شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

____________________

۱) سوره یس، آیه ۸۲.

۲) سوره آل عمران، آیه ۸۳.

۳) سوره حدید، آیه ۱.

۴) سوره نمل، آیه ۴۹.

۵) سوره مریم، آیه ۹۳.

۶) سوره فصلت، آیه ۱۱.

۷) سوره هود، آیه ۵۶.

۸) سوره مؤمنون، آیه ۱۱۵.

۹) سوره ابراهیم، آیه ۸.

۱۰) سوره طاق، آیه ۱۲.

۱۱) سوره تکاثر، آیه ۷ - ۵.

۱۲) سوره حجر، آیه ۹۹.

۱۳) نهج البلاغه، خطبه دوم، درباره اهل بیت عصمت (علیه السلام).

۱۴) سوره بقره، آیه ۲۳۵؛ سوره رعد، آیه ۲۲، سوره ابراهیم، آیه ۳۱؛ سوره نمل، آیه ۷۵.

۱۵) سوره مزمل، آیه ۶.

۱۶) ۱۷ اسرار قرآن، غزالی، ص ۲۶.

۱۷) اسرار قرآن، غزالی، ص ۲۶.

۱۸) سوره مائده، آیه ۲۷.

۱۹) ۲۰ وسائل الشیعه، باب ۱ و ۲۹ از ابواب مقدمه عبادات.

۲۰) نهج البلاغه، کلمات قصار ۴۸.

۲۱) سوره معارج، آیه ۴ و روایتی در تفسیر همین آیه.

۲۲) خصال، باب الخسمه.

۲۳) سوره نمل، آیه ۵۳.

۲۴) من لا یحصره الفقیه، ج ۴، ص ۳۸۰.

۲۵) سوره بقره آیه ۱۸۳.

۲۶) نهج البلاغه، فیض الاسلام، باب حکمت، ۴۵۶:... انه لیس لا نفسکم ثمن الا الجنه

۲۷) سوره طور آیه ۲۱.

۲۸) سوره مدثر آیه ۳۸.

۲۹) اربعین، شیخ بهائی

۳۰) من لایحضره الفقیه، ج ۱، باب ۱۲، حدیث ۲.

۳۱) سوره واقعه آیه ۷۹.

۳۲) من لایحضره الفقیه، ج ۱، باب فضل الصلوة، حدیث ۳.

۳۳) سوره جن آیه ۱۵.

۳۴) همان کتاب، حدیث ۲.

۳۵) سوره بقره آیه ۶۳.

۳۶) محاسن برقی، المیزان، ج ۱، ص ۲۰۵: عن الصادق - علیه السلام - فی قول الله: خذوا ما اتتیناکم بقوه، أقوه الا بدان أو قوه القلب کان فیهما جمیعاً.

۳۷) سوره مریم آیه ۱۲.

۳۸) سوره واقعه آیه ۷۷ - ۷۹.

۳۹) سوره احزاب آیه ۳۳.

۴۰) سوره مائده آیه ۶.

۴۱) همان مأخذ.

۴۲) دعای کمیل.

۴۳) السفساف هوالامر الحقیر الردی من کل شی ء و هوضد المعالی و المکارم. مواعظ العددیه، فصل ششم.

۴۴) قال علی - علیه السلام -: ان قوماً عبدوا الله رغبه فتلک عباده التجار و ان قوماً عبدوا الله رهبه فتلک عباده العبید و ان قوماً عبدوا الله شکراً فتلک عباده الاحرار. نهج البلاغه، حکمت ۲۳۷.

۴۵) عبارت در پاسخ محمد بن حنفیه است. مقتل، عوالم، ص ۵۴؛ مقتل، خوارزمی، ج ۱، ص ۱۸۸.

۴۶) من لا یحضرخ الفقیه، ج ۱، باب ۳۰: فصل الصلوة، حدیث ۳.

۴۷) سوره عنکبوت آیه ۴۵.

۴۸) من لایحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰. حدیث ۵.

۴۹) سوره معارج آیه ۲۲ - ۱۹.

۵۰) من لایحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۶.

۵۱) همان مأخذ، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۷؛ کما قال الله تعالی: واسجد واقترب

۵۲) قال رسول الله - صلی الله علیه و آله و سلم -: انما مثل الصلوة فیکم کمثل السری (و هوالنهر) علی باب احدکم یخرج الیه فی الیوم واللیل یغتسل منه خمس مرات فلم یبق الدرن مع الغسل خمس مرات ولم تبق الذنوب مع الصلوة خمس مرات: همان مأخذ، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۱۹.

۵۳) همان مأخذ، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۱۱.

۵۴) بحار الانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۳؛ کنزالعمال، جزء ۲، ص ۲۷۵۱.

۵۵) سوره ابراهیم آیه ۳۷.

۵۶) سوره مریم آیه ۹۶.

۵۷) کان ابوالحسن الرضا - علیه السلام - اذا کل اتی بصحفه فتوضع قرب مائدته فیعمد الی اطیب الطعام مما یؤتی به فیأخذ من کل شی ء شیئاً فیضع فی تلک الصحفه ثم یأمربها للمساکین ثم یتله هذه الایه. اصول کافی؛ تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۴۲۴.

۵۸) سوره بقره آیه ۲۳۸.

۵۹) در مورد اینکه صلوه وسطی را روایات به نماز ظهر تفسیر نموده اند به من لایحضره الفقیه، ج ۱، باب ۲۹، حدیث ۱؛ تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۲۰۴؛ کافی، ج ۱، ص ۷۵ مراجعه شود.

۶۰) بحارالانوار، ج ۱۲، ص ۲۳.

۶۱) وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۴۶، باب ۱۸؛ بحار الانوار، ج ۴۵، ص ۲۱؛ سنن بیهقی، ج ۹، ص ۷۹ - ۸۰؛ جواهر الکلام، ج ۲۱، ص ۸۱.

۶۲) سوره بقره آیه ۱۷۹.

۶۳) سوره بقره آیه ۱۹۴.

۶۴) قال علی - علیه السلام - : لا بمنع الضیم الذلیل و لا یدرک الحق الا بالجد. نهج البلاغه، خطبه ۲۹.

۶۵) نهج البلاغه، حکمت ۳۱۴.

۶۶) من لا یحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۱۲.

۶۷) نهج البلاغه، حکمت ۳۲.

۶۸) تفسیر بیضاوی سوره انعام آیه ۱۵۱.

۶۹) تفسیر الکبیر، صدرالمتالهین شیرازی، ج ۱.

۷۰) الکفایه، حسین بن محمد بن سعید الخزاعی؛ امالی، شیخ صدوق، مجلس ۱۴، ص ۵۷؛ مجلس ۱۶، ص ۶۲.

۷۱) نظری هر چند اجمالی به تاریخ حکام جور این دوران خود گواه روشنی بر این مدعاست.

۷۲) فرازی از دعای کمیل.

۷۳) سوره توبه آیه ۱۰۸.

۷۴) سوره فتح آیه ۴ و ۷.

۷۵) سوره طه آیه ۱۴.

۷۶) سوره رعد آیه ۲۸.

۷۷) سوره توبه آیه ۱۰۸.

۷۸) سوره معارج آیه ۱۹-۲۸.

۷۹) همان سوره، ۲۳.

۸۰) همان سوره، آیه ۲۳.

۸۱) همان سوره، آیه ۲۶.

۸۲) سوره ص آیه ۲۶.

۸۳) سوره معارج آیه ۲۷.

۸۴) همان سوره آیه ۲۸.

۸۵) همان سوره، ایه ۳۲-۳۵.

۸۶) همان سوره، آیه ۳۳.

۸۷) همان سوره، آیه ۳۴.

۸۸) همان سوره، آیه ۳۵.

۸۹) اسد الغابه فی معرفه الصحابه؛ سفینه البحار، ماده عبد

۹۰) سوره انبیاء آیه ۲۶

۹۱) من لایحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۱۵.

۹۲) سوره اعراف آیه ۱۶.

۹۳) نهج البلاغه، خطبه ۱۸۹؛ احتجاج، طبرسی؛ بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۱۲۸.

۹۴) این مضمون از حدیث حارثه بن مالک در اصول کافی، ج ۱، باب حقیقه الایمان والیقین، استفاده می شود.

۹۵) توحید، صدوق، حدیث ۲۶.

۹۶) توحید، صدوق، حدیث ۲۶.

۹۷) سوره انبیاء آیه ۲۷.

۹۸) سوره حجرات آیه ۱.

۹۹) سوره فاطر آیه ۱.

۱۰۰) سفینه البحار، محدث قمی، ماده جعفر.

۱۰۱) من لا یحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۸.

۱۰۲) سوره فرقان آیه ۷۴.

۱۰۳) من لا یحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۱۳.

۱۰۴) همان کتاب، حدیث ۱۴.

۱۰۵) قال علی - علیه السلام -: الراضی بفعل قوم کالداخل فیه معهم وعلی کل داخل فی باطل اثمان: اثم العمل به واثم الرضا به: بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۹۶؛ غررالحکم، کلمه ۷۱.

۱۰۶) قال علی - علیه السلام -: انما یجمع الناس الرضا والسخط، فمن رضی امراًفقد دخل فیه ومن سخط فقد خرج منه: وسائل الشیعه، ج ۱۱؛ ص ۴۱۱.

۱۰۷) نهج البلاغه، خطبه ۸۶.

۱۰۸) قال الصادق - علیه السلام -: علیک بطول السجور فان ذلک من سنن الاوابین: بحار الانوار، ج ۸۵، ص ۱۳۷، ۱۶۲، ۱۶۴، ۱۶۵.

۱۰۹) نهج البلاغه، حکمت ۱۳۶؛ بحارالانوار، ج ۱۰، ص ۹۹؛ کافی، ج ۳، ص ۲۶۵؛ من لایحضر، ج ۱، ص ۵۶؛ وافی؛ ج ۲، ص ۹؛ سفینه البحار، ج ۲، ص ۴۳.

۱۱۰) من لا یحضره الفقیه، ج ۱، باب ۳۰، حدیث ۳.

۱۱۱) سوره طه آیه ۱۴.

۱۱۲) ارشاد القلوب، دیلمی، باب الرابع عشر، حدیث ۲.

۱۱۳) درباره روایات نماز مسافر رجوع کنید به: وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۵۳۸؛ تفسیر المیزان، ج ۵، ص ۶۵ به بعد.

۱۱۴) سوره نساء آیه ۱۰۱ - ۱۰۳.

۱۱۵) سوره اعراف آیه ۲۰۵.

۱۱۶) در برابر شعار مشرکین که می گفتند اعل هبل، رسول الله دستور فرمودند که مسلمانان چنین شعار بدهند: الله اعلی واجل، الله مولینا ولامولی لکم. سیره ابن هشام؛ بحار الانوار، باب تاریخ النبی، طبع قدیم، ج ۶، ص ۴۸۸.

۱۱۷) من لا یحضر، ج ۱، باب ۲۹، حدیث ۲۰.

۱۱۸) تفسیر نورالثقلین، ج ۲، ص ۵۳۳؛ بحارالانوار، ص ۲۱۴؛ صحیح، مسلم، ج ۴، ص ۲۱۹۹.

۱۱۹) محاسن، برقی، حدیث ۴۳۲، ص ۲۳۲: عن ابی بصیر عن احدهما - علیه السلام -.

۱۲۰) قال الرضا - علیه السلام -: قولک انه اثنان دلیل علی انه واحد لانک لم تدع الثانی الا بعد اثباتک الواحد، فالواحد مجمع علیه واکثر من واحد مختلف فیه. توحید صدوق، ص ۲۰۷، حدیث ۵؛ اصول کافی، ج ۲.

۱۲۱) توحید صدوق، باب ۲۶، حدیث ۲.

۱۲۲) غررالحکم؛ احیاءالعلوم، غزالی، ج ۵، ص ۱۷۰.

۱۲۳) غررالحکم.

۱۲۴) همان مأخذ.

۱۲۵) همان مأخذ.

۱۲۶) سفینه البحار، ج ۲، ص ۷۱، ماده ضجج؛ اثبات الهداه، ج ۵، ص ۳۹. در این باره از امام صادق - علیه السلام - نیز چنین عبارتی نقل گردیده است: تفسیر برهان، ج ۲، ص ۳۵۰؛ ج ۵، ص ۱۲۳؛

۱۲۷) تفسیر درالمنثور، سیوطی، ج ۶، ص ۳۰۷، ذیل آیه فتأتون افواجاً؛ و تفسیر مجمع البیان ذیل همین آیه؛ المواعظ العددیه، باب هفتم، ص ۲۱۳، حدیث ۱.

۱۲۸) امالی، شیخ مفید، ص ۶.

۱۲۹) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، باب فضل حامل القرآن، حدیث ۱۰.

۱۳۰) امالی، شیخ مفید، مجلس اول.

۱۳۱) مصابیح الانوار، سید عبدالله شبر به نقل از کافی، ج ۲، ص ۱۷۲؛ ارشاد القلوب، دیلمی، باب ۱۴.

۱۳۲) در رساله تولی و تبری از خواجه نصیرالدین طوسی است که در پایان کتاب اخلاق محتشمی به چاپ رسیده است.

۱۳۳) و اعلم العباس اخاه ابا عبدالله - علیه السلام - بما علیه القوم. فقال - علیه السلام -: ارجع الیهم واستحهلهم هذه العشیه الی غد لعلنا نصلی لربنا اللیله وندعوه ونستغفره فهو یعلم انی احب الصلوة له وتلاوه کتابه وکثره الدعاء والاستغفار. مقتل الحسین مقرم، ص ۲۵۶.

۱۳۴) قال ابوعبدالله - علیه السلام -: اذا صلیت صلوه فرضیه فصلها لوقتها صلوه مودع یخاف ان لایعود الیها ابداً ثم اصرف ببصرک الی موضع سجودک فلو تعلم من عن یمینک و شمالک لا حسنت صلوتک واعلم انک بین یدی من یراک ولا تراه. امالی، شیخ صدوق، مجلس ۴۴.

۱۳۵) الانوار الالهیه، محدث قمی، ص ۴۹؛ بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۷۸.

۱۳۶) همان مأخذ.

۱۳۷) سوره تکاثر آیه ۵.

۱۳۸) خود هنر آن دان که دید آتش عیان - نی گپ دل علی النار الدخان

ای دلیلت گنده تر نزد لبیب - در حقیقت از دلیل آن طبیب

مثنوی مولانا جلال الدین رومی.

۱۳۹) اصول کافی، ج ۲، باب حقیقه الایمان و الیقین مولوی این حدیث را در شعر خود به زید بن حارثه نسبت داده است:

گفت یغمبر صباحی زید را - کیف اصبحت ای رفیق ما وفا

که حدیث از حارثه بن مالک است و نقل مثنوی یا اشتباه یا روایت عامی است که در کتب اهل سنت آمده است، زیرا ابونصر سراج در کتاب اللمع، چاپ لندن، ص ۱۳ و ۱۰۲؛ غزالی در احیاء العلوم، ج ۴، ص ۱۵۷؛ تفسیر ابوالفتوح، ج ۱، ص ۴۳ نیز به نقل از زید بن حارث نقل کرده اند؛ ابن اثیر در اسدالغابه، ج ۱، ص ۳۵۵ به حارثه بن سراقه و ابونعیم اصفهانی در حلیه الاولیاء، ج ۱، ص ۲۴۲ به معاذبن جبل نسبت داده اند.

۱۴۰) عیون اخبار الرضا؛ امامی، شیخ صدوق، مجلس ۹۷.

۱۴۱) اصول کافی، تفسیر برهان، ج ۵، ص ۹۶؛ تفسیر المیزان، ج ۱۰، ص ۱۰۰.

۱۴۲) محاسن، برقی، ص ۴۴۷؛ وسائل الشیعه، ج ۱۶، ص ۴۱۰؛ الکنی والالقاب، ج ۱، ص ۳۵.

۱۴۳) مقاصد العلیه شرح الالفیه، شهید ثانی؛ فوائد الملیه شرح النفلیه، شهید ثانی.

۱۴۴) به اسرار الصلوة شهید ثانی، مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی، مرحوم شیخ عبدالحسین تهرانی و حضرت امام خمینی مراجعه شود.

۱۴۵) معانی الاخبار، شیخ صدوق، باب معانی اسماء النبی، حدیث ۳.

۱۴۶) در اوائل میلاد امیر المومنین - سلام الله علیه - در مکه قحطی و گرانی شدید و سختی روی داد. در آن روز هنوز رسول اکرم به مقام رسالت مبعوث نشده بودند. عموهای خود (ابوطالب، حمزه و عباس) را دعوت کردند. فرمود: مکه گرفتار قحطی و گرانی است. عموی من ابوطالب که برادر شما است عائله مند است. بیائید ما بارش را سبک کنیم.

این پیشنهاد را حضرت فرمودند و آنها هم تایید کردند.

ابوطالب پیشنهاد آنها راپذیرفت و گفت: دعوالی عقیلا وخذوا من شئتم، عقیل که پسر بزرگ من است. برای رسیدگی به کارهای من نزد من بماند و سائر برادرهای او را خواستید، ببرید. پیامبر، علی بن ابیطالب و حمزه و عباس دو پسر دیگر ابوطالب، جعفر و طالب را گرفتند. از همان بچگی علی ابن ابیطالب تحت تعلیم و تربیت رسول خدا - علیه آلاف التحیه والثناء - قرار گرفت که در نهج البلاغه هم آمده است که حضرت می فرماید: پیامبر مرا در آغوش می گرفت، غذا را می جوید و در دهان من می گذاشت.

۱۴۷) معانی الاخبار، شیخ صدوق، باب معانی اسماء النبی، حدیث ۳.

۱۴۸) اصول کافی، ج ۱، کتاب العقل و الجهل، حدیث ۱۵.

۱۴۹) همان مأخذ.

۱۵۰) والله یا عماه! لووضع الشمس فی یمینی والقمر فی شمالی علی ان اترک هذا الامر ما اترکه حتی یظهره الله او اهلک فیه ما ترکته. سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۲۶۵.

۱۵۱) ازدواج حضرت خدیجه با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۹، و ج ۶، ص ۱۰۴؛ سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۲۰۴؛ متاقب، ج ۱، ص ۳۰ - ۱۴۰، سیره حلبی، ج ۱، ص ۱۲۳؛ اصول کافی، ج ۱، باب ۱: ابواب التاریخ، حدیث ۱.

۱۵۲) سوره نمل آیه ۴۹.

۱۵۳) سوره آل عمران، آیه ۱۹۰؛ سوره یونس آیه ۶؛ سوره روم آیه ۲۲ و ۲۵؛ سوره فصلت آیه ۳۷ و ۳۹.

۱۵۴) شجره طوبی، ص ۶۶، مجلس ۳۲ چنین آمده است: اوحی الله تعالی الی داود: یا داود مثل الدنیا کمثل جیفه اجتمعت علیها الکلاب یجرونها افتحب ان تکون کلبا مثلهم فتجر معهم

علی - علیه السلام - در نهج البلاغه می فرماید: ویتنافسون فی دنیا دنیه و یتکالبون علی جیفه مریحه.

۱۵۵) قال علی - علیه السلام - یا دنیا! یا دنیا! لیک عنی ابی تعرضت امراتی تشوقت لاحسان حینک هیهات غری غری لا حاجه لی فیک قد طلقتک ثلاثا لارجعه فیها فعیشک قصیر و خطرک یسیر واملک حقیر. آه! من قله الزاد وطول الطریق و بعد السفر وعظیم المورد. نهج البلاغه، حکمت ۷۷.

۱۵۶) کتاب الغارات، ج ۱، ص ۵۴.

۱۵۷) سوره ملک آیه ۲۰.

۱۵۸) الذهب والفضه حجران ممسوخان فمن احبهما کان معهما. تفسیر نورالثقلین، ج ۱، ص ۲۶۷. ونساله اعرابی شیئا فامر له بالف. فقال الوکیل: من ذهب اوفضه؟ فقال: کلاهما عندی حجران فاعط الاعرابی انفعهما له. بحار الانوار، ج ۴۱، ص ۳۲.

۱۵۹) واعجب من ذلک طارق طرقنا قدلک بملوفه فی و دعائها و معجونه شنئتها، کانما عجنت بریق حیه اوقیها. فقلت: اصله ام زکاه ام صدقه؟ محرم علینا اهل البیت. بقال: لاذا ولا ذاک ولکنها هدیه. فقلت: هبلتک الهبول، اعن دین الله اتیتنی لتخذ عنی؟ امختبط ام ذوجنه ام تهجر؟ واقعه مربوط به شخصی بنام اشعث ابن قیس است. نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵.

۱۶۰) اشاره به سوره واقعه (۵۶) آیه ۸۹.

۱۶۱) احتجاج، طبرسی، ج ۲، ص ۹۶.

۱۶۲) قال کنت عند ابی عبدالله - علیه السلام - فقال: مایقول الناس فی ارواح المؤمنین بعد مؤتهم؟ قلت: یقولون فی حواصل طیور خضر. فقال: سبحان الله! المؤمن اکرم علی الله من ذلک. امام، شیخ مفید به نقل از ابی ظبیان.

چنانچه ملاحظه می شود مفاد حدیث تشبیه طائر و قفس را رد می کند. رجوع شود به تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۳۶۸.

۱۶۳) اشاره ای ست به سخن حضرت امیرالمومنین (علیه السلام): ولا تاسوا علی ما فاتکم ولا تفرحوا بما آتاکم.

۱۶۴) تو کز سرای طبیعت نمی روی بیرون - کجا به کوی طبیعت گذر توانی کرد

جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی - غبار ره بنشان تا نظر توانی کرد

دلا ز نور هدایت گر آگهی یابی - چو شمع خنده زنان ترک سر توانی کرد

دیوان حافظ.

۱۶۵) نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰.

۱۶۶) بحار الانوار، ج ۲، ص ۱۴۷.

۱۶۷) تفسیرالمیزان، ج ۲، ص ۲۳۶ نقلاً از کتاب الخرائج و الجرائح.

۱۶۸) قال علی - علیه السلام -: وخرجت الروح من جسده فصار جیفه بین اهله قد اوحشوا من جانبه وتباعدوا من قربه لایسعد باکیا ولا یجیب داعیا ثم حملوه الی مخط فی الارض فاسموه فیه الی عمله وانقطعوا عن زورته. نهج البلاغه، خطبه ۱۰۹.

۱۶۹) نهج البلاغه، خطبه ۸۷.

۱۷۰) سوره بقره آیه ۱۸۵.

۱۷۱) سوره بقره آیه ۱۸۷.

۱۷۲) همان مأخذ.

۱۷۳) اشاره است به آیات وجوب روزه ماه مبارک رمضان.

۱۷۴) الفروق اللغویه، الفرق بین الکبیر والعظیم، ابی هلال عسگری، ص ۱۵۰. ضمناً کرامت به فضائل و ارزش های معنوی انسان بازمی گردد و انسان کریم، انسانی است که دارای منش های اخلاق و انسانی باشد و محترم انسانی است که در اجتماع و جامعه او را احترام گذارند و چه بسا داری کرامت های نفسانی هم نباشد و محترم اعم از کریم است.

۱۷۵) سوره واقعه آیه ۷۹.

۱۷۶) دعای روز نهم ماه مبارک رمضان.

۱۷۷) ما عبدتک خوفا من نارک و لا طمعا فی جنتک لکن وحدتک اهلا للعباده فعبدتک. وافی، فیض، ج ۳، ص ۷۰؛ حقائق، فیض، ص ۱۰۳.

۱۷۸) تحف العقول، وصیای امیرالمؤمنین، علیه السلام -، ص ۸۰؛ بحار، ص ۵۴؛ کافی، ج ۲، ص ۴۹۱؛ اسفار، ج ۴، ص ۳۴.

۱۷۹) عشق مشتق از عشق است که نوعی گیاه پیچک است و در اصطلاح افراط الحب است و شوق به معنای کشش و میل بدون افراط است.

۱۸۰) همان مأخذ.

۱۸۱) اصول کافی، ج ۲، باب العباده، حدیث.

۱۸۲) اقرب الموارد.

۱۸۳) علل الشرایع، باب ۱۰۸.

۱۸۴) روضه المتقین، ج ۳، ۲۲۵.

۱۸۵) علل الشرایع.

۱۸۶) همان مأخذ.

۱۸۷) امالی، شیخ مفید، مجلس ۴۲؛ محاسن، برقی، باب الشرایع، حدیث ۴۳۰.

۱۸۸) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۵.

۱۸۹) همان مأخذ.

۱۹۰) سوره یونس آیه ۳۱: قل من یرزقکم من السماء والارض ام من یملک السمع و الابصار.

۱۹۱) اصول کافی، ج ۲، باب الشکر، حدیث ۶؛ بحارالانوار، چاپ قدیم، ج ۶، باب مکارم الاخلاق.

۱۹۲) نهج البلاغه، خطبه ۱۵۷ و خطبه ۱۹۹.

۱۹۳) عن ابی عبدالله جعفر بن محمد -عليهم‌السلام - قال: نفس المهموم لظلمنا تسبیح و همه لنا عباده وکتمان سرنا جهاد فی سبیل الله امالی، شیخ مفید، مجلس ۴۰ حدیث ۳.

۱۹۴) میزان العمل، غزالی، ص ۳۰۹.

۱۹۵) توحید ز صدوق، باب اسماء الله تعالی، ص ۲۱۹.

۱۹۶) دیوان سبزواری.

۱۹۷) سوره آل عمران آیه ۱۸۹؛ سوره مائده آیه ۱۷ و ۱۸؛ سوره توبه آیه ۱۱۶؛ سوره اعراف آیه ۱۵۸.

۱۹۸) سوره آل عمران آیه ۱۵.

۱۹۹) سوره فجر آیه ۳۰.

۲۰۰) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۵.

۲۰۱) سوره فجر آیه ۳۰.

۲۰۲) اشاره است به واقعه مربوط به سوره هل اتی (دهر).

۲۰۳) سوره آل عمران، آیه ۱۵.

۲۰۴) اسیر غیر از زندانی است. زندانی داشتن یک مسئله ای است، اسیر داشتن مسئله دیگر. ظاهراً این اسیر یعنی غیر مسلمان، چون داخل مدینه که مسلمین اسیر نبودند بلکه اسیر از کسانی بود که در جنگ ها به اسارت گرفته می شدند و در مدینه آواره بودند.

۲۰۵) عیون اخبارالرضا؛ امالی، شیخ مفید، مجلس ۹۷.

۲۰۶) امالی، شیخ مفید، مجلس ۴۲، حدیث ۷.

۲۰۷) سوره دهر آیه ۹.

۲۰۸) راجع به روایات برزخ مراجعه شود به: تفسیر نور الثقلین، ج ۴، ص ۵۰۶ - ۵۰۷؛ بحارالانوار، ج ۶، ص ۱۳۹؛ علم الیقین، فیض، ج ۲، ص ۸۶۹؛

۲۰۹) سوره قمر آیه ۵۴.

۲۱۰) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۹.

۲۱۱) همان مأخذ، ص ۲۲۵.

۲۱۲) دعای سحر ماه مبارک رمضان.

۲۱۳) دیوان نظامی گنجوی، داستان لیلی و مجنون.

۲۱۴) دعای سحر ماه مبارک رمضان

۲۱۵) همان مأخذ.

۲۱۶) مرحوم محقق در شرایع کتاب الوقف آورده اند: ویقف علی الذمی ولوکان اجنبیا. در این مورد مرحوم صاحب جواهر - قدس سره - به حدیث مرسل استدلال فرموده اند، که ان صیغه وقفت علی اخ لها یهودی فاقرها النبی. باز مرحوم محقق در کتاب الصدقه از شرایع الاسلام فرمود: یجوز الصدقه علی الذمی وان کان اجنبیاً، لقوله - صلی الله علیه و آله و سلم -: علی کل کبد حراء اجر.

و باز در کتاب الوصیه مرحوم محقق در شرایع آورده اند: وتصح الوصیه للذمی ولوکان اجنبیاً وقیل لایجوز مطلقا.

در این سه مورد که مرحوم محقق - قدس سره - اجازه فرموده اند از بعد انسان دوستی ست نه آنکه برای تقویت مرام و عقیده آنان باشد و گواه این مطلب نیز آن است که شرائع وقف بر کنیسه و بیع را جایز نمی دانند. برای توضیح بیشتر به جواهرالکلام، ج ۲۸، ص ۳۰ رجوع شود. شرایع الاسلام، کتاب الوقف والصدقه والوصیه.

۲۱۷) المواعظ العددیه، ص ۴.

۲۱۸) یا هشام! لادین لمن لامروه له ولامروه لمن لا عقل له وان اعظم الناس قدراً لایری الدنیا لنفسه خطراً. اما ان ابدانکم لیس لها ثمن الا الجنه فلا بیعوها بغیرها. اصول کافی، ج ۱، کتاب العقل والجهل، حدیث ۱۲.

۲۱۹) جعله - علیه السلام - الجنه ثمن البدن اشاره الی ان ثمن جوهر النفس المجرده هوالله سبحانه فکانه - علیه السلام - قال: اما ان ابدانکم ثمنها الجنه فلا تبیعوها بغیرها واما نفوسکم المجرده وارواحکم القدسیه فانما ثمنها هوالله سبحانه والفناء المطلق فیه و فی مشاهده نوروجهه الکریم فلا تبیعوها بغیره. تعلیقه میرداماد (ره) بر اصول کافی، ص ۳۸.

۲۲۰) سوره حجرات آیه ۱۳.

۲۲۱) درالمنثور، سیوطی، ذیل آیه ۱۳ سوره ۴۹؛ تفسیرالمیزان، ج ۱۸؛ ص ۳۶۳.

۲۲۲) بلال از حبشه به صورت اسیر وارد جزیره العرب شد. غلام امیه که از نخستین دشمنان اسلام بود شد. بلال اسلام آورد و موذن رسول الله گشت و در راه اسلام شکنجه های فراوان دید. مراجعه شود به: سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۳۱۸؛ طبقات، ابن سعد، ج ۳، ص ۲۳۳.

۲۲۳) سوره آل عمران آیه ۱۰۶.

۲۲۴) سوره غاشیه آیه ۶.

۲۲۵) سوره حاقه آیه ۳۷.

۲۲۶) من لایحضره الفقیه، باب ۹، باب صفه امیرالمؤمنین - علیه السلام -.

۲۲۷) خطبه شعبانیه؛ اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۲۲۸) مراجعه به ۱۷۹

۲۲۹) مراجعه به ۱۷۹

۲۳۰) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۶.

۲۳۱) امالی، صدوق، مجلس ۱۵، حدیث اول؛ روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۷.

۲۳۲) و ورد الخبر ان امرأتین صامتا علی عهد رسول الله فاجهدهما الجوع والعطش من آخر النهار حتی کادتا ان تهلکا فبعثا الی رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) تستادنا فی الافطار فارسل الیهما قدحا و قال: قولوا لهما قیئا فیه ما اکلتها فقاءت احداهما نصفه دما عبیطا ولحما غریضا وقاءت الاخری مثل ذلک حتی ملاتاه. فعجب الناس من ذلک فقال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم): هاتان صامتان عن ما احل الله لهما وافطرتا علی ما حرم الله علیهما. احیاء العلوم، غزالی ج ۵، ص ۱۷۳.

۲۳۳) نهج البلاغه حکمت ۱۳۶.

۲۳۴) اللهم انی کلما قلت قدتهیأت و بصأت وقمت للصلوة بین یدیک وناجیتک الفیت علی نعاساً اذا انا صلیت وسلبنی مناجاتک اذا انا ناجیت.

مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.

۲۳۵) نهج البلاغه، کتاب ۴۵.

۲۳۶) امالی، شیخ مفید، مجلس هفتم.

۲۳۷) امالی، شیخ صدوق، مجلس ۵۳.

۲۳۸) سوره آل عمران، آیه ۹۷.

۲۳۹) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۸.

۲۴۰) سوره بقره آیه ۴۵ و ۱۵۳.

۲۴۱) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۸.

۲۴۲) جمله دعائیه است که در کلمات بزرگان حکمت آمده است.

۲۴۳) سوره لیل آیه ۶.

۲۴۴) سوره طه آیه ۲۶.

۲۴۵) همان سوره آیه ۳۶.

۲۴۶) سوره انشراح آیه ۱.

۲۴۷) سوره انسان آیه ۹.

۲۴۸) راجع به ویژگیهای فضه خادمه به سفینه البحار، ج ۲، ماده فضض، ص ۳۶۵ مراجعه شود.

۲۴۹) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۸.

۲۵۰) دیوان سنائی.

۲۵۱) بطائن: آستر. الزهاره: ابره دان. البطانه: آستر.

۲۵۲) سوره صافات آیه ۱۶۴.

۲۵۳) روضه المتقین، ج ۳، ص ۲۲۸.

۲۵۴) همان مأخذ ص ۲۲۹.

۲۵۵) همان مأخذ.

۲۵۶) همان مأخذ، ص ۲۳۰.

۲۵۷) وایاک ان تذکر من الکلام قذرا اوتکون مضحکا. تحف العقول، ص ۵۷.

۲۵۸) سوره بقره آیه ۲۵؛ سوره آل عمران آیه ۱۵ و ۱۳۶؛ سوره نساء آیه ۵۷ و ۱۲۲.

۲۵۹) خطبه شعبانیه؛ اربعین، شیخ بهایی، حدیث ۹.

۲۶۰) سوره اعراف آیه ۵۶.

۲۶۱) فی وصایا رسول الله لمعاذبن جبل. ارشاد القلوب، دیلمی، باب هیجدهم.

۲۶۲) پاورقی ۸۴.

۲۶۳) سوره محمد آیه ۳۸.

۲۶۴) دعای افتتاح.

۲۶۵) همان مأخذ.

۲۶۶) نهج البلاغه، خطبه ۲۱۵.

۲۶۷) نهج البلاغه، صحیفه سجادیه، دعای مکارم الاخلاق.

۲۶۸) مالی، شیخ مفید(ره)، مجلس پنجم، ص ۳۸، حدیث ۵.

۲۶۹) سوره یس آیه ۵۹.

۲۷۰) کتاب کافی.

۲۷۱) بحار الانوار، ج ۴۶، ص ۱۲۰، و ج ۴۲، ص ۷۶؛ علل الشرایع، ص ۸۸-۸۷.

۲۷۲) سوره انبیاء آیه ۲۶.

۲۷۳) سوره بقره آیه ۱۳۰.

۲۷۴) سوره آل عمران آیه ۳۷.

۲۷۵) مجمع البیان، امین الاسلام طبرسی.

۲۷۶) بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۲۳.

۲۷۷) ولا تضغ الی من یجعل النجاه وقفاً علی عدد و مصروفه عن اهل الجهل و الخطایاً صرفاً الی الابد واستوسع رحمه الله (تعالی). اشارات، ج ۳، ص ۳۲۸؛ نمط ۷، فصل ۲۵.

۲۷۸) اختصاص، شیخ مفید، ص ۸۰

۲۷۹) من لا یحضره الفقیه، ج ۱، باب ۶۵، ص ۲۹۸؛ ثواب الاعمال، صدوق، ص ۶۳.

۲۸۰) راجع به ابوحمزه ثمالی به سفینه البحار، ماده حمز مراجعه شود.

۲۸۱) علل الشرایع، باب ۱۰۸.

۲۸۲) عقد الفرید؛ کحل البصر فی سیره سیدالبشر، محدث قمی، ص ۵۸.

۲۸۳) عقد الفرید؛ کحل البصری فی سیره سیدالبشر، محدث قمی، ص ۵۸.

۲۸۴) اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۲.

۲۸۵) الکنی والالقاب، محدث قمی، ج ۳، ص ۱۳۸.

۲۸۶) ارشاد القلوب، دیلمی.

۲۸۷) انفال آیه ۵۰.

۲۸۸) با اندکی تغییر مضمون.

۲۸۹) جلد پنجم.

۲۹۰) بحار الانوار، ج ۲ چاپ جدید، ص ۱۵۲.

۲۹۱) سوره انعام آیه ۱۲۲.

۲۹۲) تفسیر طنطاوی.

۲۹۳) جهت استفاده بیشتر به خطب نهج البلاغه خصوص عبرت گرفتن مراجعه شود.

۲۹۴) سوره نور آیه ۴۵.

۲۹۵) و ۱۳ - اختصاص، شیخ مفید، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.

۲۹۶) و ۱۳ - اختصاص، شیخ مفید، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.

۲۹۷) نهج البلاغه، خطبه ۲۹.

۲۹۸) سوره انفال آیه ۵۰.

۲۹۹) معانی الاخبار، شیخ صدوق باب معنی الموت حدیث ۴ و ۵، بطور کلی راجع به موت مؤمن است.

۳۰۰) خطبه ۱۹۳، نهج البلاغه.

۳۰۱) بحار الانوار، ج ۱۰۴، ص ۳۸، من لا یحضر، ج ۴، ص ۱۱.

۳۰۲) سوره نساء آیه ۹.

۳۰۳) وعسی ان تحبوا شیئا وهو شر لکم.

۳۰۴) سوره بقره آیه ۲۰۱.

۳۰۵) سوره بقره آیه ۲۰۱.

۳۰۶) نهج البلاغه، کلمه حکمت ۴۰۶.

۳۰۷) اختصاص، شیخ مفید، ص ۲۲۵.

۳۰۸) عن ابی عبدالله - علیه السلام - قال: اذا بنی الرجل فوق ثمانیه اذرع نودی یا افسق الفاسقین! این ترید؟

وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۵۶۶.

۳۰۹) این رساله در زمینه دو جهان می باشد که در بیست فصل تنظیم گردیده که در پیرامون مسائل قیامت بحث فرموده اند.

۳۱۰) سوره رمز آیه ۳.

۳۱۱) اللهم طهرنی فیه من الدنس و الاقذار...

۳۱۲) مفاتیح الجنان، اعمال ماه رجب.

۳۱۳) نهج البلاغه، خطبه ۱۵۱ و ۱۸۲؛ بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۲۴، ج ۷۳، ص ۱۱۰ و ۱۲۳.

۳۱۴) نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰.

۳۱۵) امالی مرحوم شیخ مفید، همان جلساتی بود که در ماه مبارک رمضان تشکیل می شد و دوستان و علاقمندان به علم و فضیلت در مجلس شیخ حاضر می شدند. ایشان در هر مجلسی این احادیث را می خواندند و عده ای هم ضبط می کردند که مجموع آنها کتاب امالی را تشکیل داد. امالی یعنی آنچه ایشان املاء می فرمودند و شرکت کنندگان می نوشتند. اولین مجلس اش در روز شنبه اول ماه مبارک رمضان سنه ۴۰۴ ه ق در بغداد بوده است. آنجا حوزه علمیه بود و ایشان هم در آنجا تدریس داشتند. در ماه مبارک رمضان احادیثی را که مورد وثوق است نقل می کنند چون در ماه مبارک اگر کسی عامداً به خدا و پیامبر دروغ ببندد روزه او باطل است و باید کفاره هم بپردازد.

۳۱۶) ناسخ التواریخ

۳۱۷) مرحوم آیت الله حاج شیخ محمد تقی آملی - قدس سره القدوسی - از اکابر و مفاخر دانشمندان بود و در مسجد مجدالدوله تهران اقامه جماعت می فرمود: حوزه تدریس معقول و منقول داشت. ولادت ایشان ۱۱ ذیقعده الحرام ۱۳۰۴ در تهران بود. مقدمات و سطوح را در تهران فرا گرفت و در سال ۱۳۳۹ هجری به نجف اشرف مشرف شد. مدت ۱۴ سال در حوزه علمیه نجف اقامت نمود و به محضر درس مرحوم آیه الله العظمی نائینی و مرحوم ضیاءالدین عراقی باریافت. در سال ۱۳۵۳ به تهران مراجعت نمود و در آن دیار به افاده پرداخت و در سال ۱۳۹۱ به لقاء حق شتافت. وی دارای آثار علمی نفیسی بسیار می باشد که از آن جمله:

۱ - شرح و حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری (ره)

۲ - شرح بر منظومه سبزواری در حکمت.

۳ - کتاب الصلوة، تقریرات درس مرحوم نائینی.

۴ - شرح بر عروه الوثقی.

۵ - شرح بر اشارات.

برای آشنائی بیشتر به کتاب تذکر المقابر فی احوال المفاخر، تألیف محمد شریف رازی مراجعه شود.

۳۱۸) فی وصایا الرسول لابی ذن یا اباذر! مازهد عبد فی الدنیا الا اثبت الله الحکمه فی قلبه وانطق بها لسانه و بصره عیوب الدنیا ودائها ودوائها واخرجه منها سالماً الی دارالسلام.

۳۱۹) مناجات و نجوی یعنی آهسته در مقابل مناجات آن کس که فریاد از دور می کشد را منادات گویند.

۳۲۰) سوره طور آیه ۲۱.

۳۲۱) سوره مدثر آیه ۳۸.

۳۲۲) نامه حضرت امیر - علیه السلام - به مالک اشتر، نام ۵۳؛ نهج البلاغه.

۳۲۳) وزر به معنای سنگین است. وزیر به کسی می گویند که ثقل مملکت را بتواند تحمل کند و به دوش بکشد.

۳۲۴) اربعین، شیخ بهائی حدیث ۹، خطبه شعبانیه.

۳۲۵) فما لاابکی، ابکی لخروج نفسی، ابکی لظلمه قبری، ابکی لضیق لحدی، ابکی لسؤال منکر و نکیر ایای. ابکی لخروجی من قبری عریاناً ذلیلاً...

مفاتیح الجنان، دعای ابوحمزه ثمالی.

۳۲۶) نهج البلاغه، خطبه ۲۱ و ۱۶۷.

۳۲۷) آل عمران آیه ۱۷۰.

۳۲۸) معتلف یعنی کاه دان و نسیل جائی ست که در آن قضاء حاجت بجای می آورند.

۳۲۹) نهج البلاغه، خطبه ۳.

۳۳۰) سوره ملک آیه ۲.

۳۳۱) اصول کافی، ج ۲، باب الاخلاص، حدیث ۴.

۳۳۲) المحجه البیضاء، ج ۸، ص ۱۱۰.

۳۳۳) قال الباقر - علیه السلام - نیة المؤمن خیر من عمله لانه ینوی من الخیر ما لایدرکه ونیة الکافر شر من عمله وذلک لان الکافر ینوی الشر و یامل من الشر ما لایدرکه. اصول کافی، ج ۲، ص ۸۲؛ المحجة البیضاء، ج ۸، ص ۱۱۰.

۳۳۴) بحارالانوار، ج ۷۰، ص ۱۹۱.

۳۳۵) نهج البلاغه، خطبه ۱۴۷.

۳۳۶) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، حدیث ۱۳.

۳۳۷) همان مأخذ.

۳۳۸) سوره یس آیه ۷۰.

۳۳۹) سوره انفاق آیه ۶۵.

۳۴۰) سوره توبه آیه ۶.

۳۴۱) سوره توبه آیه ۱۴.

۳۴۲) و ما رمیت اذ رمیت.

۳۴۳) سوره اعراف آیه ۲۰۴.

۳۴۴) سوره انعام آیه ۵۴.

۳۴۵) سوره شوری آیه ۵.

۳۴۶) سوره عافر آیه ۷.

۳۴۷)وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّـهُ وَلَا يَنظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ .

۳۴۸) سوره آل عمران آیه ۷۷.

۳۴۹) خطبه شعبانیه: اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۳۵۰) سوره انبیاء آیه ۱۰۲.

۳۵۱) اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۳۵۲) اصولاً مکتب جبر را آمویین خیلی می پروراندند. مرحوم حاج آقا رضا همدانی رضوان الله تعالی علیه - در کتاب شریف مصباح اش که در فقه است در بحث طهارت که آیا اهل جبریا اهل تفویض پاک اند یا نه، سخنی را از مرحوم کاشف الغطاء - رضوان الله علیه - نقل می کند که قائلین به جبر نجس هستند، برای اینکه این تالی فاسدهای فراوانی دارد.

این بزرگ فقیه می گوید مسائل جبر و تفویض جزء مسائل سنگین نظری است، نه ضروری. اگر یک محققی در تلاش های علمی اش به حق نرسید نباید گفت او نجس است، برای اینکه مسئله ضروری نیست تا کسی انکار کرده باشد، بلکه از آن مسائل عمیق نظری است. آنگاه می فرماید: مکتب جبر را بعضی از سلاطین می پروراندند. اشاعره که قائل به جبر بودند در دستگاه بنی العباس مورد حمایت بودند.

معتزله که قائل به تفویض بودند. و امامیه که قائل به آزادی انسانها بودند، در دستگاه حکومت بنی العباس سهمی نداشتند. حرفهائی که جبریه داشتند برای توجیه تبهکاری های هیئت حاکمه مکتب خوبی بود. هر ظلم و ستمی را هیئت حاکمه بر امت اسلام روا می داشتند و مکتب جبر حل می کرد. که: اینها در کارها مجبورند. چون مکتب جبر با مقام سلاطین می ساخت، حکومت بنی العباس اشاعره را که طرفدار مکتب جبر بودند تقویت کرده بودند. در عوض امامیه و معتزله را می کشتند یا به زندان و تبعید و شکنجه و امثال ذلک محکوم می کردند. آنها کسانی را که قائل بودند انسان در کارهایش آزاد و مسئول است از بین می بردند.

اشاعره معتقد بودند انسان در کارهایش مجبور است و ستم های هیئت حاکمه را با این مکتب توجیه می کردند، سمت هائی در دستگاه بنی العباس داشتند. البته الان کسانی که طرفدار این فکر و مکتب باشد بسیار کم اند و اشاعره در بین اهل سنت زیادند. همین هائی هستند که در فروع دین حنبلی یا وهابی اند و از نظر اصول دین و کلامی اشعری اند. لذا با همه هیئت های حاکم ساخته اند. اگر علمای اهل سنت در کشورهای تابع دولتمردان ستم پیشه نبودند، وضع علت های اسلامی به این جا نمی رسید. وقتی می بینم یک عده ای بعنوان ائمه جمعه و جماعات در بغداد کنفرانس تشکیل می دهند و ایران را محکوم می کنند، این جز همان فکر اشعری بودن در اصول کلامی، و حنبلی و وهابی بودن در فقه چیز دیگری نیست. ریشه این فکر در امویان بود و در حکومت بنی العباس تقویت شد.

۳۵۳) سوره حجر آیه ۲۱.

۳۵۴) اسدالغابه، شرح حال احنف بن قیس.

۳۵۵) سوره اعراف آیه ۸.

۳۵۶) قال علی - علیه السلام - زنوا انفسکم من قبل ان توزنوا وحاسبوها من قبل ان تحاسبوا وتنفسوا قبل ضیق الخناق وانقادوا قبل عنف السیاق. نهج البلاغه، خطبه ۹۰.

۳۵۷) بحار الانوار، ج ۹۴، ص ۵۴ و ج ۲، ص ۴۹۱، خبر ۲-۱ و ج ۹۳، ص ۳۱۶ -۳۱۱؛ ثواب الاعمال، ص ۳۱۲؛ کنز العمال، خبر ۳۹۸۸.

۳۵۸) سوره احزاب آیه ۵۶.

۳۵۹) همان سوره آیه ۴۳.

۳۶۰) همان سوره آیه ۵۶.

۳۶۱) سوره انعام آیه ۱۲۲.

۳۶۲) نهج البلاغه.

۳۶۳) سفینه البحار، ج ۱، لغت حمد

۳۶۴) سفینه البحار، ج ۱، لغت حمد

۳۶۵) امالی، شیخ مفید؛ ارشاد القلوب، دیلمی، ص ۲۹۷.

۳۶۶) سفینه البحار، ماده عجز؛ بحار، باب معجزات النبی والائمه -عليهم‌السلام -.

۳۶۷) سوره انسان آیه ۳۰.

۳۶۸) تفسیر المیزان، ج ۲۰، ص ۲۳۶ به نقل از کتاب الخرائج والجرائج.

۳۶۹) مفاتیح الجنان دعای عدیله. سید حیدر آملی نقل کرده است و به محقق طوسی هم نسبت داده شده است.

۳۷۰) اصول کافی، ج ۱، باب مولد الحسن - علیه السلام - حدیث ۶.

۳۷۱) خطبه شعبانیه؛ اربعین شیخ بهائی، حدیث ۹.

۳۷۲) نهج البلاغه، خطبه ۱۴۷.

۳۷۳) مقدمه تفسیر منسوب به محی الدین عربی، ج ۱، ص ۴؛ که همان تاویلات، ملا عبدالرزاق کاشانی است؛ تفسیر سوره حمد، مرحوم شیخ بهائی که در پایان کتاب فلاح السائل ایشان چاپ شده ست.

۳۷۴) سوره قدر آیه ۱.

۳۷۵) سوره بقره آیه ۱۸۰.

۳۷۶) صحیفه سجادیه، دعای ختم قرآن

۳۷۷) سوره اعراف آیه ۱۴۳.

۳۷۸) نهج البلاغه، خطبه ۱۴۷.

۳۷۹) نهج البلاغه، خطبه ۱۴۷.

۳۸۰) این بخش خود شامل حداقل ۱۳ باب است که یکی از ابواب آن بنام فضل حامل قرآن نام گرفته است.

۳۸۱) سوره جمعه آیه ۵

۳۸۲) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، باب فضل حامل القرآن، حدیث ۲.

۳۸۳) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، حدیث ۱ و ۱۱.

۳۸۴) سوره عبس آیه ۱۶.

۳۸۵) والمجتهدون قراد اهل الجنه والرسل ساده اهل الجنه. اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن.

۳۸۶) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن.

۳۸۷) همان مأخذ.

۳۸۸) آل عمران آیه ۱۰۶.

۳۸۹) نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰.

۳۹۰) مسند احمد، ج ۱، ص ۲۷۵ و ۲۵۷ و ۳۸۵ و ۳۹۷ و ۴۶۰؛ همین حدیث به مضامین دیگر در جامع الصغیر، ج ۲، ص ۷۵؛ احیاءالعلوم، غزالی، ج ۲، ص ۲۱ یافت می شود.

۳۹۱) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن.

۳۹۲) همان مأخذ.

۳۹۳) همان مأخذ و ضمنا به ماده ذکر و قمم کتاب سفینه البحار، محدث قمی مراجعه شود.

۳۹۴) سوره آل عمران آیه ۱۰۳.

۳۹۵) سوره فصلت آیه ۴۲.

۳۹۶) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن.

۳۹۷) همان مأخذ.

۳۹۸) سوره یوسف آیه ۸۲.

۳۹۹) عن ابی عبدالله - علیه السلام - قال: مر عمربن الخطاب علی الحجر الاسود، فقال: والله یا حجر انا لنعلم انک حجر لا تضر و لا تنفع الا ان راینا رسول الله یحبک فنحن نحبک فقال له امیرالمؤمنین: کیف یا بن الخطاب فوالله لیبعثنه الله یوم القیامه وله لسانان و شفتان فیشهد لمن وافاه و هو یمین الله فی ارضه یبایع بها خلقه. فقال عمر: لا ابقانا الله فی بلد لا یکون فیه علی بن ابیطالب.

علل الشرایع، باب ۱۶۱، حدیث ۸، ص ۴۲۶.

۴۰۰) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، باب البیوت التی یقرء فیها القرآن، حدیث ۳.

۴۰۱) ارشاد القلوب، دیلمی، باب چهاردهم، حدیث ۲.

۴۰۲) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، حدیث ۱.

۴۰۳) نهج البلاغه، خطبه ۱۲۷.

۴۰۴) وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۳۷۷.

۴۰۵) اصول کافی، ج ۲، کتاب فضل القرآن، حدیث ۱.

۴۰۶) نهج البلاغه، خطبه ۱۶۰.

۴۰۷) بین خطبه ۱۶۰ و سوره فجر هیچگونه منافاتی وجود ندارد.

۴۰۸) انسانهای مترف و دنیاپرست را در عداد حیوانات ذکر می فرماید: کالانعام بل هم اضل سبیلا.

۴۰۹) سوره آل عمران آیه ۱۸.

۴۱۰) سوره نازغات آیه ۳۳.

۴۱۱) سوره طه آیه ۵۴.

۴۱۲) وسائل الشعیه، ج ۱۲، ص ۲۴.

۴۱۳) بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۷۱ و ج ۴۱، ص ۳۹؛ فروغ کافی، ج ۷، ص ۵۴؛ وسائل الشیعه، ج ۱۳، کتاب الوقف، باب ۶، حدیث ۲.

۴۱۴) خطبه شعبانیه؛ اربعین، شیخ بهائی حدیث ۹.

۴۱۵) امالی، شیخ صدوق، مجلس ۸۶، حدیث ۱۳؛ بحار الانوار، ج ۳، ص ۳۲۶.

۴۱۶) سفینه البحار، ماده مدن.

۴۱۷) سوره نباء آیه ۱۹.

۴۱۸) امالی، شیخ مفید، مجلس هفتم.

۴۱۹) بحارالانور، چاپ جدید، ج ۱۰، ص ۱۲۲.

۴۲۰) سوره واقعه آیه ۲۵.

۴۲۱) سوره زمر آیه ۶۳؛ سوره شوری آیه ۱۲.

۴۲۲) سوره انعام آیه ۵۹.

۴۲۳) الفرق بین الفتح و التفتیح زیاده المبنی تدل علی زیاده المعانی. باب تفعیل گاهی برای تکثیر و گاهی برای مبالغه و گاهی برای تعدیه و نسبت می آید.

۴۲۴) سوره ص آیه ۵۰.

۴۲۵) سوره ابراهیم آیه ۲۲.

۴۲۶) سوره مریم آیه ۸۳.

۴۲۷) سوره اعراف آیه ۲۷.

۴۲۸) سوره کهف آیه ۵۰.

۴۲۹) سوره نجم آیه ۳۲.

۴۳۰) خطبه شعبانیه، اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۴۳۱) سوره احزاب آیه ۴.

۴۳۲) خطبه شعبانیه: اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۴۳۳) اامالی، شیخ مفید، ارشاد القلوب، دیلمی، ص ۲۹۷.

۴۳۴) خطبه شعبانیه، اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۴۳۵) بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۲۳۹؛ جلاء العیون، سید عبدالله شبر، ج ۱، ص ۲۴۷.

۴۳۶) کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مسئله نهم، فی احکام المخالفین، ص ۳۱۴؛ تلخیص الشافی، شیخ طوسی، ج ۴، ص ۱۳۱.

۴۳۷) خطبه شعبانیه، اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۴۳۸) سوره قدر آیه ۳.

۴۳۹) بحار الانوار، ج ۱۰، ص ۸۸.

۴۴۰) سوره اعراف آیه ۴۰.

۴۴۱) سوره فصلت آیه ۱۲.

۴۴۲) سفینه البحار، ماده وصی، ج ۲، ص ۴۶۲؛ اصول کافی، ج ۲، باب الظلم، حدیث ۵.

۴۴۳) علل الشرایع، شیح صدوق، باب ۱۳۸، حدیث ۲، ص ۳۹۸.

۴۴۴) تفسیر المیزان، ج ۱۱، ص ۳۰۹، به نقل از تفسیر العیاشی.

۴۴۵) سوره حدید آیه ۳.

۴۴۶) بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۱۰۷ و ج ۹۳، ص ۳۱۴.

۴۴۷) امالی، شیخ مفید، مجلل هفتم.

۴۴۸) مان مأخذ

۴۴۹) ارشاد القلوب، دیلمی، ص ۲۹۶؛ کاما الزیارات، ص ۳، مستدرک، حاکم، ج ۳، ص ۱۷۷؛ تهدیب، این عساکر، ج ۴، ص ۳۱۴؛ مجمع الزوائد، ابن حجر، ج ۹، ص ۱۸۱ ئ الصواعق المحرقه، ص ۱۵؛ کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۰۷.

۴۵۰) ارشاد، شیخ مفید، سفینه البحار، ماده عبد.

۴۵۱) امالی، شیخ مفید، مجلس هفتم.

۴۵۲) کافی، باب مولد الامیر المؤمنین، ج ۱، ص ۴۵۳؛ روضه الواعظین، جلاء العیون، سید عبدالله شبر، ج ۱، ص ۲۴۸.

۴۵۳) امالی، شیخ مفید، مجلس هفتم.

۴۵۴) نهج البلاغه، خطبه ۵۵.

۴۵۵) بحار الانوار، ج ۴۲، ص ۵۸.

۴۵۶) وسائل الشیعه، ج ۱۱، باب ۲۸ از ابواب جهاد العدو، ص ۶۵، حدیث ۳؛ مستدرک الوسائل، ج ۲، ص ۲۵۵.

۴۵۷) قال الحسین - علیه السلام - صبراً نبی الکرام فما الموت الا قنطره تعبربکم عن العوس والضر الی الجنان الواسعه والعنم الدائمه. معانی الاخبار، باب معنی الموت، ص ۲۸۸؛ علم الیقین، فیض کاشانی، ج ۲، ص ۸۶۴.

۴۵۸) آیات سوره انسان.

۴۵۹) بحار الانوار، ج ۴۱ و ج ۴۲، ص ۵۸.

۴۶۰) امالی، شیخ صدوق، مجلس هفتاد و هفت، ص ۳۰۷.

۴۶۱) مثنوی، مولوی، دفتر سوم.

۴۶۲) ارشاد القلوب، دیلمی، غزوه خیبر، ص ۲۴۵؛ کحل البصر، ص ۱۵۷؛ ارشاد، شیخ مفید، ص ۴۰.

۴۶۳) امالی، شیخ مفید مجلس هفتم.

۴۶۴) سوره طه آیه ۳۲.

۴۶۵) قال علی - علیه السلام - ذلک القرآن فاستنطقوه ولن ینطق ولکن اخبرکم عنه الا ان فیه علم مایأتی والحدیث عن الماضی و دواء دائکم ونظم ما بینکم. نهج البلاغه، خطبه ۱۵۸.

۴۶۶) خم به گودالی گویند که در آن آب جمع می شود.

۴۶۷) سوره حج آیه ۳۷.

۴۶۸) توحید، صدوق، باب ۴۳، حدیث ۲.

۴۶۹) کافی؛ حلیه الاولیاء، ابونعیم اصفهانی، ج ۱، ص ۱۸؛ احیاء العلوم، غزالی با مضامین مختلف آمده است.

۴۷۰) نهج البلاغه، کتاب ۲۳.

۴۷۱) سوره لقمان آیه ۱۳.

۴۷۲) سوره انبیاء آیه ۳۴.

۴۷۳) نهج البلاغه، خطبه ۵.

۴۷۴) ولا طالع انکرته وما کنت الا کقارب ورد وطالب وجد وما عندالله خیر للابرار.. نهج البلاغه، کتاب ۲۳.

۴۷۵) سوره قصص آیه ۶۰.

۴۷۶) خصال، شیخ صدوق؛ جلاء العیون، سید عبدالله شبر، ج ۱، ص ۲۶۸.

۴۷۷) لهوف، ص ۳۳؛ ابن نما، ص ۲۰.

۴۷۸) سوره نباء آیه ۱۸.

۴۷۹) درالمنثور، سیوطی، ج ۶، ص ۳۰۷؛ المواعظ العدریه، ص ۲۱۳.

۴۸۰) فالصوره صورت انسان والقلب قلب حیوان لایعرف باب الهدی.

۴۸۱) سوره تحریم آیه ۸؛ سوره حدید آیه ۱۲.

۴۸۲) سوره تکویر آیه ۱.

۴۸۳) سوره انعام آیه ۱۲۲.

۴۸۴) بحار الانوار، ج ۲، ص ۱۴۷.

۴۸۵) سوره زمر آیه ۷۳.

۴۸۶) سوره فرقال آیه ۱۳.

۴۸۷) سوره اعراف آیه ۱۵۷.

۴۸۸) نهج البلاغه، خطبه ۲۱ و ۱۶۷.

۴۸۹) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۳۱ و ۳۲.

۴۹۰) علیکم اسم فعل است یعنی اسمی است که معنای فعل می دهد یعنی الزموا.

۴۹۱) سوره مائده آیه ۱۰۵.

۴۹۲) غزرالحکم، ماده عجب.

۴۹۳) سفینه البحار، محدث قمی، ماده قمم.

۴۹۴) امالی یعنی املاءها. این امالی نویسی برای نوع بزرگان بوده است. برای شیخ طوسی (ره) و مرحوم شیخ صدوق (ره) هم بوده است. مجالس درس گرامی بود و سعی می کردند آنچه که در مجلس گفته می شود، گفتگو کنند، سؤال و جواب کنند و به خاطره ها بسپارند؛ ثبت و ضبط کنند که از یادشان نرود. در کتاب عقدالفرید نقل کرد: منشی رسول خدا - علیه آلاف التحیه والثناء - مردی بود که قلم در دست داشت و حضرت املاء می فرمودند و او می نوشتند. کاری برای حضرت پیش آمد، حضرت فرمود: ضع قلمک علی اذنک. این قلمی که در دست داری به زمین نگذار، پشت گوش قرار بده. اینکه می بینیم نجارها قلم را پشت گوش خود می گذارند ریشه تاریخی هم دارد. این قلم را زمین نگذار تا بفهمند که دین ما می گوید قلم را از گوش خدا جدا نکن.

۴۹۵) در سفینه البحار، ج ۲، ص ۱۲۰ بحث مبسوطی راجع به عبدالعظیم حسنی آمده است.

۴۹۶) نهج البلاغه، حکمت ۸۱.

۴۹۷) امالی، شیخ مفید، مجلس ۴۲ و مجلس ۱۷، حدیث ۲.

۴۹۸) اسدالغابه فی معرفه الصحابه.

۴۹۹) ولکنی اخاف ان تکفروا انی رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) الا الی مفضیه الی الخاصه ممن یؤمن ذلک منه والذی لعبد بالحق واصطفاه علی الخلق ما انطق الا صادقاً عهد الی بذلک کله و بمهلک من یهلک و بمنجی من ینجاه وما ابقی شیئاً یمر علی راسی الا افرغه فی ادنی او افضی به الی. غررالحکم، حرف اللام، ۳۸.

۵۰۰) عده الدااعی، ابن فهد؛ دعوات، راوندی؛ جامع السعادات، نراقی، ج ۳، ص ۳۶۷.

۵۰۱) سوره نوره آیه ۳۵.

۵۰۲) تو کز سرای طبیعت نمی روی بیرون - کجا به کوی طبیعت گذر توانی کرد

جمال یار ندارد نقاب و پرده ولی - غبار را بنشان تا نظر توانی کرد

دلا ز نود هدایت گر آگهی یابی - چو شمع خنده زنان ترک سر توانی کرد

دیوان حافظ شیرازی.

۵۰۳) قال الصادق - علیه السلام - اذا اراد احدکم ان لایسأل الله شیئاً الا اعطاه فلییاس من الناس کلهم ولایکون له رجاء الا من عندالله - عزوجل - فاذا علم الله - عزوجل - ذلک من قلبه لم یسال الله شیا الا اعطاه. بحار، ج ۷۵، ص ۱۰۷؛ ج ۹۳، ص ۳۱۴.

۵۰۴) سوره معارج آیه ۴.

۵۰۵) تفسیر مجمع البیان، درالمنثور، سیوطی؛ المیزان، ج ۲۰، ص ۸۰.

۵۰۶) سوره انفال آیه ۴.

۵۰۷) سوره انفال آیه ۴.

۵۰۸) سوره آل عمران آیه ۱۶۳.

۵۰۹) سوره واقعه آیه ۸۹.

۵۱۰) قال النبی (صلی الله علیه و آله و سلم): من احب ان یعلم ماله عندالله - عزوجل - فلینظر مالله - عزوجل - عنده فان الله تعالی ینزل العبد حیث انزله العبد من نفسه. مجموعه ورام، ابن ابی فراس، ص ۲۳۰؛ محاسن، برقی.

۵۱۱) امالی، شیخ مفید، مجلس ۱۸، حدیث ۷.

۵۱۲) اشاره است به آیه کل شئی هالک الا وجهه.

۵۱۳) نهج البلاغه، خطبه ۸۷.

۵۱۴) فتوحات مکیه، باب ۳۶۱؛ اسفار، ج ۴، ص ۳۴.

۵۱۵) المواعظ العددیه، ص ۵.

۵۱۶) ای برادر تو همین اندیشه ای - مابق تو استخوان و ریشه ای

گر گلست اندیشه تو گلشنی - ور بود خاری تو هیمه گلخنی

گر گلابی بر سر و جیبت زنند - ور تو چون بولی برونت افکنند

مثنوی مولانا جلال الدین رومی، دفتر دوم، ص ۸.

۵۱۷) سوره مجادله آیه ۱۱.

۵۱۸) سوره تکویر آیه ۱.

۵۱۹) سوره تحریم آیه ۸.

۵۲۰) اسفار، ج ۱، ص ۲۸۸، فصل ۱۱ مرحله دهم.

۵۲۱) امالی، شیخ مفید، مجلس ۴۲، حدیث ۷.

۵۲۲) والحمدلله الذی انادیه کلما شئت لحاجتی واخلوبه حیث شئت لسری بغیر شفیع فیقضی لی حاجتی. دعای ابوحمزه ثمالی مفاتیح الجنان.

۵۲۳) کافی، ج ۱، ص ۸۱، حدیث ۳.

۵۲۴) دیوان غزلیات حافظ شیرازی، ص ۱۲۹.

۵۲۵) سوره توبه آیه ۹۸.

۵۲۶) سوره حجر آیه ۹۹.

۵۲۷) سوره حجر آیه ۹۹.

۵۲۸) سوره تکویر آیه ۲۶.

۵۲۹) سوره نجم آیه ۲.

۵۳۰) سوره فتح آیه ۱۸.

۵۳۱) قال رسول الله. - صلی الله علیه و آله و سلم - یقال لصاحب القرآن: اقرء وراق ورتل کما کنت ترتل فی دارالدنیا فان لترلتک عند آخر آیه کنت تقرءها. کنزالعمال، جزء ۲۳۳۰؛ بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۸۲؛ اصول کافی، ج ۲، حدیث ۱۲.

۵۳۲) اصول کافی، ج ۲، باب فضل الایمان علی الاسلام والیقین علی الایمان.

۵۳۳) تفسیر صافی، ج ۲، ص ۲۵۳.

آیه ۱۷۵ سوره اعراف در مورد بلعم باعورا نازل شده است. فی المجمع عن الباقر - علیه السلام -: الاصل فیه بلعم ثم ضرب الله مثلاً لکل موثر هواه علی هدی الله من اهل القبله.

۵۳۴) انسلاخ یعنی از پوست درآوردن. سلاخ به قصابی گویند که پوست گوسفندان را می کند.

۵۳۵) سوره اعراف آیه ۱۷۵.

۵۳۶) یکی از سادات و علماء قم وضع مزاجی شان طوری شد که خون به مغزش نمی رسید. بعد از یک مدتی درمان و معالجه وقتی به عیادتش رفتیم، گفت وضعم طوری شده بود که بچه ها را نمی شاختم حتی فرزندانم را هم نمی شناختم. اینها همه از یاد من رفته بودند، ولی زیارت عاشوراء فراموشم نشده بود. این نشانه آن محبت است که یک حادثه ای که پیش می آید به علل و عوامل مادی آسیب می رساند اما به آن پیوند معنوی آسیب نمی رساند. ایشان می گفتند بچه ها من را به تهران بردند و برگرداندند اما هیچکدام از آنها را نمی شناختم ولی زیارت عاشوراء فراموشم نشد. این علاقه به حسین بن علی - سلام الله علیه - محصول آن معرفت است.

۵۳۷) امالی، شیخ مفید، مجلس ۱۸، حدیث ۷.

۵۳۸) حدیث همسفر بودن عبدالله بن مسعود با رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) در امالی، مفید، مجلس ۵، حدیث دوم بیان گردیده است اما حدیث در مجلس ۳، حدیث ۹ آمده است. ضمناً در کتب عامه مسند احمد، ج ۱، ص ۳۹۹؛ حلیه الاولیاء، ج ۴، ص ۱۱۲ و ج ۵، ص ۳۷ و ج ۶، ص ۲۸۵ و احیاءالعلوم، ۳، ص ۱۲۶؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۱۸۴؛ کنوز الحقائق، ص ۱۳۷ آمده است.

۵۳۹) امالی، شیخ مفید، مجلس ۵، حدیث ۳ و مجلس ۶، حدیث ۶ و۱۵ و مجلس ۱۲، مجلس ۴.

۵۴۰) کحل البصر، محدث قمی، ص ۱۸۰.

۵۴۱) در مورد احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی به بحارالانوار، چاپ قدیم، ج ۱۲، ص ۱۴ و به ماده علم، سفینه البحار، ج ۲، ص ۲۲۰ و ماده بزنط مراجعه شود.

۵۴۲) نهج البلاغه؛ امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۹، حدیث ۳.

۵۴۳) قال رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) کما روی عن الصادق - علیه السلام -: یا علی اذا انا مت فاستق لی ست قرب من بئر غرس فغلسنی وکفنی وحنطنی فاذا فرغت من غسلی فخذ بمجامع کفنی واجلسنی ثم سلنی عما شئت فوالله لا تسالنی عن شی ء الا اجبتک.

۵۴۴) امالی شیخ مفید، مجلس ۲۴، حدیث ۲ و مجلس ۴۲، حدیث ۲.

۵۴۵) خمان مأخذ، حدیث ۳.

۵۴۶) سوره شوری آیه ۳۳.

۵۴۷) سوره الرحمن آیه ۵۵.

۵۴۸) تو بندگی چو گدایان بشرط مزد مکن - که خاجه خود روش بنده پروری داند

دیوان حافظ شیرازی.

۵۴۹) سوره انبیاء آیه ۶۸، داستان ابراهیم خلیل الرحمن، تفسیر المیزان، ج ۷، ص ۲۲۵ به بعد.

۵۵۰) سوره انعام آیه ۷۵.

۵۵۱) سوره اعراف آیه ۱۸۵.

۵۵۲) سوره یس آیه ۸۳.

۵۵۳) سوره ملک آیه ۱.

۵۵۴) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۷.

۵۵۵) نهج البلاغه، حکمت ۱۸۴.

۵۵۶) سوره انبیاء آیه ۶۷.

۵۵۷) سوره آل عمران ۶۸.

۵۵۸) سوره لمزه آیه ۱۰۴.

۵۵۹) سوره غافر ۱۹.

۵۶۰) سوره سبا آیه ۴۹.

۵۶۱) مثنوی مولانا جلال الدین رومی، دفتر سوم.

۵۶۲) سوره فتح آیه ۲۹.

۵۶۳) شاهنامه فردوسی.

۵۶۴) همان مأخذ.

۵۶۵) لک الحمد ان اطعتک ولا حجه لی ان عصیتک ولا صنع لی ولا لغیری فی احسانک ولا عذر لی ان اسأت ما اصابنی من حسنه فمنک یا کریم اغفر لمن فی مشارق الارض و مغاربها من المؤمنین والمؤمنات.

بحار الانوار، ج ۱۲، ص ۲۳.

۵۶۶) خطبه شعبانیه؛ اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۵۶۷) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۹.

۵۶۸) ارشاد القلوب، دیلمی، باب ۵۱.

۵۶۹) به سفینه البحار، ماده خلد و حبب مراجعه شود.

۵۷۰) سوره واقعه آیه ۸۹.

۵۷۱) سوره بقره آیه ۲۵.

۵۷۲) سوره طه آیه ۱۰۵.

۵۷۳) سوره ق آیه ۲۲.

۵۷۴) سوره تحریم آیه ۸.

۵۷۵) سوره آل عمران آیه ۱۹۲.

۵۷۶) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۱۴، و مجلس ۲۴، حدیث ۱.

۵۷۷) کافی، شیخ کلینی، حلیه الاولیاء، ابونعیم اصفهانی، ج ۱، ص ۱۸؛ احیاءالعلوم، غزالی با مضامین مختلف اشاره شده است.

۵۷۸) امالی شیخ مفید.

۵۷۹) کتاب شریف الغارات تقریبا یک قرن قبل از نهج البلاغه نوشته شده است. بسیاری از کلماتی که در نهج البلاغه هست در آن کتاب شریف هم آمده است. این کتاب به این مناسبت نام گذاری شده است که به آن غارت هائی که بنی امیه در زمان حکومت حضرت امیر و در قلمرو حکومت حضرت روا داشتند در این کتاب اشاره شده است. سخنان و دستوراتی را که آن حضرت درباره این غارت ها ایراد کردند در این کتاب جمع آوری شده و لذا نام این کتاب الغارات شده است. مولف و نویسنده این کتاب یک قرن قبل از مرحوم شریف رضی این کتاب را نوشت. ازاساتیدش نقل می کند آن اساتید از اساتیدشان نقل می کنند تا می رسند به آن استادی که می گوید.

۵۸۰) الغارات، ج ۱، ص ۹۸؛ بحار الانوار، چاپ قدیم، ج ۸، ص ۷۳۹.

۵۸۱) تهذیب الاحکام، ج ۲، ص ۸۸؛ وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۴۹، باب ۱۹ از ابواب جهادالعدو.

۵۸۲) تفسیر محی الدین بن عربی، ج ۲ ص ۶۹۵، ذیل آیه ۳۷ سوره حاقه: ولا طعام الا من غسالات اهل النار وقد شاهدنا هم یاکلونها عیانا. لازم به ذکر است که تأویلات ملا عبدالرزاق کاشای بنام تفسیر محی الدین به چاپ رسیده است.

۵۸۳) سوره حاقه آیه ۳۷.

۵۸۴) خطبه شعبانیه؛ اربعین، شیخ بهائی، حدیث ۹.

۵۸۵) سوره اعراف آیه ۲۰۰.

۵۸۶) سوره احزاب آیه ۴۱.

۵۸۷) ر این خصوص ضمن مراجعه به روایات و احادیث مربوط به قیامت، سوره حج، آیه ۱، حاکی از یک چنین حالتی است.

۵۸۸) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۴، حدیث ۱، و مجلس ۲۳، حدیث ۱۴.

۵۸۹) ارشاد القلوب، دیلمی، ص ۲۳۹، غزوه بدر.

۵۹۰) سوره تکاثر آیه ۶.

۵۹۱) یکی از چیزهای پر برکت ترک جدال است. وقتی انسان در بحث متوجه شد که رقیب حاضر نیست حق را بپذیرد، کوتاه بیاید.

۵۹۲) بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۱۰۷؛ ج ۹۳، ص ۳۱۴.

۵۹۳) سوره نحل آیه ۹۷.

۵۹۴) سوره بلد آیه ۴.

۵۹۵) عن احدهما انه قال ویل لقوم لایدینون الله بالامر بالمعروف والنهی عن المنکر وقال لا اله الا الله فلن یلج ملکوت السماء حتی یتم قوله بعمل صالح ولادین لمن دان الله بتقویه باطل ولادین لمن دان الله بطاعه الظالم، ثم قال و کل القوم الهام التکاثر حتی زاروا المقابر.

امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۷.

۵۹۶) امامی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۱۶.

۵۹۷) حزام چیزی را گویند که محکم به کمر می بندند. حازم فردی را گویند که با احتیاط مثل کسی که کمرش را بسته است حرکت می کند. حزم یعنی انسان محکم خود را ببندد و نلرزد و از هر آسیبی در اثر این محکم بستن مصون بماند.

۵۹۸) ارشاد القلوب، دیلمی.

۵۹۹) قره یعنی خنکی. اینکه می گویند قریر العین نه یعنی چشم روشن بلکه یعنی چشمت خنک باد. انسان وقتی که گریه می کند و اشک می ریزد این اشکش دو قسم است اگر در اثر غم و اندوه اشک بریزد اشک سوزان و گرم دارد و اگر در اثر شوق و نشاط اشک بریزد اشک خنک و سرد است.

قریر یعنی سرد قره یعنی سردی. قریر العین یعنی چشمش اشک شوق و نشاط بریزد. انسان وقتی دوستش از سفر دور آمده است مشتاقانه اشک می ریزد این اشک اشک شوق است و اشک سرد اگر خبر ناگوار به او برسد اشک می ریزد اشک گرم و اگر خبر لذت بخش به او برسد مسرور می شود اشک شوق می ریزد اینکه می گویند خدا چشمت را خنک کند یعنی به نشاط برسی و اشک شوق بریزی.

۶۰۰) امتطاء یعنی مطیه و مرکوب.

۶۰۱) الانوار الالهیه، محدث قمی، ص ۱۶۱.

۶۰۲) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۴۲، اصول کافی، ج ۲، باب التفکر.

۶۰۳) هج البلاغه، خطبه ۲۲۴.

۶۰۴) امالی، شیخ مفید، مجلس ۲۳، حدیث ۲۲.

۶۰۵) همان مأخذ.

۶۰۶) سحیفه سجادیه، دعاء ۴۵، وداع ماه مبارک رمضان.

۶۰۷) همان ماخد.

۶۰۸) قدیه به گوشتهای مانده ذخیزه لانه ها را می گویند.

۶۰۹) دیوان سنائی غزنوی.

۶۱۰) دعای وداع.

۶۱۱) سوره عنکبوت آیه ۶۰.

۶۱۲) مض آن درد گدازنده را گویند. همچون رنجش از گداختگی آهن سرخ شده ای است که به انسان اصابت کند.

۶۱۳) سوره ملک آیه ۳۰.

۶۱۴) امالی، شیخ مفید، مجلس ۶، حدیث ۱۴.