شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

٦ - آداب ازدواج‏

١ - خواندن خطبه، پيش از عقد مستحب است، وبهتر است‏شامل حمد وثناى خداوند وتوصيه به تقوا باشد، وشايسته است هرآنچه را زن وشوهر وحضّار نياز دارند در خطبه يادآورى شود، ماننداصول ايمان ومحاسن اخلاق وآداب وآنچه را دانشمند خواننده‏خطبه مناسب ببيند.

خطبه امامان معصوم براى ما نمونه خوبى است. در خطبه اميرالمؤمنين آمده است كه ايشان پس از حمد خدا چنين خطبه كردند:

"اُوصيكم بتقوى اللَّه العظيم، فإنّ اللَّه عزّ وجلّ قد جعل للمتّقين‏المخرج ممّا يكرهون، والرزق من حيث لا يحتسبون، فتنجّزوا من اللَّه‏موعوده، واطلبوا ما عنده بطاعته، والعمل بمحابه، فإنّه لا يدرك الخيرإلّا به، ولا ينال ما عنده إلّا بطاعته، ولا تكلان فيما هو كائن إلّا عليه،ولاحول ولا قوة إلّا باللَّه.

أمّا بعد، فإن اللَّه أبرم الاُمور وأمضاها على مقاديرها، فهي غيرمتناهية عن مجاريها دون بلوغ غاياتها، فيما قدر وقضى من ذلك، وقدكان فيما قدر وقضى من أمره المحتوم وقضاياه المبرمة، ما قد تشعبت به‏الأخلاف، وجرت به الأسباب، وقضى من تناهي القضايا بنا وبكم إلى‏حضور هذا المجلس الذي خصنا اللَّه وإيّاكم للذي كان من تذكرنا آلائه،وحسن بلائه، وتظاهر نعمائه، فنسأل اللَّه لنا ولكم بركة ما جمعنا وإيّاكم‏عليه، وساقنا وإيّاكم إليه، ثمّ انّ فلان بن فلان ذكر فلانة بنت فلان وهوفي الحسب من قد عرفتموه، وفي النسب من لا تجهلونه، وقد بذل لهامن الصداق ما قد عرفتموه، فردوا خيراً تحمدوا عليه وتنسبوا إليه‏و صلّى اللَّه على محمّد وآله وسلم."(٤٦٩)

٢ - مستحب است گواهانى را بر ازدواج گرفت تا نسب و ارث‏اثبات گردد. وچه بسا حكمت اين مسأله شامل همه مواردى گردد كه‏نسب وارث را حفظ مى‏كند واختلافها را از ميان مى‏برد ؛ مثل ثبت درمحضر ونظاير آن. در حديثى از امام صادق‏عليه‌السلام آمده است: "بيّنه‏هابراى اثبات نسب وارث مقرّر شده است."(٤٧٠)

٣ - مستحب است در ازدواج، آن هم به دور از زياده روى وريا،وليمه داده شود، وبايد از اين طعام به فقرا نيز داده شود وتنها به‏توانگران وشخصيتها محدود نشود. ونبايد جشن ازدواج را بهانه‏اى‏قرار داد براى برترى جويى به مردم، وآنچه قشرهاى آسيب پذيروميانى را به سبب عدم توانايى در همراهى با توانگران به دشوارى‏افكند. از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله روايت است كه فرمود: "اطعام هنگام ازدواج ازسنتهاى پيامبران است."(٤٧١)

ونيز پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله مى‏فرمايد: "وليمه روز نخست، حق است، ودرروز دوم نيكى، وافزون برآن ريا وشهرت‏طلبى."(٤٧٢)

٤ - از آداب ازدواج است گزينش وقت مناسب براى زفاف. پس‏دخول در شب بهتر از روز است، وروز براى وليمه بهتر از شب. درروايتى از امام صادق‏عليه‌السلام رسيده است كه: "عروسهايتان را شب‏زفاف كنيد، ووليمه را در روز دهيد."(٤٧٣)

اسلام شب زنده دارى را جز در سه مورد نهى كرده كه از آن جمله‏است زفاف. از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله رسيده است كه فرمود: "شب زنده دارى‏نيست جز در سه مورد: تهجّد با قرآن، يا در طلب دانش، يا عروسى‏كه به خانه بخت مى‏رود."(٤٧٤)

٥ - اسلام خوش نمى‏دارد ساعت گرمى براى زفاف برگزيده شود.به امام باقرعليه‌السلام خبر رسيد كه مردى در ساعت گرم نيمروز ازدواج‏كرده، پس حضرت‏عليه‌السلام فرمود: "آنها را نمى‏بينم كه به توافق برسند"پس از هم جدا شدند.(٤٧٥)

٦ - نيز اسلام خوش نمى‏دارد عروسى در روزى صورت پذيرد كه‏قمر در برج عقرب است. امام صادق ‏عليه‌السلام مى‏فرمايد: "هركه به‏هنگامى كه قمر در برج عقرب است ازدواج كند روى خوبى رانخواهد ديد."(٤٧٦)

٧ - همچنين است هنگام محاق ماه )روزهاى پايانى ماههاى‏قمرى( امام حسن عسكرى مى‏فرمايد: "كسى كه به هنگام محاق ماه‏ازدواج كند بايد تسليم سقط جنين شود."(٤٧٧)

٨ - مستحب است هنگام دخول، مرد وضو داشته باشد ودعاى‏مأثورى را بخواند كه از امام صادق‏عليه‌السلام روايت شده است: "هرگاه برهمسرت وارد شدى دست بر پيشانى او بگذار وروى به قبله آوروبگو:

"اللّهمّ بأمانتك أخذتها، وبكلماتك استحللتها؛ فإن قضيت منها ولداًفاجعله مباركاً تقيّاً من شيعة آل محمّد، ولا تجعل للشيطان فيه شركاًولانصيباً."(٤٧٨)

وهرگاه آهنگ نزديكى كند دعايى را بخواند كه از امام باقر‏عليه‌السلام ‏رسيده است:

"اللّهمّ ارزقني ولداً واجعله تقيّاً زكيّاً ليس في خلقه زيادة ولا نقصان،واجعل عاقبته إلى خير."(٤٧٩)

٩ - وهنگام نزديكى شايسته نيست زن را به شتاب اندازد، ونبايدتا وقتى كه نياز زن بر آورده نشده او را رها سازد. اسلام از زبان‏حضرت على‏عليه‌السلام اين چنين به ما تعليم مى‏دهد: "هرگاه فردى از شماآهنگ همسر خود كرد نبايد او را به شتاب افكند، زيرا زنان نيزنيازهايى دارند."(٤٨٠) حكمت اين كار آن است كه اگر زنى كامياب نشودچه بسا در انديشه مرد ديگرى افتد. امام صادق‏عليه‌السلام مى‏فرمايد: "چه‏بسا كسى از شما با همسرش همبستر شود وزنش از او چنان جدا شودكه اگر حتى مرد زنگى را هم ببيند به او در آويزد. پس هر كسى آهنگ‏همسر خود كرد بايد ميان آن دو ملاعبه‏اى صورت پذيرد كه اين بهتراست."(٤٨١)

١٠ - مستحب است اگر مردى با ديدن زنى ديگر غريزه‏اش به‏هيجان آيد سراغ همسر خويش آيد واز او كام بگيرد. على‏عليه‌السلام به ماتعليم مى‏دهد كه: "هرگاه كسى از شما زنى را ديد كه از او خوشش‏آمد، كام از زن خود گيرد، زيرا زن او همان دارد كه آن زن، پس نبايددر قلبش براى شيطان راهى قرار دهد كه نگاه او را از زنش متوجه آن‏ديگرى كند."(٤٨٢)

ولى شايسته نيست آدمى با شهوت زن ديگرى خود را تحريك‏كند وسپس به شهوت آن زن با همسر خويش در آميزد، اين عمل برحسب روايت رسيده از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله مكروه است. چه، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله ‏مى‏فرمايد: "اى على! با شهوت زن ديگرى با همسرت نزديكى‏مكن، زيرا در اين صورت من از آن بيم دارم كه اگر نطفه فرزندى منعقدگردد، كودك شما نامرد وبى عقل باشد."(٤٨٣)

١١ - برخى از فقها، هنگام ميل و رغبت زن، آميزش با او رامستحب مى‏دانند، وحديث پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله را مى‏آورند كه به مردى‏فرمود: "آيا با روزه وارد صبح شدى؟ عرض كرد: خير."

فرمود: "پس تهيدستى را اطعام كردى؟ عرض كرد: خير."

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: "پس نزد همسرت برو وبا او آميزش كن، كه اوبراى تو به منزله صدقه است."(٤٨٤)

١٢ - شرعاً اشكالى ندارد كه مرد با هر وسيله ممكنى همسرش رااز نظر جنسى كامياب نمايد، ولى نبايد در كاميابى همسرش از چيزى‏جز اعضاى خودش )اعضاى مرد( بهره گيرد. امام صادق‏عليه‌السلام ‏مى‏فرمايد: "اشكالى ندارد كه مرد در كاميابى با همسرش از همه‏قسمتهاى بدن خود كمك بگيرد، ولى نبايد با ابزارى غير از پيكر خودبه كامگيرى بپردازد."(٤٨٥)

١٣ - اگر چه نگاه كردن به شرمگاه همسر جايز است، ولى هنگام‏آميزش كراهت دارد، چنان كه سخن گفتن در آن حال نيز مكروه‏است.

در احاديثى از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله رسيده است كه نگاه كردن به فرج زنان‏مكروه است زيرا كورى به بار مى‏آورد، ونيز مكروه است سخن گفتن‏به هنگام جماع كه لالى در پى دارد، ونيز آميزش جنسى زير آسمان‏مكروه است.(٤٨٦)

١٤ - مستحب است هر يك از زن وشوهر پس از جماع براى پاك‏كردن موضع، از دستمالى جداگانه استفاده كنند ويك دستمال به كارنبندند. پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله به على‏عليه‌السلام مى‏فرمايد: "با همسرت نزديكى مكن‏مگر آن كه تو دستمالى داشته باشى واو دستمالى، وخود را با يك‏دستمال تميز نكنيد تا مبادا شهوت بر شهوت قرار گيرد، كه اين كاردشمنى ميان شما دو را در پى دارد."(٤٨٧)

١٥ - از حديثى چنين پيداست كه به هنگام حصر - يعنى نيازى كه‏آدمى را به شتاب اندازد - جماع كراهت دارد. امام صادق‏عليه‌السلام فرمود:"انسانى كه خضاب كرده جماع نمى‏كند" راوى عرض كرد: فدايت‏گردم چرا انسانِ خضاب كرده جماع نمى‏كند؟ فرمود: "زيرا در حصراست."(٤٨٨)

١٦ - نيز بلافاصله پس از خوردن غذا با شكم پر نبايد همبستر شد.از امام صادق‏عليه‌السلام روايت است كه فرمود: "سه چيز بدن را ويران‏مى‏كند وچه بسا آدمى را بكشد: با شكم پر به حمام رفتن، با شكم پربا همسر آميزش كردن وازدواج با پير زنان."(٤٨٩)

١٧ - شايسته است در اين اوقات كه در حديث امام باقر ذكر شده‏از مباشرت خوددارى كرد. ظاهراً آنچه همه اينها را گرد مى‏آوردحالت اضطراب وخوف است كه بر كودك حتى زن وشوهر اثرمى‏نهد. از امام‏عليه‌السلام پرسيدند: آيا وقتى هست كه جماع حلال در آن‏مكروه باشد؟ حضرت‏عليه‌السلام فرمود: "آرى، بين طلوع فجر وطلوع‏آفتاب، واز غروب آفتاب تا غروب شفق )يعنى سرخى آسمان(،ودر شب وروز خسوف وكسوف، ودر شب وروزى كه باد سياه ياسرخ يا زرد بوزد، وشب وروزى كه در آن زمين لرزه پيش آيد."

امام‏عليه‌السلام سپس فرمود: "به خدا سوگند هيچ كس در اين اوقات كه‏پيامبر جماع در آن را نهى كرده وخبر اين روايت به او رسيده،همبسترى نكرد مگر آن كه خداوند كودكى بدو دهد كه آنچه دركودكش مى‏بيند وى را خوش آيد."(٤٩٠)

وممكن است هر گونه حالت اضطراب زايى همين حكم را داشته‏باشد، همچون آميزش هنگام ترس از سلطان ستمگر يا در وضعيتهاى‏جنگى ونظاير آن.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله نهى فرموده از اين كه در شب اول ماههاى قمرى‏همبسترى كنند، وبه على‏عليه‌السلام مى‏فرمايد: "اى على! در شب اول ماه‏ونيمه ماه وآخر ماه همبسترى مكن، كه هر كس چنين كند بيم آن‏مى‏رود كودكش كودن از كار در آيد."(٤٩١)

١٨ - از نظر اسلام كراهت دارد مردى پس از بازگشت از سفرشبانگاه بر خانواده‏اش وارد شود، وبهتر است تا صبح شكيبايى كند.در حديثى از امام صادق‏عليه‌السلام روايت است كه فرمود: "كراهت داردمردى كه شبانگاه از سفر رسيده بر خانواده‏اش وارد شود، بلكه بايد تاصبح صبر كند."(٤٩٢)

١٩ - نيز كراهت دارد مردى در شب مسافرت كه غالباً با اضطراب‏همراه است واحتمال ضعف مى‏رود، با همسرش همبستر شود. ازپيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله رسيده است كه حضرت‏صلى‌الله‌عليه‌وآله كراهت داشت مرد در شبى‏مباشرت كند كه آهنگ سفر دارد.(٤٩٣)

چنين است هنگام سفرهاى كوتاه. در حديثى از پيامبر رسيده‏است كه فرمود:

"اى على! هنگامى كه براى سفرهاى كوتاه به مدت سه شبانه روزاز خانه خارج مى‏شوى با همسرت در نياميز كه اگر فرزندى از شماپديد آيد يار ستمگر خواهد شد."(٤٩٤)

٢٠ - اسلام دستور مى‏دهد همبستر شدن در پنهان صورت پذيردنه در حضور هوو ويا فرزندى كه صداى آنها را مى‏شنود وپيكرشان رامى‏بيند. از امام صادق‏عليه‌السلام روايت شده است كه فرمود: پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله ‏فرموده است: "سوگند به خدايى كه جان من در يد قدرت اوست،اگر مردى با زنش در آميزد در حالى كه كودكى بيدار آن دو را مى‏بيندوصدايشان را مى‏شنود وصداى نفسهاى زن وشوهر به گوش اومى‏رسد اين كودك روى رستگارى را نخواهد ديد، اگر پسر باشد زناكار خواهد شد، واگر دختر باشد زانيه خواهد شد."

حديث مى‏افزايد: "هرگاه على بن الحسين‏عليه‌السلام آهنگ همسر شدن‏داشت، در را مى‏بست وپرده‏ها را مى‏انداخت وخدمتگزاران را بيرون‏مى‏كرد."(٤٩٥)

٢١ - اسلام كراهت دارد كسى زير آسمان(٤٩٦) يا روى بام ساختمان(٤٩٧) يادر برابر خورشيد(٤٩٨) يا زير درختان ميوه دار(٤٩٩) جماع كند.

٢٢ - احاديث حاكى از كراهت همبستر شدن رو و يا پشت به قبله،يا در حال برهنگى كامل، يا در كشتى يا بر سر راه. امام صادق‏عليه‌السلام به‏نقل از پدرانش فرموده است: "پيامبر نهى مى‏كرد از اين كه مردى روبه قبله، يا بر سر راهى آباد با زنش در آميزد وهركه چنين كند لعنت‏خدا وفرشتگان وهمه مردم بر او باد."(٥٠٠)

٢٣ - اسلام كراهت دارد كه مردى ايستاده مباشرت كند وآن را كاردراز گوشها مى‏داند. در حديثى نبوى آمده است: "اى على! ايستاده‏با زنت جماع نكن كه اين كار دراز گوشهاست."(٥٠١)

٢٤ - نيز مباشرت پس از احتلام كراهت دارد. پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله ‏مى‏فرمايد: "كراهت دارد مردى پس از احتلام با زنش در آميزد، مگرآن كه از احتلام غسل كند، پس اگر بعد از احتلام وبدون غسل با زنش‏در آميخت وفرزندى ديوانه از او پديد آمد هيچ كس جز خود رانكوهش نكند."(٥٠٢)

٢٥ - اسلام دستور مى‏دهد هنگام مباشرت به خداى توجه كرد وازشر شيطان بدو پناه برد. امير المؤمنين‏عليه‌السلام مى‏فرمايد: "هرگاه كسى ازشما مباشرت كرد بايد بگويد: بسم اللَّه وباللَّه اللهم جَنِّبْنِي الشيطانَ‏وَجَنِّبِ الشيطان ما رزقتني." وسپس فرمود: "پس اگر خداوند كودكى‏به آن دو داد هرگز شيطان زيانى بدو نرساند."(٥٠٣)

٢٦ - اسلام توصيه مى‏كند پيش از مباشرت با زن حامله وضو گرفته‏شود. پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله مى‏فرمايد: "اى على! هرگاه زنت باردار شد، با اونزديكى مكن مگر آن كه وضو داشته باشى."(٥٠٤)

٢٧ - اسلام از اينكه مرد براى مدتى با همسرش آميزش جنسى‏نداشته باشد، نهى كرده است، چه بسا اين كار موجب فساد وتباهى‏زن گردد.

امام صادق‏عليه‌السلام مى‏فرمايد "هركه چند زن داشته باشد، وبا آنهانزديكى نكند، ويكى از آنها زنا كند گناهش به گردن او خواهد بود."(٥٠٥)

٢٨ - اسلام نهى كرده از اين كه از پشت زنان با ايشان نزديكى كرد.پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله مى‏فرمايد: "پشت زنان امت من بر مردان امت من حرام‏است."(٥٠٦)

٢٩ - اسلام مردان را به غيرت دستور مى‏دهد، وزنان را از غيرت‏نسبت به مردان خود باز مى‏دارد، وبه شكيبايى بر غيرت )وناموس‏پرستى( مردان دستورشان مى‏دهد. امام صادق‏عليه‌السلام مى‏فرمايد:"خداوند غيور است وهر غيورى را دوست دارد واز غيرت اوست كه‏بدكاريها را - چه پيدا وچه پنهان - حرام كرده است."(٥٠٧)

امام‏عليه‌السلام در حديث ديگرى مى‏فرمايد: "خداوند جهاد را بر مردان‏وزنان واجب كرد. جهاد مرد آن است كه مال وخونش را بدهد ودر راه‏خدا كشته شود، وجهاد زن آن است كه بر آزار همسرش وغيرت اوصبر كند."(٥٠٨)

امير المؤمنين‏عليه‌السلام مى‏فرمايد: "غيرت زن كفر است وغيرت مردايمان"(٥٠٩)

٣٠ - شرع براى مرد حقوق بسيارى را بر عهده زن نهاده است، تااو را از كامجويى ولذت‏طلبى در جاى ديگر مصون بدارد.

در حديثى از امام صادق‏عليه‌السلام آمده است كه فرمود: "زنى نزدپيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد وعرض كرد: يا رسول اللَّه! حق شوهر بر همسرچيست؟ فرمود: بيش از آن است كه تصور مى‏كنيد.

آن زن عرض كرد: بخشى از آن را به من بگوييد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: زن حق ندارد جز با اجازه شوهرش روزه‏مستحبى بگيرد، يا از خانه بيرون رود. زن بايد بهترين عطر خود رابزند، وبهترين جامه خويش را بر تن كند وزيباترين آرايش خود را به‏كار برد وبام وشام، خويش را به شوهرش عرضه كند وحقوق مرد برزن بيش از اينهاست."(٥١٠)

در حديثى از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله آمده است كه: "حلال نيست زنى بخوابدپيش از آن كه خود را بر شوهرش عرضه كند، جامه خود را از تن‏برگيرد، وزير روانداز مرد رود، وپوست خود را به پوست او بچسباندواگر چنين كند خود را به شوهرش عرضه داشته است."(٥١١)

٣١ - حقوق ووظايف زن وشوهر طرفينى است، وهر كدام از آنهاديگرى را به خشم آورد عذاب خداوندى از آن او خواهد بود. درحديثى از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله به تفصيل، آداب رفتار زن وشوهر بيان شده‏است: "اگر زنى شوهرش را بيازارد نماز وحسنه‏اش پذيرفته نيست،مگر آن كه شوهر خود را راضى كند، واگر چنين نكند حتى در صورتى‏كه عمرش را روزه بگيرد وشب زنده دارى كند وبرده‏ها آزاد نمايدواموالش را در راه خدا انفاق كند باز نخستين كسى خواهد بود كه به‏آتش در مى‏آيد. سپس حضرت رسول‏صلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: مرد نيز همين كيفررا خواهد داشت اگر زنش را بيازارد وبدو ستم كند، وهر كس بر بداخلاقى زنش شكيبايى كند وآن را به روز جزا واگذارد، خداوند براى‏هر بار صبر پاداشى بدو دهد كه به هنگام سربلندى در آزمون بدومى‏دهد."(٥١٢)

حتى شايسته نيست طولانى شدن نماز زن، توجيه كننده خوددارى زن از اهميت دادن به شوهر وپاسخ به تمايلات او باشد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله به زنان مؤمن چنين تعليم مى‏دهد: "نماز خود راطولانى نكنيد تا شوهرانتان را بازداريد."(٥١٣)

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله بسيار مردان را به زنان توصيه مى‏كرد ومى فرمود:"بيشتر اهل بهشت زنان مستضعف هستند كه خداوند ضعف آنها رادانسته وبر آنها رحم گرفته است."(٥١٤)

نيز پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله مى‏فرمايد: "بهترين شما بهترين شماست براى‏خانواده‏اش، ومن بهترين شما هستم نسبت به خانواده‏ام."(٥١٥) در جاى‏ديگرى پيامبر اكرم‏صلى‌الله‌عليه‌وآله مى‏فرمايد:

"نفرين باد ونفرين بر كسى كه نانخور خود را تباه سازد."(٥١٦)

امير المؤمنين‏عليه‌السلام در نامه‏اى به پسرش امام حسن‏عليه‌السلام مى‏فرمايد:"كارى را به زن نه سپار كه از مسائل شخصى او فزون باشد، كه اين‏براى وضع او بهتر، وبراى خيال او خشنود كننده‏تر، وبراى زيبايى اوماندنى‏تر است، وزن گل است نه پيشكار."(٥١٧)

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله كارها را ميان صديقه كبرى فاطمة زهرا سلام اللَّه عليهاوهمسرش امام على‏عليه‌السلام تقسيم مى‏كرد وكارهاى داخل خانه را به‏فاطمه مى‏سپرد وكارهاى بيرون خانه را به على.(٥١٨)

پاورقی ها

٤٣٧) وسائل‏الشيعه، ج‏١٤، ص‏٢، ابواب مقدمات النكاح وآدابه، باب‏١، حديث‏١.

٤٣٨) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٥، باب ١، حديث ٩.

٤٣٩) همان، ص‏٣، باب ١، حديث ٣

٤٤٠) همان، ص‏٧، باب ٢، حديث ٣

٤٤١) همان، ص‏٧، باب ٢، حديث ٤

٤٤٢) سوره نور، آيه ٣٢.

٤٤٣) همان، ص‏٢٤، باب ١٠، حديث ١

٤٤٤) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٩، باب ٣، حديث ١

٤٤٥) همان، حديث ٢.

٤٤٦) همان، ج‏١٤، ص‏١٠، باب ٣، حديث ٩.

٤٤٧) سوره تغابن، آيه ١٤.

٤٤٨) همان، ص‏١٢، باب ٤، حديث ٤.

٤٤٩) همان، حديث ٦.

٤٥٠) همان، ج‏١٤، ص‏٢١، باب ٩، حديث ١.

٤٥١) همان، ص‏٢٢، باب ٩، حديث ٤.

٤٥٢) سوره نور، آيه ٣٢.

٤٥٣) همان، ص‏٢٦، باب ١٢، حديث ١

٤٥٤) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٣٠، باب ١٤، حديث ١

٤٥٥) همان، ج‏١٤، ص‏٣١، باب‏١٤، ح‏٦

٤٥٦) همان، ص‏٣٣، باب ١٥، حديث ٣

٤٥٧) همان، ص‏٣٣، باب ١٦، حديث ١

٤٥٨) همان، ص‏٣٧، باب ٢١، حديث ٤.

٤٥٩) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٣٩، باب ٢٣، حديث ١.

٤٦٠) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٣٩، باب ٢٣، حديث ٢.

٤٦١) همان، ص‏٤٤، باب ٢٥، حديث ١

٤٦٢) همان، ج‏١٤، ص‏٤٥، باب ٢٦، حديث ١

٤٦٣) همان، ص‏٥١، باب ٢٨، حديث ١

٤٦٤) همان، ص‏٥٢، باب ٢٨، حديث ٥

٤٦٥) همان، ص‏٥٣، باب ٢٩، حديث ١

٤٦٦) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٥٤، باب ٣٠، حديث ٢.

٤٦٧) همان، ص‏٥٥، باب ٣١، حديث ٢

٤٦٨) همان، ص‏٥٦، باب ٣٣، حديث ١.

٤٦٩) الفروع من الكافى، ج‏٥، ص‏٣٧٠.

٤٧٠) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٦٧، باب ٤٣، حديث ١

٤٧١) همان، ج‏١٤، ص‏٦٤، باب ٤٠، حديث ١

٤٧٢) همان، ص‏٦٥، باب ٤٠، حديث ٤.

٤٧٣) همان، ص‏٦٢، باب ٣٧، حديث ٢

٤٧٤) همان، ص‏٦٣، باب ٣٧، حديث ٥

٤٧٥) همان، ج‏١٤، ص‏٦٣، باب ٣٨، حديث ١.

٤٧٦) همان، ج‏١٤، ص‏٨٠، باب ٥٤، حديث ١.

٤٧٧) همان، ص‏٨٠، باب ٥٤، حديث ٣.

٤٧٨) همان، ص‏٨١، باب ٥٥، حديث ٢.

٤٧٩) همان، ص‏٨٢، باب ٥٥، حديث ٥

٤٨٠) همان، ص‏٨٣، باب ٥٦، حديث ٤.

٤٨١) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٨٢، باب ٥٦، حديث ٣.

٤٨٢) همان، ص‏٧٣، باب ٤٧، حديث ٣

٤٨٣) همان، ص‏١٨٨، باب ١٥٠، حديث ١.

٤٨٤) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٧٥، باب ٤٩، حديث ١.

٤٨٥) همان، ص‏٧٧، باب ٥١، حديث ٢.

٤٨٦) همان، ص‏٨٥، باب ٥٩، حديث ٦.

٤٨٧) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏١٨٨، باب ١٥٠، حديث ١.

٤٨٨) همان، ص‏٨٧، باب ٦١، حديث ١.

٤٨٩) همان، ص‏١٩١، باب ١٥٢، حديث ١.

٤٩٠) وسائل الشيعه، ج‏١٤، ص‏٨٩، باب ٦٢، حديث ١.

٤٩١) همان، ص‏٩٠، باب ٦٤، حديث ١

٤٩٢) همان، ص‏٩٣، باب ٦٥، حديث ١.

٤٩٣) همان، ص‏١٨٩، باب ١٥٠، حديث ٢.

٤٩٤) همان، ج‏١٤، ص‏١٨٩، باب ١٥٠، حديث ١.

٤٩٥) همان، ص‏٩٤، باب ٦٧، حديث ٢.

٤٩٦) همان، ص‏١٨٨، باب ١٤٩، حديث ٢

٤٩٧) همان، ص‏١٨٩، باب ١٥٠، حديث ١.

٤٩٨) همان، ص‏١٨٧، باب ١٤٩، حديث ١.

٤٩٩) همان

٥٠٠) همان، ج‏١٤، ص‏٩٨، باب ٦٩، حديث ٣.

٥٠١) همان، ص‏١٨٩، باب ١٥٠، حديث ١

٥٠٢) همان، ص‏٩٩، باب ٧٠، حديث ١.

٥٠٣) همان، ص‏٩٦، باب ٦٨، حديث ٣.

٥٠٤) همان، ج‏١٤، ص‏١٨٩، باب ١٥٠، حديث ١

٥٠٥) همان، ص‏١٠٠، باب ٧١، حديث ٢.

٥٠٦) همان‏ص‏١٠١، باب ٧٢، حديث ٥

٥٠٧) همان، ص‏١٠٧، باب ٧٧، حديث ٢.

٥٠٨) همان، ص‏١١١، باب ٧٨، حديث ٦.

٥٠٩) همان، ج‏١٤، ص‏١١١، باب ٧٨، حديث ٨.

٥١٠) همان، ص‏١١٢، باب ٧٩، حديث ٢.

٥١١) همان، ص‏١٢٦، باب ٩١، حديث ٥

٥١٢) همان، ج‏١٤، ص‏١١٦، باب ٨٢، حديث ١، حديث مفصل است وما تنهاقسمتى از آن را آورده‏ايم.

٥١٣) همان، ص‏١١٧، باب ٨٣، حديث ١

٥١٤) همان، ص‏١١٩، باب ٨٦، حديث ٤.

٥١٥) همان، ج‏١٤، ص‏١٢٢، باب ٨٨، حديث ٨

٥١٦) همان، حديث ٦.

٥١٧) همان، ص‏١٢٠، باب ٨٧، حديث ١، حديث مفصلتر از اين است.

٥١٨) همان، ص‏١٢٣، باب ٨٩، حديث ١