندن نافله‏هاى نماز مغرب، تعقيب نماز مغرب را طول نده، زيرا برترين وقت بر انجام نافله‏هاى نماز مغرب تا پيش از زوال سُرخى آفتاب از اُفقگاه غروب آفتاب مى‏باشد، و گروهى از عارفان در بين نماز مغرب و عشا با غير خدا - جلّ جلاله - سخن نمى‏گفتند، زيرا آن وقت، وقتِ مختصّ به مناجات با خداوند علاّم الغيوب و وقت كاميابى و برآورده شدن حوايج است، بلكه اگر نمازگزار بيم آن را داشته باشد كه به خاطر مشغول شدن به خواندن اين دعاها، سُرخى آفتاب پيش از خواندن نافله‏ى مغرب از اُفق مغرب از بين برود، دعاهاى وقت‏گير را به بعد از نافله‏هاى مغرب به تأخير مى‏اندازد، كه بنابر برخى از روايات تأخير آن فضيلت دارد و مستحبّ است.

حدّاقل اگر ترك سخن گفتن با غير خدا - جلّ جلاله - تا خواندن نماز واجب عشا براى او بيشتر نبود، بكوشد كه با غير خداوند - جلّ جلاله - سخن نگويد تا اينكه چهار ركعت نافله مغرب را بخواند، در روايت آمده كه امام صادق (عليه‌السلام) فرمود: هركس نماز مغرب را بخواند و بعد تعقيب آن را بجا آورد و سخن نگويد تا اينكه دو ركعت نماز بخواند، آن دو در عليّين براى او نوشته مى‏شوند، و اگر چهار ركعت بخواند، يك حجّ و عُمره نيكو براى او نوشته مى‏شود.

فصل بيست و چهارم: آداب اسرار و ادعيه و نافله‏هاى مغرب و ادامه‏ى تعقيبات نماز مغرب

‏ وقتى بنده از آنچه ذكر نموديم فراغت پيدا نمود، بايد براى بجا آوردن نماز نافله مغرب بپا خيزد، كه چهار ركعت است، هر دو ركعت با يك سلام و دعاهايى بعد از آن.

سوره‏هاى مخصوص نافله‏هاى مغرب‏ درباره‏ى سوره‏هايى كه در چهار ركعت نمازهاى نافله مغرب قرائت مى‏شود، در روايت آمده كه حاتم بن فرج مى‏گويد: از حضرت ابالحسن موسى بن جعفر(عليهما‌السلام) درباره‏ى سوره‏هايى كه در چهار ركعت [نافله‏هاى نماز مغرب‏] خوانده مى‏شود، پرسيدم، حضرت(عليه‌السلام) به خطّ خويش مرقوم فرمود: در ركعت اوّل سوره‏ىقُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَد و در ركعت دوّم سوره‏ىإِنّا أَنْزَلْنُاه؛ و در ركعت سوم، آياتى از اوّل سوره‏ى بقره و وسط همان سوره، يعنى آيات وإلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ ٢٨٢ و سپس پانزده بار سوره‏ىقُلْ‏هُوَ اللَّهُ أَحَد ، را قرائت مى‏نمايد، و در ركعت چهارم، آية الكرسىّ و آخر سوره‏ى بقره‏٢٨٣ و سپس پانزده بارقُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد را مى‏خواند.

و در روايت ديگرى نيز درباره‏ى سوره‏هايى كه در دو ركعت نخست نوافل مغرب قرائت مى‏شود، آمده است: در ركعت اول از نافله‏هاى مغرب، سوره‏ى حمد و سه بارقُلْ هُوَ اللّهُ أَحَد ، و در ركعت دوّم سوره‏ى حمد وإِنّا أَنْزَلْناه خوانده مى‏شود.

چنانكه درباره‏ى دو ركعت سوّم و چهارم، روايت شده كه: حضرت ابى الحسن امام كاظم و امام باقر(عليهما‌السلام) همواره در دو ركعت سوّم و چهارم نافله‏هاى مغرب، در ركعت سوّم سوره‏ى حمد و اوّل سوره‏ى حديد، تاعَليمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ ٢٨٤ و در ركعت چهارم سوره‏ى حمد و آخر سوره‏ى حشر٢٨٥ را قرائت مى‏فرمودند.