شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

پی نوشت ها:

1- این اصل ارتباطى، از دیر باز و در رسالت انبیاى الهى، بخصوص رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مد نظر بوده است، چنانچه حضرتش صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى فرماید: ( انا معاشر الانبیاء، نكلم الناس على قدر عقولهم ) ، همانا ما پیامبران، مناسب با فهم مردم با آنان سخن مى گوییم (الكافى: 8/268/394).

2- معیارهاى خوشبختى و زندگى طیب، در روایات معصومین عليهم‌السلام با واژه هایى چون فلاح، سعادت، نجات، فوز و طوبى بیان شده است و ما در بخش دوم كتاب، تنها به واژه طوبى تمسك جسته ایم. سعى ما بر این است كه طوبى را بعنوان كلیدى براى معرفى معیارهاى خوشبختى مطرح كنیم؛ بدین منظور، به واژه هاى دیگر نپرداخته ایم، علاوه بر آن كه در معجمهاى لفظى و موضوعى، همچون كتاب شریف میران الحكمة، به آن موارد پرداخته شده است.

3- براى تشخیص كتابهاى شیعى و سنى، مى توانید به قسمت منابع و ماخذ رجوع كنید.

4- در واقع باید گفت، هیچ انسانى منكر سعادت نیست، حتى كسانى كه دنیا را جز شر و بدبختى نمى دانند و خودكشى را انتخاب مى كنند. چرا كه اینگونه افراد نیز خوشبختى و خوشى خود را - به معناى عام - در كشتن خویش مى دانند.

5- سوره بقره: آیه 189.

6- سوره رعد: آیه 29.

7- غررالحكم: 4/240/5948.

8- سوره بقره: آیه 216.

9- نقدى بر ماركسیسم: 278.

10- با توجه به واژه طوبى براى هر كدام از این اسباب روایاتى در بخش دوم كتاب نقل شده است.

11- مقالات فلسفى: 2/80.

12- نهج البلاغة: حكمت 286؛ غررالحكم: 6/84/9616، بحار الانوار 63/27/32 به نقل از نهج البلاغة .

13- سوره انسان: آیه 3.

14- طوبى در شعر فارسى و اشعار حافظ با بعنوان، مشبه به و رقیب قد و بالاى معشوق مطرح مى شود و یا مستقل و بعنوان همان درخت سایه گستر:

تو و طوبى و ما و قامت یار		فكر هر كس به قدر همت اوست
طوبى زقامت تو نیارد كه دم زند		زین قصه بگذرم كه سخن مى شود بلند
سایه طوبى و دلجویى حور و لب حوض		به هواى سر كوى تو برفت از یادم
باغ بهشت و سایه طوبى و قصر حور		با خاك كوى دوست برابر نمى كنم

  (حافظ)

15- معجم مقاییس 3/430؛ ( طوب) الطاء و الواو و الباء لیس باصل، لان الطوب فیما احسب هذا الذى یسمى الآجر و ما اءظن العرب تعرفه. و اءما طوبى فلیس من هذا و اءصله الیاء، كانها فعلى من الطیب فقلبت الیاء واوا لضمة .

16- مجمع البحرین: 3/79؛ ( طیب) قوله تعالى (طوبى لهم و حسن ماءب) اى: طیب العیش... و وزنها فعلى بالضم من الطیب قلبت یاؤ ه واوا لضمة ما قبلها، مصدر لطاب كبشرى و زلفى و یقال: طوبى لك و طوباك بالاضافة .

17- فرهنگ معین: 2/2238؛ طوبى، مؤ نث اطیب، پاكیزه تر، نیكو، خیر، سعادت، بهشت، درخت بهشت.

18- مجموعه احادیث ویل نیز بزودى در اختیار دوستداران حدیث قرار خواهد گرفت. ان شاءالله.

19- تفسیر التبیان: 6/250.

20- تفسیر المیزان: 11/357.

21- رجوع كنید بعنوان شجره طوبى در بخش سوم كتاب.

22- بعنوان مثال رجوع كنید به روایات شماره: 331 و 332 و 333 از همین كتاب.

23- تفسیر المیزان: 11/369.

24- بیشترین مواردى كه واژه طوبى به درخت بهشتى تفسیر شده، مربوط به احادیث اعتقادى است.

25- مرحوم علامه طباطبایى رحمه الله و شاگرد ایشان استاد شهید مطهرى رحمه الله نیز طوبى را به معناى سعادت و خوشبختى معرفى كرده اند، همان گونه كه در صفحات بعد ملاحظه خواهید نمود.

26- سوره رعد، 27 - 29.

27- حكمتها و اندرزها: 41.

28- سوره نحل: آیه 97. هر كس عمل صالح انجام دهد، چه مرد و زن در حالى كه با ایمان باشد، ما او را به زندگى پاك، زنده مى داریم، و مزدشان را بهتر از آنچه كه مى كردند پاداش مى دهیم.

29- سوره طه: آیه 124. و كسى كه از یاد من اعراض كند زندگى سخت و ناگوارى خواهد داشت، روز قیامت هم او را كور محشور مى كنیم.

30- تفسیر المیزان: 11/356.

31- سوره رعد: آیه 28 - 29.

32- الفردوس بماءثور الخطاب: 2/448/3935.

33- مهج الدعوات: 229، بحار الانوار: 94/400/4 به نقل از مهج الدعوات در هر دو كتاب از امام كاظم از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

34- دعاى جوشن كبیر، دعایى است كه هزار نام از اسماء الله در آن ذكر شده اتس. این دعا در مفاتیح الجنان مرحوم شیخ عباس قمى نقل شده است.

35- بحار الانوار: 95/457.

36- غررالحكم: 4/245/5968.

37- غررالحكم: 4/246/5974.

38- مناقب الامام امیر المؤمنین عليه‌السلام للكوفى: 2/180/657 و ص 168/647.

39- حضرهم شفاعه: اى شفاعته حاضرة مهیاءة لكل من یستحقها (مرآة العقول 25/333).

40- الكافى: 8/139/103، بحار الانوار: 14/297/14 به نقل از الكافى .

41- جلبة الرجال: اختلاط الاصوات (مجمع البحرین: 2/25).

42- كلاءه: حفظه (مجمع البحرین: 1/360.

43- كمال الدین: 176/32، اءمالى الصدوق: 218/2، روضة الواعظین: 76، بحار الانوار: 15/256/8 به نقل از كمال الدین .

44- اقبال الاءعمال: 2/340، بحار الانوار: 21/317 به نقل از اقبال الاءعمال و رجوع كنید به الاختصاص: 113.

45- الخصال: 342/6، بحار الانوار: 22/305/1 به نقل از الخصال، مسند ابن حنبل: 4/310/12579. صحیح ابن حبان: 16/213/7230، مسند اءبى یعلى: 2/129/1369، تاریخ بغداد: 4/91.

46- المعجم الكبیر: 1/212/576، مسند ابن حنبل: 6/136/17393 بدون ذكر اولئك منا و اولئك معنا، كنزالعمال: 14/136/37898 به نقل از اءبو نعیم .

47- مائة منقبة: 108/53.

48- مختصر بصائر الدرجات: 104.

49- مائة مننقبة: 133/79، بحار الانوار 27/117/97 به نقل از دفائن النواصب .

50- الاءصول السنة عشر: 131.

51- ( الغبط حسد خاص، یقال: غبطت الرجل اغبطه غبطا: اذا اشتهیت ان یكون لك مثل ما له و ان یدوم علیه ما هو فیه ) (النهایة: 3/339).

52- تفسیر فرات الكوفى: 586/756، بحار الانوار: 36/146/117 به نقل از تفسیر فرات الكوفى در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

53- التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى عليه‌السلام : 616/361، بحار الانوار: 68/37/79 به نقل از التفسیر المنسوب... در هر دو كتاب به نقل از امام سجاد عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

54- امالى الطوسى: 610/1261، بحار الانوار: 15/19/30 به نقل از امالى الطوسى در هر دو كتاب به نقل از امام سجاد از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

55- سوره معارج: آیه 1 - 2.

56- جامع الاءخبار: 49/53، بحار الانوار: 37/167/42 به نقل از جامع الاخبار .

57- واقعه غدیر خم كه در هجدهم ذى الحجة سال دهم هجرى قمرى واقع شده است، در برنامه كامپیوترى اءبوثمامه - كه تاریخهاى قمرى را به شمسى و میلادى تبدیل مى كند - مطابق با 28 اسفند سال دهم هجرى شمسى است، لذا با احتساب اندكى جابجایى در تاریخ ایام، امكان وقوع این واقعه در نوروز زیاد مى باشد.

58- عوالى اللالى: 3/41/116، بحار الانوار 59/119 به نقل از المهذب البارع .

59- بحار الانوار: 100/345/32 به نقل از المزار الكبیر .

60- الاختصاص: 113.

61- معانى الاءخبار: 62/10، علل الشرائع: 136/4.

62- السراج: فى الاءصل المصباح و ربما یستعار لغیره (مجمع البحرین: 2/309).

63- ارشاد القلوب: 166.

64- بحار الانوار: 36/225/22 به نقل از مقتضب الاءثر .

65- معانى الاءخبار: 116/1، علل الشرایع: 165/6، تفسیر القمى: 2/325، بحار الانوار: 7/327/2 به نقل از تفسیر القمى با كمى اختلاف.

66- العدة الوعد و یجمع على عدات (لسان العرب: 3/462).

67- بشارة المصطفى: 163، بحار الانوار 39/216/7 به نقل از بشارة المصطفى در هر دو كتاب به نقل از امام رضا از پدرانش عليهم‌السلام از على عليه‌السلام .

68- تفسیر الفرات للكوفى. 216/288 به نقل از امام على عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

69- امالى الطوسى: 500/1095، بحار الانوار 25/111/76 به نقل از امالى الطوسى در هر دو كتاب به نقل از امام صادق (ع) از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

70- النسل: الولد (مجمع البحرین 5/483).

71- اقبال الاءعمال: 2/340، بحار الانوار: 21/317 به نقل از اقبال الاعمال .

72- كفایة الاءثر: 13، فرائد السمطین: 2/134/430، بحار الانوار: 36/284/106 به نقل از كفایة الاءثر .

73- الخصال: 515/1، روضة الواعظین: 298، مشكاة الانوار 81، بحار الانوار: 27/78/12 به نقل از الخصال .

74- مثت الشى ء فى الماء: اءذبته فانماث هو فیه انمیاثا (مجمع البحرین: 2/265).

75- كتاب سلیم بن قیس: 2/380/40، بحار الانوار: 39/352/26 به نقل از كتاب سلیم بن قیس بدون ذكر لیكون الایمان فى قلبه....

76- سوره بقره: آیه 3.

77- سوره مجادله: آیه 22.

78- كفایة الاءثر: 60، بحار الانوار 36/306/144 به نقل از كفایة الاءثر).

79- كمال الدین: 268/11، عیون اءخبار الرضا عليه‌السلام : 1/63/29، اعلام الورى: 381، بحار الانوار: 36/208/8 به نقل از كمال الدین، در تمام كتابها به نقل از امام جواد از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

80- كفایة الاءثر: 110، بحار الانوار: 36/322/178 به نقل از كفایة الاءثر .

81- تاءویل الآیات الظاهرة: 2/752.

82- كفایة الاءثر: 13، فرائد السمطین: 2/134/430، بحار الاءنوار: 36/285/106 به نقل از كفایة الاءثر .

83- الكافى. 8/169/90 به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 30، بحار الانوار 76/131/42 به نقل از الكافى .

84- امالى المفید: 110/9، بحار الانوار: 23/142/93 به نقل از امالى المفید در هر دو كتاب به نقل از امام رضا از پدرانش عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

85- التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى عليه‌السلام : 330/192، بحار الانوار 23/259/8 به نقل از التفسیر المنسوب....

86- شرح الاخبار: 3/489/1416.

87- كمال الدین: 330/1، بحار الانوار 52/145/66 به نقل از كمال الدین .

88- شرح الاخبار: 3/488/1414.

89- كمال الدین: 358/55، معانى الاخبار: 112/1، بحار الانوار: 52/123/6 به نقل از كمال الدین .

90- كمال الدین: 361/5، كفایة الاءثر: 265، اعلام الورى: 433، بحار الانوار: 51/151/6 به نقل از كمال الدین .

91- كمال الدین: 287/1، الغیبة للطوسى: 456/466، الخرائج و الجرائح: 3/1148، بحار الانوار: 52/129/25 به نقل از الغیبة للطوسى در تمام كتابها با كمى اختلاف.

92- الغیبة للنعمانى: 186/37، بحار الانوار: 51/157/3 به نقل از الغیبة للنعمانى .

93- امالى الصدوق: 120/3، بحار الانوار 44/225/5 به نقل از امالى الصدوق در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

94- خصائص الاءئمة عليهم‌السلام : 47، كامل الزیارات: 269، قرب الاسناد: 26/87، بحار الانوار: 101/116/44 به نقل از كامل الزیارات در هر دو كتاب به نقل از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام .

95- اءمالى الطوسى: 314/638، كامل الزیارات: 59/1 و ص 60/5، بشارة المصطفى: 214، بحار الانوار: 44/235/22 به نقل از كامل الزیارات .

96- كمال الدین: 357/54، بحار الانوار: 52/150/76 به نقل از كمال الدین .

97- مصباح الزائر: 438، بحار الانوار: 102/99/2 به نقل از مصباح الزائر .

98- سوره بقره: آیه 3.

99- سوره مجادله: آیه 22.

100- كفایة الاءثر: 60، بحار الانوار 36/306/144 به نقل از كفایة الاءثر .

101- الكافى، 1/335/3.

102- الغیبة للنعمانى: 255/13 و ص 235/22، مختصر بصائر الدرجات: 213، بحار الانوار 52/231/96 به نقل از الغیبة للنعمانى .

103- سوره تكویر: آیه 15 - 16.

104- كمال الدین: 230/14، بحار الانوار: 51/137/4 به نقل از كمال الدین .

105- كمال الدین: 335/5، بحار الانوار: 52/129/24 به نقل از كمال الدین .

106- مناقب الامام امیر المؤمنین عليه‌السلام للكوفى: 2/292/763.

107- كامل الزیارات: 153/4/ و ص 207/5، بحار الانوار: 101/67/58 به نقل از كامل الزیارات .

108- اقبال الاءعمال: 3/339، بحار الانوار 11/58/61 به نقل از اقبال الاعمال .

109- تحف العقول: 301، بحار الانوار: 78/280/1 به نقل از تحف العقول .

110- الكافى: 8/136/103، تحف العقول: 498، بحار الانوار: 14/293/14 به نقل از الكافى .

111- المنى: جمع المنیة و هو ما یتمناه الانسان و یشتهیه و یقدر حصوله (مجمع البحرین: 1/401).

112- غررالحكم: 4/242/5958.

113- اءدلج ادلاجا: سار اللیل كله، وربما اطلق الادلاج على العبادة فى اللیل توسعا (مجمع البحرین: 2/301).

114- الكافى: 8/47/8، تحف العقول: 494، بحار الانوار: 13/336/13 به نقل از تحف العقول .

115- غررالحكم: 4/247/5977.

116- شرح نهج البلاغة لابن ابى الحدید: 20/257/16.

117- كفاف، آن مقدار از روزى و قوت است كه انسان را بس باشد (فرهنگ معین).

118- غررالحكم: 4/241/5955.

119- المعجم الكبیر: 4/56/3618، نهج البلاغة: حكمت: 44، روضة الواعظین: 497، مشكاة الانوار 127، بحار الانوار: 32/553/462 به نقل از كتاب صفین در تمام كتابها با كمى اختلاف.

120- المهل: التؤ دة و التباطؤ (النهایة: 5/375).

121- غررالحكم: 4/244/5975.

122- غررالحكم: 4/244/5965.

123- مصباح الشریعة: 457، بحار الانوار 6/133/32 به نقل از مصباح الشریعة در هر دو كتاب به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

124- العنصر: الاءصل و النسب (مجمع البحرین: 3/408).

125- بحار الانوار: 95/468.

126- الصحیفة السجادیة الجامعة: 596، دعاى 257.

127- مقام محمود، مقام شفاعت كبرى براى رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در روز قیامت است و بر این تفسیر روایات شیعه و سنى از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و ائمه اطهار عليهم‌السلام اتفاق دارند. (تفسیر المیزان: 13/176).

128- سوره اسراء، آیه 79.

129- التوحید: 261/5، الاحتجاج: 1/567/137، بحار الانوار: 7/119/6 به نقل از التوحید .

130- النوادر للراوندى: 6 مستدرك الوسائل: 9/150/10522 به نقل از النوادر للراوندى .

131- سوره توبه: آیه 72.

132- تفسیر مجمع البیان: 5/77، بحار الانوار: 8/85 به نقل از تفسیر مجمع البیان، تفسیر جامع البیان (تفسیر الطبرى): 6/180.

133- سنن الترمذى: 4/694/2564، مسند ابن حنبل: 1/329/1342 در هر دو كتاب به نقل از امام على عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تفسیر القمى: 2/82، بحار الانوار: 8/120/11 به نقل از تفسیر القمى .

134- اللبن - كحمل -: ما یعمل من الطبن و یبنى به، الواحدة: لبنة (مجمع البحرین: 6/306).

135- الحصباء: صغار الحصى (مجمع البحرین: 2/43).

136- المعجم الاءوسط: 4/99/3701.

137- كنزالعمال: 10/248/23329 به نقل از الفردوس بماءثور الخطاب و لیكن در نسخه موجود الفردوس بماءثور الخطاب یافت نشد.

138- بحار الانوار: 95/467.

139- سوره رعد: آیه 29 - 27.

140- اختیار معرفة الرجال (رجال الكشى): 1/212 در حاشیه كتاب.

141- غررالحكم: 4/239/5942.

142- من لا یحضره الفقیه: 4/405/5876، الخصال: 98/47، ثواب الاءعمال: 212/1، اءمالى الصدوق: 32/2، تحف العقول: 205، المحاسن: 1/65/10، بحار الانوار: 71/275/2 به نقل از اءمالى الصدوق در تمام كتابها به نقل از امام باقر از امام على عليه‌السلام .

143- الحلق: جمع الحلقه و هى الجماعه من الناس مستدیره (مجمع البحرین: 5/151).

144- الكافى: 2/16/3، بحار الانوار: 70/229/5 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام رضا عليه‌السلام .

145- اقبال الاءعمال: 3/174، بحار الانوار: 98/377/1 به نقل از اقبال الاءعمال .

146- المعجم الكبیر: 2/78/143، كنزالعمال 2/243/3931 به نقل از اءمالى ابن الصصرى، مستدرك الوسائل: 11/243/12292 به نقل از لب اللباب للراوندى .

147- بحار الانوار: 95/458.

148- ثواب الاءعمال: 5/2، التوحید: 21/11، بحار الانوار: 93/206/4 به نقل از التوحید و رجوع كنید به المحاسن: 1/99/68 در تمام كتابها به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

149- مصباح المتهجد: 420/540، جمال الاسبوع: 109، بحار الانوار: 90/328/43 به نقل از مصباح المتهجد و جمال الاسبوع .

150- المعجم الاءوسط: 7/214/7308، كنزالعمال: 2/288/4025 به نقل از المعجم الاءوسط .

151- فرائض، در روایات به معنى دستورات الهى واجب و سهمیه ارث آروده مى شود كه در این روایات، معناى اول مورد نظر است.

152- الفردوس بماءثور الخطاب: 2/448/3932، الجامع الصغیر: 2/138/5311، به نقل از الفردوس بماءثور الخطاب .

153- جامع الاءخبار: 114/197، بحار الانوار: 92/19/18 به نقل از جامع الاءخبار .

154- حاملان قرآن، كسانى را گویند كه با قرآن انس و الفت دارند، یعنى قرآن در جانشان رسوخ نموده است. مصادیق آنها را با استفاده از روایات دیگر، قاریان، حافظان و تعلیم دهندگان قرآن مى توان دانست.

155- المجتنى: 89، بحار الانوار: 92/361/24 به نقل از المجتنى .

156- سنن الدارمى: 2/913/3290، المعجم الاءوسط: 5/133/4876، شعب الایمان: 2/477/2450، كنزالعمال: 1/588/2681 به نقل از سنن الدارمى، تفسیر مجمع البیان: 7/3، مستدرك الوسائل: 4/344/4854 به نقل از تفسیر مجمع البیان .

157- الدر المنثور: 2/203 به نقل از الزهد لابن حنبل، البدایة و النهایة: 2/89 با كمى اختلاف.

158- اءجابه بجواب اجابة، و جواب الكلام: ردیده و الجمع اءجوبة و النهایة: 2/89 با كمى اختلاف.

159- ثواب الاعمال: 47/2، مكارم الاخلاق: 2/60/2146، المحاسن: 1/119/124، عوالى اللالى: 1/351/5، بحار الانوار: 84/14/92 به نقل از ثواب الاعمال .

160- اللوایة: العلم الكبیر، واللواء دون ذلك، و العرب تضع اللواء موضع الشهرة (مجمع البحرین: 6/381).

161- اءمالى الطوسى: 529/1162، مكارم الاخلاق: 2/366/3661، بحار الانوار: 83/369/30 به نقل از اءمالى الطوسى .

162- مستدرك الوسائل: 1/298/669 به نقل از الهدایة للصدوق، من لا یحضره الفقیه: 1/239/720 ا ثواب الاعمال: 45/1، علل الشرائع: 318/2 بدون ذكر الا بشر المشائیین... در تمام كتابها به نقل از امام صادق عليه‌السلام .

163- بحار الانوار: 96/344/7، مستدرك الوسائل 7/420/8584 در هر دو كتاب به نقل از نوادر الراوندى و لیكن در نسخه موجود نوادر یافت نشد.

164- نام فرشتگان هفتگانه خداوند عبارتند از: جبرئیل، میكائیل، اسرافیل، كوكیائیل، شمشائیل، اسماعیل و دردائیل.

165- نهج البلاغة، نامه 45، بحار الانوار 33/476/686 الكرى النوم (النهایة 4/170).

166- تحف العقول: 510، بحار الانوار: 14/310/17 به نقل از تحف العقول .

167- التهجد و قیام اللیل لابن اءبى الدنیا: 111/226.

168- بحار الانوار: 95/467.

169- الدعوات للراوندى: 207/561، بحار الانوار 97/4/5 به نقل از الدعوات .

170- بحار الانوار: 96/345/9، مستدرك الوسائل: 7/422/8586 در هر دو كتاب به نقل از نوادر الراوندى و لیكن در نسخه موجود نوادر یافت نشد.

171- الجنة: السترة... اءى یتستر به من دخول النار و المعاصى (مجمع البحرین: 6/229).

172- بحار الانوار: 96/344/7، مستدرك الوسائل: 7/421/8584 در هر دو كتاب به نقل از نوار الراوندى و لیكن در نسخه موجود نوادر یافت نشد.

173- نصب الرجل: تعب واعیى (مجمع البحرین: 2/174).

174- اءمالى الصدوق: 432، ثواب الاءعمال: 81، فضائل الثلاثة: 28، بحار الانوار: 97/29/1 به نقل از هر سه كتاب، روضة الواعظین: 438.

175- بحار الانوار: 97/67/3، مستدرك الوسائل: 7/537/8835 در هر دو كتاب به نقل از نوادر الراوندى و لیكن در نسخه موجود نوادر یافت نشد.

176- علل الشرائع: 564/1، بحار الانوار 5/285/4 به نقل از علل الشرائع .

177- المستدرك على الصحیحین: 4/170/7257، المعجم الكبیر: 20/198/447، الاءدیب المفرد للبخارى: 20/22، كنزالعمال: 16/468/45483 به نقل از مستدرك على الصحیحین.

178- عیون اءخبار الرضا عليه‌السلام : 2/11/24، بحار الانوار: 18/352/62 به نقل از عیون اءخبار الرضا عليه‌السلام در هر دو كتاب به نقل از امام جواد از پدرانش از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

179- عیون اءخبار الرضا عليه‌السلام ، 2/11/24، بحارالانوار: 18/252/62 به نقل از عیون اءخبار الرضا عليه‌السلام ، در هر دو كتاب به نقل از امام جواد از پدرانش از رسول خدا صلى الله علیه و آله.

180- الاختصاص، 339، بحارالانوار: 13/429/23 به نقل از الاختصاص .

181- تحف العقول: 30، اءمالى الطوسى: 539/1162 و در آن اءهل الفقرا به جاى اهل العفة ذكر شده است، تفسیر القمى: 2/70، بحار الانوار: 75/119/4، المعجم الكبیر: 5/71/4615.

182- بحار الانوار: 1/205/31 به نقل از كنز الفوائد للكراجكى .

183- عرك: البعیر جنبه بمرفقه: اذا دلكه فاءثر فیه (مجمع البحرین: 5/282).

184- البؤ س: الضر و الشدة (مجمع البحرین: 4/50).

185- الغمض: النوم (لسان العرب: 7/199).

186- الكرى: النوم (النهایة: 4/170).

187- قشعت الریح السحاب: كشفته (مجمع البحرین: 4/379).

188- سوره مجادله: آیه 22.

189- نهج البلاغة: نامه 45، بحار الانوار: 33/476/686 به نقل از نهج البلاغة .

190- مجمع الزوائد: 10/395/17700 به نقل از مسند البزار .

191- الكافى: 8 / 169 / 190، بحار الانوار: 77/132/42 به نقل از كافى، در هر دو كتاب به نقل از امام باقر (ع) از رسول خدا صلى الله علیه و آله، تحف العقول: 30.

192- تحف العقول: 393 و 501 به نقل از عیسى عليه‌السلام ، بحار الانوار: 1/147/30 و14/304/17 به نقل از تحف العقول،

193- كنز الفوائد: 1/380، تفسیر القمى: 2/70 و در آن خالط بجاى رحم ذكر شده، امالى الطوسى: 539/1162، بحار الانوار: 1/205/31 به نقل از كنز الفوائد، السنن الكبرى: 4/306/7783. المعجم الكبیر: 5/71/4615 در تمام كتابها با كمى اختلاف.

194- الضریك: الفقیر السى ء الحال، و قیل الهزیل (النهایة: 3/86).

195- الصعلوك: الفقیر الذى لا مال له (مجمع البحرین: 5/279).

196- نولته: اءعطیته نوالا، و النوال: العطاء (مجمع البحرین: 5/488).

197- بحار الانوار: 95/469.

198- الفردوس بماءثور الخطاب: 4/399/7156.

199- غررالحكم: 4/241/5955.

200- المقنعة: 374 به نقل از امام صادق از پدرانش عليهما‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، بحار الانوار 75/462 ذیل حدیث 17 نقل از الامامة و التبصرة و لیكن در نسخه موجود الامامة و التبصرة یافت نشد.

201- تحف العقول: 17، بحار الانوار: 1/118/11 به نقل از تحف العقول؛ الصفح: العفو و التجاوز: (مجمع البحرین: 2/386).

202- تعبیر سیعود غریبا در این روایات مى تواند اشاره به دو معنا باشد؛ یا منظور زمان پس از رحلت پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم است، كه اسلام از مسیر اصلى خود فاصله گرفت و آن 73 فرقه به وجود آمد كه پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فقط یك فرقه را نجات یافته دانست - و با استفاده از احادیث واقعه غدیر و... آن فرقه، شیعه على عليه‌السلام هستند - كه البته آنان غریب و تنهایند، و یا اشاره به آخر الزمان دارد، كه نگهدارى دین در آن هنگام دشوارتر از نگاه داشتن آتش بر كف دست است، این چنین افرادى نیز تنها و غریب مى باشند. البته با استفاده از سیعود احتمال اول قوى تر است.

203- كمال الدین: 1/66، صحیح مسلم: 1/130/232، سنن ابن ماجة: 2/1320/3987 در دو كتاب اخیر فقط كلام پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ذكر شده است.

204- مسند ابن حنبل: 6/591/6661، المعجم الاءوسط: 9/14/8984، كنزالعمال: 3/154/5938 به نقل از مسند ابن حنبل .

205- ماز الشى ء: جاء و ذهب (النهایه: 4/371).

206- كنزالعمال: 3/883/9025 به نقل از دیلمى و تاریخ ابن عساكر، المعجم الكبیر: 6/164/5867؛ المعجم الاءوسط: 5/149/4915، الجعفریات: 192، مستدرك الوسائل: 11/323/13156 به نقل از الجعفریات در دو كتاب اخیر از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و در تمام كتابها تا (اذا فسد الناس ذكر شده است و رجوع كنید به مكارم الاخلاق: 2/345/2660.

207- سنن الترمذى: 5/18/2630، كنز العمال: 1/238/1194 به نقل از سنن الترمذى .

208- النزاع: جمع نازع و نزیع - و هو غریب -، نزع عن اءهله: بعد و غاب (مجمع البحرین: /396).

209- سنن ابن ماجة: 2/1320/3988، سنن الدارمى: 2/767/2653، مسند ابن حنبل: 2/56/3784، عوالى اللالى: 1/101/27.

210- سوره مؤمنون: آیه 1.

211- الكافى: 1/391/5، بشارة المصطفى: 119، المحاسن: 1/423/970، بحار الانوار: 2/204/84 به نقل از المحاسن .

212- شرح نهج البلاغة لابن اءبى الحدید: 6/235.

213- النومة: الخامل الذكر الغامض فى الناس (مجمع البحرین: 6/181).

214- الزهد للحسین بن سعید: 4/2، التحصین: 18، بحار الانوار: 70/110/10 به نقل از الزهد .

215- معانى الاءخبار: 380/8، مشكاة الاءنوار: 210، الخصال: 27/98 با كمى اختلاف در ذیل روایت، بحار الانوار: 69/272/5 به نقل از معانى الاخبار .

216- لا یؤ به له: اى لا یحتفل به لحقارته (النهایة: 1/18).

217- البذر: جمع بذور، یقال: بذرت الكلام بین الناس: اءفشیته و فرقته، و البذر یفشى السر و یظهر ماسمعه (مجمع البحرین: 3/217).

218- المذیاع: الذى لایكتم السر، و جمعه: مذاییع (مجمع البحرین: 3/328).

219- الكافى: 2/225/12 به نقل از امام صادق از امام على عليه‌السلام ، بحار الانوار: 78/72/39 به نقل از اءبو نعیم، المعجم الكبیر: 7/110/9671، حلیة الاءولیاء: 1/76، تاریخ دمشق ترجمه الامام على عليه‌السلام : 3/207/1263 در تمام كتابها با كمى اختلاف.

220- تحف العقول: 512، بحار الانوار: 14/316/17 به نقل از تحف العقول .

221- تحف العقول: 217، مشكاة الانوار: 180، بحار الانوار: 78/56/112 به نقل از تحف العقول .

222- اءمالى الطوسى: 539/1162، نهج البلاغة: حكمت 123، خصائص الاءئمة عليهم‌السلام : 99، بحار الانوار 69/323/37 به نقل از نهج البلاغة در هر سه كتاب به نقل از امام على عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، مكارم الاءخلاق: 2/381/2661 و رجوع كنید به الكافى: 8/169/190، السنن الكبرى: 4/306/7783، المعجم الكبیر: 5/71/4616.

223- من لا یحضره الفقیه: 4/405/5876، الخصال: 98/47، ثواب الاعمال: 212/1، اءمالى الصدوق: 32/2، تحف العقول: 205، المحاسن: 1/65/10، بحار الانوار: 71/275/2 به نقل از اءمالى الصدوق در تمام كتابها به نقل از امام باقر از امام على عليه‌السلام .

224- تحف العقول: 393 و 501 به نقل از عیسى عليه‌السلام ، بحار الانوار: 1/147/30 به نقل از تحف العقول .

225- الخصال: 295/62، الاختصاص: 232، بحار الانوار: 70/109/6 به نقل از الخصال در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش از امام على عليه‌السلام از عیسى عليه‌السلام ، فقه الرضا عليه‌السلام : 380 به نقل از العالم عليه‌السلام .

226- نهج البلاغة: خطبه 176، تفسیر القمى: 2/71، بحار الانوار: 67/350/52 به نقل از نهج البلاغة، غررالحكم: 4/248/5978 و رجوع كنید ص 240/5950.

227- الكافى: 8/169/190 به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رجوع كنید به ارشاد القلوب: 117 و تفسیر القمى: 2/70 و الفردوس بماءثور الخطاب: 2/447/3929.

228- مصباح الشریعة: 457، بحار الانوار 6/133/32 به نقل از مصباح الشریعة در هر دو كتاب به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسو خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

229- الكافى: 8/48/8، بحار الانوار: 77/39/7 به نقل از الكافى .

230- حلیة الاولیاء: 3/321، كنز العمال: 15/827/43288 به نقل از حلیة الاءولیاء .

231- نوادر الراوندى: 15، جامع الاحادیث للقمى: 85، الجعفریات: 183، بحار الانوار 75/29/19 به نقل از نوادر الراوندى در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، نوادر الاصول: 1/384، الفردوس بماءثور الخطاب: 2/348/3576، كنز العمال: 10/348/29327.

232- شعب الایمان: 4/392/5513، كنز العمال: 16/233/44281 به نقل از شعب الایمان .

233- الكافى: 2/144/1، الاختصاص: 228، بحار الانوار: 69/400/94 به نقل از الاختصاص در هر دو كتاب به نقل از امام سجاد عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

234- عزلت به معناى گوشه نشینى و كناره گیرى از اجتماع مى باشد. در اسلام گوشه نشینى بطور مطلق پسندیده و ممدوح نیست بلكه كناره گیرى از انسانهاى شرور و افراد فاسد توصیه شده است، همانگونه كه رسول اكرم صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم مى فرماید: الوحدة خیر من قرین السوء تنهایى و گوشه گیرى بهتر از همراه بد داشتن است (اءعلام الدین: 294).

235- مصباح الشریعة: 157، بحار الانوار: 70/110/9 به نقل از مصباح الشریعة .

236- نهج البلاغة: خطبه 176، تفسیر القمى: 2/71، المحاسن: 1/63/5، بحار الانوار: 70/7/6 به نقل از المحاسن در هر دو كتاب به نقل از امام صادق از امام على عليه‌السلام .

237- تحف العقول: 393، بحار الانوار: 1/147/30 به نقل از تحف العقول .

238- تحف العقول: 501، بحار الانوار 14/304/17 به نقل از تحف العقول .

239- غل یغل: اذ كان ذا صغن و غش و حقد (مجمع البحرین: 5/436).

240- غررالحكم: 4/239/5941.

241- تحف العقول: 501، بحار الانوار 14/304/17 به نقل از تحف العقول .

242- تحف العقول: 19، بحار الانوار: 1/119/11 به نقل از تحف العقول .

243- غررالحكم: 4/241/5952.

244- غررالحكم: 4/241/5953.

245- غررالحكم: 4/241/5951، الاءبلاس: الحیرة (مجمع البحرین: 4/54).

246- غررالحكم: 4/245/5971.

247- غررالحكم: 4/242/5959.

248- مصباح الشریعة: 441، بحار الانوار: 70/69/15 به نقل از مصباح الشریعة .

249- شعب الایمان: 5/460/7287، البدایة و النهایة: 2/89.

250- الاجتناء: اخذك ایاه (لسان العرب: 14/156).

251- تحف العقول: 17، بحار الانوار: 1/118/11 به نقل از تحف العقول .

252- غررالحكم: 4/238/5939.

253- غررالحكم: 4/242/5959.

254- الخصال: 483/56، الكافى: 2/239/30، اءمالى الصدوق: 183/7، صفات الشیعة: 126/66، بحار الانوار: 97/289/11 به نقل از اءمالى الصدوق در تمام كتابها از امام صادق از پدرانش از امام على عليه‌السلام و لاءهل الدین بجاى لاءهل التقوى ذكر شده است، تفسیر العیاشى: 2/213/50 در تمام كتابها با كمى اختلاف.

255- اءعلام الدین: 343، بحار الانوار: 77/186 به نقل از اعلام الدین .

256- غررالحكم: 4/244/5967.

257- العمش فى العین: ضعف الرؤ یة مع سیلان دمعها فى اءكثر اءوقاتها (مجمع البحرین: 4/143).

258- سوره فتح: آیه 29.

259- سوره حشر: آیه 9.

260- الكدر: خلاف الصحو (مجمع البحرین: 3/471).

261- النبذ: الطرح (مجمع البحرین: 3/188).

262- الوكاء: خیط یشد به السره و الكیس و القربة و نحوها (مجمع البحرین: 1/453).

263- اءصول الستة عشر: 6.

264- عیون اخبار الرضا عليه‌السلام : 2/56/206، اءمالى الصدوق: 370/5، بحار الانوار 11/63/1 به نقل از هر دو كتاب.

265- الكافى: 8/169/190، بحار الانوار 77/132/42 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 30.

266- غررالحكم: 4/248/5979.

267- غررالحكم: 4/239/5943.

268- الوجل: الخوف (مجمع البحرین: 5/490).

269- غررالحكم: 4/247/5976.

270- غررالحكم: 4/238/5938.

271- المناقب لابن شهر آشوب: 4/69.

272- تحف العقول: 276، بحار الانوار: 78/133/2 به نقل از تحف العقول .

273- الكافى: 8/169/190، بحار الانوار: 77/132/42 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 30.

274- الدثار: الذى فوق الشعار، و الشعار: الثوب الذى یلى الجسد (مجمع البحرین: 3/299).

275- الخصال: 337/4، نهج البلاغة: حكمت 104، اءمالى المفید: 132/1، اءمالى الطوسى: 532/1162 بدون ذكر على منهاج عیسى بن مریم، بحار الانوار: 50/315، 13 به نقل از مروج الذهب، شعب الایمان: 7/372/10625، تاریخ بغداد: 7/162.

276- الفردوس بماءثور الخطاب: 5/347/8392، كنزالعمال: 3/728/8595 به نقل از الفردوس بماءثور الخطاب .

277- تنبیه الخواطر: 2/115، بحار الانوار: 14/329/59 به نقل از تنبیه الخواطر .

278- غررالحكم: 4/246/5973.

279- مسكن الفؤ اد: 95، بحار الانوار: 82/91/43 به نقل از مسكن الفؤ اد، الفردوس بماثور الخطاب: 2/451/3945، كنزالعمال: 13/525/37358 به نقل از الفردوس بماثور الخطاب.

280- بحارالانوار: 14/304/17 به نقل از تحف العقول، تحف العقول: 501 و در آن یسقون به جاى یسبقون ذكر شده است.

281- تاریخ یعقوبى: 1/70.

282- اعلام الدین: 343، بحار الانوار: 77/186 به نقل از اعلام الدین .

283- اءماط الاءذى: اءبعده و نجاه و اءزاله و اذهبه (مجمع البحرین: 4/274).

284- الحوبة: الخطیئة (مجمع البحرین: 2/47).

285- نهج البلاغة: خطبه 214، بحار الانوار: 69/311/32 به نقل از نهج البلاغة .

286- غررالحكم: 4/240/5947، مستدرك الوسائل: 12/118/13674 به نقل از غررالحكم .

287- ثواب الاعمال: 197/5، مكارم الاخلاق: 2/90/2250، جامع الاخبار: /146/321، محاسبة النفس: 15، بحار الانوار: 5/329/26 به نقل از محاسبة النفس در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رجوع كنید به سنن ابن ماجة: 2/1254.

288- مستدرك الوسائل: 12/124/13693 به نقل از تفسیر مجمع البیان و لیكن در نسخه موجود تفسیر مجمع البیان یافت نشد.

289- ثواب الاعمال: 200/2، امالى المفید: 67، جامع الاخبار: 260/266، بحار الانوار 93/331/15، در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش: از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، جامع الاحادیث للقمى: 97، تحف العقول: 8.

290- ثواب الاعمال: 200/2، اءمالى المفید: 67، جامع الاخبار: 260/266، بحار الانوار: 93/331/15، در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، جامع الاحادیث للقمى: 97، تحف العقول: 8.

291- من لا یحضره الفقیه: 4/405/5876، نهج البلاغة: خطبه 176، الخصال: 98/47، بحار الانوار 14/319/23 به نقل از الخصال در تمام كتابها به نقل از امام باقر از امام على عليه‌السلام . المعجم الاءوسط: 3/21/2340، الزهد لابن حنبل: 72 به نقل از عیسى عليه‌السلام ، كنز العمال: 15/827/43289 به نقل از المعجم الاءوسط .

292- تحف العقول: 501، بحار الانوار: 14/304/17 به نقل از تحف العقول .

293- غررالحكم: 4/238/5937.

294- شعب الایمان: 5/343/6861، حلبة الاءولیاء: 1/16، كنزالعمال: 3/24/5268 به نقل از حلیة الاءولیاء .

295- تحف العقول: 91 و 100، غررالحكم: 4/243/5964 با كمى اختلاف، بحار الانوار 77/289/1 به نقل از تحف العقول .

296- الكافى: 2/16/3، بحار الانوار: 70/229/5 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام رضا از امام على عليه‌السلام .

297- غررالحكم: 4/245/5970.

298- غررالحكم: 4/240/5949.

299- الكافى: 8/169/190، تحف العقول: 30، بحار الانوار: 77/125/32 به نقل از تحف العقول .

300- اءمالى الطوسى: 539/1162، تنبیه الخواطر: 2/66، تفسیر القمى: 2/70 به نقل از امام على عليه‌السلام ، بحار الانوار: 77/74/3 به نقل از مكارم الاخلاق و لیكن در نسخه موجود مكارم الاخلاق یافت نشد، السنن الكبرى: 4/306/7783، المعجم الكبیر: 5/71/4416.

301- نهج البلاغة: حكمت 123، خصائص الاءئمة: 99، تفسیر القمى: 2/70، غررالحكم: 4/244/5966، بحار الانوار: 71/365/11 به نقل از تفسیر القمى .

302- تنبیه الخواطر: 1/198.

303- تفسیر المنسوب الى الامام العسكرى عليه‌السلام : 650/371، بحار الانوار: 8/166/111 به نقل از التفسیر المنسوب....

304- اقبال الاعمال: 3/174، بحار الانوار: 98/377/1 به نقل از اقبال الاعمال .

305- نهج البلاغة: خطبه 176، تفسیر القمى: 2/71، المحاسن: 1/63/5، بحار الانوار: 70/7/6 به نقل از المحاسن در دو كتاب اخیر به نقل از امام صادق از پدرانش از امام على عليه‌السلام .

306- غررالحكم: 4/238/5940.

307- غررالحكم: 4/240/5946.

308- غررالحكم: 4/244/5966.

309- غررالحكم: 4/239/5943.

310- غررالحكم: 4/248/5978.

311- غررالحكم: 4/248/5982.

312- بحار الانوار: 95/457.

313- قرن الشمس: اءعلاها و اول ما یبدو منها فى الطلوع (مجمع البحرین: 6/299).

314- الخصال: 565/1، تحف العقول: 255، بحار الانوار: 74/3/1 به نقل از الخصال .

315- العرى: جمع عروة، و عروة الدلو و الكوز و نحوه: مقبضه (مجمع البحرین: 1/288، لسان العرب: 15/45).

316- تحف العقول: 18، بحار الانوار: 1/119/11 به نقل از تحف العقول .

317- نهج البلاغة: نامه 45، غررالحكم 4/248/5981 و در آن عركت نقل نشده، بحار الانوار: 40/342/27 به نقل از نهج البلاغة .

318- غررالحكم: 4/247/5976.

319- الكافى: 8/169/190 به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 30، بحار الانوار: 77/125/32 به نقل از تحف العقول .

320- الكافى: 2/144/1، الاختصاص: 228، بحار الانوار 62/400/93 به نقل از الاختصاص در تمام كتابها از امام سجاد عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رجوع كنید به نهج البلاغة: حكمت 123 و تحف العقول: 30 و جامع الاحادیث للقمى: 97 و المعجم الكبیر: 5/72/4616.

321- بحار الانوار: 77/39/8 به نقل از سعد السعود، سعد السعود: 50 و در آن الوسخ ینقطع... ذكر شده است.

322- سوره رعد: آیه 29.

323- من لا یحضره الفقیه: 1/209/633، اءمالى الصدوق: 461/1، فلاح السائل: 96 در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، روضة الواعظین: 348 و 360، بحار الانوار: 83/26/1 به نقل از اءمالى الصدوق .

324- سنن ابن ماجة: 1/87/238، المعجم الكبیر: 6/150/5812 با كمى اختلاف.

325- از ظاهر حدیث چنین استفاده مى شود كه خداوند تبارك و تعالى جمعى را كلید شر و بدى قرار مى دهد و آنان هیچ اراده اى از خود ندارند، و لیكن با مراجعه به آیات قرآن، این معنا فهمیده نمى شود؛ چرا كه خداوند تبارك و تعالى در آیه 27 از سوره رعد مى فرماید: یهدى الیه من اءناب (خداوند هدایت مى كند به سوى خود، هر كه را كه به سوى او بازگشت كند). بنابراین هر كس خود بخواهد كه كلید شر باشد، خداوند او را چنین قرار مى دهد (رجوع كنید به تفسیر المیزان: 11/353).

326- سنن ابن ماجة: 1/86/237، شعب الایمان: 1/455/698، كنزالعمال: 15/769/43018 به نقل از شعب الایمان رجوع كنید به الكافى: 1/154 و المحاسن: 1/440.

327- غررالحكم: 4/243/5961.

328- غررالحكم: 4/245/5971.

329- تحف العقول: 501.

330- غررالحكم: 4/245/5970.

331- غررالحكم: 4/239/5945.

332- غررالحكم: 4/245/5969.

333- غررالحكم: 4/244/5967.

334- المطا: الظهر و منه قیل للبعیر مطیة لانه یركب مطاه (مجمع البحرین: 395).

335- غررالحكم: 4/244/5967.

336- امالى الصدوق: 417/1، الكافى: 8/132/103 و در آن على بن اسباط از یكى از معصومان، بحار الانوار: 14/290/14 به نقل از الكافى البدایة و النهایة: 2/79/ و در آن خاشعا صابرا محتسبا ذكر شده است.

337- تحف العقول: 17، بحار الانوار: 1/118/11 به نقل از تحف العقول .

338- نوادر الراوندى: 15، جامع الاحادیث للقمى: 85، الجعفریات: 183، بحار الانوار: 75/29/19 به نقل از نوادر الراوندى در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، نوادر الاصول: 1/384، الفردوس بماءثور الخطاب: 2/348/3576.

339- غررالحكم: 4/239/5944؛ الزدى: الهلاك و اءرداكم: اءهلككم (مجمع البحرین: 1/181).

340- نهج البلاغة: خطبه 214، مختصر بصائر الدرجات: 197 به همراه اضافاتى در متن روایت، بحار الانوار: 69/311/32 به نقل از نهج البلاغة .

341- غررالحكم: 4/240/5948؛ المهل: التؤ دة و التباطؤ و الاسم: المهلة (النهایة: 4/375).

342- غررالحكم: 4/247/5976 و ص 245/5971.

343- الخصال: 638/13، امالى الصدوق: 252/1 و در آن فقط طوبى لمتحابین فى الله ذكر شده است، روضة الواعظیین: 457، بحار الانوار: 18/83/1 به نقل از الخصال در تمام كتابها به نقل از امام صادق عليه‌السلام از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، المحاسن: 1/413/346 به نقل از امام صادق عليه‌السلام .

344- تحات الشى ء: تتاثر (لسان العرب: 2/22).

345- تفسیر العیاشى: 2/212/49، بحار الانوار: 76/41/15 به نقل از تفسیر العیاشى .

346- الخصال 2/2، ثواب الاعمال: 211/1، امالى المفید: 51/11، الاختصاص: 233 در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 49، تنبیه الخواطر: 1/96 به نقل از عیسى عليه‌السلام ، بحار الانوار: 14/327/46 به نقل از تحف العقول .

347- اءعلام الدین: 343، بحار الانوار: 77/186 به نقل از اعلام الدین .

348- امالى المفید: 208/63، بحار الانوار: 14/325/38 به نقل از امالى المفید .

349- تحف العقول: 305 و 502 به نقل از عیسى عليه‌السلام ، بحار الانوار: 14/306/17 به نقل از تحف العقول .

350- شعب الایمان: 4/392/5513، كنزالعمال: 16/233/44281 به نقل از شعب الایمان .

351- المعجم الاءوسط: 3/21/2340، المعجم الصغیر: 1/78، الزهد لابن حنبل: 72 به نقل از عیسى عليه‌السلام ، كنزالعمال: 15/827/43289 به نقل از المعجم الاءوسط .

352- الكافى: 2/144/1، اءمالى الطوسى: 539/1162 در هر دو كتاب به نقل از امام سجاد عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، نهج البلاغة: حكمت 123 به نقل از امام على عليه‌السلام ، تحف العقول: 30، بحار الانوار: 77/125/32 به نقل از تحف العقول، السنن الكبرى: 4/306/7783، المعجم الكبیر: 5/71/4615.

353- من لا یحضره الفقیه: 4/405/5876، الخصال: 98/47، ثواب الاعمال: 212/1، امالى الصدوق 32/2، تحف العقول: 205، المحاسن: 1/65/10، بحار الانوار 71/275/2 به نقل از امالى الصدوق در تمام كتابها به نقل از امام باقر از امام على عليه‌السلام .

354- مصباح الشریعة: 176، بحار الانوار: 71/284/38 به نقل از مصباح الشریعة .

355- تحف العقول: 512، بحار الانوار: 14/316/17 به نقل از تحف العقول .

356- الزهد لابن حنبل: 72، البدایة و النهایة: 2/89.

357- غررالحكم: 4/238/5936.

358- نوادر الراوندى: 4، جامع الاحادیث للقمى: 96، بحار الانوار: 72/67/27 به نقل از نوادر الراوندى به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

359- تحف العقول: 501، بحار الانوار: 14/304/17 به نقل از تحف العقول .

360- ملح الشى ء: بهج و حسن فهو ملیح و ملیحة و الجمع ملاح (مجمع البحرین: 2/415) و الملح: العلماء (لسان العرب: 2/602).

361- تاریخ یعقوبى: 1/70.

362- سنن الترمذى: 4/576/2349، مسند ابن حنبل: 9/246/23999، صحیح ابن حبان: 2/481/705، المستدرك على الصحیحین: 1/90/98، المعجم الكبیر: 18/305/786، مستدرك الوسائل: 15/231/18092 به نقل از كتاب لب الاءلباب .

363- غررالحكم: 4/242/5956.

364- الدیوان المنسوب الى الامام على عليه‌السلام : 412/1526، بحار الانوار: 34/440/90 به نقل از الدیوان المنسوب....

365- غررالحكم: 4/244/5966.

366- نهج البلاغة: خطبه 176، تفسیر القمى: 2/71، المحاسن: 1/63/5، بحار الانوار: 70/109/4 به نقل از تفسیر القمى در تمام كتابها قوته به جاى كسرته ذكر شده است.

367- نزهة الناظر: 128/7، بحار الانوار: 78/353/9 به نقل از نزهة الناظر .

368- مستدرك الوسائل: 16/218/19644 به نقل از لب الاءلباب .

369- اءمالى المفید: 252/1، اءمالى الطوسى: 21/25، بحار الانوار: 71/46/54 به نقل از اءمالى المفید .

370- تحف العقول: 17، بحار الانوار: 1/118/11 به نقل از تحف العقول .

371- الكافى: 2/16/3، بحار الانوار: 70/229/5 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام رضا از امام على عليه‌السلام .

372- تحف العقول: 301، بحار الانوار: 78/279/1 به نقل از تحف العقول .

373- كضم غیظه كضما، تجرعه و حبسه و هو قادر على امضائه (مجمع البحرین: 6/154).

374- غررالحكم: 4/241/5953.

375- الشرة: الحرص على الشى ء و النشاط له و الراغبة فیه (مجمع البحرین: 3/345).

376- الفترة: الانكسار و الضعف (مجمع البحرین: 3/434).

377- الكافى: 2/86/2، بحار الانوار: 71/211/2 به نقل از الكافى .

378- من لا یحضره الفقیه: 4/396/5846، اءمالى الصدوق: 55/8، جامع الاحادیث للقمى: 98، روضة الواعظین: 521، بحار الانوار: 77، 113، 3 به نقل از اءمالى الصدوق از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، حلیة الاءولیاء: 6/111، الفردوس بماءثور الخطاب: 2/445/3925.

379- كنز العمال: 10/248/29329 به نقل از الفردوس بماءثور الخطاب و لیكن در نسخه موجود الفردوس بماءثور الخطاب یافت نشد.

380- مستدرك الوسائل: 17/301/21406 به نقل از المجموع الرائق .

381- جامع الاءخبار: 114/197، بحار الانوار 92/19/18 به نقل از جامع الاءخبار .

382- جامع الاءخبار: 110/195.

383- الفردوس بماءثور الخطاب: 2/448/3932، الجامع الصغیر: 2/138/5311، كنز العمال: 2/515/2298 به نقل از الفردوس بماءثور الخطاب .

384- نوادر الاصل: 1/247، كنزالعمال: 14/34/37865 به نقل از دیلمى، تفسیر القمى: 2/163، قصص الاءنبیاء: 191/241، بحار الانوار: 13/411/2 به نقل از التفسیر القمى در كتابهاى شیعه به نقل از امام صادق عليه‌السلام .

385- اءمالى الطوسى: 488/1069، منیة المرید: 109، بحار الانوار: 1/171/24 به نقل از اءمالى الطوسى در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

386- هان على الشى ء: خف، و شى ء هین: سهل (مجمع البحرین: 6/330).

387- قصیا: بعیدا (مجمع البحرین 1/340).

388- الصلفاء: المكان الغلیظ الجلد، و الصلفة: الاءرض التى لا تنبت شیئا (لسان العرب: 9/197).

389- تحف العقول: 16، بحار الانوار: 1/118/11 به نقل از تحف العقول .

390- حلیة الاءولیاء: 3/221.

391- غررالحكم: 6/227/10089.

392- معانى الاءخبار: 35/4، تنبیه الخواطر: 2/98، التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى عليه‌السلام : 47/21، بحار الانوار: 27/222/11 به نقل از التفسیر المنسوب....

393- الاحتجاج: 2/457/316، التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى عليه‌السلام : 350/236، بحار الانوار: 2/11/21 به نقل از هر دو كتاب.

394- اءمالى الطوسى: 539/1163، تنبیه الخواطر: 2/66، بحار الانوار: 77/91/3 به نقل از مكارم الاخلاق، السنن الكبرى: 4/306/7783، المعجم الكبیر: 5/71/4615 و 4616، كنزالعمال: 15/917/43582 به نقل از السنن الكبرى .

395- تحف العقول: 392، بحار الانوار 1/146/30 به نقل از تحف العقول .

396- ارشاد القلوب: 166.

397- تحف العقول: 512، بحار الانوار: 14/316/17 به نقل از تحف العقول .

398- همان.

399- تحف العقول: 512، بحار الانوار: 14/317/17 به نقل از تحف العقول .

400- الكافى: 8/169/190، تحف العقول: 30، بحار الانوار: 77/131/42 به نقل از الكافى .

401- السنن الكبرى: 4/306/7783، حلیة الاءولیاء: 3/203 به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، نهج البلاغة: حكمت 123، خصائص الاءئمة عليهم‌السلام : 99، تفسیر القمى: 2/71 در تمام كتابها به نقل از امام على عليه‌السلام ، تحف العقول: 30، بحار الانوار: 77/126/32 به نقل از تحف العقول .

402- شعب الایمان: 4/392/5513، كنزالعمال: 16/233/44281 به نقل از شعب الایمان .

403- روزى، اگر بدون قید آورده شود اعم از رزق اقتصادى است، پس روزى در حدیث مذكور شامل هز چیزى است كه نصیب انسان شود و لیكن به علت نبودن عنوان بهتر، آن را مناسب عنوان كسب حلال دیدیم.

404- كفاف مقدارى از روزى را گویند كه انسان با داشتن آن از دیگران بى نیاز شده و محتاج آنان نباشد. رسول گرامى اسلام صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم در دعائى مى فرماید: ( اللهم ارزق محمدا و آل محمد و من اءحب محمدا و آل محمد العفاف و الكفاف، و ارزق من اءبغض محمدا و آل محمد المال و الولد ) . بار خدایا! به محمد و آل محمد و هر كه دوستدار محمد و آل محمد است كم خواهى و كفاف را روزى كن، و به دشمنان محمد و آل محمد مال و فرزند بسیار را روزى كن (الكافى: 2/140/3 به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

405- شعب الایمان: 7/125/9724، الفردوس بماءثور الخطاب: 2/445/3924، كنزالعمال: 3/392/7100، جامع الاءحادیث للقمى: 97، بحار الانوار: 72/68/29 به نقل از الامامة و التبصرة و لیكن در نسخه موجود الامامة و التبصرة یافت نشد، در دو كتاب اخیر به نقل از امام صادق از پدرانش از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

406- الكافى: 2/140/2، نوادر الراوندى: 4، جامع الاءحادیث للقمى: 96، بحار الانوار: 72/67/27 به نقل از نوادر الراوندى، سنن الترمذى: 4/576/2349، المستدرك على الصحیحین: 1/90/98، مسند ابن حنبل: 9/246/23999 در كتابهاى اهل سنت با كمى اختلاف.

407- غررالحكم: 4/242/5957.

408- المعجم الاءوسط: 3/21/2340، المعجم الصغیر: 1/78، كنزالعمال: 15/827/43289 به نقل از المعجم الاءوسط، الزهد لابن حنبل: 72 به نقل از عیسى، الخصال: 295/62، الاختصاص: 231، بحار الانوار: 14/320/23 به نقل از الخصال در تمام كتابهاى شیعه به نقل از امام صادق از پدرانش از على عليهم‌السلام از عیسى عليه‌السلام .

409- بحار الانوار: 99/343/7، مستدرك الوسائل: 7/420/8584 در هر دو كتاب به نقل از نوادر الراوندى و لیكن در نسخه موجود نوادر یافت نشد.

410- الكافى: 2/144/1، اءمالى الطوسى: 539/1162، بحار الانوار: 75/29/22 به نقل از الكافى در تمام كتابها به نقل از امام سجاد عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، نهج البلاغة: حكمت: 123 به نقل از امام على عليه‌السلام ، تحف العقول: 30، السنن الكبرى: 4/306/7783، المعجم الكبیر: 5/71/4615.

411- الكافى: 8/169/190، بحار الانوار 77/133/42 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 30.

412- امالى الطوسى: 539/1162، تفسیر القمى: 2/70، بحار الانوار: 75/119/4 به نقل از تفسیر القمى در هر دو كتاب به نقل از امام على عليه‌السلام و رجوع كنید به الكافى: 8/169/190 و تحف العقول: 30، السنن الكبرى: 4/360/7783، المعجم الكبیر: 5/71/4615.

413- الكافى: 8/169/190، بحار الانوار: 77/133/42 به نقل از الكافى در هر دو كتاب به نقل از امام باقر عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، تحف العقول: 30.

414- الدیوان المنسوب الى الامام على عليه‌السلام : 412/1526، بحار الانوار: 34/440/90 به نقل از الدیوان المنسوب....

415- الكافى: 2/263/13، جامع الاحادیث للقمى: 96، الجعفریات: 165، بحار الانوار: 72/15/15 به نقل از الكافى در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

416- طوى فهو طاو: خالى البطن جائع لم یاءكل (مجمع البحرین: 1/279).

417- جامع الاحادیث للقمى: 96، الجعفریات: 165، بحار الانوار: 75/467/17 به نقل از الامامة و التبصرة و لیكن در نسخه موجود الامامة و التبصرة یافت نشد، در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

418- الفردوس بماءثور الخطاب: 2/449/3939، كنزالعمال: 3/156/5946 به نقل از الامثال .

419- الفردوس بماءثور الخطاب: 2/449/3938.

420- تاریخ یعقوبى: 1/70 و رجوع كنید به تحف العقول: 501، بحار الانوار: 14/304/17 به نقل از تحف العقول .

421- وقعة صفین: 111، بحار الانوار: 29/403 به نقل از وقعة صفین، الدرجات الرفیعة: 377.

422- الفردوس بماءثور الخطاب: 3/110/4305.

423- دنس الثوب: توسخ (مجمع البحرین: 4/71).

424- الساقة: جمع سائق و هم الذین یسوقون جیش الغزاة و یكونون من وراثه یحفظونه (النهایة: 2/424).

425- الفردوس بماءثور الخطاب: 2/450/3942.

426- صحیح البخارى: 3/1057/2730، السنن الكبرى: 9/268/18498، المعجم الاءوسط: 3/94/2595، شعب الایمان: 4/41/4289، الفردوس بماءثور الخطاب: 2/450/3941 با كمى اختلاف.

427- الكافى: 8/139/103.

428- معانى الاخبار: 116/1، علل الشرائع: 165/6، بشارة المصطفى: 21، تفسیر القمى: 2/325، بحار الانوار: 7/326/2 به نقل از تفسیر القمى در هر دو كتاب به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

429- معانى الاخبار: 51/1، الخصال: 425/1، علل الشرائع: 128/3، بحار الانوار: 16/92/27 به نقل از هر سه كتاب.

430- معانى الاءخبار: 116/1، علل الشرائع: 165/6، بشارة المصطفى: 21، تفسیر القمى: 2/325، بحار الانوار: 7/326/2 به نقل از تفسیر القمى در هر دو كتاب به نقل از امام صادق عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، بصائر الدرجات: 417/11، روضة الواعظین: 128.

431- المنكب: مجتمع راءس العضد و الكشف (مجمع البحرین: 2/177).

432- سوره مائده: آیه 3.

433- تفسیر الفرات للكوفى: 120/127، بحار الانوار: 7/236/8 به نقل از تفسیر الفرات للكوفى .

434- مائة منقبة: 108/53.

435- الخصال: 342/6، بحار الانوار: 22/305/1 به نقل از الخصال، مسند الن حنبل: 4/310/12579 و ح 1673 و 22277 و رجوع كنید به صحیح ابن حبان: 16/213/7230 و مسند اءبى یعلى: 2/129/1369 و تاریخ بغداد: 4/91.

436- اءمالى الصدوق: 327/18، اءمالى الطوسى: 440/988، كنزالفوائد: 2/152 از امام على عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، جامع الاءحادیث للقمى: 97، بحار الانوار: 34/331/1120 به نقل از كنز الفوائد، تاریخ بغداد: 3/49 به نقل از امام على عليه‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، الفردوس بماءثور الخطاب: 2/445/3926.

437- قصص الانبیاء: 271/345، الخزائج و الجرائح: 2/950، الدر المنثور: 4/645 به نقل از ابن ابى حاتم و رجوع كنید به اءمالى الصدوق: 224/8.

438- الخشفة: احس و الحركة (النهایة: 2/34).

439- كنز العمال: 11/655/33168 به نقل از حلیة الاولیاء و مسند الطالیسى .

440- عیون اخبار الرضا عليه‌السلام : 1/303/63، بشارة المصطفى: 220 و 125، بحار الانوار: 39/211/2 به نقل از عیون الاخبار الرضا عليه‌السلام در تمام كتابها به نقل از امام رضا از پدرانش عليهم‌السلام از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

441- الجمل للمفید: 264.

442- نهج البلاغة: حكمت 286، غررالحكم: 6/84/9616، بحار الانوار: 63/27/32 به نقل از نهج البلاغة .

443- الكافى: 2/287/1، مشكاة الانوار: 155، بحار الانوار: 73/345/29 به نقل از الكافى .

444- ودع الرجل فهو ودیع و وادع؛ اءى ساكن (مجمع البحرین: 4/401).

445- بحار الانوار: 95/470.

446- مسند ابن حنبل: 4/141/11673، كنزالعمال: 11/535/32500 به نقل از ابن جریر و صحیح ابن حبان .

447- تفسیر الفرات للكوفى: 1/208، العمدة: 350/673، غایة المرام: 391، بحار الانوار: 39/231/10 به نقل از التفسیر الفرات، كنز العمال: 14/457/39250 به نقل از ابن جریر .

448- صوت جهورى: شدید عال (النهایة: 1/321).

449- تفسیر الفرات للكوفى: 210/284 به نقل از امام باقر از پدرانش از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رجوع كنید به بحار الانوار: 37/314/46 به نقل از كشف الیقین .

450- اءمالى الصدوق: 224/8، كمال الدین: 160/18، اعلام الورى: 13، الخرائج و الجرائح: 3/1064، بحار الانوار 14/285/6 به نقل از اءمالى الصدوق، البدایة و النهایة: 2/93.

451- تفسیر الفرات للكوفى: 209/280، المناقب لابن شهر آشوب: 3/234، بحار الانوار: 36/70/17 به نقل از الطرائف .

452- تفسیر الفرات للكوفى: 210/283 به نقل از امام صادق از پدرانش از امام سجاد از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رجوع كنید به ص 216/289.

453- عیون الاخبار الرضا عليه‌السلام : 304/63، بشارة المصطفى: 221، بحار الانوار: 34/140/101 به نقل از بشارة المصطفى در تمام كتابها از امام صادق از پدرانش از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم .

454- تفسیر الفرات للكوفى: 216/288 به نقل از امام على عليه‌السلام از پیامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، الخصال: 484/56 با كمى اختلاف به نقل از امام صادق از پدرانش از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و رجوع كنید به الكافى: 2/239/30.

455- معانى الاءخبار: 112/1، كمال الدین: 358/55.

456- تفسیر القمى: 1/22 و ص 365، اعلام الورى: 150، بحار الانوار: 8/120/10 به نقل از تفسیر القمى و رجوع كنید به تفسیر الفرات للكوفى: 211/286، تاءویل الایات الظاهرة: 1/236/15.

457- الرق: الجلد الرقیق الذى یكتب به (مجمع البحرین: 5/172).

458- الصك: كتاب كالسجل یكتب فى المعاملات، و جمع الصك صكاك (مجمع البحرین: 5/279).

459- تاریخ بغداد: 4/201، اءسد الغایة: 1/415/492، مائة منقبة: 145، المناقب لابن شهر آشوب: 3/346، الخرائج و الجرائح: 2/536، بحار الانوار: 27/117/96 به نقل از ایضاح دفائن النواصب .

460- اءمالى الصدوق: 237/3، تفسیر العیاشى: 2/211/45، بحار الانوار: 103/279/1 به نقل از اءمالى الصدوق در تمام كتابها به نقل از امام صادق از پدرانش از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم ، روضة الواعظین: 146.

461- المناقب لابن شهر آشوب: 3/235، الصراط المستقیم: 1/209، بحار الانوار: 39/226 به نقل از الفضائل الصحابة للسمعانى .

462- فضائل الشیعة: 46، بشارة المصطفى: 37، مائة منقبة: 64، بحار الانوار: 7/221/133 به نقل از فضائل الشیعة .

463- التفسیر المنسوب الى الامام العسكرى عليه‌السلام : 646، بحار الانوار: 8/166/111 به نقل از التفسیر المنسوب....