نمايندگان قريش در يثرب

سخنان نضر موجب شد تا بزرگان قريش او را به اتفاق عقبة بن ابى معيط به سوى علما و بزرگان دين يهود كه در شهر يثرب(يعنى مدينه)سكونت داشتند گسيل دارند و از آنها درباره رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم تحقيق بيشترى به عمل آورند،و صدق و كذب ادعاى آن حضرت را از آنان جويا شوند.

نضر بن حارث و عقبه براى ديدار دانشمندان يهود راهى يثرب شدند و چون به نزد آنها رسيدند اظهار كردند:شما اهل تورات هستيد و در ميان ما كسى آمده و مدعى نبوت گشته اينك پيش شما آمده ايم تا بپرسيم آيا او بر حق است يا نه؟

علماى يهود بدانها گفتند:به شهر خود بازگرديد و از سه چيز از وى سؤال كنيد اگر پاسخ آنها را داد بدانيد كه او راست مى گويد و پيغمبر است و گرنه دروغ مى گويد و هر چه خواهيد نسبت به وى انجام دهيد:

١ - از او سرگذشت اصحاب كهف را سؤال كنيد.

٢ - از او بپرسيد:مردى كه شرق و غرب عالم را گردش كرد كه بود؟و سرگذشتش چگونه بوده؟

٣ - از او بپرسيد:روح چيست؟

نضر و عقبه به مكه بازگشتند و جريان را به مشركين گفتند و آنها نيز كسانى را نزد رسول خدا فرستاده و آن سه موضوع را از آن حضرت سؤال كردند؟

پيغمبر اسلام پاسخ را موكول به فردا كرد و بدون آنكه"ان شاء الله"بگويد و موكول به مشيت الهى كند فرمود:فردا بياييد تا پاسخ آنها را بگويم!

و همين امر سبب شد كه به گفته برخى ١٢ روز يا پانزده روز و حتى به قول بعضى چهل روز به آن حضرت وحى نشد و فرشته وحى به نزد او نيامد و سبب تهمتها و حرفهاى تازه اى شد و اين امر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و افرادى كه مسلمان شده بودند را در اندوه عميقى فرو برد و مورد تمسخر مشركان و دشمنان خود كه حربه تازه اى عليه آنان به دست آورده بودند واقع شدند،تا وقتى كه پس از گذشت چندين روز جبرئيل نازل شد و پاسخ سؤالات آنها را چنانكه در قرآن كريم آمده است براى آن حضرت آورد.

اما با تمام اين احوال مشركين مكه و بزرگان قريش دست از دشمنى و آيين خود برنداشته به مخالفت با آن بزرگوار ادامه دادند،و همان حسدى كه داشتند و رشكى كه به آن بزرگوار و قبيله بنى هاشم مى بردند و غرور و نخوت و تعصبات خشك جاهليت و ساير اخلاق پست مانع از آن شد كه حق را بپذيرند و شاهد اين موضوع داستان جالبى است كه ابن هشام نقل كرده است

داستانى جالب در اين باره و آن داستانى است كه از زهرى نقل كرده گويد:شبى ابو سفيان و ابو جهل و اخنس بن شريق بدون اطلاع همديگر از خانه بيرون آمده و در اطراف خانه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هر يك در گوشه اى پنهان شدند تا به قرآنى كه آن حضرت در نماز شب مى خواند گوش دهند و هيچ كدام از جاى يكديگر خبر نداشتند.آن سه تا هنگام طلوع فجر در جاى خود بودند و سپس از جاى برخواسته به سوى خانه هاى خويش روان شدند و اتفاقا به هم برخوردند و چون از حال همديگر باخبر و مطلع شدند زبان به مذمت و سرزنش يكديگر گشوده گفتند:از اين پس به چنين كارى دست نزنيد كه اگر سفيهان و جهال از كار شما آگاه شوند خيالهاى ديگرى درباره تان خواهند كرد و اين كار موجب شهرت و عظمت محمد خواهد شد.

اما جذبه كلام خدا و عشق شنيدن آيات كريمه قرآنى شب ديگر نيز هر سه را به اطراف خانه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم كشانيد و همانند شب پيش هر سه نفر خود را به پشت ديوار خانه آن حضرت رسانده و تا سپيده دم براى شنيدن آيات شيواى قرآنى در آنجاماندند و سپس پراكنده شدند و از باب تصادف دوباره در راه به هم برخوردند و همان سخنان روز گذشته را تكرار كردند،شب سوم نيز همين ماجرا بدون كم و زياد تكرار شد ولى اين بار با يكديگر پيمان محكم بستند كه ديگر از آن پس چنان كارى نكنند.

اخنس بن شريق پس از اينكه روز سوم به خانه رفت و قدرى از روز برآمد عصاى خود را برداشته بر در منزل ابو سفيان رفت و بدو گفت:اى ابا حنظله رأى تو درباره آنچه از محمد شنيدى چيست؟ابو سفيان گفت:به خدا برخى از آنچه را شنيدم فهميدم و مقصودش را دانستم ولى معناى قسمتهاى ديگر را نفهميدم و ندانستم مقصود از آنها چيست!اخنس بن شريق گفت:به خدا من نيز مانند تو بودم.

سپس به در خانه ابو جهل رفت و از وى پرسيد:نظر تو درباره آنچه از محمد شنيدى چيست؟ابو جهل با ناراحتى گفت:مگر چه شنيدم!راست مطلب اين است كه ما و فرزندان عبد مناف براى رسيدن به شرف و بزرگى و سيادت مانند دو اسب كه به ميدان مسابقه مى روند مى خواستيم از يكديگر سبقت و پيشى گيريم و به همين منظور ايشان براى حاجيان و ديگر مردم،خوان طعام گسترده و مردم را اطعام كردند ما نيز چنين كرديم،آنها به بخشش و عطا دست زده اموالى به در خانه هاى مردم و اين و آن بردند ما هم همين كار را كرديم،و چون هر دوى ما در مسابقه مساوى شده و در موازات همديگر قرار گرفتيم آنها گفتند:از ما پيغمبرى برانگيخته شده كه از آسمان بدو وحى مى شود و اين موضوع چيزى است كه ما نمى توانيم در اين باره با آنها برابرى كنيم و فضيلتى است كه ما بدان نخواهيم رسيد،به خدا سوگند ما هرگز بدو ايمان نخواهيم آورد و او را تصديق نخواهيم كرد تا آنكه بر ما نيز وحى نازل شود چنانكه بر او نازل شده است

باز هم از تأثيرات آيات قرآن بشنويد عتبة بن ربيعه يكى از بزرگان قريش بود كه صرفنظر از شخصيت فاميلى از نظر مالى و ثروت نيز ممتاز و به خردمندى و فطانت معروف بود،روزى همچنان كه در مسجد الحرام و در انجمن قريش نشسته و سخن از تبليغات رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم و نفوذكلمه وى و تأثير آيات قرآنى سخن به ميان آمد رو به قريش كرده گفت:من اكنون به نزد محمد مى روم و پيشنهادهايى به او مى كنم و از روى خيرخواهى سخنانى به وى مى گويم شايد يكى از آنها را بپذيرد و دست از اين كارى كه در پيش گرفته بردارد!

حاضران او را به اين كار تشويق كرده و به راه انداختند،رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نيز همان وقت در مسجد الحرام در گوشه اى نشسته بود،عتبه پيش آمد و در برابر آن حضرت روى زمين نشست و لب به سخن گشوده مانند سخنانى را كه قبلا به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گفته بودند تكرار كرد و گفت:اى فرزند برادر!شرافت فاميلى و شخصيت تو در ميان ما پوشيده نيست و تو خود بر آن آگاه و واقف هستى،و اينك دست به كار بزرگى زده اى كه موجب دو دستگى و اختلاف در ميان مردم گشته،بزرگانشان را به سفاهت نسبت مى دهى!و به خدايان ايشان و آيينشان عيبجويى مى كنى،پدران گذشته شان را كافر و بى دين مى خوانى و همينها سبب اختلاف و دشمنى آنها گشته،اكنون من پيشنهادهايى دارم به سخن من گوش فراده شايد يكى از اين پيشنهادها را بپذيرى و از اين كارها دست بازدارى

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود:بگو تا گوش دهم.

عتبه گفت:اى برادر زاده من مى گويم:اگر منظورت از اين سخنان كه مى گويى اندوختن ثروت و به دست آوردن مال است ما حاضريم آن قدر مال و ثروت جمع كرده و به تو بدهيم كه دارايى تو بر همه ما بچربد و از همه ما ثروتمندتر شوى،و اگر مقصودت آن است كه شخصيت ممتاز و بزرگى كسب كنى ما حاضريم تو را بزرگ و رئيس خود قرار داده و هيچ كارى را بدون اجازه تو انجام ندهيم،و اگر هيچ يك از اينها نيست و جن زده شده اى به طورى كه نمى توانى آن را از خود دور سازى ما براى تو طبيبى بياوريم تا تو را مداوا كند و هر اندازه كه خرج مداواى تو شد خواهيم پرداخت تا بهبودى يافته و مداوا شوى...و از اين مقوله سخنان زيادى گفت.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گوش داد تا چون سخن عتبه به پايان رسيد فرمود:

اى عتبه سخنت تمام شد؟گفت:آرى.

فرمود:اكنون بشنو تا من چه مى گويم!عتبه گفت:بگو!رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شروع بخواندن سوره"فصلت"كرد عتبه هم پنجه هاى خود را بر زمين گذارده و بدانها تكيه كرده بود و گوش مى داد.پيغمبر اسلام آن سوره مباركه را همچنان قرائت كرد تا به آيه سجده رسيد،آن گاه سجده كرد و سپس برخواسته فرمود:

پاسخ مرا شنيدى،اكنون خود دانى!

عتبه از جاى برخواست و به سوى رفقاى خويش به راه افتاد،قريش از دور كه عتبه را ديدند با يكديگر گفتند:عتبه عوض شد و قيافه اش تغيير كرده و چون نزديك شد و در انجمن آنها نشست بدو گفتند:چه شد؟و چه كردى؟پاسخ داد:من سخنى شنيدم كه به خدا سوگند تاكنون نشنيده بودم،و به خدا آنها نه شعر است و نه سحر و نه كهانت و جادوگرى!

اى رفقاى قرشى!من با شما سخنى دارم آن را از من بشنويد:عقيده من اين است كه اين مرد را به حال خود بگذاريد،زيرا اين سخنى كه من از او شنيدم سخن بزرگى بود و به نظر من آينده مهمى در پيش دارد،او را به حال خود واگذاريد تا اگر اعراب او را از ميان بردند كه منظور شما به دست ديگران انجام و عملى شده،و اگر عرب را مطيع و فرمانبردار خود ساخت كه براى شما افتخارى است،زيرا سلطنت و فرمانروايى او فرمانروايى شماست،و عزت او عزت همه شماست،و آن وقت است كه شما به وسيله او به مقام و منصب بزرگى دست خواهيد يافت.

حاضران گفتند:به خدا محمد تو را با زبان خود سحر كرده!عتبه در پاسخ ايشان اظهار داشت :رأى من اين است اكنون خود دانيد.

در موسم حج پيش از اين اشاره شد كه مشركين مكه چون موسم حج مى شد و مى ديدند قبايل اطراف و حاجيان براى برگزارى مراسم حج به مكه مى آيند و قهرا پيغمبر اسلام آزادى زيادترى براى تبليغ دين خود پيدا مى كند،بيشتر نگران مى شدند و از ترس سرايت گفتار آن حضرت به قبايل و شهرهاى ديگر و نفوذى كه در نتيجه در خارج از محيط مكه پيدا مى كند فشار و اذيت خود را نسبت به آن حضرت و پيروانش بيشتركرده و در مبارزه و مخالفت با آن حضرت جدى تر عمل مى كردند

در يكى از همين سالها كه موسم حج فرا مى رسيد قريش درصدد برآمدند تا بلكه از راهى به يك اقدام عمومى دست بزنند و به همين منظور نزد وليد بن مغيره كه مرد سالمند و بزرگى در ميان قريش بود رفته و چاره كار را از او خواستند.

وليد گفت:شما مى دانيد كه آوازه محمد از شهر مكه به خارج نيز رفته و در ميان قبايل اطراف پيچيده اكنون بياييد و سخن خود را درباره او يك جهت كنيد و يك چيز را به طور همگانى درباره اش بگوييد و چنان نباشد كه هر دسته درباره او سخنى بگويد!گفتند:هر چه تو بگويى ما همگى همان را درباره اش خواهيم گفت.

وليد گفت:شما چيزى را انتخاب كنيد تا من هم با شما همسخن و همصدا شوم.

قريش ما مى گوييم محمد كاهن است.

وليد نه به خدا او كاهن نيست،زيرا ما كاهنان را ديده و سخنانشان را شنيده ايم،و سخنان محمد شباهتى به گفتار آنها ندارد.

قريش پس مى گوييم ديوانه است.

وليد نه!ديوانه هم نيست،ما ديوانگان را ديده ايم و در كارها و سخنان محمد ديوانگى مشاهده نمى شود.

قريش مى گوييم:شاعر است!

وليد شاعر هم نيست،زيرا ما انواع شعر از رجز و هزج و مبسوط و غيرهـرا ديده ايم ولى سخنان او شعر هم نيست.

قريش پس مى گوييم ساحر است.

وليد نه ساحر هم نيست زيرا ما ساحران و سحر و جادوشان را هم ديده ايم،آنها ريسمانى را گره مى زنند و در آن مى دمند و سخنان محمد شباهتى به كار آنها ندارد.

پرسيدند:پس چه بگوييم و كارهاى او را به چه چيز نسبت دهيم؟

وليد گفت:به خدا در گفتارش حلاوتى است و اصل و ريشه اش محكم و ثمره و ميوه اش پاكيزه و نيكوست،هر چه بگوييد مردم بخوبى مى دانند كه سخنان بيهوده و باطلى است و با اين همه اين احوال باز هم از همه بهتر همان است كه بگوييد ساحر است زيرا سخنان او همچون سحر و جادوست كه به وسيله آنها ميان پدر و فرزند،زن و شوهر،فاميل و عشيره را جدايى مى اندازد

قريش از نزد وليد بيرون آمده و سر راه كاروانيان رفته و به هر كس برخورد مى كردند او را از تماس با رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم برحذر داشته و از سحر و جادوى آن حضرت بيمناكش مى ساختند.

و به گفته بسيارى از اهل تفسير آيات زير درباره وليد و انديشه و گفتارش نازل شد:

( ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا﴿ ١١ ﴾وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَّمْدُودًا﴿ ١٢ ﴾وَبَنِينَ شُهُودًا﴿ ١٣ ﴾وَمَهَّدتُّ لَهُ تَمْهِيدًا﴿ ١٤ ﴾ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ﴿ ١٥ ﴾كَلَّاإِنَّهُ كَانَ لِآيَاتِنَا عَنِيدًا﴿ ١٦ ﴾سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا إِنَّهُ فَكَّرَ وَقَدَّرَ﴿ ١٨ ﴾فَقُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ﴿ ١٩ ﴾ثُمَّ قُتِلَ كَيْفَ قَدَّرَ﴿ ٢٠ ﴾ثُمَّ نَظَرَ﴿ ٢١ ﴾ثُمَّ عَبَسَ وَبَسَرَ﴿ ٢٢ ﴾ثُمَّ أَدْبَرَ وَاسْتَكْبَرَ﴿ ٢٣ ﴾فَقَالَ إِنْ هَـٰذَا إِلَّا سِحْرٌ يُؤْثَرُ﴿ ٢٤ ﴾إِنْ هَـٰذَا إِلَّا قَوْلُ الْبَشَرِ... ) (١)

باز هم از وليد بشنويد و در نقل ديگرى است كه به وليد گفتند:اينكه محمد مى خواند چيست؟آيا سحر و جادوست يا كهانت است؟وليد از آنها مهلت خواست تا فكرى در اين باره بكند،آن گاه به نزد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آمده و از آن حضرت درخواست كرد تا مقدارى از قرآن را براى او بخواند،و گفت:آن را بر من بخوان.رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شروع به خواندن كرده گفت:

"بسم الله الرحمن الرحيم"...وليد گفت:آيا منظورت از اين رحمان همان مردى است كه در يمامه است و موسوم به رحمان است؟حضرت فرمود:نه،منظور من"الله"است كه هم او رحمان و رحيم است .آن گاه رسول خدا شروع به خواندن سوره"حم سجده"كرد و چون به اين آيه (٢) رسيد كه خدا فرموده:(... فَإِنْ أَعْرَضُوا فَقُلْ أَنذَرْتُكُمْ صَاعِقَةً مِّثْلَ صَاعِقَةِ عَادٍ وَثَمُودَ ) اگر اينان (يعنى اين مردمان مكه و قريش)اعراض كرده(و سخنت را نشنيدند)بگو شما را از صاعقه اى نظير صاعقه عاد و ثمود بيم مى دهم(و مى ترسانم).]در اينجا بود كه ناگهان لرزه اى اندام وليد را گرفت و تمام موهاى بدنش بلند شد و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را سوگند داد كه از خواندن خوددارى كند...حضرت از ادامه خواندن آيات سوره خوددارى فرمود،وليد نيز برخواسته به خانه رفت،مردم مكه گفتند:وليد از آيين خود دست برداشته و به دين محمد درآمده،وليد كه اين حرف را شنيد گفت:نه من به دين محمد درنيامده ام ولى سخن سختى را شنيدم كه بدن را مى لرزاند و بهتر همان است كه بگوييد سحر است چونكه دلها را به خود جذب مى كند و به سوى خويش مى كشاند

________________________________________

پى نوشتها:

١.[مرا واگذار با كسى كه او را تنها آفريدم،و براى او مال بسيار و پسرانى گواه قرار دادم،و آماده ساختم برايش آمادگى ها،سپس آرزو دارد كه زيادتر گردانم،نه چنان است او آيات ما را دشمن دارد،زود است كه او را به عذابى سخت دچار سازيم،همانا او انديشيد و سنجيد،پس كشته شود كه چگونه سنجيد،سپس كشته شود چگونه سنجيد پس نگريست سپس چهره در هم كشيد و روى در هم كرد آن گاه پشت كرد و كبر ورزيد،و گفت:اين نيست مگر سحرى كه در رسد و نيست آن مگر گفتار بشر...]سوره مدثر،آيات ١١ تا .٢٥

٢.آيه .١٢

دفاع ابو طالب از آن بزرگوار

چنانكه پيش از اين مذكور شد مشركين مكه تا جايى كه در قدرت آنها بود رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را مى آزردند و تا آنجا كه مى توانستند مانع پيشرفت و ادامه تبليغات آن بزرگوار بودند و اگر آزار و اذيت آنها نسبت به آن حضرت از حدود تهمت و ناسزا و افترا تجاوز نمى كرد فقط به خاطر ترسى بود كه از قبيله بنى هاشم و بخصوص از بزرگ و رئيس آنها جناب ابو طالب داشتند ولى با اين حال گاهى شدت عداوت و عناد آنها كار را به جايى مى رسانيد كه بر خلاف مصلحت و عقل و بى آنكه به دنباله كار بينديشند آزار و صدمه را از اين حد گذرانده به صدمات بدنى مى رساندند و در اينجا بود كه با عكس العمل شديد و دفاع سرسختانه ابو طالب و بنى هاشم مواجه شده و ناچار مى شدند عكس العمل آنها را تحمل كرده و عقب نشينى كنند،و بسيار اتفاق افتاد كه ابو طالب با كمال شهامت و قدرت در برابر مشركين ايستادگى مى كرد و از وجود مقدس رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم دفاع نموده و آن حضرت را در ادامه كار خود تشويق مى نمود.

از آن جمله مى نويسند:روزى رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم براى نماز به كنار كعبه رفت و به نماز ايستاد ابو جهل كه آن حضرت را ديد رو به اطرافيان خود كرده گفت:كيست كه برخيزد و نماز او را به هم زند؟!عبد الله بن زبعرى براى خوشايند ابو جهل يا روى عداوتى كه خود نسبت به آن حضرت داشت اين كار را به عهده گرفت و هماندم برخواسته و شكنبه اى كه پر از كثافت و خون بود آورد و بر سر آن حضرت افكند.رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم با همان حال نماز را تمام كرد و از آن سوى اين خبر كه به گوش ابو طالب رسيد،بلا درنگ شمشير خود را برداشته به مسجد آمد قرشيان كه ابو طالب را با شمشير برهنه ديدند از جا برخواسته كه فرار كنند،ابو طالب فرمود:به خدا سوگند اگر كسى از جاى خود برخيزد با اين شمشير او را مى كشم،آن گاه رو به پيغمبر كرده گفت:اى فرزند برادر چه كسى با تو چنين كرد؟فرمود:عبد الله.ابو طالب دستور داد شكنبه اى به همان گونه آوردند و آن را بر سر عبد الله انداخت.

داستان ديگرى در اين باره كه منجر به اسلام جناب حمزه گرديد قريش كه چنان ديدند با خود گفتند:تا ابو طالب زنده است ما نمى توانيم صدمه اى به او برسانيم و با خود هم عهد شدند كه چون ابو طالب از دنيا رفت همه قبايل قريش را براى كشتن آن حضرت بسيج كرده و به هر ترتيبى شده آن حضرت را به قتل رسانند.

ابو طالب كه از ماجرا مطلع شد بنى هاشم و همپيمانان ايشان را جمع كرده و آنها را به دفاع از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم وصيت كرد،و از آن جمله مطابق آنچه مقاتل كه خود از بزرگان حديث و تفسير نزد اهل سنت و ديگران است نقل كرده بدانها گفت:

"...ان ابن أخى كما يقول،أخبرنا بذلك آباؤنا و علماؤنا أن محمدا نبى صادق و امين ناطق،و ان شأنه أعظم شأن و مكانه من الرب أعلى مكان،فأجيبوا دعوته و اجتمعوا على نصرته و راموا عدوه من وراء حوزته فانه الشرف الباقى لكم الدهر..."

[به راستى كه اين برادر زاده من همان گونه است كه خود مى گويد و پدران و دانشمندان ما خبر داده اند كه محمد پيغمبرى صادق و راستگو و امانتدارى است گويا و مقامى بس بزرگ و منزلتى كه در پيش پروردگار خويش دارد والاترين منزلتهاست،شما دعوتش را بپذيريد و براى ياريش متحد گرديد و هر دشمنى كه در اطراف دارد از او دور كنيد كه او شرافت جاويدان شماست تا پايان دهر.]سپس با اشعارى كه سرود اين وصيت را تكرار كرده در قالب نظم درآورد و از آن جمله گفت:

و از ميان همه حمزه برادر خود را بالخصوص مخاطب ساخته و سفارش بيشترى در اين باره بدو كرد.

همين جريان سبب شد كه پس از گذشت چند روز حمزة بن عبد المطلب روزى تير و كمان خود را برداشته به شكار رفت و چون بازگشت يكسر به خانه خواهر رفت و محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را در آنجا ديد كه غمناك نشسته و خواهرش نيز گريان است!حمزه از خواهر خود پرسيد:چرا گريه مى كنى؟در جواب گفت:اى أبا عماره حميت از ميان رفت!حمزه پرسيد:مگر چه شده؟

گفت:نبودى كه ببينى ابى الحكم بن هشام(ابو جهل)با برادرزاده ات چه كرد و محمد از دست او چه كشيد؟او را كه در همين نزديكى نشسته بود ديدار كرد و دشنام داده و آزارش كرد تا به حدى كه او را غمگين و ناراحت ساخت،حمزه كه اين سخن را شنيد به جاى آنكه مانند روزهاى ديگر بنشيند و استراحتى بنمايد با همان جامه اى كه به تن داشت و با همان تير و كمانى كه در دست داشت با عجله به مسجد الحرام آمد و خود را به ابو جهل رسانده كمان خود را محكم به سر او زد چنانكه سر او را به سختى شكست و زخم كارى برداشت.

چند تن از بنى مخزوم(كه از قبيله ابو جهل و نزديكان او بودند)خواستند به عنوان دفاع و طرفدارى ابو جهل به جانب حمزه حمله ور شوند ولى ابو جهل با اينكه از زخم سر رنج مى برد مانع آنها شده گفت:كارى به ابا عماره نداشته باشيد مبادا مسلمان شود و به دين محمد درآيد .حمزه به خانه خواهر بازگشت و براى دلدارى آن حضرت ماجراى خود را با ابو جهل و ضربت محكمى را كه با كمان بر سر او زده بود به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گفت ولى بر خلاف انتظار آن طور كه فكر مى كرد پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم او را در اين كار تحسين نفرموده و چهره اش باز نشد و بلكه رو به حمزه كرده فرمود:عموجان تو هم كه در زمره آنها هستى!

اين سخن موجب شد كه حمزه به دين اسلام درآيد و همانجا مسلمان شد و اين خبر اندوه تازه اى براى مشركين و ابو جهل بود.

و در روايت ديگرى كه ابن هشام از مردى از قبيله اسلم نقل مى كند داستان را اين گونه نقل كرده كه گويد:روزى ابو جهل در نزديكى كوه صفا به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم عبور كرد و آن جناب را آزار كرده و دشنام داد،و از دين و آيين او عيبجويى كرده و سخنان زيادى در اين باره بر زبان جارى كرد،رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم سخنى نگفت و به خانه رفت.

زنى از كنيزكان عبد الله بن جدعان در آنجا بود و دشنامها و سخنان ابو جهل را نسبت به رسول خدا شنيد.

ابو جهل به دنبال اين ماجرا به مسجد آمد و در ميان انجمنى كه قريش در كنار خانه كعبه داشتند نشست.

چيزى نگذشت كه حمزة بن عبد المطلب در حالى كه كمان خود را بر دوش داشت و از شكار برمى گشت از راه رسيد و رسم او چنان بود كه هرگاه به شكار مى رفت در مراجعت پيش از آنكه به خانه خود برود به مسجد مى آمد و طوافى مى كرد آن گاه به خانه مى رفت،و اگر به جمعى از قريش برمى خورد با آنها به گفتگو مى نشست.

آن روز در راه كه به سوى مسجد مى رفت به آن كنيزك برخورد و آن زن بدو گفت:اى حمزه امروز نبودى كه ببينى برادرزاده ات محمد از دست ابو الحكم چه كشيد،و چه فحشها و دشنامها شنيد،و چه صدمه هايى به او زد و محمد بى آنكه چيزى در پاسخ ابو الحكم بگويد به خانه رفت.از جايى كه خداى تعالى اراده فرموده بود تا حمزه را با تشرف به دين اسلام گرامى دارد اين گفتار بر او گران آمده خشمگين شد و به جستجوى ابو جهل آمده تا او را بيابد و سزاى جسارتى را كه به فرزند برادرش كرده است به او بدهد.

به همين منظور به مسجد الحرام آمد و او را ديد كه در ميان گروهى از قريش نشسته،حمزه پيش رفت و با همان كمانى كه در دست داشت چنان بر سر ابو جهل كوفت كه سرش را بسختى شكست و زخم سختى برداشت،آن گاه بدو گفت:آيا محمد را دشنام مى دهى در صورتى كه من به دين او هستم با اينكه تا به آن روز دين اسلام را نپذيرفته بود و در زمره مسلمانان نبود؟اكنون جرئت دارى مرا دشنام بده.

جمعى از بنى مخزوم خواستند تلافى كرده به سوى حمزه حمله ور شوند ولى ابو جهل مانع شده گفت:حمزه را واگذاريد كه من برادر زاده اش را به زشتى دشنام داده ام.

به هر ترتيب،اسلام حمزه شوكتى به اسلام داد و مشركين دانستند كه حمزه ديگر از آن حضرت دفاع خواهد كرد و از اين رو آزار و اذيت آنها نسبت به آن حضرت به مقدار زيادى كاسته شد.اما مسلمانان ديگر بسختى و در فشار و شكنجه به سر مى بردند،تا آنجا كه گاهى به خاطر خواندن چند آيه از قرآن كتك زيادى از قريش مى خوردند و شايد مدتها براى بهبودى خويش مداوا مى كردند.

داستانى از عبد الله بن مسعود

مورخين مى نويسند:روزى گروهى از اصحاب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم گرد هم جمع بودند،يكى از آنها گفت :به خدا سوگند هنوز قريش قرآن را به آواز بلند نشنيده اند اكنون كدام يك از شما حاضريد قرآن را با آواز بلند به گوش قرشيان برسانيد؟

عبد الله بن مسعود گفت:من حاضرم.

بدو گفتند:ممكن است تو را بيازارند و كتك بزنند.و ما كسى را مى خواهيم كه داراى فاميل و عشيره باشد تا قريش نتوانند او را كتك زده و آزار دهند.

عبد الله گفت:بگذاريد من اين كار را بكنم و اميد است خداوند مرا محافظت ونگهبانى كند و به دنبال همين گفتگو فرداى آن روز هنگام ظهر كه شد و قریشيان در مسجد جمع شدند عبد الله به مسجد آمد و در كنار مقام ايستاده شروع كرد سوره مباركه"الرحمن"را با صداى بلند براى آنها خواند.

قريش سرها را بلند كرده گفتند:اين كنيز زاده ديگر چه مى گويد؟و چون شنيدند كه مى خواند :( بِسْمِ اللَّـهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ الرَّحْمَـنُ ﴿١﴾ عَلَّمَ الْقُرْآنَ ... ) گفتند:از همان چيزهايى كه محمد آورده مى خواند و ناگهان دست جمعى به سويش حمله ور شدند و مشتها را گره كرده به سر و كله او فرود آوردند،عبد الله نيز در زير ضربات مشت آنها تا جايى كه تاب تحمل داشت همچنان بخواندن آيات سوره مباركه ادامه داد و سپس با سر و صورت خون آلود و مجروح به نزد اصحاب رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بازگشت.

اصحاب كه او را با آن وضع مشاهده كردند بدو گفتند:ما ترس همين را داشتيم و از اين وضع بر تو بيمناك و ترسان بوديم.

ابن مسعود گفت:اينها در راه خدا سهل است اگر بخواهيد فردا هم اين كار را تكرار مى كنم؟گفتند :نه به همين اندازه كافى است،تو وظيفه خود را انجام دادى و قرآن را با آواز بلند به گوش مشركان خواندى،و آنچه را خوش نداشتند به آنها شنوانيدى.

هجرت به حبشه

به ترتيبى كه گفته شدروز به روز فشار مشركين نسبت به افراد تازه مسلمان و پيروان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم بيشتر مى شد و قريش نقشه تازه اى براى جلوگيرى از نفوذ دين اسلام در ميان مردم مكه و قبايل قريش مى كشيدند گر چه به رغم همه فعاليتها و كوششهايى كه مى كردند روز به روز بر تعداد افراد تازه مسلمان افزوده مى شد و اسلام در ميان قبايل قريش پيروان تازه اى پيدا مى كرد،تا آنجا كه برادر همين ابو جهل سلمه بن هشام و فرزند وليد بن عتبه يعنى وليد بن وليد و چند تن از جوانان ديگرى كه هر كدام بستگى به يكى از قبايل بزرگ مكه داشتند و فرزند يا برادر يكى از رؤساى اين قبايل بودند به دين اسلام گرويدند و همين امر قريش را بيشتر عصبانى و خشمگين كرده بود و سبب شد تا آنها را بيشتر تحت فشار و شكنجه قرار دهند،و بيشتر نسبت به خود احساس خطر كنند.

مسلمانان نيز تا جايى كه تاب تحمل داشتند و مقدورشان بود بردبارى كرده و چنانكه نمونه هايى از آن را پيش از اين نقل كرديم سخت ترين شكنجه ها را در اين راه تحمل مى كردند و برخى نيز در اين راه به شهادت رسيدند،ولى هر چه بود طاقتشان تمام شد و در صدد چاره جويى برآمدند،و شايد گاهى هم به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم شكوه مى كردند ولى آن بزرگوار نيز چون از جانب خداى تعالى دستورى جز همان دستور صبر و استقامت نداشت آنها را وادار به صبر كرده و دستور بردبارى مى داد ولى شكنجه و فشار به حدى بود كه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نيز ديگر تاب تحمل ديدن آن مناظر رقتبار را نداشت و نيرويى هم كه بتواند از آن مسلمانان بى پناه بدان وسيله دفاع كند در اختيار نداشت،از اين رو به آنها دستور داد به سرزمين حبشه هجرت كنند و چنانكه مورخين نوشته اند درباره حبشه چنين فرمود:

در آنجا پادشاهى صالح و شايسته است كه در سايه حمايت او كسى مورد ظلم و ستم قرار نمى گيرد(١) ،اكنون بدانجا برويد تا خداى عز و جل گشايش و فرجى براى مسلمانان فراهم سازد،خود اين دستور گشايشى بود براى مسلمانان كه بدين ترتيب تا حدودى مى توانستند خود را از شر مشركين آسوده سازند،و از اين رو گروههاى زيادى آماده سفر و مهاجرت به حبشه شدند كه نخستين كاروان مركب بود از يازده نفر مرد و چهار زن كه از جمله ايشان چنانكه نقل شده است افراد زير بودند:

عثمان بن عفان با همسرش رقيه دختر رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم زبير بن عوام،عبد الله بن مسعود،مصعب بن عمير،عثمان بن مظعون و ديگران و به دنبال آنها گروه ديگرى برخى با همسر و فرزند و برخى به تنهايى بار سفر بسته و به سوى حبشه مهاجرت كردند كه در ميان آنها بودند:جعفر بن ابيطالب با همسرش اسماء دختر عميس،كه بنا به نقل مورخين عبد الله بن جعفرفرزند او در همان سرزمين حبشه به دنيا آمد.

و بتدريج افراد زيادى به حبشه رفتند كه جمعا هشتاد و دو يا هشتاد و سه نفر مرد ونوزده زن بودند به استثناى كودكانى كه همراه آنها بودند و يا در حبشه به دنيا آمدند.(٢)