باب ششم در بيان عيبهاى نفس و جهاد بانفس و صفت عقل و قلب در اين باب هشت فصل است

الباب السادس فى ذكر عيوب النفس و مجاهدتها و صفة العقل و القلب و ما يليق بها ثمانية فصول

فصل اول : در عيبهاى نفس و مجاهده با خواهشهاى نفسانى

الفصل الاول فى عيوب النفس و مجاهدتها

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ لِرَجُلٍ إِنَّكَ قَدْ جُعِلْتَ طَبِيبَ نَفْسِكَ وَ بُيِّنَ لَكَ الدَّاءُ وَ عُرِّفْتَ آيَةَ الصِّحَّةِ وَ دُلِلْتَ عَلَى الدَّوَاءِ فَانْظُرْ كَيْفَ قِيَامُكَ عَلَى نَفْسِكَ

امام صادقعليه‌السلام به مردى فرمود: تو را طبيب خودت گردانده اند، و درد را هم برايت گفته اند، و نشانه سلامتى را نيز به تو آموخته اند، و به دارو هم راهنمايى راهنمايى شده اى ، اينك بنگر كه چگونه خودت را حفظ مى كنى

عَنْهُ قَالَ احْمِلْ نَفْسَكَ لِنَفْسِكَ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ لَمْ يَحْمِلْكَ غَيْرُكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خودت در فكر خود باش ، و گر نه ديگرى به فكر تو نخواهد بود.

عَنْهُ قَالَ لِرَجُلٍ اجْعَلْ قَلْبَكَ قَرِيناً تُزَاوِلُهُ وَ اجْعَلْ عَمَلَكَ وَالِداً تَتَّبِعُهُ وَ اجْعَلْ نَفْسَكَ عَدُوّاً تُجَاهِدُهُ وَ اجْعَلْ مَالَكَ كَعَارِيَّةٍ تَرُدُّهَا

امام صادقعليه‌السلام به مردى فرمود: دلت را براى گفتگو به خودت نزديك كن ، و كارت را همچون پدرى فرض كن كه از او پيروى مى كنى ، و نفست را همچون دشمنى بدان كه با آن مبارزه مى نمايى ، و مالت را چون عاريه اى بدان كه بايد آن را برگردانى

عَنْهُ قَالَ أَقْصِرْ نَفْسَكَ عَمَّا يَضُرُّهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُفَارِقَكَ وَ اسْعَ فِى فَكَاكِهَا كَمَا تَسْعَى فِى طَلَبِ مَعِيشَتِكَ فَإِنَّ نَفْسَكَ رَهِينَةٌ بِعَمَلِكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: نفست را از آنچه زيان مى بيند قبل از اينكه تو را ترك گويد نگه دار، و در رهايى از آن بكوش همچنانچه در طلب روزى مى كوشى ، زيرا نفس تو در گرو كردار توست

عَنْ أَبِى الْحَسَنِ الْأَوَّلِعليه‌السلام قَالَ إِيَّاكَ أَنْ تُتْبِعَ النَّفْسَ هَوَاهَا فَإِنَّ فِى هَوَاهَا رَدَاهَا وَ تَرْكُ هَوَاهَا دَوَاؤُهَا

امام كاظمعليه‌السلام فرمود: از پيروى هواى نفس بپرهيز، زيرا هلاكت در پيروى از هواى نفس است ، و دواى آن ترك هواست

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ أَنْفَعُ الْأَشْيَاءِ لِلْمَرْءِ سَبْقُهُ النَّاسَ إِلَى عَيْبِ نَفْسِهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: سودمندترين چيزها براى انسان اين است كه عيب خود را قبل از عيب ديگران ببيند.

عَنْهُ قَالَ لَا يَنْبَغِى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ قُلْتُ مَا يُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ لَا يَدْخُلُ فِيمَا يَنْبَغِى أَنْ يَعْتَذِرَ مِنْهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: سزاوار نيست كه مؤمن خودش را خوار كند، راوى پرسيد:

چگونه خودش را خوار مى كند؟ فرمود: كارى را انجام ندهد كه بعد مجبور به عذر خواهى شود.

عَنْهُ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فَوَّضَ إِلَى الْمُؤْمِنِ كُلَّ شَيْءٍ إِلَّا إِذْلَالَهُ نَفْسَهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند تبارك و تعالى همه امور مؤمن را به خودش واگذاشته ، جز خوار كردن خودش را.

عَنْهُ قَالَ لَا يَنْبَغِى لِلْمُؤْمِنِ أَنْ يُذِلَّ نَفْسَهُ قِيلَ لَهُ وَ كَيْفَ يُذِلُّ نَفْسَهُ قَالَ يَتَعَرَّضُ لِمَا لَا يُطِيقُ فَيُذِلُّهَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: سزاوار نيست كه مؤمن خودش را خوار كند، سؤ ال شد: چگونه خودش را خوار مى كند؟ فرمود: كارهايى را كه مى كند كه طاقت و توانش را ندارد، در نتيجه خوار مى شود.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مَا هَلَكَ امْرُؤٌ عَرَفَ قَدْرَ نَفْسِهِ ثُمَّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ وَ مَا إِخَالُ رَجُلًا يَرْفَعُ نَفْسَهُ فَوْقَ قَدْرِهَا إِلَّا مِنْ خَلَلٍ فِى عَقْلِهِ مَا إِخَالُ أَيْ مَا أَتَفَرَّسُ فِيهِ خَيْراً

امام صادقعليه‌السلام از رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نقل كرد كه فرمود: هر كس قدر خود را شناخت هلاك نشود.

سپس امام صادقعليه‌السلام فرمود: مردى خيال نكند بيش از مقدار خود برتر است ، مگر اينكه در عقلش نقصان باشد.

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ إِنَّ رَجُلًا فِى بَنِى إِسْرَائِيلَ عَبَدَ اللَّهَ أَرْبَعِينَ سَنَةً ثُمَّ قَرَّبَ قُرْبَاناً فَلَمْ يُقْبَلْ مِنْهُ فَقَالَ لِنَفْسِهِ مَا أُتِيتُ إِلَّا مِنْكِ وَ مَا الذَّنْبُ إِلَّا لَكِ فَأَوْحَى اللَّهُ تَعَالَى إِلَيْهِ ذَمُّكَ نَفْسَكَ أَفْضَلُ مِنْ عِبَادَتِكَ أَرْبَعِينَ سَنَةً

امام رضاعليه‌السلام فرمود: مردى از بنى اسرائيل چهل سال خدا را عبادت كرد، سپس يك قربانى كرد ولى مورد قبول واقع نشد، به خودش ‍ گفت : هر چه هست از خودت است و خودت گناهكارى ، خداوند متعال به او وحى فرمود: مذمّتى كه از خودت كردى از عبادت چهل ساله ات بهتر بود.

عَنْ زَيْنِ الْعَابِدِينَعليه‌السلام قَالَ إِنَّ أَفْضَلَ الِاجْتِهَادِ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ

امام سجادعليه‌السلام فرمود: بهترين تلاش (در دين) حفظ شكم و شرمگاه است

وَ مِنْ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنْ مَقَتَ نَفْسَهُ دُونَ مَقْتِ النَّاسِ آمَنَهُ اللَّهُ مِنْ فَزَعِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كس خودش را بيش از ديگران سرزنش كند، خداوند او را از وحشت روز قيامت ايمن دارد.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام إِنَّ رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله بَعَثَ سَرِيَّةً فَلَمَّا رَجَعُوا قَالَ مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِيَ عَلَيْهِمُ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله گروهى را به جهاد با كفّار فرستاد، چون بازگشتند، فرمود: آفرين بر قومى كه جهاد اصغر را انجام دادند، و جهاد اكبرشان باقى مانده ، سؤ ال شد: اى رسول خدا! جهاد اكبر چيست ؟ فرمود: مبارزه با نفس

ثُمَّ قَالَ أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِى بَيْنَ جَنْبَيْهِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: بهترين جهاد، جهاد با نفسى است كه بين دو پهلوى انسان است

وَ قَالَ مَنْ غَلَبَ عِلْمُهُ هَوَاهُ فَذَلِكَ عِلْمٌ نَافِعٌ وَ مَنْ جَعَلَ شَهْوَتَهُ تَحْتَ قَدَمَيْهِ فَرَّ الشَّيْطَانُ مِنْ ظِلِّهِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كس علمش بر هواى نفسش ‍ غالب آمد، آن علم سودمند است ، و هر كه شهوتش را زير پا نهاد، شيطان از سايه اش فرار كند.

وَ قَالَ إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِى الْهَوَى وَ طُولُ الْأَمَلِ فَأَمَّا الْهَوَى فَيَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَ أَمَّا طُولُ الْأَمَلِ فَيُنْسِى الاْخِرَةَ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: بيمناكترين چيزى را كه بر امتم مى ترسم ؛ پيروى هواى نفس و آرزوى دراز است ، اما هواى نفس انسان را از راه حق باز مى دارد، و اما آرزوى دراز؛ آخرت را به فراموشى مى سپارد.

وَ مِنْ كِتَابِ تَهْذِيبِ الْأَحْكَامِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ حَفْصِ بْنِ غِيَاثٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام عَنِ الْجِهَادِ أَ سُنَّةٌ هُوَ أَمْ فَرِيضَةٌ فَقَالَ الْجِهَادُ عَلَى أَرْبَعَةِ أَوْجُهٍ فَجِهَادَانِ فَرِيضَةٌ وَ جِهَادٌ سُنَّةٌ لَا يُقَامُ إِلَّا مَعَ فَرْضٍ وَ جِهَادٌ سُنَّةٌ فَأَمَّا أَحَدُ الْفَرْضَيْنِ فَمُجَاهَدَةُ الرَّجُلِ نَفْسَهُ عَنْ مَعَاصِى اللَّهِ وَ هُوَ مِنْ أَعْظَمِ الْجِهَادِ وَ مُجَاهَدَةُ الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ فَرْضٌ وَ أَمَّا الْجِهَادُ الَّذِى هُوَ سُنَّةٌ لَا يُقَامُ إِلَّا مَعَ فَرْضٍ فَإِنَّ مُجَاهَدَةَ الْعَدُوِّ فَرْضٌ عَلَى جَمِيعِ الْأُمَّةِ وَ لَوْ تَرَكُوا الْجِهَادَ لَأَتَاهُمُ الْعَذَابُ وَ هَذَا هُوَ مِنْ عَذَابِ الْأُمَّةِ وَ هُوَ سُنَّةٌ عَلَى الْإِمَامِ وَحْدَهُ أَنْ يَأْتِيَ الْعَدُوَّ مَعَ الْأُمَّةِ فَيُجَاهِدَهُمْ وَ أَمَّا الْجِهَادُ الَّذِى هُوَ سُنَّةٌ فَكُلُّ سُنَّةٍ أَقَامَهَا الرَّجُلُ وَ جَاهَدَ فِى إِقَامَتِهَا وَ بُلُوغِهَا فَالْعَمَلُ وَ السَّعْيُ فِيهَا مِنْ أَفْضَلِ الْأَعْمَالِ لِأَنَّهَا إِحْيَاءُ سُنَّةٍ

جعفر بن حفص بن غياث گويد: از امام صادقعليه‌السلام پرسيدم : آيا جهاد واجب است يا مستحب ؟ فرمود: جهاد بر چهار نوع است : دو جهاد واجب ، و يك جهاد مستحب كه با واجب انجام مى گيرد، و يك جهاد هم مستحب است ، اما يكى از دو جهاد واجب ؛ مبارزه مرد با نفس در برابر گناهان مى باشد، كه اين بزرگترين جهاد است ، و جهاد با كفّارى كه به شما حمله مى كنند نيز واجب است ، و اما جهاد مستحبى كه فقط با واجب انجام مى گيرد جهاد با دشمن است ، زيرا جهاد با دشمن بر تمام مردم واجب است ، و اگر آن را ترك نمايند عذاب بر آنان فرود آيد، و اين عذابى است كه همه امّت را فرا مى گيرد، اين جهاد بر امام مستحب است ، و حدّش اين است كه دشمن به مردم حمله ور مى شود و آنها با او مبارزه مى كنند، اما جهادى كه مستحب است ؛ آن هر سنتى است كه مردى اقامه كند و در راه بر آوردنش تلاش نمايد، و عمل و سعى و كوشش در راه آن از بهترين اعمال است ، زيرا زنده كردن سنّت است

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُهَا وَ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْتَقِصَ مِنْ أُجُورِهِمْ شَيْءٌ

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كس سنّت خوبى را پايه گذارى كند، پاداشش را و پاداش كسى را كه تا روز قيامت به آن عمل كند به او مى دهند، بدون اينكه از آنها (عمل كنندگان) چيزى كم شود.

مِنْ كِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله ثَلَاثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهَا كَانَ فِى ظِلِّ عَرْشِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ لَا ظِلَّ إِلَّا ظِلُّهُ رَجُلٌ أَعْطَى النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ بِمَا هُوَ سَائِلُهُمْ لَهَا وَ رَجُلٌ لَمْ يُقَدِّمْ رِجْلًا وَ لَمْ يُؤَخِّرْ أُخْرَى حَتَّى يَعْلَمَ أَنَّ ذَلِكَ لِلَّهِ فِيهِ رِضًى أَوْ سَخَطٌ وَ رَجُلٌ لَمْ يَعِبْ أَخَاهُ الْمُسْلِمَ بِعَيْبٍ حَتَّى يَنْفِيَ ذَلِكَ مِنْ نَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَا يَنْفِى مِنْهَا عَيْباً إِلَّا بَدَا لَهُ عَيْبٌ وَ كَفَى بِالْمَرْءِ شُغُلًا بِنَفْسِهِ عَنِ النَّاسِ

پيامبر خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: سه خصلت است كه اگر همه آنها يا يكى از آنها در كسى باشد در روز قيامت كه هيچ سايه اى جز سايه خدا نخواهد بود او در سايه عرش خداست :

مردى كه آنچه را خود مى خواهد به مردم ببخشد، و مردى كه گامى پس و پيش نگذارد مگر آنكه بداند خدا به آن راضى است يا ناخشنود، و مردى كه از برادر مسلمانش عيبى نگيرد مگر اينكه آن عيب را از خود بزدايد، زيرا عيبى از خود نزدايد مگر آنكه عيبى ديگر برايش پديدار گردد، و انسان را همين بس كه به خود مشغول باشد نه به مردم

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليه‌السلام قَالَ حَقُّ نَفْسِكَ عَلَيْكَ أَنْ تَسْتَعْمِلَهَا بِطَاعَةِ اللَّهِ

امام سجادعليه‌السلام فرمود: حق نفست بر تو اين است كه آن را در راه طاعت خدا به كار بندى

وَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِعليه‌السلام يَقُولُ يَا ابْنَ آدَمَ إِنَّكَ لَا تَزَالُ بِخَيْرٍ مَا دَامَ لَكَ وَاعِظٌ مِنْ نَفْسِكَ وَ مَا كَانَتِ الْمُحَاسَبَةُ مِنْ هَمِّكَ وَ مَا كَانَ الْخَوْفُ لَكَ شِعَاراً وَ الْحَزَنُ دِثَاراً يَا ابْنَ آدَمَ إِنَّكَ مَيِّتٌ وَ مَبْعُوثٌ وَ مَوْقُوفٌ بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ مَسْئُولٌ فَأَعِدَّ لَهُ جَوَاباً

امام سجادعليه‌السلام هميشه مى فرمود: اى فرزند آدم ، همواره در خير و سعادت خواهى بود مادام كه از نفست واعظى داشته باشى ، و همّ و غمت محاسبه نفس باشد، و مادام كه ترس (از خدا) به منزله لباس زير و اندوه (از گناه) به منزله لباس روى تو باشد، اى فرزند آدم ، تو خواهى مرد و دوباره زنده خواهى شد و در مقابل خدا مورد سؤ ال قرار خواهى گرفت ، اكنون براى آن روز پاسخى آماده كن

قَالَ الرِّضَاعليه‌السلام لَيْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ يُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِى كُلِّ يَوْمٍ فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ مِنْهُ وَ إِنْ عَمِلَ سَيِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَيْهِ

امام رضاعليه‌السلام فرمود: از ما نيست كسى كه هر روز به حساب خود نرسد، اگر كار نيك انجام داده از خدا توفيق فزونيش كند، و اگر كار بدى كرده استغفار نمايد و توبه كند.

مِنْ كِتَابِ السَّيِّدِ نَاصِحِ الدِّينِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام قَالَ النَّفْسُ مَجْبُولَةٌ عَلَى سُوءِ الْأَدَبِ وَ الْعَبْدُ مَأْمُورٌ بِمُلَازَمَةِ حُسْنِ الْأَدَبِ وَ النَّفْسُ تَجْرِى فِى مَيْدَانِ الْمُخَالَفَةِ وَ الْعَبْدُ يَجْهَدُ بِرَدِّهَا عَنْ سُوءِ الْمُطَالَبَةِ فَمَتَى أَطْلَقَ عِنَانَهَا فَهُوَ شَرِيكٌ فِى فَسَادِهَا وَ مَنْ أَعَانَ نَفْسَهُ فِى هَوَى نَفْسِهِ فَقَدْ أَشْرَكَ نَفْسَهُ فِى قَتْلِ نَفْسِهِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: نفس هميشه به طرف بى ادبى كشيده مى شود، و بنده مأ مور به همراهى ادب نيكوست ، و نفس طبيعتا سعى در مخالفت دارد، و بنده مى كوشد تا آن را از انجام كار بد باز دارد، هر گاه افسار نفس را رها كند او نيز در فسادش شريك است ، و هر كس نفسش را در پيروى هوا كمك كند در كشتن نفسش با او شريك است

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام مَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى وَ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَضِيَ وَ إِذَا سَخِطَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كس در هنگام رضا و خشم و هنگام غضب جلوى نفسش را بگيرد، خداوند بدنش را بر آتش دوزخ حرام گرداند.

وَ مِنْ غَيْرِهِ عَنْ جَمِيلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ قُلْتُ لَهُ يَقَعُ فِى قَلْبِى أَمْرٌ عَظِيمٌ فَقَالَ قُلْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ قَالَ فَكُلَّمَا وَقَعَ فِي قَلْبِى قُلْتُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَذَهَبَ عَنِّى

جميل بن درّاج گويد: از حضرت صادقعليه‌السلام پرسيدم : گاهى در دلم هول و هراس مى افتد، فرمود: بگو « لا اله الّا اللّه»، وى گفت : هر گاه در چنين حالى قرار مى گرفتم « لا اله الّا اللّه» مى گفتم ، آن حالت از من رفت

عَنِ السَّكُونِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام إِذَا خِفْتَ حَدِيثَ النَّفْسِ فِى الصَّلَاةِ فَاطْعَنْ يَدَكَ الْيُسْرَى بِيَدِكَ الْيُمْنَى ثُمَّ قُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللَّهِ أَعُوذُ بِالسَّمِيعِ الْعَلِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر گاه در بين نماز برايت حديث نفس ‍ (دل مشغولى) پيش آمد، دست چپ را در دست راست بزن و بگو: «بسم اللّه و باللّه توكّلت على اللّه أ عوذ بالسميع العليم من الشيطان الرجيم».

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ صَعِدَ عَلِيُّ بْنُ أَبِى طَالِبٍ الْمِنْبَرَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَوَّلَ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْكَامٌ تُبْتَدَعُ يُعَظِّمُ عَلَيْهَا رِجَالٌ رِجَالًا وَ لَوْ أَنَّ الْحَقَّ أُخْلِصَ فَيُعْمَلُ بِهِ لَمْ يَكُنِ اخْتِلَافٌ وَ لَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ أُخْلِصَ وَ عُمِلَ بِهِ لَمْ يَخْفَ عَلَى ذِي حِجًى وَ لَكِنْ يُؤْخَذُ مِنْ ذَا ضِغْثٌ وَ مِنْ ذَا ضِغْثٌ فَيُخْلَطُ فَيُعْمَلُ بِهِ فَعِنْدَ ذَلِكَ يَسْتَوْلِى الشَّيْطَانُ عَلَى أَوْلِيَائِهِ وَ يَنْجُو الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنَى

محمّد بن مسلم گويد: علىعليه‌السلام بالاى منبر رفت ، و پس از حمد و ثناى خداوند فرمود:

اى مردم ! نخستين فتنه از پيروى هواهاى نفس و بدعتهايى كه در دين گذارده شد؛ پديد آمد، رجال و شخصيتهائى از همگنان خود تعريف و تمجيد مى كنند و همديگر را بزرگ مى شمارند، و اگر حق خالص مى شد و به آن عمل مى گشت اختلافى پيش نمى آمد، و اگر باطل واضح و روشن گردد و به آن عمل شود هيچ خردمندى گمراه نمى شود، و لكن مقدارى از حق و مقدارى از باطل گرفته مى شود و به هم آميخته مى شود و به آن عمل مى شود، در آن هنگام است كه شيطان بر اوليائش مسلط گشته ، و آنان كه از جانب خدا سابقه نيكى داشته اند، نجات مى يابند.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ إِيَّاكُمْ وَ جِدَالَ كُلِّ مَفْتُونٍ مُلَقًّى حُجَّتَهُ إِلَى انْقِضَاءِ مُدَّتِهِ فَإِذَا انْقَضَتْ مُدَّتُهُ أَشْغَلَتْهُ خَطِيئَتُهُ فَأَحْرَقَتْهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: از جدال با هر فتنه گرى كه برهانش ‍ رسيدن به هدف ، و پايان مهلت اوست بپرهيزيد، هنگامى كه مدتش سپرى شود گناهانش او را مشغول سازد و بسوزاندش