شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

نگه دار زبان تا به دوزخت نبرند

كه از زبان بتر اندر جهان زيانى نيست

اهانتى منما اگر اعانتى نكنى

كمال خير بود اگر اهانتى نكنى

مرا به خير تو اميد نيست ، شر مرسان

كفايت است مراگر خيانتى نكنى

برخيز سحر ناله و آهى مى كن

استغفارى ز هر گناهى مى كن

تا چند به عيب ديگران در نگرى

يك بار به عيب خود نگاهى مى كن

مكن مجروح دل ها را به طعنه

چو كردى ، به شدن سامان ندارد

جراحات سنان درمان پذير است

جراحات زبان درمان ندارد

سخن رفته دگر باز نيايد به زبان

اول انديشه كند مرد كه عاقل باشد

تا زمان دگر انديشه نبايد كردن

كه چرا گفتم و انديشه باطل باشد

زبان سرخ سر سبز مى دهد بر باد

بهوش باش كه سر بر سر زبان نكنى

كم گوى و به جز مصلحت خويش مگوى

چيزى كه نپرسند، تو از پيش مگوى

گوش تو دو دادند و زبان تو يكى

يعنى كه دو بشنو و يكى بيش ‍ مگوى

چنان دان كه بى شرم و بسيارى گوى

ندارد به نزد كسى آبروى

زبان را نگه دار بايد بدن

نبايد بدن را به زهر آزدن

چو به مجمعى در آيى

بنشين خموش و كم گو سخنى

كه حاضران راز تو احتراز باشد

، نشنيده اى كه شمعى ، چو به مجمعى

در آيد ببرند سر به گازش

چو زبان دراز باشد

مرنجان دلم را كه اين مرغ وحشى

ز بامى كه برخاست ، مشكل نشيند

ظريف باش و مصاحب نه زفت و هول و گران

كه هست مرد سبك روح به ز مردم هول

نه هر چه دانى گوى و نه هر چه تانى كن

كه قتل ، زاده فعل است و حرب ، زاده قول بهار

آن بگو كز تو تا ابد ماند

آن بجو كز تو گور نستاند

به خدا گر زبان خود بندى

در دوزخ به جان خود بندى

هر كه در نقص ديد در خود

كامل تر اهل دين شمارش

‍ وان كه آيت جهل خواند بر خويش

فرزانه راستين شمارش ‍

هر كو هنر است و عيب خود گفت

با جان هنر قرين شمارش

‍ عالم كه به جهل خود مقر شد

از جمله صادقين شمارش

خود را چو ستوده اى نكوهد

‍ عيساى فلك نشين شمارش

‍ منصف كه به صدق نفس خود را

خائن شمرد، امين شمارش

‍ و آن كه به خود فرو نيامد

پويند حق گزين شمارش

دشنام كه خود به خود دهد مرد

سرمايه آفرين شمارش

هر كه مى خواهد سخن گستر بود در انجمن

اولش بايد تاءمل در سخن ، آن گه سخن

هر سخن هر جاى نتوان گفت با هر مستمع

پاس وقت و جا و گوش و هوش بايد داشتن

هر كه مى خواهد كه باشد در شمار عاقلان

لب فرو بندد مگر وقتى كه بايد دم زدن

گوش و هوش مستمع چون باز شد بگشاى لب

ور ببينى بسته اش ، زنهار بگشايى دهن

گر درى در دل نهان دارى ، برون آر از صدف

ور ندارى حرف نيكى ، لب فرو بند از سخن

حاجتى دارى بگو، يا سائلى راده جواب

حكمتى دارى بيان كن ور ندارى دم مزن

با هيچ كس مگوى غم خويشتن

كه او ياد دشمن تو باشد يا دوست دار تو

گر دشمن است از غم تو شادمان شود

ور دوست دار توست ، برد غم ز كار تو

گفت تو هميشه راست بايد

گر بر تو در خطر گشايد

از گفتن راست ، رو مگردان

كز آن شود ارجمند انسان

پيرامن كذب پاى مگذار

تا شاءن تو نشكند در انظار

كز گفت دروغ نيست بدتر

هرگز صفتى به آدمى در

خواهى چو در حضور بزرگان سخن كنى

پاكيزه گوى و نغز، و گرنه خموش

باش از فصل معرفت اگرت درسى آرزوست

بازى زبان ببند و سراپاى گوش باش

گر تو را هست شكرين گفتار

شهد كامى مدام

، دل خوش دار چون بود هر كه را زبان شيرين

دوست دار و برادرش بسيار

آيينه خويش را به صيقل دادم

روشن كردم به پيش خود بنهادم

در آينه ، عيب خويش چندان ديدم

كز عيب دگر كسان نيامد يادم

هر چه به من مى رسد ز دست زبان است

جان من از دست اين زبان به لب آمد

زشت رويى پيش ما از زشت خويى بهتر است

لال بودن صد ره از بيهوده گويى بهتر است

عيب جويى از كسان عيب مرا زايل نكرد

عيب خود برداشتن از عيب جويى بهتر است

رازى كه شود به پيش تو فاش

تو پرده از آن مگير زنهار

گر سر نهان خود نپوشى

در ديده همگنان شوى خوار

از گفتن يك نهفتنى راز

بس يار كه گشته دشمن يار

از بهر دوام دوستى را

اين پرده نگاه دار هموار

بريده باد زبان كسى كه دست مرا

ز دامن تو به تيغ زبان جدا كرده

از زبان ، دوش شكوه ها كردم نزد ياران

باوفايى چند ديدم ايشان

هم از زيان زبان او فتادند

همچو من در بند محمد على

آن كس كه نسنجيده قدم پيش نهاد

دور است كه از بلاى لغزش ‍ برهد

از بهر سخن تا كه نيايى جايى

بى جا سخن مگو كه سودت ندهد

صمت عادت كن كه از يك گفتنك

مى شود تاراج اين تحت الحنك

اى خوش آن كو رفت در حصن سكوت

بسته دل در ياد حى لا يموت

ز تهمت است چه انديشه پاك دامن را

كه صبح صادق يوسف ز چاك پيرهن است

مروت نيست آلودن به تهمت ، دامن پاكان

به خلوت عاشق بى تاب با خانه منشيند

هيچ عيبى خاكيان را همچو كشف راز نيست

از زمين ها جز زمين شور را قابل مخوان

خامشى به كه ضمير دل خويش

با كسى گفتن و گفتن كه مگوى اى سليم !

آب ز سرچشمه ببند كه چو پر شد

، نتوان بستن جوى سخنى

در نهان نبايد گفت

كه بر انجمن نشايد گفت

به دوران دو كس را اگر ديدمى

به دور سر هر دو گرديدمى

يكى آن كه گويد بد من به من

دگر آن كه پرسد بد خويشتن

دوست آن كس بود كه عيب تو را

همچو آيينه روبه رو گويد

نه كه چون شانه با هزار زبان

پشت سر رفته مو به مو گويد

مكن عيب كسان تا مى توانى

كه تو اى دوست عيب خود ندانى

مده بر عيب كس ناديده اقرار

و گر بينى بپوشان بهتر اى يار

كه تو هم عيب دارى عيبناكى

خدا را شد سزاى عيب پاكى

مكن مدح خود و عيب دگر كس

و گر گويد كسى ، گو زين سخن بس

عيب مردم را مگو اى خود پرست

عيب جويى هم به دنبال تو هست

تو عيوب ديگرى سازى بيان

ديگرى عيب تو آرد بر زبان

چو شانه عيب خلق مكن مو به مو

عيان در پشت سر نهند كسى را كه عيب جو ست

سير يك روز طعنه زد به پياز

كه تو مسكين چه قدر بد بويى

گفت از عيب خويش بى خبرى

زان ره از خلق ، عيب مى جويى

گفتن از زشت رويى دگران

نشود باعث نكورويى

تو گمان مى كنى كه شاخ گلى

به صفت سرو لاله مى رويى

يا كه هم بوى مشك تا تارى

يا ز از هار باغ مينويى

خويشتن بى سبب بزرگ مكن

تو هم از ساكنان اين كويى

ره ما گر كج است و ناهموار

تو خود اين ره چگونه مى پويى

در خود آن به كه نيك تر نگرى

اول آن به كه عيب خود گويى

ما زبونيم و شوخ جامه و پست

تو چرا شوخ تن نمى شويى

گفت با قورباغه اى ، خرچنگ

كه چه بد صورتى و بد آهنگ

اى تو از پاى تا به سر همه عيب

وى تو در ظاهر و نهان همه ننگ

چون تو هرگز نديده ام بدبو

چون تو هرگز نيافتم بد رنگ

برو از پيش من كه از رخ تو

شد جهان فراخ بر من تنگ

وزغ بينوا به پاسخ وى

گفت اى خود ستاى بى فرهنگ

اى همه عيب خود نهان كرد

ليك كردى به عيب من آهنگ

گر در آيينه بنگرى خود را

لب ببندى از اين بيان جفنگ

زانكه من گر چه زشت مى باشم

ليك پيش توام ظريف و قشنگ

گاه رفتن به پاى خود بنگر

روشن كج ببين و زشتى چنگ

خو شد لا! كج روى و كج بينى

شيوه عيب جوست چون خرچنگ

مگو بهتان ، بيرس از روز محشر

كه فردا باز پرسند از تو يكسر

رخ مرد را تيره دارد دروغ

بلندى اش هرگز نگيرد فروغ

اى برادر گرت خطايى رفت

متمسك مشو به عذر دروغ

كان دروغت بود خطاى دگر

كه برد بار ديگر از تو فروغ

هى نيارى بر زبان حرف دروغ

ور چه در گردن تو يوغ بود

نكند هيچ خوب و زشت بقا

گرش بنياد بر دروغ بود

صبح كاذب اگر چه بفروزد

مدتى اندكش فروغ بود

از كجى به كه روى بر تابيد

رستگارى ز راستى يابيد نظامى

تا در تو فروغ راست گويى است

بايد ز دروغ رخ نهفتن

فرمود على كه گنگ بودن

بهتر بود از دروغ گفتن

پرهيز كن از دروغ گفتن

گر مرد رهى تو اى مسلمان

از كذب حذر نما ز يرا

الكذب هو خراب الايمان

كسانى كه پيغام دشمن برند

ز دشمن همانا كه دشمن ترند

كسى قول دشمن نيارد به دوست

مگر آن كه در دشمنى يار اوست

از سخن چينان ملامت ها پديد آيد ولى

هر كدورت را كه بينى چون صفايى رفت رفت

سخن چين بدبخت در يك نفس

خلاف افكند در ميان دو كس