باب چهارم در آداب معاشرت با مردم و در آن دوازده فصل است
الباب الرابع فى آداب المعاشرة مع الناس و ما يتصل بها اثنا عشر فصلا
فصل اول : در انتخاب دوست
الفصل الاول فى اتخاذ الا خوان
عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليهالسلام
قَالَ لَا تَغُشَّ النَّاسَ فَتَبْقَى بِغَيْرِ صَدِيقٍ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: به مردم غلّ و غش و دو رنگى نكن كه بى رفيق خواهى ماند.
وَ عَنْهُ قَالَ الْمُؤْمِنُ أَخُو الْمُؤْمِنِ لَا يَظْلِمُهُ وَ لَا يَخْذُلُهُ وَ لَا يَغُشُّهُ وَ لَا يَغْتَابُهُ وَ لَا يَخُونُهُ وَ لَا يُكَذِّبُهُ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: مؤمن برادر مؤمن است ، به او ستم نمى كند و او را خوار نمى گرداند، و به او غش و دو رنگى نمى كند، و از او غيبت نكند و به او خيانت نورزد، و به او دروغ نمى گويد.
قَالَ لَا يَنْبَغِى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يَسْتَوْحِشَ إِلَى أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ فَمَنْ دُونَهُ فَإِنَّ الْمُؤْمِنَ عَزِيزٌ فِى دِينِهِ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: براى مؤمن سزاوار نيست كه از ترس و وحشت با برادر مؤمنش (گرچه در مقام از او پائين تر باشد) و يا با ديگرى مأ نوس شود، مؤمن در دينش عزيز است
وَ عَنْهُ قَالَ لَا تُذْهِبِ الْحِشْمَةَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَ أَخِيكَ فَإِنَّ ذَهَابَ الْحِشْمَةِ ذَهَابُ الْحَيَاءِ وَ بَقَاءَ الْحِشْمَةِ بَقَاءُ الْمُرُوءَةِ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: پرده شرم و حياى ميان خود و برادر دينيت را بر مدار، زيرا رفتن آبرو و اعتبار رفتن حياء، و بقاء اعتبار به بقاء مردانگى است
عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليهالسلام
قَالَ إِذَا ضَاقَ أَحَدُكُمْ فَلْيُعْلِمْ أَخَاهُ وَ لَا يُعِنْ عَلَى نَفْسِهِ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: هر گاه زندگى بر يكى از شما تنگ و سخت شد بايد برادران خود را خبر كند و به خود متّكى و مغرور نباشد.
وَ عَنْهُ قَالَ مَنْ عَظَّمَ دِينَ اللَّهِ عَظَّمَ حَقَّ إِخْوَانِهِ وَ مَنِ اسْتَخَفَّ بِدِينِهِ اسْتَخَفَّ بِإِخْوَانِهِ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: هر كه دين خدا را بزرگ شمارد حقوق برادران دينى خود را بزرگ مى شمارد، و هر كه دين خود را سبك شمارد برادران دينى خود را هم سبك شمرده
وَ عَنْهُ قَالَ مَنْ سَأَلَهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ حَاجَةً مِنْ ضُرٍّ فَمَنَعَهُ مِنْ سَعَةٍ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهَا مِنْ عِنْدِهِ أَوْ مِنْ عِنْدِ غَيْرِهِ حَشَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَغْلُولَةً يَدُهُ إِلَى عُنُقِهِ حَتَّى يَفْرُغَ اللَّهُ مِنْ حِسَابِ الْخَلْقِ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: هر كس از برادر مؤمنش به علّت تنگدستى تقاضايى كند، و او بتواند حاجتش را به هر نحوى روا نمايد ولى بر نياورد، خداوند متعال روز قيامت دست او را در گردنش به زنجير بندد، تا هنگامى كه از حساب مردم فارغ شود.
عَنْهُ قَالَ مَنْ مَشَى مَعَ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ فِى حَاجَةٍ فَلَمْ يُنَاصِحْهُ فَقَدْ خَانَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: هر كه دنبال حاجتى با برادر (دينى) خود همراه شود، ولى خير خواه او نباشد، مانند كسى است كه به خدا و رسولش خيانت كرده
عَنِ الْبَاقِرِعليهالسلام
قَالَ يَحِقُّ عَلَى الْمُؤْمِنِ لِلْمُؤْمِنِ النَّصِيحَةُ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليهالسلام
إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَصْحَابِنَا فَقَالَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ مَا لِأَخِيكَ يَشْكُو مِنْكَ قَالَ يَشْكُونِى أَنِّى اسْتَقْصَيْتُ حَقِّى مِنْهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهُ كَأَنَّكَ إِذَا اسْتَقْصَيْتَ حَقَّكَ لَمْ تُسِئْ أَ رَأَيْتَ مَا ذَكَرَ اللَّهُ جَلَّ وَ عَزَّ فِى الْقُرْآنِ يَخافُونَ سُوءَ الْحِسابِ أَ خَافُوا أَنْ يَجُورَ اللَّهُ جَلَّ ثَنَاؤُهُ عَلَيْهِمْ لَا وَ اللَّهِ مَا خَافُوا ذَلِكَ وَ إِنَّمَا خَافُوا الِاسْتِقْصَاءَ فَسَمَّاهُ اللَّهُ سُوءَ الْحِسَابِ نَعَمْ مَنِ اسْتَقْصَى مِنْ أَخِيهِ فَقَدْ أَسَاءَ
امام باقرعليهالسلام
فرمود: سزاوار است كه مؤمن خير خواه مؤمن باشد.
حمّاد بن عثمان گويد: نزد امام صادقعليهالسلام
بودم كه مردى از ياران ما خدمت ايشان رسيد، امامعليهالسلام
فرمود: چرا برادر مؤمنت از تو شكايت دارد؟ عرض كرد: از اينكه حقّم را از او طلب نمودم شكايت دارد، حضرت فرمود: گويا تو هنگامى كه حقّت را طلب مى كنى خطايى مرتكب نشده اى ! آيا كلام خداوند را در قرآن نديده اى كه (آنها از بدى حساب مى ترسند)؟ آيا آنان از ظلم خدا بر خود مى ترسند؟ نه بخدا قسم ؛ آنها از اين نمى ترسند، بلكه از حساب كشى خدا مى ترسند، لذا خداوند نام آن را بدى حساب گذارده بلى ؛ هر كه از برادر دينى اش حسابرسى كند به او بدى نموده
عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ مَالِكٍ رَفَعَهُ إِلَى أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليهالسلام
عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا قَالَ قُلْتُ لِأَبِى عَبْدِ اللَّهِ إِخْوَانُنَا يَتَوَلَّوْنَ عَمَلَ السُّلْطَانِ أَ فَنَدْعُو لَهُمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ هَلْ يَنْفَعُونَكُمْ قُلْتُ لَا فَقَالَ ابْرَءُوا مِنْهُمْ بَرِئَ اللَّهُ مِنْهُمْ
راوى گويد: به امام صادقعليهالسلام
عرض كردم : برادران ما براى سلطان كار مى كنند آيا بر ايشان دعا كنيم ؟ حضرت فرمود: آيا سودى براى شما دارند؟ گفتم : نه ، فرمود: از آنها بيزارى بجوييد كه خداوند هم از آنها بيزارى جسته
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليهالسلام
لَا تَدْخُلْ لِأَخِيكَ فِى أَمْرٍ مَضَرَّتُهُ عَلَيْكَ أَعْظَمُ مِنْ مَنْفَعَتِهِ لَهُ قال ابن سنان يعنى أ ن الرجل يكون عليه دين كثير و لك مال قليل فتؤ دى عنه فيذهب مالك و لا تكون قضيت دينه
امام صادقعليهالسلام
فرمود: با برادرت در كارى كه ضررش بر تو بيشتر از نفع اوست براى خود همكارى نكن
ابن سنان در توجيه اين حديث گويد: منظور امام اين است كه شخص قرض زيادى دارد و تو اندك مالى دارى ، مى خواهى دين او را اداء كنى ، مالت از بين مى رود ولى قرض را ادا ننمودى
عَنْهُعليهالسلام
قَالَ يُقَالُ لِلْمُؤْمِنِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَصَفَّحْ وُجُوهَ النَّاسِ فَمَنْ سَقَاكَ شَرْبَةً أَوْ أَطْعَمَكَ أَكْلَةً أَوْ فَعَلَ بِكَ كَذَا وَ كَذَا خُذْ بِيَدِهِ فَأَدْخِلْهُ الْجَنَّةَ فَأَخَذَ بِيَدِهِ فَأَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: روز قيامت به مؤمن گفته مى شود: خوب به چهره هاى مردم نگاه كن ، هر كه تو را آبى نوشانيده ، يا به تو غذائى خورانده ، يا كارى برايت انجام داده ، دستش را بگير و به بهشت ببر، او دستش را گرفته و به بهشت برد.
وَ عَنْهُ قَالَ مَنْ أَكْرَمَ مُؤْمِناً فَكَأَنَّمَا يُكْرِمُ اللَّهَ وَ مَنْ دَعَا لِأَخِيهِ الْمُؤْمِنِ دَفَعَ اللَّهُ عَنْهُ الْبَلَاءَ وَ دَرَّ عَلَيْهِ الرِّزْقُ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: هر كه مؤمنى را اكرام كند گويا خدا را اكرام نموده ، و هر كه براى برادر مؤمنش دعا كند، خداوند بلا را از او دفع و روزيش را زياد گرداند.
وَ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليهالسلام
قَالَ عَلَيْكُمْ بِالْإِخْوَانِ فَإِنَّهُمْ عُدَّةٌ لِلدُّنْيَا وَ عُدَّةٌ لِلاْخِرَةِ أَ لَا تَسْمَعُ إِلَى قَوْلِ أَهْلِ النَّارِ فَما لَنا مِنْ شافِعِينَ وَ لا صَدِيقٍ حَمِيمٍ
علىعليهالسلام
فرمود: شما به برادران خود توجه كنيد كه آنها براى دنيا و آخرت شما سودمند خواهند بود، مگر نشنيده ايد كه خداوند در قرآن از قول اهل دوزخ مى فرمايد: (در اين روز سخت نه شفيعى داريم و نه دوستى كه حمايتمان كند).
وَ قَالَ لَوْ أَنَّ رَجُلًا قَامَ اللَّيْلَ وَ صَامَ النَّهَارَ وَ ذُبِحَ بَيْنَ الرُّكْنِ وَ الْمَقَامِ لَمْ يَبْعَثْهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِلَّا مَعَ مَنْ أَحَبَّ بَالِغاً مَا بَلَغَ إِنْ جَنَّةً فَجَنَّةً وَ إِنْ نَاراً فَنَاراً
علىعليهالسلام
فرمود: اگر كسى شب زنده دار باشد و روزها روزه بگيرد و در بين ركن و مقام قربانى كند، خداوند در روز قيامت او را مبعوث نمى كند مگر با كسى كه دوستش دارد، به هر تعداد كه باشند؛ اگر آن دوست بهشتى باشد در بهشت خواهد بود، و اگر جهنمى باشد در دوزخ
عَنِ النَّبِيِّصلىاللهعليهوآله
مَا أَحْدَثَ عَبْدٌ أَخاً فِى اللَّهِ إِلَّا أُحْدِثَ لَهُ دَرَجَةٌ فِى الْجَنَّةِ
رسول اكرمصلىاللهعليهوآله
فرمود: هيچ بنده اى در راه خدا با كسى برادرى ننمود، مگر اينكه درجه اى و مقامى در بهشت برايش احداث شد.
عَنِ الصَّادِقِعليهالسلام
قَالَ لَيْسَ مِنَ الْإِنْصَافِ مُطَالَبَةُ الْإِخْوَانِ بِالْإِنْصَافِ
امام صادقعليهالسلام
فرمود: انصاف نيست كه انسان از برادران خود انصاف بخواهد.
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ فَدَعَاهُ فَقَالَ إِنَّ فُلَاناً صَنَعَ لَكَ طَعَاماً فَقَالَ أَقْرِئْهُ مِنِّى السَّلَامَ وَ قُلْ لَهُ أَنَا وَ مَنْ مَعِى فَرَجَعَ الرَّسُولُ فَقَالَ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَكَ قَالَ فَقُمْنَا وَ كُنَّا ثَلَاثَةَ عَشَرَ رَجُلًا فَأَتَيْنَا الْبَابَ فَاسْتَأْذَنَ فَخَرَجَ رَبُّ الْبَيْتِ فَأَخَذَ بِيَدِ سَلْمَانَ فَأَدْخَلَهُ الْبَيْتَ فَأَمَرَ رِفْقَتَنَا عَنْ يَمِينِهِ وَ شِمَالِهِ فَأَجْلَسَهُ وَ حَلَّ زِرَّ قَمِيصِهِ وَ كَانَ أَيَّامَ حَرٍّ فَفَرِحَ مِنْهُ فَضَحِكَ سَلْمَانُ فَفَرِحْنَا بِضِحْكِهِ فَقُلْنَا يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا الَّذِى أَضْحَكَكَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ يَقُولُ مَا مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ أَكْرَمَ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِتَكْرِمَةٍ يُرِيدُ بِهَا وَجْهَ اللَّهِ إِلَّا نَظَرَ اللَّهُ إِلَيْهِ وَ مَا نَظَرَ اللَّهُ إِلَى عَبْدٍ فَلَا يُعَذِّبُهُ أَبَدا
مردى خدمت سلمان فارسىرحمهالله
آمد و او را دعوت نمود، و گفت : فلانى غذايى براى شما تهيه كرده ، سلمان گفت : سلام مرا به او برسان و به او بگو: من و هر كه با من هست بياييم ؟ آن شخص رفت و برگشت و گفت : همگى بياييد، مرد گفت : برخاستيم در حالى كه سيزده نفر بوديم به در آن خانه رسيديم ، سلمان اجازه ورود خواست ، صاحب خانه بيرون آمد و دست سلمان را گرفته و وارد خانه كرد، و به دوستان ما امر كرد كه طرف راست و چپ او بنشينند، او سلمان را نشاند و چون هوا گرم بود دكمه پيراهنش را باز نمود و خوشحال شد، سلمان خنده اش گرفت ، همگى ما نيز خنديديم ، و گفتيم : اى ابا عبد اللّه ! چرا خنديدى ؟ گفت : از رسول خداصلىاللهعليهوآله
شنيدم كه مى فرمود: هر مسلمانى كه برادر مسلمان خود را احترام كند، و در اين عمل نيت خدايى داشته باشد، خداوند به او نظر مى كند، و هر كه مورد نظر خداوند قرار گيرد هرگز عذاب نشود.
عَنْ أَنَسٍ قَالَ أُهْدِيَ لِرَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِيِّ رَأْسُ شَاةٍ مَشْوِيٌّ فَقَالَ إِنَّ أَخِى فُلَاناً وَ عِيَالَهُ أَحْوَجُ إِلَى هَذَا حَقّاً فَبَعَثَ إِلَيْهِ فَلَمْ يَزَلْ يَبْعَثُ بِهِ وَاحِدٌ إِلَى وَاحِدٍ حَتَّى تَدَاوَلُوا بِهَا سَبْعَةَ أَبْيَاتٍ حَتَّى رَجَعَتْ إِلَى الْأَوَّلِ فَنَزَلَ وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ وَ مَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ وَ فِى رِوَايَةٍ فَتَدَاوَلَتْهُ تِسْعَةُ أَنْفُسٍ ثُمَّ عَادَ إِلَى الْأَوَّلِ
انس گويد: به يكى از اصحاب پيامبرصلىاللهعليهوآله
سر يك گوسفند بريان شده اى هديه شد، او گفت : فلان برادرم و خانواده اش از من بيشتر نيازمندند، سر گوسفند را نزد او بردند، او نيز به ديگرى حواله كرد، تا به هفت نفر حواله شد، و سرانجام به دست همان نفر اول رسيد. در اينجا اين آيه نازل شد: (و بر خود سختى مى گيرند، گرچه به ضررشان باشد، و هر كه بخل نورزد رستگار خواهد بود).
عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليهالسلام
قَالَ مَنِ اغْتِيبَ عِنْدَهُ أَخُوهُ الْمُؤْمِنُ فَنَصَرَهُ وَ أَعَانَهُ نَصَرَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةِ وَ مَنِ اغْتِيبَ عِنْدَهُ الْمُؤْمِنُ فَلَمْ يَنْصُرْهُ وَ لَمْ يَدْفَعْ عَنْهُ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى نُصْرَتِهِ وَ عَوْنِهِ خَوَّفَهُ اللَّهُ فِى الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةِ
امام باقرعليهالسلام
فرمود: هر مؤمنى كه نزدش غيبت مؤمن ديگرى كنند و او از آن مؤمن دفاع كند، خداوند او را در دنيا و آخرت يارى كند، و هر كه غيبت مؤمنى را بشنود و در حالى كه قدرت دفاع دارد از او دفاع نكند، خداوند او را در دنيا و آخرت خواهد ترسانيد.
عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليهالسلام
قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلىاللهعليهوآله
مَنْ عَرَضَ لِأَخِيهِ الْمُسْلِمِ فَكَأَنَّمَا خَدَشَ وَجْهَهُ
امام صادقعليهالسلام
از رسول خداصلىاللهعليهوآله
نقل كند كه فرمود: هر كه متعرض برادر مسلمانش شود (و سخن او را قطع كند)، مثل اين است كه چهره اش را مخدوش گردانيده
وَ قَالَصلىاللهعليهوآله
الْمُؤْمِنُ مِرْآةُ أَخِيهِ يُمِيطُ عَنْهُ الْأَذَى
رسول خداصلىاللهعليهوآله
فرمود: مؤمن همانند آئينه اى براى برادر مؤمنش است ، ناراحتيها را از او بر طرف مى سازد.