شبکه فرهنگی الحسنین (علیهما السلام)

فصل هشتم : در ثروت اندوزى و زيانى كه بر مؤمن از اين ناحيه وارد مى شود

(الفصل الثامن فيما جاء فى جمع المال و ما يدخل على المؤمن من النقص فى جمعه)

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ مَا مِنْ رَزِيَّةٍ تَدْخُلُ عَلَى عَبْدٍ مُسْلِمٍ أَشَدَّ عَلَيْهِ مِنْ مَالٍ يُصِيبُهُ وَ أَهْوَنُ مِنْ ذَلِكَ أَنْ يَأْتِيَهُ أَخُوهُ فَيَقُولَ زَوِّجْنِى فَيَقُولَ لَا أَفْعَلُ أَنَا أَغْنَى مِنْكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هيچ مصيبتى بر بنده مسلمان بالاتر از اين نيست كه ناگهان مالى به او برسد (موجب خود فراموشى او گردد)، و از اين بدتر اينكه برادر مؤمنش نزد او آيد و تقاضاى ازدواج و پيوند خويشاوندى نمايد، او بگويد: نه ، من از تو بى نيازترم

عَنْهُ قَالَ مَا شَيْءٌ يَسْتَفِيدُ امْرُؤٌ مُسْلِمٌ أَضَرَّ عَلَيْهِ مِنْ مَالٍ يَسْتَفِيدُهُ وَ أَيْسَرُهُ أَنْ يَخْطُبَ إِلَيْهِ مَنْ هُوَ خَيْرٌ مِنْهُ أَوْ مِثْلُهُ فِى الدِّينِ فَيَقُولَ لَا لَيْسَ لَهُ مَالٌ لَا أُزَوِّجُهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: براى بنده مسلمان چيزى پر ضررتر از مالى كه به دست مى آورد نمى باشد، و كمتر از آن اينكه كسى براى خواستگارى نزد او آيد كه يا از او بهتر باشد يا از نظر دين مانند او باشد، او جواب ردّ دهد و بگويد: چون مال ندارد دخترم را به او نمى دهم

عَنْهُ قَالَ مَنْ كَثُرَ اشْتِبَاكُهُ بِالدُّنْيَا كَانَ أَشَدَّ لِحَسْرَتِهِ عِنْدَ فِرَاقِهَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كه علاقه اش به دنيا بيشتر باشد، حسرتش هنگام ترك دنيا بيشتر است

عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام يَقُولُ كَانَ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله فَقِيرٌ مُؤْمِنٌ عَابِدٌ شَدِيدُ الْحَاجَةِ مِنْ أَهْلِ الصُّفَّةِ وَ كَانَ مُلَازِماً لِرَسُولِ اللَّهِ عِنْدَ مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ عَلَيْهَا لَا يَفْقِدُهُ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ يَرِقُّ لَهُ إِذَا نَظَرَ إِلَى حَاجَتِهِ وَ عِزَّتِهِ وَ كَانَ يَقُولُ يَا سَعْدُ لَوْ كَانَ جَاءَنِى شَيْءٌ لَأَغْنَيْتُكَ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ فَأَعْطَاهُ دِرْهَمَيْنِ فَقَالَ أَعْطِهِ إِيَّاهُمَا وَ مُرْهُ أَنْ يَتَّجِرَ بِهِمَا وَ يَنْصَرِفَ لِرِزْقِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمَا سَعْدٌ فَلَمَّا صَلَّى مَعَ النَّبِيِّ الظُّهْرَ وَ الْعَصْرَ قَالَ قُمْ يَا سَعْدُ فَاطْلُبِ الرِّزْقَ قَدْ كُنْتُ بِحَالِكَ مُغْتَمّاً فَأَقْبَلَ سَعْدٌ لَا يَشْتَرِى بِدِرْهَمٍ شَيْئاً إِلَّا بَاعَهُ بِدِرْهَمَيْنِ وَ لَا يَشْتَرِى بِدِرْهَمَيْنِ إِلَّا بَاعَهُ بِأَرْبَعَةٍ وَ أَقْبَلَتِ الدُّنْيَا عَلَى سَعْدٍ فَكَثُرَ مَتَاعُهُ وَ مَالُهُ وَ عَظُمَتْ تِجَارَتُهُ فَأَخَذَ عَلَى بَابِ مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ حَانُوتاً فَجَلَسَ فِيهِ يَجْمَعُ تِجَارَتَهُ وَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ إِذَا قَالَ بِلَالٌ الصَّلَاةَ يَخْرُجُ وَ سَعْدٌ مَشْغُولٌ بِالدُّنْيَا فَلَمْ يَتَطَهَّرْ وَ لَمْ يَتَهَيَّأْ لِلصَّلَاةِ فَيَقُولُ النَّبِيُّ يَا سَعْدُ شَغَلَتْكَ دُنْيَاكَ عَنِ الصَّلَاةِ وَ كَانَ سَعْدٌ يَقُولُ فَمَا أَصْنَعُ أُضَيِّعُ مَالِى هَذَا رَجُلٌ قَدْ بِعْتُهُ فَأُرِيدُ أَنْ أَسْتَوْفِيَ مِنْهُ وَ هَذَا رَجُلٌ قَدِ اشْتَرَيْتُ مِنْهُ فَأُرِيدُ أَنْ أُوفِيَهُ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ الْمَالُ وَ الدُّنْيَا فِيهِ مَشْغَلَةٌ عَنِ الاْخِرَةِ فَقُلْ لِسَعْدٍ يَرُدَّ عَلَيْكَ الدِّرْهَمَيْنِ الَّذَيْنِ دَفَعْتَهُمَا إِلَيْهِ فَقَالَ النَّبِيُّ يَا سَعْدُ أَ مَا تَرُدُّ الدِّرْهَمَيْنِ عَلَيْنَا فَقَالَ سَعْدٌ بَلَى وَ مِائَتَيْنِ فَقَالَ لَسْتُ أُرِيدُ إِلَّا الدِّرْهَمَيْنِ فَأَعْطَاهُ سَعْدٌ دِرْهَمَيْنِ فَأَدْبَرَتِ الدُّنْيَا عَلَى سَعْدٍ حَتَّى ذَهَبَ جَمِيعُ مَا كَانَ جَمَعَ وَ عَادَ إِلَى حَالَةِ الَّتِى كَانَ عَلَيْهَا

امام باقرعليه‌السلام فرمود: در زمان رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله يكى از اصحاب صفّه كه شخصى فقير و با ايمان و عابد و بسيار محتاج بود، و هميشه هنگام نماز ملازم رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله بود و از ايشان جدا نمى گشت ، و رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله هم وقتى به احتياج و عزّت نفس او توجّه مى كرد دلش مى سوخت ، روزى به او فرمود: اى سعد! اگر چيزى به دستم رسيد تو را بى نياز مى كنم جبرئيل بر او نازل شد و دو درهم به حضرت داد و گفت : اين دو درهم را به او بده و امرش كن كه با آنها تجارت كند و با روزى خدا زندگى كند، سعد دو درهم را گرفت ، بعد از اينكه رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نماز ظهر و عصر را خواند، فرمود: اى سعد! برخيز و به دنبال روزى برو، من نسبت به حال تو غمگينم ، سعد به طرف تجارت رفت ، و چيزى را به يك درهم نمى خريد مگر اينكه آن را به دو درهم مى فروخت ، و به دو درهم نمى خريد جز آنكه آن را به چهار درهم مى فروخت ، دنيا به سعد رو كرد به حدّى كه مال و اموالش بسيار شد و تجارتش رونق گرفت ، و نزديك مسجد رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله دكّانى تهيه كرد و در آن به جمع سود تجارت پرداخت ، هر گاه بلال مى گفت (الصلاة)، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به طرف مسجد مى رفت ولى سعد مشغول دنيا بود، و وضو نمى گرفت و آماده نماز نمى شد.

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله به او فرمود: اى سعد! دنيا تو را از نماز باز داشته ! سعد مى گفت : چه كنم ، اموالم از بين مى رود، اين مرد مى آيد و به او چيزى مى فروشم و پولش را از او مى گيرم ، و از اين مرد چيزى مى خرم و بايد پولش ‍ را به او بدهم در اين هنگام جبرئيل نازل شد و گفت : اى محمّد! مال و دنيا انسان را از آخرت دور مى كند، به سعد بگو دو درهمى را كه به تو دادم به من بازگردان ، پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: اى سعد! آن دو درهم را به ما نمى دهى ؟

سعد گفت : چرا، بلكه دويست درهم مى دهم ، فرمود: من فقط همان دو درهم را مى خواهم سعد دو درهم را به ايشان داد، ناگاه دنيا به سعد پشت نمود، به طورى كه تمامى آنچه را جمع كرده بود از بين رفت ، و به همان حالتى برگشت كه اوّل داشت

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ مَا أَعْطَى اللَّهُ عَبْداً ثَلَاثِينَ أَلْفاً وَ هُوَ يُرِيدُ بِهِ الْخَيْرَ وَ مَا جَمَعَ رَجُلٌ قَطُّ عَشَرَةَ آلَافٍ مِنْ حِلٍّ وَ قَدْ يَجْمَعُ اللَّهُ الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةَ لِأَقْوَامٍ إِذَا أَعْطَوُا الْقَرِيبَ وَ رُزِقُوا الْعَمَلَ الصَّالِحَ فَقَدْ جُمِعَتْ لَهُمُ الدُّنْيَا وَ الاْخِرَةُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هرگز خداوند به بنده اى سى هزار (درهم) نداد براى اينكه او به خير و سعادت برسد، و هيچ مردى ده هزار (درهم) از راه حلال كسب نكرد، و گاهى خداوند دنيا و آخرت را براى گروهى جمع مى كند، و آن هنگامى است كه روزيشان را داده و موفق به عمل شايسته اى نمايد، اينجاست كه دنيا و آخرت بر ايشان جمع مى شود.

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ صَاحِبُ النِّعْمَةِ يَجِبُ عَلَيْهِ حُقُوقٌ مِنْهَا الزَّكَاةُ فِى مَالِهِ وَ مِنْهَا الْمُوَاسَاةُ لِإِخْوَانِهِ وَ مِنْهَا الصِّلَةُ لِرَحِمِهِ وَ التَّوْسِعَةُ لِعِيَالِهِ وَ غَيْرُ ذَلِكَ مِنَ الْحُقُوقِ ثُمَّ قَالَعليه‌السلام رُبَّمَا صَارَتْ إِلَيَّ النِّعْمَةُ فَمَا أَتَهَنَّأُ بِهَا حَتَّى أَعْلَمَ أَنِّى قَدْ أَدَّيْتُ مَا يَجِبُ عَلَيَّ فِيهَا

امام رضاعليه‌السلام فرمود: بر صاحب نعمت حقوقى واجب است : يكى از آنها، پرداخت زكات مال ، و ديگرى برابرى با برادران دينى ، و ديگر بجا آوردن صله رحم و فراهم كردن آسايش خانواده و غير اينها از حقوق است سپس فرمود: گاهى نعمتى به من مى رسد و بر من گوارا نمى شود؛ مگر اينكه بدانم آنچه را در آن بر من واجب گرديده بجا آورده ام

عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ مَا عَظُمَتْ نِعْمَةُ اللَّهِ عَلَى أَحَدٍ قَطُّ إِلَّا ازْدَادَ حَقُّ اللَّهِ عَلَيْهِ عِظَماً

امام باقرعليه‌السلام فرمود: هرگز نعمت خداوند بر كسى بزرگ نگرديد، مگر اينكه حق خدا در آن زياد شد.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ مَا مِنْ مُؤْمِنٍ نَالَ بِسُلْطَانِهِ مِنَ الدُّنْيَا إِلَّا نَقَصَ حَظُّهُ مِنَ الاْخِرَةِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هيچ مؤمنى با چيرگيش به مال و منال دنيا نرسيد، مگر اينكه بهره اش از آخرت كم شد.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ إِنَّمَا أَعْطَاكُمْ هَذِهِ الْفُضُولَ لِتُوَجِّهُوهَا حَيْثُ وَجَّهَهَا اللَّهُ وَ لَمْ يُعْطِكُمُوهَا لِتَكْنِزُوهَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند مال دنيا را به شما داد تا فقط آن را در راهى كه خداوند مقرر فرموده مصرف كنيد، نه اينكه آن را اندوخته و پس انداز نمائيد.

عَنْهُ قَالَ مَا أَعْطَى اللَّهُ عَبْداً مِنَ الدُّنْيَا كَثِيراً ثُمَّ أَدْخَلَهُ الْجَنَّةَ إِلَّا كَانَ أَقَلَّ لِحَظِّهِ فِيهَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند به هيچ بنده اى از دنيا بسيار نداد و سپس او را به بهشت نبرد، مگر اينكه بهره اش از بهشت كم خواهد بود.

عَنْ جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ نُحِبُّ الْمَالَ وَ لَا نُؤْتَى إِلَّا خَيْراً وَ مَا أُوتِيَ عَبْدٌ فِى هَذِهِ الدُّنْيَا إِلَّا كَانَ نقص أَنْقَصَ لِحَظِّهِ فِى الاْخِرَةِ وَ مَا مِنْ شِيعَتِنَا مَنْ لَهُ مِائَةُ أَلْفِ دِرْهَمٍ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: ما مال را دوست داريم ، و آن را فقط در راه خير مصرف مى كنيم ، و هر بنده اى در اين دنيا مال بسيار به دست آورد بهره اش از آخرت كم گردد، و شيعه ما نخواهد بود كسى كه داراى صد هزار درهم باشد.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام مَا أَعْطَى اللَّهُ مُؤْمِناً أَكْثَرَ مِنْ أَرْبَعِينَ أَلْفاً لِخَيْرٍ يُرِيدُ بِهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند به هيچ مؤمنى بيشتر از چهل هزار (درهم) نمى دهد، زيرا خير او را مى خواهد.

عَنْهُ قَالَ لَيْسَ مِنْ شِيعَتِنَا مَنْ مَلَكَ عَشَرَةَ آلَافِ دِرْهَمٍ إِلَّا مَنْ أَعْطَى يَمِيناً وَ شِمَالًا وَ مِنْ قُدَّامٍ وَ خَلْفٍ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: شيعه ما نيست كسى كه ده هزار درهم را تملك كند، مگر كسى كه به دست چپ و راست و از جلو و پشت سر، انفاق كند.

عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام فِى قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ الاْيَةَ قَالَ إِنَّمَا عَنَى ذَلِكَ مَا جَازُوا أَلْفَيْ دِرْهَمٍ وَ ذَكَرَ أَنَّ الْعُلَمَاءَ يُحَاسِبُونَ أَنْفُسَهُمْ كُلَّ لَيْلَةٍ فَإِنْ كَانَ عِنْدَهُمْ مِنَ الْعَيْنِ أَكْثَرَ مِنْ أَلْفَيْ دِرْهَمٍ أَخْرَجُوهُ فَقَسَّمُوهُ وَ لَا يَثْبُتُ عِنْدَهُمْ أَكْثَرُ مِنْ أَلْفَيْ دِرْهَمٍ

امام باقرعليه‌السلام در باره آيه شريفه (و كسانى كه طلا و نقره را پنهان مى كنند) فرمود: مقصود كسانى هستند كه بيش از دو هزار درهم جمع كنند.

گفته شده كه : علماء همواره هنگام شب به محاسبه خود مى پردازند، اگر نزد آنان بيش از دو هزار درهم بود آن را جدا نموده و تقسيم مى كردند، و هرگز بيش از دو هزار درهم نزد خود نگاه نمى داشتند.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ إِنَّا لَنَصْبِرُ وَ إِنَّ شِيعَتَنَا لَأَصْبَرُ مِنَّا قَالَ فَاسْتَعْظَمْتُ ذَلِكَ فَقُلْتُ كَيْفَ يَكُونُ شِيعَتُكُمْ أَصْبَرَ مِنْكُمْ فَقَالَ إِنَّا لَنَصْبِرُ عَلَى مَا نَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ تَصْبِرُونَ عَلَى مَا لَا تَعْلَمُونَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: ما شكيبائيم و شيعيان ما از ما شكيباترند. راوى گويد: اين سخن بر من سنگين آمد و عرض كردم : چگونه شكيبائى شيعيانتان از شما بيشتر است ؟

فرمود: ما بر آنچه (از عاقبت كار) مى دانيم شكيبائيم ، ولى شما بر آنچه نمى دانيد شكيبائى مى كنيد.

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام قَالَ إِنَّ مِنْ وَرَائِكُمْ قَوْماً يَلْقَوْنَ فِيَّ مِنَ الْأَذَى وَ التَّشْدِيدِ وَ الْقَتْلِ وَ التَّنْكِيلِ مَا لَمْ يَلْقَهُ أَحَدٌ فِى الْأُمَمِ السَّالِفَةِ أَلَا وَ إِنَّ الصَّابِرَ مِنْهُمُ الْمُوقِنَ بِى الْعَارِفَ فَضْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ فِيَّ لَمَعِى فِى دَرَجَةٍ وَاحِدَةٍ ثُمَّ تَنَفَّسَ الصُّعَدَاءَ فَقَالَ آهِ آهِ عَلَى تِلْكَ الْأَنْفُسِ الزَّاكِيَةِ وَ الْقُلُوبِ الرَّضِيَّةِ الْمَرْضِيَّةِ أُولَئِكَ أَخِلَّائِى هُمْ مِنِّى وَ أَنَا مِنْهُمْ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: بعد از شما گروهى خواهند آمد كه به خاطر من مورد آزار و شكنجه و كشته شدن و اسارت قرار مى گيرند، و در امّتهاى گذشته نيز هيچ كس نظيرش را نديده ، بدانيد؛ هر كدام از آنها كه صبر كند و يقين به من داشته باشد، و آگاه به برترى من باشد، با من (در قيامت) در يك مقام خواهد بود، سپس آه سردى كشيد و فرمود: آنها از من هستند و من از آنهايم

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ لِمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ يَا مُفَضَّلُ إِيَّاكَ وَ الذُّنُوبَ وَ حَذِّرْ شِيعَتَنَا مِنَ الذُّنُوبِ فَوَ اللَّهِ مَا هِيَ إِلَى شَيْءٍ أَسْرَعَ مِنْهَا إِلَيْكُمْ وَ اللَّهِ إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيُرْمَى بِالسُّقْمِ فِى بَدَنِهِ وَ مَا هُوَ إِلَّا بِذُنُوبِهِ وَ إِنَّ أَحَدَكُمْ لَيُحْجَبُ مِنَ الرِّزْقِ فَيَقُولُ مَا لِى وَ مَا شَأْنِى وَ مَا هُوَ إِلَّا بِذُنُوبِهِ وَ إِنَّهُ لَتُصِيبُهُ الْمَعَرَّةُ مِنَ السُّلْطَانِ فَيَقُولُ مَا لِى وَ مَا هُوَ إِلَّا بِالذُّنُوبِ وَ ذَاكَ وَ اللَّهِ إِنَّكُمْ لَا تُؤَاخَذُونَ بِهَا فِى الاْخِرَةِ

امام صادقعليه‌السلام به مفضّل بن عمر فرمود: اى مفضّل ! از گناه بپرهيز و شيعيان ما را از گناهان بترسان ، به خدا قسم گناهان بيش از هر چيز به سراغ شما مى آيند، و به خدا سوگند هر كدام از شما كه بيمارى در بدنش ‍ پيدا شود به خاطر گناهانى است كه مرتكب شده ، و هر يك از شما كه محروم از روزى گردد و بگويد: مرا چه به اين سختيها! اين نيز به خاطر گناهانش است ، و اگر هم از ناحيه پادشاهى به او ظلمى رسد و بگويد: مرا چه به پادشاه ! اين نيز بسبب گناهانش است ، و به خدا قسم شما به خاطر اين گناهان در آخرت مؤ اخذه نمى شويد.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ لَيَعْتَذِرُ إِلَى عَبْدِهِ الْمُحْوِجِ الْمُؤْمِنِ كَمَا يَعْتَذِرُ أَخٌ إِلَى أَخِيهِ فَيَقُولُ وَ عِزَّتِى مَا أَفْقَرْتُكَ لِهَوَانٍ كَانَ لَكَ عَلَيَّ ارْفَعْ هَذَا الْغِطَاءَ فَانْظُرْ مَا عَوَّضْتُكَ مِنَ الدُّنْيَا قَالَ فَيَكْشِفُ فَيَنْظُرُ إِلَى مَا عَوَّضَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنَ الدُّنْيَا فَيَقُولُ مَا ضَرَّنِى يَا رَبِّ مَا مَنَعْتَنِى مَعَ مَا قَدْ عَوَّضْتَنِى

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداوند (روز قيامت) از بنده مؤمن محتاج پوزش مى خواهد، چنان كه برادرى از برادرش عذر مى خواهد، و مى فرمايد: به عزّتم سوگند، تو را براى اينكه در نظرم خوار شوى محتاج نكردم ، اين پرده را كنار بزن تا ببينى عوض آن در دنيا به تو چه داده ام فرمود: او پرده را كنار مى زند و به آنچه خداى متعال به عوض دنيا به او داده نظر مى كند، و مى گويد: با اين عوض كه به من عطا فرمودى آنچه از دنيا از من باز گرفتى زيانى برايم نداشت

عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ رَفَعَهُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله أَيُّهَا النَّاسُ سَيَكُونُ بَعْدِى أُمَرَاءُ لَا يَسْتَقِيمُ لَهُمُ الْمُلْكُ إِلَّا بِالْقَتْلِ وَ التَّجَبُّرِ وَ لَا يَسْتَقِيمُ لَهُمُ الْغَنَاءُ إِلَّا بِالْبُخْلِ وَ التَّكَبُّرِ فَمَنْ أَدْرَكَ ذَلِكَ الزَّمَانَ مِنْكُمْ فَصَبَرَ عَلَى الْفَقْرِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الْغَنَاءِ مِنْهُمْ وَ صَبَرَ عَلَى الْبَغْضَاءِ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الْمَحَبَّةِ مِنْهُمْ وَ صَبَرَ عَلَى الذُّلِّ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَى الْعِزِّ مِنْهُمْ وَ يُرِيدُ بِذَلِكَ وَجْهَ اللَّهِ وَ الدَّارَ الاْخِرَةَ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ اثْنَيْنِ وَ خَمْسِينَ شَهِيداً

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: اى مردم ! به زودى پس از من حاكمانى خواهند آمد كه سلطنت آنان جز با كشتار و زورگويى ميسّر نخواهد بود، و مال و ثروت نياندوزند مگر با بخل و تكبر، هر كس اين زمان را درك كند و بر فقر صبر نمايد با اينكه قادر بر كسب ثروت از آنان است ، و بر دشمنى آنان صبر كند در حالى كه مى تواند از آنان جلب محبت كند، و بر خوارى صبر كند با اينكه توان تحصيل عزّت از آنان را دارد، و صبرش به خاطر خدا و ثواب آخرت باشد، خداوند به او ثواب پنجاه و دو شهيد را مى دهد.

فصل نوزدهم : در راستگويى و چشم پوشى از عيبهاى مردم و منع از غيبت

الفصل التاسع عشر فى الصدق و الاشتغال عن عيوب الناس و النهى عن الغيبة

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يَبْعَثْ نَبِيّاً قَطُّ إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِيثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خداى تبارك و تعالى هرگز پيغمبرى را مبعوث نفرمود؛ جز با راستگويى و اداء امانت به نيكوكار و بدكار.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَكَا عَمَلُهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كه زبانش راست باشد كردارش پاك است

وَ قَالَ وُجِدَ فِى ذُؤَابَةِ سَيْفِ رَسُولِ اللَّهِ صَحِيفَةٌ فِيهَا صِلْ مَنْ قَطَعَكَ وَ أَعْطِ مَنْ حَرَمَكَ وَ قُلِ الْحَقَّ وَ لَوْ عَلَى نَفْسِكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: در غلاف شمشير رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله نوشته اى پيدا شده كه در آن نوشته بود: پيوند كن با كسى كه با تو قطع رابطه نموده ، و عطا كن به كسى كه تو را محروم ساخته ، و حق را بگو گرچه بر ضررت باشد.

عَنْهُعليه‌السلام قَالَ إِنَّ الْعَبْدَ لَيَصْدُقُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ عزَّ وَ جَلَّ مِنَ الصَّادِقِينَ وَ يَكْذِبُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْكَاذِبِينَ وَ إِذَا صَدَقَ قَالَ اللَّهُ صَدَقَ وَ بَرَّ وَ إِذَا كَذَبَ قَالَ اللَّهُ كَذَبَ وَ فَجَرَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: بنده راست مى گويد، تا آنجا كه نزد خداوند عزّ و جل از راستگويان محسوب مى گردد، و دروغ مى گويد، تا آنجا كه نزد خداوند از دروغگويان محسوب مى شود، و چون بنده راست گويد، خداوند بفرمايد: راست گفت و خوب كارى كرد، و هر گاه دروغ گويد، خداوند بفرمايد: دروغ گفت و بد كارى كرد.

وَ قَالَ عَلِيٌّعليه‌السلام الصِّدْقُ يَهْدِى إِلَى الْبِرِّ وَ الْبِرُّ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ وَ مَا يَزَالُ أَحَدُكُمْ يَصْدُقُ حَتَّى لَا يَبْقَى فِى قَلْبِهِ مَوْضِعُ إِبْرَةٍ مِنْ كَذِبٍ حَتَّى يَكُونَ عِنْدَ اللَّهِ صَادِقاً

علىعليه‌السلام فرمود: راستگويى به سوى نيكى هدايت مى كند، و نيكى به سوى بهشت دعوت مى كند، و مادامى كه هر يك از شما راست گويد در قلبش سر سوزنى از اثر دروغ باقى نماند، تا اينكه نزد خداوند از راستگويان باشد.

وَ قَالَ أَيْضاً إِنَّ مِنْ حَقِيقَةِ الْإِيمَانِ أَنْ يُؤْثِرَ الْعَبْدُ الصِّدْقَ حَيْثُ يَضُرُّ عَلَى الْكَذِبِ حَيْثُ يَنْفَعُ وَ لَا يَعْدُو الْمَرْءُ بِمَقَالِهِ عَمَلَهُ

علىعليه‌السلام فرمود: از حقيقت ايمان است كه بنده راستى گزيند، تا آنجا كه از دروغ نافع نيز بگريزد، و سخنش از مرز دانشش تجاوز نكند.

وَ قَالَ أَيْضاً فِى خُطْبَةٍ طَوِيلَةٍ أَيُّهَا النَّاسُ أَلَا فَاصْدُقُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّادِقِينَ وَ جَانِبُوا الْكَذِبَ فَإِنَّهُ مُجَانِبٌ لِلْإِيمَانِ أَلَا إِنَّ الصَّادِقَ عَلَى شَفَا مَنْجَاةٍ وَ كَرَامَةٍ أَلَا إِنَّ الْكَاذِبَ عَلَى شَفَا رَدًى وَ هَلَكَةٍ

علىعليه‌السلام ضمن خطبه اى طولانى فرمود: اى مردم ! مواظب باشيد كه راست بگوييد، زيرا خداوند ياور راستگويان است ، و از دروغ كناره گيريد، زيرا كه دروغ ايمان را درو مى كند، آگاه باشيد! كه راستگو بر لبه رستگارى و شرافت است ، و دروغگو بر لبه پرتگاه و هلاكت است

عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِعليه‌السلام قَالَ أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَمَلَ إِسْلَامُهُ وَ مُحِّصَتْ ذُنُوبُهُ وَ لَقِيَ رَبَّهُ وَ هُوَ عَنْهُ رَاضٍ وَفَاءٌ لِلَّهِ بِمَا يَجْعَلُ عَلَى نَفْسِهِ لِلنَّاسِ وَ صِدْقُ لِسَانِهِ مَعَ النَّاسِ وَ الِاسْتِحْيَاءُ مِنْ كُلِّ قَبِيحٍ عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ النَّاسِ وَ حُسْنُ خُلُقِهِ مَعَ أَهْلِهِ

على بن الحسينعليه‌السلام فرمود: چهار چيز است كه در هر كس باشد اسلامش كامل و گناهانش پاك گردد، و پروردگارش را در حالى كه از او خوشنود است ملاقات كند: وفا كردن به عهد و پيمانى كه با مردم دارد، و راست بودن زبانش با مردم ، و از هر چه نزد خدا و مردم زشت است شرم كردن ، و با خانواده خود خوشرفتار بودن

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ إِلَى الْخَيْرِ بِغَيْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِيَرَوْا مِنْكُمُ الِاجْتِهَادَ وَ الصِّدْقَ وَ الْوَرَعَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: مردم را به وسيله غير زبان خود به سوى خير و نيكوكارى دعوت كنيد، تا مردم كوشش در عبادت و راستگويى و پرهيزگارى شما را ببينند.

عَنِ الْبَاقِرِعليه‌السلام قَالَ يَا رَبِيعُ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَصْدُقُ حَتَّى يُكْتَبَ عِنْدَ اللَّهِ صِدِّيقاً

امام باقرعليه‌السلام فرمود: اى ربيع ! مرد راست مى گويد: به درجه اى كه نزد خداوند جزء صدّيقان قرار داده مى شود.

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ إِنَّا أَهْلُ بَيْتٍ نَرَى مَا وَعَدْنَا عَلَيْنَا دَيْناً كَمَا صَنَعَ رَسُولُ اللَّهِ ص

امام رضاعليه‌السلام فرمود: ما خاندانى هستيم كه همچون رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله وعده هايى را كه داده ايم مثل دينى به گردنمان مى دانيم

وَ مِنْ كِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله إِنَّ أَقْرَبَكُمْ مِنِّى غَداً وَ أَوْجَبَكُمْ عَلَيَّ شَفَاعَةً أَصْدَقُكُمْ لِسَاناً وَ آدَاكُمْ لِلْأَمَانَةِ وَ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ أَقْرَبُكُمْ مِنَ النَّاسِ

پيامبر اكرمصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: در روز قيامت نزديكترين شما به من و مستحق ترين شما به شفاعتم ؛ كسى است كه راستگوترين زبان را داشته باشد، و اداكننده ترين شخص در امانت باشد، و خوش اخلاق ترين كس ، و نزديكترين شخص به مردم باشد.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَا شَيْءٌ أَحَقَّ بِطُولِ الْحَبْسِ مِنَ اللِّسَانِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: هيچ چيزى چون زبان سزاوارتر براى حبس طولانى نيست

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام لَا يَزَالُ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ يُكْتَبُ مُحْسِناً مَا دَامَ سَاكِتاً فَإِذَا تَكَلَّمَ كُتِبَ مُحْسِناً أَوْ مُسِيئاً

امام صادقعليه‌السلام فرمود: بنده مؤمن تا زمانى كه خاموش باشد، نيكوكار محسوب مى گردد، و چون سخن گويد نيكوكار يا بدكار نوشته خواهد شد.

قَالَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِعليه‌السلام حَقُّ اللِّسَانِ إِلْزَامُهُ عَنِ الْخَنَى وَ تَعْوِيدُهُ الْخَيْرَ وَ تَرْكُ الْفُضُولِ الَّتِى لَا فَائِدَةَ لَهَا وَ الْبِرُّ بِالنَّاسِ وَ حُسْنُ الْقَوْلِ فِيهِمْ

امام سجادعليه‌السلام فرمود: حق زبان وادار كردنش به پرهيز از فحش و بازگشت آن به خير است ، و ترك كردن سخنان اضافى كه فايده اى ندارد، و نيكى به مردم ، و سخن خوب در ميانشان گفتن

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله تَقَبَّلُوا لِى سِتَّ خِصَالٍ أَتَقَبَّلْ لَكُمُ الْجَنَّةَ إِذَا حَدَّثْتُمْ فَلَا تَكْذِبُوا وَ إِذَا وَعَدْتُمْ فَلَا تُخْلِفُوا وَ إِذَا اؤْتُمِنْتُمْ فَلَا تَخُونُوا وَ غُضُّوا أَبْصَارَكُمْ وَ احْفَظُوا فُرُوجَكُمْ وَ كُفُّوا أَيْدِيَكُمْ وَ أَلْسِنَتَكُمْ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: شش منش را براى من عهده دار شويد تا من بهشت را برايتان عهده دار شوم : چون سخنى نقل كنيد دروغ نگوييد، و چون وعده دهيد تخلف نكنيد، و چون بر چيزى امين شديد خيانت به امانت نكنيد، و چشمان خود را از نامحرم بپوشيد، و دامن خود را آلوده نكنيد، و دست و زبان خود را نگاه داريد.

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام كُونُوا لَنَا زَيْناً وَ لَا تَكُونُوا عَلَيْنَا شَيْناً قُولُوا لِلنّاسِ حُسْناً وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَكُمْ وَ كُفُّوا عَنِ الْفُضُولِ وَ قُبْحِ الْقَوْلِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: براى ما زينت باشيد، نه باعث زشتى و كراهت ، با مردم سخن نيك بگوئيد، و زبانتان را نگاه داريد، و از زياده گويى و زشت گويى خود را نگهداريد.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام لَا يَصْلُحُ مِنَ الْكَذِبِ جِدٌّ وَ لَا هَزْلٌ وَ لَا أَنْ يَعِدَ أَحَدُكُمْ صَبِيَّةً ثُمَّ لَا يَفِيَ لَهُ وَ الْكَذِبُ يَهْدِى إِلَى الْفُجُورِ وَ الْفُجُورُ يَهْدِى إِلَى النَّارِ وَ مَا يَزَالُ أَحَدُكُمْ يَكْذِبُ حَتَّى يُقَالَ كَذَبَ وَ فَجَرَ وَ مَا يَزَالُ أَحَدُكُمْ يَكْذِبُ حَتَّى لَا يَبْقَى فِى قَلْبِهِ مَوْضِعُ إِبْرَةٍ صِدْقٌ فَيُسَمَّى عِنْدَ اللَّهِ كَذَّاباً

امير المؤمنينعليه‌السلام فرمود: دروغ گفتن چه به صورت جد و چه شوخى روا نيست ، و صحيح نيست كه انسان فرزندش را وعده اى دهد و به آن عمل نكند، و دروغگويى انسان را به كارهاى زشت مى كشاند، و كارهاى زشت انسان را بسوى دوزخ مى برد، و هميشه اگر يكى از شماها دروغ بگويد، گفته مى شود: دروغ گفت و بد كارى كرد، و همواره اگر دروغ بگوييد به اندازه يك سر سوزن راست در قلب شما نمى ماند، و چنين شخصى نزد خدا از جمله بسيار دروغگويان ثبت شود.

سُئِلَ الْبَاقِرُعليه‌السلام مَا حَقُّ اللَّهِ عَلَى الْعِبَادِ قَالَ أَنْ لَا يَقُولُوا مَا لَا يَعْلَمُونَ

از امام باقرعليه‌السلام سؤ ال شد: حق خدا بر بندگان چيست ؟ فرمود: آنچه را نمى دانند نگويند.

سُئِلَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله يَكُونُ الْمُؤْمِنُ جَبَاناً قَالَ نَعَمْ قِيلَ وَ يَكُونُ بَخِيلًا قَالَ نَعَمْ قِيلَ وَ يَكُونُ كَذَّاباً قَالَ لَا

از پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله سؤ ال شد: مؤمن ترسو است ؟ فرمود: بلى ، گفته شد: بخيل است ؟ فرمود:

بلى ، گفته شد: بسيار دروغگو است ؟ فرمود: نه

وَ قَالَ مَنْ صَمَتَ نَجَا

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كه سكوت كند نجات يابد.

وَ قَالَ الْبَلَاءُ مُوَكَّلٌ بِالْمَنْطِقِ أَوْ بِالْقَوْلِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: بلاء وابسته به زبان گشودن يا سخن است

وَ قَالَ إِنَّ أَكْثَرَ خَطَايَا ابْنِ آدَمَ فِى لِسَانِهِ وَ مَنْ كَفَّ لِسَانَهُ سَتَرَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: بيشتر اشتباهات آدميزاد در زبانش است ، و هر كه زبانش را نگهدارد خدا زشتيهايش را پنهان دارد.

وَ قَالَ مَنِ اغْتَابَ مُؤْمِناً بِمَا فِيهِ لَمْ يَجْمَعْ بَيْنَهُمَا فِى الْجَنَّةِ أَبَداً وَ مَنِ اغْتَابَ مُؤْمِناً بِمَا لَيْسَ فِيهِ انْقَطَعَتِ الْعِصْمَةُ بَيْنَهُمَا وَ كَانَ الْمُغْتَابُ فِى النَّارِ خَالِداً فِيهَا وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كه غيبت مؤمنى را به آنچه در اوست كند؛ خداوند بين آن دو در بهشت جمع نكند، و هر كه غيبت كند مؤمنى را به آنچه در او نيست رشته ارتباط بين آن دو از بين برود، و غيبت كننده در دوزخ جاودانى خواهد بود و چه عاقبت بدى است

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام كَذَبَ مَنْ زَعَمَ أَنَّهُ وُلِدَ مِنْ حَلَالٍ وَ هُوَ يَأْكُلُ لُحُومَ النَّاسِ بِالْغِيبَةِ اجْتَنِبِ الْغِيبَةَ فَإِنَّهَا إِدَامُ كِلَابِ النَّارِ

امير المؤمنينعليه‌السلام فرمود: دروغ گفته هر كه گمان كند كه حلال زاده است ؛ در حالى كه گوشتهاى مردم را به وسيله غيبت مى خورد، از غيبت دورى كن زيرا غيبت خورش سگهاى جهنم است

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام مِنَ الْغِيبَةِ أَنْ تَقُولَ فِى أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ إِنَّ مِنَ الْبُهْتَانِ أَنْ تَقُولَ فِى أَخِيكَ مَا لَيْسَ فِيهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: بخشى از غيبت اين است كه عيبى را كه خداوند براى برادر مؤمنت پوشانده است ظاهر كنى ، و بخشى از بهتان اين است كه آنچه را در برادر مؤمنت نيست بگويى

قَالَ الْبَاقِرُعليه‌السلام بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ يَكُونُ ذَا وَجْهَيْنِ وَ ذَا لِسَانَيْنِ يُطْرِى أَخَاهُ شَاهِداً وَ يَأْكُلُهُ غَائِباً إِنْ أُعْطِيَ حَسَدَهُ وَ إِنِ ابْتُلِيَ خَذَلَهُ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: چه بد بنده اى است بنده اى كه داراى دو چهره و دو زبان باشد، در حضور برادرش او را ستايش كند، و در پشت سر از او بدگويى كند، اگر دارا شود بر او رشك برد، و اگر گرفتار شود دست از ياريش بردارد.

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام مَنْ لَقِيَ النَّاسَ بِوَجْهٍ وَ غَابَهُمْ بِوَجْهٍ جَاءَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ لَهُ لِسَانَانِ مِنْ نَارٍ

حضرت صادقعليه‌السلام فرمود: هر كه با مردم با چهره اى برخورد كند و در پشت سر با چهره اى ديگر از آنان عيب جويى نمايد؛ روز رستاخيز در حالى كه دو زبان آتشين دارد به محشر آيد.

وَ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِبَعْضِ أَصْحَابِهِ مَا لَا تُحِبُّ أَنْ يُفْعَلَ بِكَ فَلَا تَفْعَلْهُ بِأَحَدٍ وَ إِنْ لَطَمَ أَحَدٌ خَدَّكَ الْأَيْمَنَ فَأَعْطِهِ الْأَيْسَرَ

عيسى بن مريمعليه‌السلام به يكى از اصحابش فرمود: آنچه را دوست ندارى در باره ات انجام داده شود به احدى انجام نده ، و اگر كسى گونه راستت را سيلى زد گونه چپت را برايش آماده كن

وَ قَالَ لَا تَغْتَبْ فَتُغْتَبَ وَ لَا تَحْفِرْ لِأَخِيكَ حُفْرَةً فَتَقَعَ فِيهَا فَإِنَّكَ كَمَا تَدِينُ تُدَانُ

حضرت عيسىعليه‌السلام فرمود: غيبت نكن تا غيبت شوى ، و براى برادرت چاه مكن كه خودت در آن افتى ، زيرا تو هر طور كنى با تو همان شود.

عَنِ السَّيِّدِ نَاصِحِ الدِّينِ أَبِى الْبَرَكَاتِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ خوزاد خُرَّزَادَ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُؤْمِنُ يَسْرِقُ قَالَ قَدْ يَكُونُ ذَلِكَ قَالَ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُؤْمِنُ يَكْذِبُ قَالَ لَا إِنَّما يَفْتَرِى الْكَذِبَ الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ

عبد اللّه بن خوزاد گويد: به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله عرض كردم : مؤمن دزدى مى كند؟ فرمود:

گاهى چنين باشد، گفتم : اى رسول خدا! مؤمن دروغ مى گويد؟ فرمود: نه ، (همانا افتراى دروغين را كسانى مى بندند كه ايمان ندارند).

قَالَعليه‌السلام وَيْلٌ لِلَّذِى يُحَدِّثُ فَيَكْذِبُ فَيُضْحِكُ بِهِ الْقُلُوبَ وَيْلٌ لَهُ وَيْلٌ لَهُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: واى بر كسى كه در نقلش دروغ مى گويد تا دلها به آن بخندد [يعنى دلهايى را خوشحال نمايد]واى بر او واى بر او.

فصل بيستم : در نگهدارى زبان

الفصل العشرون فى حفظ اللسان

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله أَمْسِكْ لِسَانَكَ فَإِنَّهَا صَدَقَةٌ تَتَصَدَّقُ بِهَا عَلَى نَفْسِكَ ثُمَّ قَالَ وَ لَا يَعْرِفُ عَبْدٌ حَقِيقَةَ الْإِيمَانِ حَتَّى يَخْزُنَ لِسَانَهُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: زبانت را نگهدار، زيرا نگهدارى زبان صدقه اى است كه به خودت مى دهى ، سپس فرمود: هيچ بنده اى حقيقت ايمان را نشناسد تا زبانش را نگهدارد.

عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَنْ حَفِظَ لِسَانَهُ سَتَرَ اللَّهُ عَوْرَتَهُ

امير المؤمنينعليه‌السلام فرمود: هر كه زبانش را نگهدارد خداوند زشتيهايش را بپوشاند.

عَنْ أَبِى جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ كَانَ أَبُو ذَرٍّ يَقُولُ فِى خُطْبَتِهِ يَا مُبْتَغِيَ الْعِلْمِ إِنَّ هَذَا اللِّسَانَ مِفْتَاحُ خَيْرٍ وَ مِفْتَاحُ شَرٍّ فَاخْتِمْ عَلَى لِسَانِكَ كَمَا تَخْتِمُ عَلَى ذَهَبِكَ وَ وَرِقِكَ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: ابوذر در خطبه اش مى گفت : اى دانش جو! اين زبان كليد خير و كليد شرّ است ، پس همان طور كه بر طلا و نقره اى مهر مى زنى ؛ بر زبانت هم مهر بزن

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله إِنْ كَانَ فِى شَيْءٍ شُؤْمٌ فَفِى اللِّسَانِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: اگر در چيزى نحسى باشد در زبانست

وَ قَالَصلى‌الله‌عليه‌وآله السُّكُوتُ ذَهَبٌ وَ الْكَلَامُ فِضَّةٌ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: سكوت طلا و صحبت كردن نقره است

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ إِنَّ الصَّمْتَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْحِكْمَةِ يَكْسِبُ الْمَحَبَّةَ وَ إِنَّهُ دَلِيلٌ عَلَى كُلِّ خَيْرٍ

امام رضاعليه‌السلام فرمود: خاموشى يكى از درهاى حكمت است كه محبت مى آورد، و راهنماى هر امر خيرى است

عَنْهُ قَالَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ عَلَيْكُمْ بِالصَّمْتِ

حضرت رضاعليه‌السلام فرمود: از خدا بپرهيزيد و سكوت اختيار كنيد.

عَنْهُ قَالَ مَا أَحْسَنَ الصَّمْتَ مِنْ غَيْرِ عِيٍّ وَ الْمِهْذَارُ لَهُ سَقَطَاتٌ

امام رضاعليه‌السلام فرمود: چه نيكوست سكوتى كه همراه با عجز نباشد، و براى شخص پر حرف لغزشهائى است

عَنِ الْبَاقِرِعليه‌السلام إِنَّ شِيعَتَنَا الْخُرْسُ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: به حقيقت شيعيان ما كم گو هستند.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله رَحِمَ اللَّهُ عَبْداً قَالَ خَيْراً فَغَنِمَ أَوْ سَكَتَ عَنْ سُوءٍ فَسَلِمَ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: خدا رحمت كند بنده اى را كه زبان به خير گشايد و سود برد، يا از سخن ناهنجار لب فرو بندد و سالم ماند.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِعليه‌السلام عَنْ أَبِى ذَرٍّ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ اجْعَلِ الْكَلَامَ كَلِمَتَيْنِ كَلِمَةَ خَيْرٍ تَقُولُهَا وَ كَلِمَةَ شَرٍّ تَسْكُتُ عَنْهَا وَ الثَّالِثَةُ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ لَا تُرِدْهَا

امام صادقعليه‌السلام از پدران بزرگوارش از ابوذر نقل فرموده اند كه مى گفت : كلام را بر دو قسمت قرار ده : كلمه خيرى كه مى گويى ، و كلمه شرّى كه در برابر آن ساكت مى شوى ، و سوم كلامى كه نه ضرر دارد و نه نفعى آن را اظهار كن

وَ مِنْ كِتَابٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام مَنْ عَرَفَ اللَّهَ كَلَّ لِسَانُهُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كه خدا را شناخت زبانش به لكنت افتد.

وَ قَالَ مَنْ عَلِمَ أَنَّ كَلَامَهُ مِنْ عَمَلِهِ قَلَّ كَلَامُهُ إِلَّا مِنْ خَيْرٍ

حضرت صادقعليه‌السلام فرمود: هر كه بداند كه سخنش از كردارش ‍ است ، جز به خير سخن نگويد.

وَ قَالَ وَ هَلْ يَكُبُّ النَّاسَ عَلَى مَنَاخِرِهِمْ فِى النَّارِ إِلَّا حَصَائِدُ أَلْسِنَتِهِمْ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: آيا مردم را به جز دروشده هاى زبانشان به رو در آتش اندازد؟

وَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام جُمِعَ الْخَيْرُ كُلُّهُ فِى ثَلَاثِ خِصَالٍ النَّظَرِ وَ السُّكُوتِ وَ الْكَلَامِ فَكُلُّ نَظَرٍ لَيْسَ فِيهِ اعْتِبَارٌ فَهُوَ سَهْوٌ وَ كُلُّ سُكُوتٍ لَيْسَ فِيهِ فِكْرَةٌ فَهُوَ غَفْلَةٌ وَ كُلُّ كَلَامٍ لَيْسَ فِيهِ ذِكْرٌ فَهُوَ لَغْوٌ

امير المؤمنينعليه‌السلام فرمود: تمامى خير در سه خصلت جمع شده : نگاه كردن ، و خاموشى ، و سخن گفتن ؛ هر نگاهى كه عبرت انگيز نباشد خطاست ، و هر خاموشى كه بى انديشه باشد غفلت است ، و هر سخنى كه خدا را به ياد نياورد بيهوده است

فصل بيست و يكم : در اصلاح ميان مردم و ملحقات آن

الفصل الحادى و العشرون فى الا صلاح بين الناس و ما يشبهه

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام صَدَقَةٌ يُحِبُّهَا اللَّهُ الْإِصْلَاحُ بَيْنَ النَّاسِ إِذَا تَفَاسَدُوا وَ التَّقْرِيبُ بَيْنَهُمْ إِذَا تَبَاعَدُوا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: صدقه اى را كه خدا دوست دارد؛ اصلاح ميان مردم است هنگامى كه اختلاف و فساد يابند، و نزديك ساختن آنان به يك ديگر، زمانى كه از هم دور شوند.

عَنْهُ قَالَ كُلُّ كَذِبٍ مَسْئُولٌ عَنْهُ يَوْماً مَا إِلَّا كَذِباً فِى ثَلَاثَةٍ رَجُلٍ كَائِدٍ فِى حَرْبِهِ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُ وَ رَجُلٍ أَصْلَحَ بَيْنَ اثْنَيْنِ يَلْقَى هَذَا بِغَيْرِ مَا يَلْقَى بِهِ هَذَا يُرِيدُ الصُّلْحَ مَا بَيْنَهُمَا وَ رَجُلٍ وَعَدَ أَهْلَهُ شَيْئاً وَ لَا يُرِيدُ أَنْ يُتِمَّ لَهُمْ عَلَيْهِ يُرِيدُ بِذَلِكَ دَفْعَهَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر دروغى روزى مورد باز خواست شود به جز در سه مورد:

مردى كه در نبرد خود نيرنگ زند كه گناهى بر او نيست مردى كه ميان دو كس را سازش دهد و اصلاح كند، با آن طورى برخورد كند كه با ديگرى نكرده ، و قصدش از اين عمل اصلاح بين آن دو باشد. مردى كه به خانواده خود چيزى را وعده دهد و قصد انجام دادن آن را نداشته باشد، و قصدش ‍ اين باشد كه آنها را راضى نگهدارد.

عَنِ الْبَاقِرِعليه‌السلام قَالَ الْكَذِبُ كُلُّهُ إِثْمٌ إِلَّا مَا نَفَعْتَ بِهِ مُؤْمِناً وَ دَفَعْتَ بِهِ عَنْ دِينِ الْمُسْلِمِ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: تمام اقسام دروغ گناه است ، مگر آنچه به مؤمنى نفع دهد؛ و به وسيله آن از دين مسلمان دفاع شود.

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله ‍ إِذَا أَتَاكُمْ كَرِيمُ قَوْمٍ فَأَكْرِمُوهُ

پيامبرصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر گاه بزرگوار قومى بر شما رسيد او را گرامى بداريد.

عَنْ عَلِيٍّعليه‌السلام قَالَ لَمَّا قَدِمَ عَدِيُّ بْنُ حَاتِمٍ عَلَى النَّبِيِّ أَدْخَلَهُ النَّبِيُّ بَيْتَهُ فَلَمْ يَكُنْ فِى بَيْتِهِ غَيْرُ خَصَفَةٍ وَ وِسَادَةٍ مِنْ أَدَمٍ فَطَرَحَهُمَا رَسُولُ اللَّهِ لِعَدِيِّ بْنِ حَاتِمٍ

الخصفة الجلة من الخوص تعمل للتمر و الا دم جمع الا ديم

علىعليه‌السلام فرمود: چون عدى بن حاتم بر پيغمبرصلى‌الله‌عليه‌وآله وارد شد؛ آن حضرت او را به خانه خود برد، و در خانه جز تكه حصير و بالشى از چرم چيزى نبود، رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: آنها را براى عدى بن حاتم پهن كرد.

عَنِ الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ لَا يَأْبَى الْكَرَامَةَ إِلَّا حِمَارٌ قِيلَ لَهُ مَا مَعْنَى ذَلِكَ فَقَالَ ذَلِكَ فِى الطِّيبِ يُعْرَضُ عَلَيْهِ وَ التَّوْسِعَةِ فِي الْمَجْلِسِ مَنْ أَبَاهُمَا كَانَ كَمَا قَالَ

امام رضاعليه‌السلام از امير المؤمنينعليه‌السلام نقل فرمايد كه فرمود: از گراميداشت سرباز نمى زند مگر الاغ ، سؤ ال شد: معناى آن چيست ؟ فرمود: به اين معنا كه بوى خوشى را بر شخص عرضه نمايند و او از استشمام آن خوددارى نمايد، و در مجلس برايش جا باز كنند و او ننشيند، هر كه از اين دو خوددارى كند آنچنان باشد كه حضرت فرموده اند.

عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام قَالَ ثَلَاثَةٌ لَا يَجْهَلُ حَقَّهُمْ إِلَّا مُنَافِقٌ مَعْرُوفُ النِّفَاقِ ذُو الشَّيْبَةِ فِى الْإِسْلَامِ وَ حَامِلُ الْقُرْآنِ وَ الْإِمَامُ الْعَادِلُ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: سه كس هستند كه حق آنها را ناديده نمى گيرد به جز منافقى كه به نفاق معروف است : كسى كه مويش را در اسلام سفيد كرده ، آنكه قرآن را در بر دارد، پيشواى عادل