گفتار بیست و سوم «حاوی مباحث» :

ماه مبارک رمضان عید اولیاء الله است

سخن سید بن طاووس در مورد اول سال اولیاء الهی

انسان با روزه گرفتن شبیه فرشته می شود

عارفان هر دم دو عید دارند

جنبنده ها دو قسمت اند

علم و عالم ماء معین اند

وداع و سلام امام سجاد بر ماه مبارک رمضان

ماه مبارک رمضان یک حقیقت و باطنی دارد که این حقیقت در قیامت ظهور می کند. ماه مبارک رمضان را امام سجاد - سلام الله علیه - عید اولیاء الله می داند. در صحیفه سجادیه دعائی است بنام دعاء وداع ماه مبارک رمضان. در مقدمه این دعاء حضرت سجاد (علیه السلام) کلیات نعمت های الهی را می شمارد و اینکه بخشش های خدای سبحان ابتدائی است؛ نه روی استحقاق. بعد از آن مقدمه می فرماید: یکی از بهترین بخشش های خداوند سبحان، ماه مبارک رمضان و روزه در این ماه است: وانت جعلت من صفایا تلک الوظائف و خصائص تلک الفروض شهر رمضان وقد اقام فینا هذا الشهر مقام حمد وصحبنا صحبه مبرور(۶۰۶) . خدایا نعمتهای فراوانی به ما دادی. یکی از آن برجسته ترین نعمت ها ماه مبارک رمضان است و یکی از بهترین فضیلت ها روزه این ماه است که نصیب ما کردی؛ و هیچ زمانی به عظمت زمان ماه مبارک رمضان نیست؛ گذشت از آنکه شب قدر را در آن قرار دادی. این ماه را ظرف نزول قرآن کریم قرار دادی که این فیض در این ماه نازل شده است. اگر کسی با قرآن باشد همراه قرآن بالا می رود؛ و این را بر ملت مسلمان منت نهادی زیرا دیگر ملل در ماه مبارک رمضان روزه نمی گرفتند و این نعمت را مخصوص مسلمین کردی.

این وداع برای کسی است که با ماه مبارک رمضان مأنوس بوده و ماه مبارک رمضان دوست او می باشد؛ والا آنکه با این ماه نبود، وداعی ندارد؛ انسان از دوستش و یا با کسی که یک مدتی مأنوس بود خداحافظی می کند. او که اصلاً نمی داند چه وقت ماه مبارک رمضان آمده و چه وقت سپری می شود؛ چرا آمد و چرا سپری شد، او وداعی ندارد؛ اما امام سجاد - سلام الله علیه - آخر ماه مبارک رمضان که شد در حد یک ضجه این دعاء را می خواند. ایشان می دانند که این ماه چه فضیلتی دارد.

او در بین ما اقامت داشت و جای حمد و ثنا بود؛ زیرا به همراه خودش رحمت آورد و رفیق بسیار خوبی برای ما بود. ما در صحبت با او به فضائل و نعمت هایی رسیدیم. دوستی بود که به همراهش رحمت و مغفرت و برکت آورد. اینکه رسول خدا - علیه آلاف التحیه و الثناء - در خطبه شعبانیه فرمود: قد اقبل الیکم شهر الله بالبرکة و الرحمة و المغفرة؛ یعنی این ماه، برکت و رحمت و مغفرت آورد؛ کسی که رفیق این ماه بود، برکت و رحمت و مغفرت این ماه را هم دریافت می کند.

واربحنا افضل ارباح العالمین. ما ربح و سودی که در این ماه بردیم، هیچ تاجری در هیچ گوشه دنیا نبرده است. هیچکسی در سراسر عالم به اندازه ما از این ماه مبارک رمضان استفاده نکرد. اگر انسان یک مسافری است که سفر ابد در پیش دارد، ره توشه آن سفر ابد را باید همین چند روز تهیه کند؛ و اگر درهای آسمان به چهره مؤمن باز می شود؛ و اگر مؤمن می تواند با وارستگی به باطن علم راه پیدا کند؛ و اگر بهترین فرصت، ماه مبارک رمضان است؛ پس بهترین سود را ماه مبارک رمضان و اهلش دارند.

از ابن طاووس نقل شده است که می فرماید: عده ای اول سالشان اول فروردین است. یک نوجوان اول سال او اول فروردین است که تلاش می کند لباس نو در بر کند؛ درخت ها اول سالشان فروردین است که لباسهای نو و تازه در بر می کنند؛ یک کشاورز اول سال او اول پائیز است که در آمد مزرعه را حساب می کند؛ یک تاجر که کارگاه تولیدی دارد مثلاً در فرصت دیگری اول سال را تعیین می کند؛ اما آنها که اهل سیر و سلوک اند، اول سالشان ماه مبارک رمضان است؛ حساب ها را از ماه مبارک تا ماه مبارک بررسی می کنند، که ماه مبارک گذشته چه درجه ای داشته و امسال چه درجه ای دارند. چقدر مطلب فهمیده و چقدر مسائل برای آنها حل شده است. چقدر در برابر گناه قدرت تمکین داشته و چقدر در برابر دشمن، قدرت تصمیم دارد.

ماه مبارک رمضان برای سالکان الی الله؛ ماه محاسبه است. لذا امام سجاد (علیه السلام) فرمود: هیچ کسی در سراسر جهان به اندازه ما در این ماه استفاده نکرد.

ثم قد فارقنا عند تمام وقته وانقطاع مدته و وفاء عهده و نحن مودعوه. این ماه بعد از آنکه پایانش فرا رسید از ما مفارقت و از ما هجرت کرد و ما را تنها گذاشت و ما الان این ماه را وداع می کنیم.

وداع من عز فراقه علینا و غمنا.(۶۰۷) چه وداعی؟ وداع تشریفاتی؟ نه، وداع با یک دوست عزیزی که مفارقتش برای ما توانفرساست. آنکه اهل معنا بود خیرش در این ماه بیشتر شد؛ آنکه گرفتار گناه بود گناهش در این ماه کمتر شد. فرمود: ما کسی را وداع می کنیم که رفتنش برای ما عزیز و خیلی سخت است و ما را غمگین کرد. این ماهی که شب و روزش رحمت بود.

بزرگان فقه ما همچون مرحوم صاحب جواهر و سید محمد کاظم صاحب العروه الوثقی و دیگران - رضوان الله علیهم - در کتابهایشان هست که در فضیلت روزه گرفتن همین بس که انسان از نظر ترک بسیاری از کارها شبیه فرشته می شود. همین که انسان از شکم رها شد یک مقدار به فرشته شدن نزدیک می شود. گفته اند شش روز اوائل ماه شوال را بعنوان بدرقه، روزه بگیرید. بعد از عید فطر، که عید فطر روزه اش حرام است؛ زیرا اگر کسی دوست عزیزی را بخواهد بدرقه کند چند قدم به همراه او می رود. معنای وداع کردن، بدنبال او چند قدم رفتن است.

و اوحشنا انصرافه عنا. و از اینکه منصرف شد و از ما فاصله گرفت ما را به وحشت انداخت. ما یک دوست رئوف و مهربان و پر برکتی را از دست می دهیم، لذا ما بوحشت افتادیم. آخر ماه مبارک رمضان که می شد احساس غربت می کردند.

ولزمنا الذمام المحفوظ والحرمة المرعیة والحق المقضی. ما باید حقی که او به عهده ما دارد رعایت کنیم؛ حرمتی که در پیش ما دارد باید ارج بنهیم؛ باید به تعهدی که بین ما و او است وفا کنیم.

فنحن قائلون السلام علیک یا شهر الله الاکبر و یا عید اولیاء، آنگاه چون این دوست عزیز از ما مفارغت می کند ما در آخر ماه مبارک این چنین می گوئیم: سلام بر تو ای بزرگ ترین ماه که بخدا انتساب داری و سلام بر توای عید اولیاء الهی. این سلام، سلام تودیع است؛ چون تنها ماهی که اسمش در قرآن کریم است ماه مبارک رمضان است:

کار عنکبوت آن است که بتند و با این تارهامگس صید کند و قرمه درست کند. کار عنکبوت آن است که مگس را ذخیره کند، قدید کرده و قرمه درست کند؛ و کارش غیر از ذخیره کردن چیزی دیگری نیست؛ اما عارف در هر دم و هر نفس دو عید داردند که سعدی گفت: هر نفسی که فرو می رود ممد حیات است و چون بر می آید مفرخ ذات؛ پس در هر نفسی دو نعمت موجود و بر هر نعمتی شکری واجب؛ لذا عارف در هر دم دو عید دارد.

علی ای حال بهترین دمی که انسان دارد در ماه مبارک رمضان است که انفسکم فیه تسبیح، نفس کشیدن در این ماه سبوح قدوس گفتن است؛ لذا امام سجاد می فرماید سلام بر تو ای عید اولیاء الهی.

این که می بینیم در آخر ماه مبارک رمضان عید فطر می گیرند، چون جائزه های یک ماه را به ما می دهند؛ در حقیقت محصول ماه مبارک رمضان است. این ضیافة الله آن لقاء الله را در بر دارد و عظمت از آن ماه شوال نیست بلکه عظمت از آن ماه مبارک رمضان است که نتیجه یک ماهه را در روز عید می دهند.

السلام علیک یا اکرم مصحوب من الاوقات و یا خیر شهر فی الایام و الساعات(۶۱۰) . امام سجاد چندین بار به این ماه سلام می کند. ماه اگر یک زمانی گذرا بود و باطن و سر و حقیقت و روح و جانی نداشت، این ولی الله که به او سلام نمی گفت. آیا اینها معاذالله نظیر اشعار خیالی شعراء است که بر خطابه های خیالی حمل می شود که مثلاً به کوه و یا آثار مخروبه خطاب می کنند، یا نه این ماه یک حقیقتی دارد.

می گوید: ما خیلی دوست داشته و داریم، اما هیچ دوستی به عظمت این ماه نبود. یک ماهی که نه هیچ روزی مثل روزهای او بود و نه هیچ شبی مثل شبهای او بود.

السلام علیک من شهر قربت فیه الامال و نشرت فیه الاعمال. سلام ما بر تو ای ماهی که آرزوها در این ماه نزدیک شد و ما فهمیدیم که چه بخواهیم لذا آرزوهای طولانی نمی طلبیم. و از طول امل آزاد شدیم و بر آمدن آرزوهای مشروع تا نزدیک شد. در همین دعای سحر ماه مبارک رمضان که از امام سجاد - سلام الله علیه رسیده است، به ما آموخت به خدا عرض کنیم خدایا آنها که تو را نمی شناسد و عبادت نمی کنند آنها را روزی می دهی و این همه ما رو عقرب ها را خدا تأمین می کند پس حیف است که انسان تمام حاجت ها را در محور ماده و مادیات خلاصه کند. آنها که اصلاً خدا را نمی شناسند و عبادت نمی کنند، نظیر این همه کفار و منافقین، خداوند آنها را در عالم تأمین می کند، پس آیا صحیح است انسان تلاش و کوشش خود را بر این صرف بکند که از خدا طبیعت و دنیا بطلبد؟

امام می فرماید: سلام بر این ماه که فهمیدیم در این ماه از خدا چه بخواهیم. آرزوهای طولانی نداشته باشیم بلکه چیزی بخواهیم که برای ما بماند. وقتی این آیه نازل شد:( وَكَأَيِّن مِّن دَابَّةٍ لَّا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّـهُ يَرْزُقُهَا ) (۶۱۱) ؛ مهاجرین از مکه به مدینه هجرت کردند. چون اینها وقتی می خواستند از مکه به مدینه هجرت کنند کسی به آنها اجازه نمی داد تا اموالشان را هم منتقل کنند یا بفروشند و می گفتند: اگر خواستید از مکه به مدینه بروید باید با دست خالی بروید. وقتی این آیه نازل شد که هیچ جنبنده ای چه اهل ذخیره و پس انداز باشد و یا نباشد، نیست که از جائی به جائی حرکت بکند مگر این که خدا روزی او را می دهد، معنایش این است که همه در عالم روزی خدا را می خورند.

جنبنده ها و دو قسمت اند: بعضی اهل پس انداز و ذخیره اند مثل موش و مور و مورچه ها؛ بعضی آزادانه زندگی می کنند، مثل کبوترها، گنجشک ها، بلبل ها که اینها اهل ذخیره و پس انداز نیستند. در این آیه فرمود: هم آن موش و مورچه را که اهل پس اندازند خدا روزی می دهد، هم کبوتر و بلبل و گنجشک را که اهل ذخیره نیستند خدا روزی می دهد. اینطور نیست که فقط موش ها را خدا تأمین کند و بلبل ها را تأمین نکند. وقتی این آیه نازل شد، مسلمین از مکه به مدینه هجرت کردند. گفتند ما روزی مان را که از جائی به جائی حمل نمی کنیم، بالاخره خدای مکه خدای مدینه هم هست. اگر ما را در مکه اداره می کند در مدینه هم اداره می کند. با دست خالی آمدند و در مسجدهای مدینه ماندند و مهاجر نامیده شدند؛ خدا آنها را تامین کرد.

این چنین نیست که اگر انسان روح بلند نداشته باشد به او خوش بگذرد و یا اگر روح بلند و عظیم داشت در جهان تلخ کام باشد. انسان اگر ذهن و جانش را به چیز درستی مشغول نکند او آدم را به چیز نادرستی مشغول می کند. تا آدم این نفس و ذهن و مرکز اندیشه را مشغول نکند او آدم را مشغول می کند؛ فرمود ما در این ماه فهمیدیم از خدا چه بخواهیم. اعمالمان بازو آرزوهایمان بسته شد. جلو آرزوهایمان را گرفتیم و دست بکار شدیم.

السلام علیک من قرین جل قدره موجودا وافجع فقده مفقوداً. سلام بر تو ای نزدیکی که وقتی بودی گرامی بودی و حال که در آستانه رفتن هستی، رفتنت فاجعه است و ما را غمگین می کند همچون کسی که عزیزترین عضو خانواده اش را از دست بدهد.

مرجو الم فراقه. سلام بر تو ای تکیه گاه امید که در هنگام مفارقت، ما را متألم و رنجور کردی. آن ماه که در جان انسان رسوخ داشت وقتی از جان فاصله می گیرد جایش را غم پر می کند. آن فهمیدن ها و صفای ضمیر دیگر نیست. آن نشاطی را که انسان در ماه مبارک رمضان برای نثار و ایثار دارد در غیر ماه مبارک رمضان ندارد. اگر انسان در این ضیافت حق از خدا غنی و بی نیازی طلب کند چیزی او را به خود متوجه و مشغول نمی کند؛ نه از کسی می ترسد و نه از بذل جان دریغ نمی کند.

السلام علیک من الیف انس مقبلا فسر واوحش منقضیاً قد مض.(۶۱۲) سلام بر تو ای دوست با الفت که وقتی آمدی ما را مسرور کردی و وقتی رفتی ما را گداختی و رفتی، داغ زدی و رفتی؛ این حرف حرف یک انسانی است که با باطن روزه این ماه و با باطن لیله قدر در تماس بوده است.

السلام علیک من مجاور رقت فیه القلوب وقلت فیه الذنوب. سلام بر تو ای همسایه عزیز که در مجاورت و جوار رحمت تو بودیم. تو همسایه ای بودی که در این مدت دلها رقیق می شد و گناهان کم. ترک اولی و مکروهات و گناهان کوچک، کم کم، راه انسان را می بندد.

در مناطق ییلاقی و در سرزمینی که سبز و خرم است چشمه معدنی می جوشد، چون با املاح و رسوبات همراه است این آب زلال نیست که راه خود را طی کند و راه باز کند و تشنه ها را سیراب کرده و به مقصد برسد، بلکه با رسوبات و املاح همراه است. این آب زلال است که وقتی از چشمه می جوشد راه خود را باز می کند و راه کسی را هم نمی بندد؛ همه این درخت ها و گیاهان تشنه سر راه را هم سیراب می کند تا به دریا برسد، این خاصیت آب زلال است که اصلاً بدنبال تشنه می رود تا سیرابش کند. سرش را به سنگ می زند و تلاش و کوشش می کند که خود را به تشنه ها برساند؛ و اما اگر این آب رسوبی باشد همین که می جوشد راه خود را به تشنه ها برساند؛ و اما اگر این آب رسوبی باشد همین که می جوشد راه خود را می بندد. بعد از چند سال در آن مزرع، تلی از سنگ پیدا شده و همه آن سرزمین های سبز خشک می شود و از او چیزی روئیده نمی شود.

این آب وقتی زلال و صاف نباشد جلوی خودش را هم می بندد، افکار و اندیشه در دلها هم همینطور است؛ اگر زلال باشد از جان می جوشد، با زبان و قلم منتشر می شود، به گوش و چشم می رسد و از آنجا به دلهای دیگران می رسد؛ لذا یکی از القاب عالم ماء معین است که ریشه اصلی آن درباره حضرت ولی عصر - سلام الله علیه - است که یکی از القاب مبارک آن حضرت ماء معین است:( قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاءٍ مَّعِينٍ ) .(۶۱۳)

ماء معین یعنی آب جاری؛ آبی که چشم او را می بیند. علم و عالم را ماء معین می گویند چون مانند چشمه زلال است که می جوشد. حرفی که می زند، چیزی که می نویسد، علمی است که از جان او تراوش کرده و به گوش و چشم شخصی رسیده و او می فهمد و به دیگری می گوید، دیگری هم می فهمد و به بعدی می گوید. این مانند یک چشمه زلالی است که بالاخره به اصلش می رسد؛ و اما افکار و اندیشه و خیالات باطل مانند همان رسوبات و املاح معدنی اند که همانجا قلب را می بندند. کم کم این دل قسی می شود. وقتی که دل بسته شد نه چیزی از آنجا سرایت می کند و به دیگران می رسد و نه حرف دیگران به آنجا می رسد؛ نه حرف او در غیر مؤثر است و نه حرف غیر در او مؤثر می باشد. امام سجاد فرمود دلها در این ماه نرم و رقیق و گناهان در این ماه کم می باشد.

السلام علیک من ناصر ایمان علی الشیطان و صاحب سهل سبل الاحسان. سلام بر تو ای رفیقی که کمک کردی تا ما بر شیطان مسلط شدیم. انسان در این ماه بر شیطان مسلط می شود. به خاطرات شیطانی گوش فرا نمی دهد. تو برای ما مصاحب خوبی بودی که ما توانستیم بر شیطان پیروز شویم. ما نه تنها در بعد سلبی از دست شیطان نجات پیدا کردیم که کار بد نکردیم، بلکه در بعد اثباتی هم پیروز شدیم. راه های خیر را خوب و به آسانی طی کردیم. اگر در غیر ماه مبارک رمضان کار خیر را به سختی انجام می دادیم، در این ماه به آسانی انجام دادیم. تو باعث شدی که راه احسان را با سهولت طی کردیم.

السلام علیک ما اکثر عتقاء الله فیک. سلام بر تو ای ماهی که چقدر بنده ها را خدا در این ماه آزاد کرده است. خدا آنها را که گرفتار آتش و رذائل اخلاقی بودند، از دست این بندها آزاد کرد و نعمتی بهتر از آزادی نیست.

امام صادق علیه السلام فرمود: من رفض الشهوات فصار حرا.(۶۱۴) اگر کسی شهوت را ترک کند، آزاد می شود و نعمتی بالاتر از آزادی و آزادگی و حریت نیست؛ که انسان گرفتار شهوت و غضب و برده هوی نباشد. و زمامش را بدست هوسش نسپرد.

وما اسعد من رعی حرمتک بک. چقدر سعادتمند شد آن کسی که احترام تو را حفظ کرد و مواظب بود تا در این ماه حرف بد نزند، خیال و گناه بد نکند.

السلام علیک ما کان امحاک للذنوب واسترک لانواع العیوب سلام بر تو ای حقیقت ماه مبارک رمضان که تو محو کننده گناه هستی و پوشاننده تر از هر چیزی نسبت به عیوب انسان. عیب را می پوشانی و گناه را محو می کنی.

اول پوشاندن و ستر و بعد مغفرت است. خدای سبحان اول می پوشاند، که آبروی انسان محفوظ باشد، بعد می بخشد. این ستار زمینه آن غفار را فراهم می کند. انسان تا بتواند آبروی دیگران را حفظ کند، خدا هم آبروی او را حفظ می کند. مومن حق ندارد کاری بکند که ذلت آور باشد.

السلام علیک ما کان اطولک علی المجرمین.. سلام بر تو ای ماه مبارک رمضان که برای افراد تبهکار خیلی طولانی هستی و رمضان برای او حکم چندین ماه است.

و اهیبک فی صدور المؤمنین. ماه مبارک رمضان در دلهای مؤمنین با یک هیبت و ابهت و جلال و هیمنه و شکوه تلقی می شود.

السلام علیک من شهر لا تنافسه الایام من شهر. سلام بر تو ای ماهی که هیچ ماهی با تو مسابقه و رقابت ندارد.

در منافسه وقتی انسان می دود و مسابقه می دهد، نفس نفس می زند تا به مقصد برسد. خدای سبحان هم فرمود برای گرفتن فضائل منافسه بدهید: فلیتنافس المتنافسون. شما نفس نفس بزنید تا آن شی ء نفیس و ارزنده را بگیرید. هیچ ماه و ایام و لیالی و لحظاتی با تو منافسه نمی کند و رقابت ندارد. تو پیشگامی و همه یازده ماه بدنبال تواند. این چنین نیست که انسان بگوید در ماه مبارک رمضان حرف ها را می شنوم و بعداً عمل می کنم. اگر فعلاً عمل نشود بعداً هم عمل نمی شود؛ چون زمان های دیگر آن قدرت را ندارد که با ماه مبارک رمضان در کسب توفیق انسان رقابت کنند.

السلام علیک غیر کریه المصاحبه ولا ذمیم الملابسة. سلام بر تو، در این مدتی که مهمان ما بودی یا ما در خدمت شما بودیم هیچ رنجی ندیدیم. از مصاحبت با شما خسته نشدیم. در خدمت شما بودیم و لذت بردیم. ذم، کراهت و مانند آن از شما مشاهده نکردیم. تو مهمان خوبی برای ما بودی.

السلام علیک کما وفدت علینا بالبرکات و غسلت عنا دنس الخطیات. سلام بر تو ای ماه گرامی مبارک رمضان که برکت آوردی، ما را شستشو کردی و رفتی و بعداً اگر آلوده شدیم بدست خود آلوده شده ایم والا تو ما را تطهیر کردی و رفتی. ما احساس سبکی می کنیم.

السلام علیک غیر مودع برما ولا متروک صیامه سئماً. سلام بر تو که در هنگام تودیع ما احساس خستگی نکردیم. انسان وقتی مهمان را با تشریفات پذیرائی می کند خود در این مدت خسته می شود؛ اما ایشان می فرماید ما خسته نشدیم، ما از روزه گرفتنت که پذیرائی تو بود خسته نشدیم و رنجی احساس نکردیم بلکه برای ما گوارا بود.

السلام علیک من مطلوب قبل وقته و محزون علیه قبل فوته. سلام بر تو، قبل از اینکه بیائی ما انتظار تو را داشتیم و الان هم هنوز نرفته ای مقداری مانده است ولی همین که می خواهی بروی ما را غمگین کرده ای.

السلام علیک کم من سوء صرف بک عنا وکم من خیر افیض بک علینا. سلام بر این مهمان گرانقدری که به برکت تو خدا خیلی از بلاها را از ما برداشت و خیلی از برکات را به ما داد. ما در حقیقت مهمان تو بودیم، نه تو مهمان ما.

السلام علیک وعلی لیله القدر التی هی خیر من الف شهر این زیارتنامه است، این سلام تودیع است، سلام بر تو ای ماه، سلام بر لیلة القدرت، آن شب قدری که از هزار ماه تقریباً هشتاد سال بالاتر است.

السلام علیک ما کان احرصنا بالامس علیک واشد شوقنا غداً الیک. سلام بر تو ای ماهی که ما دیروز خیلی حریص بودیم که شما بیائی و فردا هم خیلی مشتاقیم که زیارتتان کنیم؛ اینطور نیست که بعنوان یک اداء وظیفه این مراسم تودیع را انجام بدهیم.

السلام علیک وعلی فضلک الذی حرمناه و علی ماض من برکاتک. سلام بر تو و فضیلت تو، سلام بر تو و برکات تو.

اللهم انا اهل هذا الشهر الذی شرفتنا به وفقتنا بمنک له حین جهل الاشقیاء وقته و حرموا لشقاء هم فضله. خدایا آن توفیق را دادی که ما اهل این ماه باشیم در حالی که عده ای از فضیلت این ماه محروم شدند.

ومنشاء حرمان ما اثرتنا به من معرفته و هدیتناله من سنة. پروردگارا تو مولی سرپرست مائی در آنچه ما را شناخت آن برگزیده ای و راهنمائی نموده ای که روش آن را طی نمائیم.

و قد تولینا بتو فیقک صیامه و قیامه علی تقصیر و ادینافیه قلیلاً من کثیر. و در پرتو توفیق توبه روزه و نماز آن با اعتراف به تقصیر نائل آمدیم و اندکی از وظائف بسیار را اداء نمودیم.

اللهم فلک الحمد اقراراً بالا سائة و اعترافاً بالاضاعة ولک من قلوبنا عقد الندم و من السنتنا صدق الاعتذار.

پروردگارا تو را در حالی ستایش می کنم که به بد رفتاری خود اقرار و به ضایع نمودن نعمت احکام تو و عمر خویش اعتراف داریم. و برای توست از طرف دل های ما پیمان پشیمانی و از ناحیه زبان پوزش طلبی صادقانه.

فأجرنا علی ما اصابنا فیه من التفریط اجراً نستدرک به الفضل المرغوب فیه و نعتاض به من انواع الذخر المحروص علیه.

پس اجر مصیبت دبر تفریط در این ماه را چیزی قرار ده تا به وسیله آن فضیلتی را که مورد رعبت ایت نائل آئیم و عوض خیره را که آز ممدوح است برسیم.

و واجب لنا عذرک علی ما قصر نافیه من حقک.

و از باب: کتب ربکم علی نفسه الرحمة. پذیرش پوزش را برای ما مقرر نما تا حق تقصیر شده شما بخشوده گردد.

و ابلغ باعمار نامابین ایدینا من شهر رمضان المقبل فاذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما انت اهله من العبادة و ادنا الی القیام بما تستحقه من الطاعة و عمر ما را تا ماه مبارک آینده رسا بفرما و هنگامی که ما را به آینده آن رساندی ما را کمک فرما تا آنچه در خور شماست عبادت نمائیم و آنچه سزاوار توست طاعت کنیم و اجر لنامن صالح العمل مایکون درکاً لحقک فی الشهرین من شهورالدهر.

و توفیق انجام کار نیک را به طور جاری و مستمر بهره ما فرما تا آنچه حق و شایسته شما است در تمام ماه مبارک رمضان که در مدت عمر ما پیش می آید جبران شود.

واجبر مصیبتنا بشهرنا و بارک لنا فی یوم عیدنا وفطرنا.

پروردگارا هجران ماه مبارک را که مصیبت ما است جبران فرما و برای ما در روز عید فطر برکت مقرر نما....

و با سپری شدن این ماه ما را از هر تباهی بیرون بیاور...

و هر پاداشی که به افراد شایسته و واجد شرائط این ماه مرحمت می کنی بما نیز لطف فرما زیرا فضل تو تمام شدنی نیست بلکه همواره جوشان است.

و ثواب همه کسانی که تا قیامت در آن ماه روزه می گیرند یا عبادت می کنند برای ما ثبت فرما... آمین.