غزوه بدر صغرى

پيش از اين در دنباله داستان جنگ احد ذكر شد كه چون ابو سفيان مى خواست از مدينه به مكه بازگردد فرياد زد:وعده ما و شما سال ديگر در بدر!

و پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نيز دستور داد پاسخ او را بدهند و آمادگى خود و مسلمانان را براى اين جنگ به او اعلام كنند.

و چون موعد مزبور فرا رسيد ابو سفيان با مشكلات زيادى كه در پيش داشت آماده حركت به سوى بدر شد و به گفته برخى از مورخين براى آنكه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم را از آمدن بدان سو بترساند و به وسيله اى اين جنگ را به تأخير اندازد به نعيم بن مسعود اشجعى كه از مكه عازم مدينه بود گفت:

نعيم!مى توانى پيغامى از من براى محمد ببرى و كارى را كه مى گويم انجام دهى و من در عوض فلان مبلغ به تو بدهم!نعيم پرسيد:چه پيغامى و چه كارى است؟ابو سفيان گفت:من با محمد و يارانش قرار جنگ در اين وقت گذارده ام و امسال خشكسالى است و اين كار براى ما زيانبار است،اما از آن سو مى ترسم محمد و يارانش روى وعده اى كه داريم به بدر بيايد و چون ببيند ما نيامده ايم بر ما دلير شوند و از نظر ساير قبايل و عربهاى ديگر نيز آمدن آنها و نرفتن ما صورت خوبى ندارد،از اين رو مى خواهم تو به يثرب بروى و به هر زبانى كه مى توانى و به هر ترتيبى كه مى دانى اين جنگ را به تأخير اندازى!

نعيم به مدينه آمد و خدمت پيغمبر اسلام رسيد و آنچه توانست درباره اهميت لشكر قريش و اسلحه و افراد سپاه فراوان آنها براى آن حضرت نقل كرد و مى خواست با اين سخنان دروغ،آن حضرت را به نحوى از حركت به سوى بدر منصرف سازد،اما رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم فرمود:قسم به آن خدايى كه جانم در دست اوست من به جنگ او خواهم رفت اگر چه هيچكس با من نيايد و سپس پرچم جنگ را بسته و به دست علىعليه‌السلام داد و با يك هزار و پانصد نفر از مسلمانان از مدينه خارج شد و ده اسب نيز همراه داشتند.

و چون در بدر صغرى(١) گروههاى زيادى از قبايل عرب براى داد و ستد و تجارت و ساير امور اجتماعى جمع مى شدند مسلمانان اموال تجارتى و كالاهاى زيادى نيز همراه خود برداشتند تا در صورت امكان آنها را به فروش رسانده و به وسيله آن تجارتى نيز بكنند.

ابو سفيان نيز با دو هزار نفر سرباز و پانصد اسب از مكه خارج شد و تا"مر الظهران"(٢) پيش رفت اما در آنجا سران لشكر را جمع كرده گفت:

باز گرديد كه امسال به واسطه خشكسالى مصلحت نيست ما جنگ كنيم،و جنگ در سالى بايد باشد كه حيوانات بتوانند از سبزى صحرا و برگ درختان بخورند و شما نيز از شير آنها استفاده كنيد.

به همين بهانه پس از چند روز گردش و خوشگذرانى و نوشيدن شراب آنها را به مكه بازگرداند و قريش كه چنان ديدند به عنوان سرزنش آنها را"جيش السويق"يعنى لشكر سويق(٣) ناميدند و گفتند:شما فقط براى خوردن سويق به اين سفر رفتيد.

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم نيز با مسلمانان روز اول ذى قعده به بدر رسيدند و به انتظار آمدن ابو سفيان هشت روز آنجا ماندند و مسلمانان هر روز در بازار بدر حاضر مى شدند و كالاهاى تجارتى خود را به قيمت زيادى فروخته و از اين راه سود مالى فراوانى به دست آوردند و پس از هشت روز با تمام شدن بازار بدر آنها نيز به سوى مدينه بازگشتند و از نظر سياسى هم مانند لشكريان فاتح در جنگ،به مدينه آمدند زيرا دشمن از ترس آنها در وعده گاه حاضر نشده بود .از اين رو عظمت تازه اى در نظر عربها و قبايل اطراف پيدا كردند و آثار شكست احد را محو ساختند،و در برخى از تواريخ آمده كه صفوان بن اميه پيش ابو سفيان رفت و زبان به ملامت و سرزنش اوگشوده گفت:

اين چه كارى بود كردى؟با اينان وعده جنگ گذاردى و تخلف كردى و همين سبب دليرى و نيروى آنها مى گردد،و از اين رو مشركان قريش در صدد جنگ تازه اى بر آمده و به تهيه لشكر و اسلحه براى جنگ احزاب پرداختند،و به گفته برخى از مورخين پس از مراجعت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم از بدر صغرى شخصى به نام معبد بن أبى معبد خزاعى كه در بدر حاضر بود و لشكر اسلام را مشاهده كرده بود به سرعت خود را به مكه رسانده و كثرت سپاه مسلمانان را كه در بدر بودند به اطلاع قريش رساند،و آنها را به فكر انداخت تا از قبايل اطراف و همدستان خود كمك بگيرند و از سران قريش و ثروتمندان و بلكه افراد معمولى نيز درخواست كمك مالى كنند و تا جايى كه مقدور بود اسلحه و سرباز تهيه كرده و جنگ احزاب را با آن سپاه مجهز به راه اندازند كه تفصيل آن را در حوادث سال پنجم خواهيد خواند،ان شاء الله تعالى.

غزوه دومة الجندل

دومة الجندل نام جايى بوده در سر راه عراق و شام و نزديكى مرزهاى روم شرقى در آن زمان،كه گروهى از اعراب باديه نشين در آنجا سكونت داشتند و فاصله اش تا مدينه پانزده روز بوده

به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم خبر رسيد كه اعراب مزبور در صدد حمله به مدينه و جنگ با مسلمانان هستند و بدين منظور لشكرى تهيه كرده اند،پيغمبر اسلام گروهى از مسلمانان را برداشته و به عزم جنگ و سركوبى آنها،اين راه طولانى و خشك و سوزان را پيمود ولى با دشمن برخورد نكرد،زيرا وقتى از آمدن لشكر اسلام با خبر شدند رعب و وحشتى در دلشان افتاد و اموال زيادى را به جاى گذاشته و فرار كردند و مسلمانان وقتى رسيدند كه از دشمن اثرى نبود و از اين رو اموال ايشان به عنوان غنيمت نصيب مسلمانان گشته و پيروزمندانه به مدينه بازگشتند و ضمنا با پيمودن اين راه طولانى و بى آب و گرماى سخت،طاقت و تحمل آنان را در اين گونه مسافرتهاى جنگى نيز نشان داد و نفوذ اسلام را تا مرزهاى روم شرقى بسط و توسعه داد.

بحث درباره حرمت خمر

جمعى از اهل تاريخ و بسيارى از مفسرين در خلال حوادث سال چهارم هجرت،داستان تحريم شراب و حرمت خمر را نوشته اند و معتقدند كه شراب در اين سال حرام شد و پيش از آن حرمتى نداشته و آياتى هم كه درباره آن نازل شده بود حمل بر كراهت كرده اند.اما با توجه به تمامى آيات و احاديثى كه درباره شراب و گناه آن در قرآن كريم و روايات وارد شده اين مطلب بخوبى استفاده مى شود كه خداى تعالى در ضمن همان آياتى كه در مكه بر پيغمبر نازل شد و پيش از هجرت،شراب را بر مسلمانان حرام كرده و اساسا حرمت شراب مانند حرمت زنا و عادات زشت ديگرى كه در مردم آن زمان مرسوم بوده از همان آغاز دعوت رسول خدا ميان مردم مكه و قريش معروف بوده و آن را جزء قوانين و دستورهاى دين اسلام و آيين تازه اى كه محمدصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم آورده بود مى دانستند تا آنجا كه ابن هشام در سيره خود مى نويسد:

تنها چيزى كه مانع اسلام اعشى شاعر معروف عرب گرديد همين موضوع حرمت شراب بود و شرح آن را چنين نگاشته است كه گويد:

پس از بعثت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم هنگامى كه آن حضرت در مكه بود اعشى به قصد تشرف به دين اسلام و ايمان به پيغمبر از ميان قبيله خود حركت كرده به سوى مكه آمد و قصيده اى طولانى نيز در مدح آن حضرت سروده بود و چون به پشت دروازه مكه رسيد به يكى از قریشيان برخورد كرد و آن مرد قریشى از او پرسيد:به كجا مى روى؟

گفت:به مكه مى روم تا به محمد ايمان بياورم.

مرد قریشى(كه ديد اگر اعشى مسلمان شود با معروفيتى كه دارد اشعار و زبان او كمك شايانى به پيشرفت اسلام خواهد كرد براى آنكه او را از اين كار منصرف سازد)بدو گفت:

محمد زنا را حرام كرده!

اعشى گفت:به خدا سوگند مرا به آن عمل نيازى نيست.

مرد قریشى گفت:او شراب را نيز حرام كرده؟!اعشى فكرى كرد و گفت:اما اين يكى چيزى است كه به خدا سوگند من هنوز به طور كامل بهره خود را از آن نگرفته ام و با اين ترتيب پس امسال را من باز مى گردم و تا سال ديگر بهره خود را از شراب مى گيرم و چون سال ديگر شد به نزد محمد مى آيم و مسلمان مى شوم.

اين سخن را گفت و به خانه خود بازگشت و تصادفا همان سال مرگش فرا رسيد و توفيق آن را نيافت كه سال ديگر به نزد آن حضرت بيايد و مسلمان شود و علاقه به شراب مانع اسلام او گرديد.

و با توجه به اين داستان معلوم مى شود موضوع حرمت شراب در اسلام پيش از هجرت نيز زبانزد مردم بود تا جايى كه دشمنان اسلام نيز آن را مى دانسته اند،منتهى اگر بعضى از مسلمانان در اثر علاقه زياد و يا عادت شديدى كه نسبت به شراب داشته اند،آن را مى نوشيدند و براى سر و صورت دادن به اين عمل خود اجتهادى هم درباره لفظ"اثم"كرده و آن را حمل بر كراهت كرده اند تا اينكه دستور اكيد و صريحى در حرمت و نهى از شرب آن آمد مانند آيه ٩٠ سوره مائده،اين عمل مسلمانان و اجتهاد آنان را نمى توان به حساب قرآن و اسلام گذارد،چنانكه در موضوع روزه نيز در آغاز،مجامعت با زنان در شب حرام بود ولى گروهى از جوانان و افراد ديگرى كه غريزه جنسى در آنها قوى بود نتوانستند خوددارى كنند و به تعبير قرآن كريم به خود خيانت كردند تا آنكه آن حكم منسوخ گرديد.

و شاهد بر اينكه شراب از آغاز بعثت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم حرام بوده و هيچ گاه در اسلام عنوان مباح و حلال نداشته است،روايات زيادى است كه در كتاب شريف كافى و تهذيب و كتابهاى ديگر حديثى از ائمه بزرگوار دينعليه‌السلام رسيده كه از آن جمله حديثى است كه كلينىرحمه‌الله و شيخ طوسى از امام باقرعليه‌السلام روايت كرده اند كه آن حضرت فرمود:

"خداى تعالى هيچ پيغمبرى را به نبوت مبعوث نفرمود جز آنكه در علم خدا چنين بود كه چون دين او را كامل نمود حرمت خمر و شراب در آن دين بود و شراب هميشه حرام بوده است..."و در حديث ديگرى كه كلينىرحمه‌الله از على بن يقطين روايت كرده اين گونه است كه مهدى عباسى از حضرت موسى بن جعفرعليه‌السلام حكم شراب را پرسيد:كه آيا شراب در كتاب خدا حرام شده است؟با اينكه مردم از آيات شراب نهى مى فهمند نه حرمت؟امامعليه‌السلام با قاطعيت فرمود:آرى در كتاب خدا حرام شده.پرسيد:در كجاى كتاب خدا حرام شده؟حضرت فرمود:در آنجا كه خدا فرمود:

( قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَالْإِثْمَ وَالْبَغْيَ بِغَيْرِ الْحَقِّ..." ) (٤) و به دنبال آن امامعليه‌السلام فرمود:منظور از"اثم"در اين آيه كه خدا آن را صريحا حرام فرموده شراب است به دليل آنكه در جاى ديگر فرمود:" ( يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِقُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِن نَّفْعِهِمَا ) (٥) تا به آخر حديث.

و با توجه به اينكه آيه اول در سوره اعراف آمده و آن سوره در مكه نازل شده بخوبى تفسير آيه دوم را كه در سوره بقره و در مدينه نازل شده است مى كند،و به هر صورت از مجموع آيات و روايات بخوبى فهميده مى شود كه حرمت شراب از احكام معروف اسلام بوده و در همان آغاز بعثت،رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم به دستور خداى تعالى آن را حرام كرده،منتهى برخى از مسلمانان كه نمى توانستند از آن دست بردارند بر خلاف دستور اسلام و با اجتهادى كه پيش خود در معناى كلام خدا مى كردند آن را مى نوشيدند تا وقتى كه با شدت و تهديد بيشترى آيه سوره مائده آمد و ديگر نتوانستند به كار خلاف خود ادامه بدهند و به قول معروف در مقابل نص اجتهاد كنند.

و اين اجتهاد كردنها و محمل تراشيدنها براى عمل خلافى چون نوشيدن شراب و شرب خمر اختصاصى به آن دسته از مسلمانان صدر اسلام كه ذكر شد نداشته بلكه همان طور كه در بالا شنيدند خلفاى عباسى و ديگران نيز كه از ترس مردم نمى خواستند علنا با دستورهاى اسلام مخالفت كنند و از آن سو نمى توانستند از هواهاى نفسانى و لذايذ نامشروع خود نيز دست بردارند براى سر و صورت دادن به گناه خود دست به تأويل آيات و روايات مى زدند و به ميل خود آنها را تأويل و يا به عبارت واضح ترتحريف مى كردند و گاهى هم همان گونه كه در روايات آمده نام"خمر"را به"نبيذ"تبديل كرده و بى باكانه مى نوشيدند.و البته اگر بخواهيم در اين مقوله از قرآن و حديث و تاريخ شواهد زيادترى بياوريم از نگارش تاريخ و وضع تأليف كتاب خارج خواهيم شد و از اين رو اين گفتار را به همين جا خاتمه مى دهيم و خواننده محترم را به كتابهاى مفصل ديگرى كه در اين باره تأليف و تدوين شده حواله مى دهيم.(٦)

_________________________________________

پى نوشتها:

١.بدر صغرى نام بازارى بوده كه از آغاز ذى قعده تا هشتم آن ماه بازار مزبور در بدر تشكيل مى شد و مانند بازارهاى ديگر عرب در آن چند روز مركز داد و ستد و سرودن اشعار و خطبه ها و اظهار فضل قبايل و افراد بوده است.

٢.نام جايى است در نزديكى مكه.

٣.سويق به معناى آرد و شراب هر دو آمده است و شايد معناى دوم مناسبتر باشد.

٤.سوره اعراف،آيه .٢٣

٥.سوره بقره،آيه .٢١٩

٦.در اين باره مى توانيد به كتاب تفسير شريف الميزان تأليف علامه طباطبائى،ج ٢،صص ٢٠٠ به بعد و ج ٦،صص ١٢٤ به بعد مراجعه كنيد.

سال پنجم هجرت و غزوه خندق

٧غزوه خندق(يا احزاب) از حوادث مهم سال پنجم هجرت كه به قول معروف در ماه شوال آن سال اتفاق افتاد جنگ خندق بود،كه با توجه به كثرت سپاه و تجهيز لشكريان قريش،و محاصره طولانى و نبودن آذوقه كافى در شهر مدينه،و دشوارى وضع اقتصادى،كارشكنى هاى داخلى كه از ناحيه يهود بنى قريظه و منافقين مى شد و به سختى مسلمانان را تهديد مى كرد،براى پيغمبر اسلام و پيروان آن بزرگوار يكى از سخت ترين جنگها و دشوارترين درگيريهايى بود كه با دشمن داشتند و مانند گذشته به كمك و يارى خداى تعالى و ايمان و فداكارى و استقامت،بر همه اين مشكلات پيروز شده و همه دشمنان را مغلوب ساختند و از اين كارزار سخت و دشوار نيز فاتح و سربلند و پيروز بيرون آمدند.