فصل نهم : در بيان مرگ

(الفصل التاسع فى الموت)

مِنْ كِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِى إِنْ قُلْتُمْ سَمِعَ وَ إِنْ أَضْمَرْتُمْ عَلِمَ وَ بَادِرُوا لِلْمَوْتِ الَّذِى إِنْ هَرَبْتُمْ أَدْرَكَكُمْ وَ إِنْ أَقَمْتُمْ أَخَذَكُمْ وَ إِنْ نَسِيتُمُوهُ ذَكَّرَكُمْ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: اى مردم ! بترسيد از خدايى كه اگر سخنى بگوييد مى شنود، و اگر امرى را پنهان كنيد مى داند، به استقبال مرگ برويد، آن مرگى كه اگر از آن فرار كنيد شما را دريابد، و اگر هم سر جاى خود بمانيد شما را فرا گيرد، و اگر آن را از ياد ببريد، او شما را به ياد مى آورد.

رُوِيَ أَنَّ أُسَامَةَ بْنَ زَيْدٍ اشْتَرَى وَلِيدَةً بِمِائَةِ دِينَارٍ إِلَى شَهْرٍ فَسَمِعَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله فَقَالَ أَ لَا تَعْجَبُونَ مِنْ أُسَامَةَ الْمُشْتَرِى إِلَى شَهْرٍ إِنَّ أُسَامَةَ لَطَوِيلُ الْأَمَلِ وَ الَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ مَا طَرَفَتْ عَيْنَايَ إِلَّا ظَنَنْتُ أَنَّ شُفْرَيَّ لَا يَلْتَقِيَانِ حَتَّى يَقْبِضَ اللَّهُ رُوحِى وَ لَا رَفَعْتُ طَرْفِى وَ ظَنَنْتُ أَنِّى خَافِضُهُ حَتَّى أُقْبَضَ وَ لَا لَقَمْتُ لُقْمَةً إِلَّا وَ ظَنَنْتُ أَنِّى لَا أُسِيغُهَا أَنْحَصِرُ بِهَا مِنَ الْمَوْتِ ثُمَّ قَالَ يَا بَنِى آدَمَ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ فَعُدُّوا أَنْفُسَكُمْ مِنَ الْمَوْتَى وَ الَّذِى نَفْسِى بِيَدِهِ إِنَّ ما تُوعَدُونَ لاَتٍ وَ ما أَنْتُمْ بِمُعْجِزِينَ

روايت شده كه اسامة بن زيد كنيزى را به صد دينار به صورت نسيه تا يك ماه خريد، خبر به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله رسيد، فرمود: آيا شما از اسامه كه آن را به مدت يك ماه خريده تعجب نمى كنيد؟ اسامه آرزويى دراز دارد، قسم به آنكه جانم در دست اوست حتى به اندازه چشم بر هم زدن گمان زنده ماندن ندارم ، و هر لحظه منتظرم خداوند جانم را بستاند، و لقمه اى را نخوردم مگر اينكه گمان كردم قبل از فرو بردنش جانم گرفته شود.

سپس فرمود: اى فرزندان آدم ! اگر عاقل هستيد خود را براى مرگ آماده سازيد، قسم به آنكه جانم در دست اوست (آنچه وعده داده شده ايد خواهد آمد، و شما نمى توانيد نسبت عجز به خدا بدهيد).

سُئِلَ الرِّضَا عَنْ قَوْلِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام لَضَرْبَةٌ بِالسَّيْفِ أَهْوَنُ مِنْ مَوْتٍ عَلَى فِرَاشٍ قَالَعليه‌السلام فِى سَبِيلِ اللَّهِ

از امام رضاعليه‌السلام در باره اين سخن امير مؤمنانعليه‌السلام سؤ ال شد كه فرمود: كشته شدن با شمشير بهتر از مرگ در بستر است ، امامعليه‌السلام فرمود: يعنى در راه خدا.

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعليه‌السلام كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام بِالْكُوفَةِ إِذَا صَلَّى الْعِشَاءَ الاْخِرَةَ يُنَادِى النَّاسَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ حَتَّى يَسْمَعَ أَهْلُ الْمَسْجِدِ أَيُّهَا النَّاسُ تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ فَقَدْ نُودِيَ فِيكُمْ بِالرَّحِيلِ فَمَا التَّعَرُّجُ عَلَى الدُّنْيَا بَعْدَ نِدَاءٍ فِيهَا بِالرَّحِيلِ تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ وَ انْتَقِلُوا بِأَفْضَلِ مَا بِحَضْرَتِكُمْ مِنَ الزَّادِ وَ هُوَ التَّقْوَى وَ اعْلَمُوا أَنَّ طَرِيقَكُمْ إِلَى الْمَعَادِ وَ مَمَرَّكُمْ عَلَى الصِّرَاطِ وَ الْهَوْلَ الْأَعْظَمَ أَمَامَكُمْ وَ عَلَى طَرِيقِكُمْ عَقَبَةٌ كَئُودٌ وَ مَنَازِلُ مَهُولَةٌ مَخُوفَةٌ لَا بُدَّ لَكُمْ مِنَ الْمَمَرِّ عَلَيْهَا وَ الْوُقُوفِ بِهَا فَإِمَّا بِرَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ فَنَجَاةٌ مِنْ هَوْلِهَا وَ عَظِيمِ خَطَرِهَا وَ فَظَاعَةِ مَنْظَرِهَا وَ شِدَّةِ مُخْتَبَرِهَا وَ إِمَّا بِهَلَكَةٍ لَيْسَ بَعْدَهَا نَجَاةٌ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: امير مؤمنانعليه‌السلام هنگامى كه در كوفه نماز عشا را مى خواندند، با صداى بلند به طورى كه همه اهل مسجد بشنوند مردم را صدا مى زد، و مى فرمود: اى مردم ، خداوند رحمت كند شما را، براى مرگ آماده شويد، اينك بانگ كوچ كردن بر آورده شده ، پس ‍ چرا بعد از اين نداء شما به دنيا دل بسته ايد؟ آماده شويد، خدا رحمتتان كند، و بهترين زاد و توشه خود را كه تقوى است اختيار كنيد، و بدانيد كه راهتان به سوى آخرت است و بايد از پل صراط بگذريد، و اضطرابى بزرگ در پيش روى شماست ، و در بين راهتان گردنه هاى صعب العبور و منزلهايى هولناك و وحشت آور مى باشد، كه ناچار هستيد از آنها بگذريد و در آنها توقف كنيد، يا شما به وسيله رحمت خدا مى توانيد از هراس آن راه و سختيهايى كه دارد و منظره هاى ترسناكش و آزمايش سختش بگذريد و نجات پيدا كنيد، و يا هلاكتى نصيب شما گردد كه ديگر بعد از آن نجاتى نخواهد بود.

وَ قَالَصلى‌الله‌عليه‌وآله لِابْنِ عُمَرَ كُنْ فِى الدُّنْيَا كَأَنَّكَ غَرِيبٌ أَوْ كَعَابِرِ سَبِيلٍ وَ عُدَّ نَفْسَكَ مِنَ الْمَوْتَى

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله به عبد اللّه بن عمر فرمود: در دنيا همانند غريبه ها و رهگذرها زندگى كن ، و خودت را براى مرگ آماده ساز.

وَ مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ قَالَ الْمُؤْمِنُ لَهُ فِى الْمَوْتِ رَاحَةٌ مِنْ فِرَاقِ مَنْ يَحْذَرُهُ وَ سُرْعَةِ الْقُدُومِ عَلَى مَنْ يَرْجُوهُ وَ يَأْمُلُهُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: براى مؤمن در مرگ آسايشى است به خاطر ترك دنيايى كه از آن مى ترسيد، و حركتى سريع به سوى چيزى است كه انتظارش را داشت و آرزويش را مى كشيد.

مِنْ كِتَابِ الرَّوْضَةِ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ يَا رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله مَا لِى لَا أُحِبُّ الْمَوْتَ قَالَ هَلْ لَكَ مَالٌ قَالَ نَعَمْ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ قَدِّمْ مَالَكَ فَإِنَّ قَلْبَ الرَّجُلِ مَعَ مَالِهِ إِنْ قَدَّمَهُ أَحَبَّ أَنْ يَلْحَقَهُ وَ إِنْ خَلَّفَهُ أَحَبَّ أَنْ يَتَخَلَّفَ مَعَهُ

يكى از انصار به رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله عرض كرد: چرا من مرگ را دوست ندارم ؟ فرمود: آيا مال و ثروتى دارى ؟ گفت : بلى اى رسول خدا، فرمود: مالت را قبل از خود بفرست ، زيرا دل آدمى هميشه همراه مالش ‍ مى باشد، اگر آن را پيش بفرستد دوست دارد به او ملحق شود، و اگر به جاى مانده باشد دوست دارد خودش هم همراه مال بماند.

وَ مِنْ كِتَابٍ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام أَتَى جَبْرَئِيلُ رَسُولَ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله فَقَالَ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ يُقْرِئُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ اعْمَلْ مَا شِئْتَ فَإِنَّكَ لَاقِيهِ وَ أَحْبِبْ مَنْ شِئْتَ فَإِنَّكَ مُفَارِقُهُ وَ عِشْ مَا شِئْتَ فَإِنَّكَ مَيِّتٌ يَا مُحَمَّدُ صَلَاةُ اللَّيْلِ شَرَفُ الْمُؤْمِنِ وَ عِزُّ الْمُؤْمِنِ فِى لِسَانِهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: جبرئيل خدمت رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله آمد و عرض كرد: اى محمّد! خداوند به تو سلام مى رساند و مى فرمايد: هر كارى مى خواهى انجام بده زيرا به آن خواهى رسيد، و هر كه را مى خواهى دوست بدار، زيرا از وى جدا خواهى شد، و هر چه مى خواهى زندگى كن زيرا تو خواهى مرد، اى محمّد! نماز شب شرافتى براى مؤمن است ، و عزّت مؤمن در گرو زبان اوست

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعليه‌السلام إِنَّ مَلَكاً يُنَادِى فِى كُلِّ يَوْمٍ ابْنَ آدَمَ لِدْ لِلْمَوْتِ وَ اجْمَعْ لِلْفَنَاءِ وَ ابْنِ لِلْخَرَابِ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: فرشته اى هر روز صدا مى زند: اى فرزند آدم ! براى مرگ بزاى ، و براى از بين رفتن ؛ مال جمع كن ، و خانه ات را براى خراب شدن بساز.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام مَا أَنْزَلَ الْمَوْتَ حَقَّ مَنْزِلَتِهِ مَنْ عَدَّ غَداً مِنْ أَجَلِهِ وَ مَا أَطَالَ عَبْدٌ الْأَمَلَ إِلَّا أَسَاءَ الْعَمَلَ وَ كَانَ يَقُولُ لَوْ رَأَى الْعَبْدُ أَجَلَهُ وَ سُرْعَتَهُ إِلَيْهِ لَأَبْغَضَ الْأَمَلَ وَ طَلَبَ الدُّنْيَا

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: هر كس خودش را براى فردا (ى دنيا) آماده سازد، حقيقت مرگ را درك نكرده ، و بنده اى آرزوى طولانى نداشت جز آنكه به گناه گرفتار شد و كار زشت انجام داد، و مى فرمود: اگر بنده مرگ خود و سرعتش را به سوى خويش مى ديد، از آرزوى دراز و دنيا خواهى نفرت مى داشت

وَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِعليه‌السلام أَكْثِرْ ذِكْرَ الْمَوْتِ فَإِنَّهُ لَمْ يُكْثِرْ عَبْدٌ ذِكْرَ الْمَوْتِ إِلَّا زَهِدَ فِى الدُّنْيَا

امام صادقعليه‌السلام فرمود: بسيار به ياد مرگ باش ، زيرا بنده اى زياد به ياد مرگ نبود مگر اينكه از دنيا دل بر كند.

قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَعليه‌السلام أَلَا إِنَّ الْقُبُورَ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّيرَانِ أَلَا وَ إِنَّهُ يَتَكَلَّمُ فِى كُلِّ يَوْمٍ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ أَنَا بَيْتُ الْوَحْشَةِ أَنَا بَيْتُ الدُّودِ أَلَا وَ إِنَّ وَرَاءَ ذَلِكَ يَوْماً تَذْهَلُ فِيهِ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمّا أَرْضَعَتْ وَ يَكُونُ الْوِلْدانَ شِيباً السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِهِ وَ تَضَعُ كُلُّ ذاتِ حَمْلٍ حَمْلَها وَ تَرَى النّاسَ سُكارى وَ ما هُمْ بِسُكارى وَ لكِنَّ عَذابَ اللّهِ شَدِيدٌ أَلَا إِنَّ مِنْ وَرَاءِ ذَلِكَ جَنَّةً عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ أَعَاذَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَلِيمِ وَ رَحِمَنَا وَ إِيَّاكُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْمُهِينِ

امير مؤمنانعليه‌السلام فرمود: بدانيد كه قبرها باغى از باغهاى بهشت و يا گودالى از گودالهاى جهنمند، هشيار باشيد كه قبر هر روز سه مرتبه مى گويد: من خانه تنهائيم ، من خانه كرمهايم ، آگاه باشيد! بعد از اين روزى خواهد آمد كه از شدّت ترس و هول هر زن شير دهى كودك شير خوارش را رها مى كند، و كودكان پير مى شوند و آسمان از هم پاشيده مى شود، و هر زن حامله اى بچه اش را سقط مى كند، و مردم را به نظرت مست مى بينى ، در حالى كه آنان مست نيستند، بلكه عذاب الهى سخت است

آگاه باش ! ما وراء اين قبرها (بهشتى است كه وسعت آن به اندازه آسمانها و زمين است)، خداوند ما و شما را از عذاب دردناك حفظ كند، و به ما و شما از عذاب خواركننده رحم كند.

عَنِ الصَّادِقِعليه‌السلام قَالَ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ هَوْلٌ لَا تَدْرِى مَتَى يَغْشَاكَ مَا يَمْنَعُكَ أَنْ تَسْتَعِدَّ لَهُ قَبْلَ أَنْ يُفَاجِئَكَ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: عيسى بن مريمعليه‌السلام مى فرمود: (مرگ) هراسى است كه نمى دانى چه موقع تو را در بر مى گيرد، چرا آماده مرگ نمى شوى قبل از اينكه ناگهانى تو را دريابد؟

مِنْ كِتَابِ عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنِ الرِّضَا عَنْ أَبِيهِعليه‌السلام قَالَ نُعِيَ إِلَى الصَّادِقِ إِسْمَاعِيلُ بْنُ جَعْفَرٍ وَ هُوَ أَكْبَرُ أَوْلَادِهِ وَ هُوَ يُرِيدُ أَنْ يَأْكُلَ وَ قَدِ اجْتَمَعَ نُدَمَاؤُهُ فَتَبَسَّمَ ثُمَّ دَعَا بِطَعَامِهِ وَ قَعَدَ مَعَ نُدَمَائِهِ وَ جَعَلَ يَأْكُلُ أَحْسَنَ مِنْ أَكْلِهِ سَائِرَ الْأَيَّامِ وَ يَحُثُّ نُدَمَاءَهُ وَ يَضَعُ بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَ يَعْجَبُونَ مِنْهُ أَنْ لَا يَرَوْا لِلْحُزْنِ أَثَراً فَلَمَّا فَرَغَ قَالُوا يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ لَقَدْ رَأَيْنَا عَجَباً أُصِبْتَ بِمِثْلِ هَذَا الِابْنِ وَ أَنْتَ كَمَا تُرَى قَالَ وَ مَا لِى لَا أَكُونُ كَمَا تَرَوْنَ وَ قَدْ جَاءَنِى خَبَرُ أَصْدَقِ الْقَائِلِينَ أَنِّى مَيِّتٌ وَ إِيَّاكُمْ وَ أَنَّ قَوْماً عَرَفُوا الْمَوْتَ فَجَعَلُوهُ نُصْبَ أَعْيُنِهِمْ وَ لَمْ يُنْكِرُوا مَنْ يَخْطَفُهُ الْمَوْتُ مِنْهُمْ وَ سَلَّمُوا لِأَمْرِ خَالِقِهِمْ

امام رضاعليه‌السلام از قول پدر بزرگوارش مى فرمايد: هنگامى كه خبر مرگ اسماعيل كه فرزند بزرگ امام صادقعليه‌السلام بود به ايشان رسيد، آن حضرت با دوستان خود مشغول غذا خوردن بود، حضرت لبخندى زدند و فرمود غذا را آماده كنيد، و با دوستان خود نشستند و بهتر از روزهاى ديگر شروع به غذا خوردن نمودند، و دوستان خود را تشويق به خوردن مى نمودند و به آنها تعارف مى كردند، آنان از اينكه هيچ اثر اندوهى در چهره امام نبود متعجب شدند.

چون غذا تمام شد گفتند: يا ابن رسول اللّه ! ما از اين وضع در شگفت شديم ، چنين فرزندى از شما مرده و شما اين گونه ايد؟ فرمود: چرا اين گونه نباشم كه مى بينيد؛ در حالى كه خبر راستگوترين گويندگان به من رسيد، كه من و شما نيز خواهيم مرد، گروهى هستند كه مرگ را شناخته اند و خود را برايش آماده ساخته اند، و كسى را كه مرگ از بين آنان ربوده منكر نيستند، و تسليم امر خداوند مى باشند.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله لَوْ تَعْلَمُ الْبَهَائِمُ مِنَ الْمَوْتِ مَا تَعْلَمُونَ مَا أَكَلْتُمْ مِنْهَا سَمِيناً أَبَداً

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: اگر چهارپايان آنچه را شما از مرگ مى دانيد؛ مى دانستند، هرگز شما حيوان فربهى از آنان را نمى خورديد.

باب هشتم در بيان خصلتهاى مذموم اين باب ده فصل دارد

الباب الثامن فى ذكر الخصال المنهى عنها و ما يناسبها عشرة فصول

فصل اول : در بيان غضب

الفصل الاول فى الغضب

مِنْ كِتَابِ الْمَحَاسِنِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ قَالَ نَهَى رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله عَنِ الْأَدَبِ عِنْدَ الْغَضَبِ

على بن اسباط گويد: رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله از ادب كردن هنگام غضب نهى فرمود [چون غضب از صفات بدى است كه مبتلاى به آن نمى تواند مؤ دّب باشد]

وَ مِنْ كِتَابِ رَوْضَةِ الْوَاعِظِينَ قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام الْغَضَبُ مِفْتَاحُ كُلِّ شَرٍّ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: خشم كليد هر بدى است

وَ قَالَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ لِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ يَا مُعَلِّمَ الْخَيْرِ أَعْلِمْنَا أَيُّ الْأَشْيَاءِ أَشَدُّ قَالَ أَشَدُّ الْأَشْيَاءِ غَضَبُ اللَّهِ قَالُوا فِيمَ يُتَّقَى غَضَبُ اللَّهِ قَالَ بِأَنْ لَا تَغْضَبُوا قَالُوا وَ مَا بَدْءُ الْغَضَبِ قَالَ الْكِبْرُ وَ التَّجَبُّرُ وَ مَحْقَرَةُ النَّاسِ

امام صادقعليه‌السلام از قول پدر بزرگوارشان مى فرمايند: حواريون به عيسى بن مريم گفتند:

اى تعليم دهنده خوبيها، به ما بياموز كه كدامين اعمال سخت تر است ؟ گفت :

سخت ترين آنها خشم خداوند است ، گفتند: چگونه مى شود از خشم خدا بر كنار بود؟

گفت : به اينكه غضب نكنيد، گفتند: غضب چگونه شروع مى شود؟ گفت : به وسيله كبر و خود پسندى و كوچك شمردن مردم

قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله مَنِ اسْتَوْلَى عَلَيْهِ الضَّجَرُ رَحَلَتْ عَنْهُ الرَّاحَةُ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: هر كس گرفتار مشكلات شود، آسايشش سلب گردد.

قَالَ الصَّادِقُعليه‌السلام مَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى وَ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَضِيَ وَ إِذَا سَخِطَ حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: هر كس نفس خود را هنگام ميل به شهوت و هنگام ترسيدن و هنگام ميل به خوردن و هنگام خشم و غضب و هنگام راضى بودن و هنگام ناراضى بودن حفظ نمايد، خداوند جسم او را بر آتش دوزخ حرام گرداند.

ذَكَرُوا الْغَضَبَ عِنْدَ الْبَاقِرِعليه‌السلام فَقَالَ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَغْضَبُ حَتَّى مَا يَرْضَى أَبَداً وَ يَدْخُلُ بِذَلِكَ النَّارَ فَأَيُّمَا رَجُلٍ غَضِبَ وَ هُوَ قَائِمٌ فَلْيَجْلِسْ فَإِنَّهُ سَيَذْهَبُ عَنْهُ رِجْزُ الشَّيْطَانِ وَ إِنْ كَانَ جَالِساً فَلْيَقُمْ وَ أَيُّمَا رَجُلٍ غَضِبَ عَلَى ذَوِى رَحِمِهِ فَلْيَقُمْ إِلَيْهِ وَ لْيَدْنُ مِنْهُ وَ لْيَمَسَّهُ فَإِنَّ الرَّحِمَ إِذَا مَسَّتِ الرَّحِمَ سَكَنَتْ

در محضر حضرت باقرعليه‌السلام سخن از غضب به ميان آمد، فرمود: مرد خشمگين مى شود به حدّى كه راضى نشود (و خشمش باعث گناه شود) و بدين سبب داخل دوزخ گردد، اگر مردى در حال ايستاده خشمگين شد بايد بنشيند، تا پليدى شيطان از او دور شود، و اگر نشسته بايد بايستد، و هر كس بر خويشاوندش غضب كند بايد برخيزد و به طرف او رود تا به او نزديك شود و او را لمس كند، زيرا هر گاه با خويشاوند تماس بگيرد آرام گيرد.

عَنِ الصَّادِقِعليه‌السلام قَالَ ثَلَاثَةٌ هُمْ أَقْرَبُ الْخَلْقِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ حَتَّى يَفْرُغَ مِنَ الْحِسَابِ رَجُلٌ لَمْ تَدْعُهُ قُدْرَتُهُ فِى حَالِ غَضَبِهِ إِلَى أَنْ يَحِيفَ عَلَى مَنْ تَحْتَ يَدَيْهِ وَ رَجُلٌ مَشَى بَيْنَ اثْنَيْنِ فَلَمْ يَمِلْ مِنْ أَحَدِهِمَا عَلَى الاْخَرِ بِشَعِيرَةٍ وَ رَجُلٌ قَالَ الْحَقَّ فِيمَا لَهُ وَ عَلَيْهِ

امام صادقعليه‌السلام فرمود: سه گروه در روز قيامت نزديكترين مخلوقات به خداوند هستند تا حسابرسى تمام شود: مردى كه در حال قدرت غضبش او را وادار به ظلم كردن نسبت به زير دستان نكند، و مردى كه بين دو نفر ميانجى شود و به اندازه دانه جوى از يكى بر عليه ديگر طرفدارى نكند، و مردى كه حق را بگويد چه به سودش باشد چه به زيانش

وَ قَالَ النَّبِيُّصلى‌الله‌عليه‌وآله لَيْسَ الشَّدِيدُ بِالصَّرْعَةِ إِنَّمَا الشَّدِيدُ الَّذِى يَمْلِكُ نَفْسَهُ عِنْدَ الْغَضَبِ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: مردانگى به نيروى جسمانى نيست ، بلكه جوانمرد آن است كه بتواند خشمش را فرو خورد.

قَالَ رَجُلٌ لِأَبِى ذَرٍّ رَحْمَةُ اللَّهِ عَلَيْهِ أَنْتَ الَّذِى نَفَاكَ فُلَانٌ مِنَ الْبَلَدِ لَوْ كَانَ فِيكَ خَيْرٌ مَا نَفَاكَ فَقَالَ يَا ابْنَ أَخِى إِنَّ قُدَّامِى عَقَبَةً كَئُوداً إِنْ نَجَوْتُ مِنْهَا لَمْ يَضُرَّنِى مَا قُلْتَ وَ إِنْ لَمْ أَنْجُ مِنْهَا فَأَنَا شَرٌّ مِمَّا قُلْتَ لِى

مردى به ابوذررحمه‌الله گفت : تو همان كسى هستى كه فلانى از شهر تبعيدت كرد، اگر آدم خوبى بودى تبعيدت نمى كرد، گفت : اى برادر زاده ! جلوى روى من گردنه هاى صعب العبورى است كه اگر از آنها نجات پيدا كنم سخن تو به حالم ضررى ندارد، و اگر نجات نيابم از آنچه در باره ام گفتى بدترم

قَالَ أَبُو جَعْفَرٍعليه‌السلام قَالَ سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ أُوتِينَا مَا أُوتِيَ النَّاسُ وَ مَا لَمْ يُؤْتَوْا وَ عُلِّمْنَا مَا عُلِّمَ النَّاسُ وَ مَا لَمْ يُعَلَّمُوا فَلَمْ نَجِدْ شَيْئاً أَفْضَلَ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ فِى الْمَغِيبِ وَ الْمَشْهَدِ وَ الْقَصْدِ فِى الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ كَلِمَةِ الْحَقِّ فِى الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى كُلِّ حَالٍ

امام باقرعليه‌السلام فرمود: سليمان بن داود گفت : هر آنچه را كه مردم دارند و يا ندارند نزد ما هست ، و هر آنچه را كه مردم مى دانند يا نمى دانند ما بدان آگاهيم ، ما چيزى بهتر از ترس از خدا در پنهان و آشكار نديديم ، و چيزى بهتر از ميانه روى در حال توانگرى و فقر و گفتن سخن حق چه در حالت رضا، و چه در حالت خشم ، و خضوع و خشوع در برابر خداوند در هر حال ؛ نيست

مِنْ كِتَابِ عُيُونِ الْأَخْبَارِ عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُوسَى الرِّضَاعليه‌السلام قَالَ أَوْحَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى نَبِيٍّ مِنْ أَنْبِيَائِهِ إِذَا أَصْبَحْتَ فَأَوَّلُ شَيْءٍ يَسْتَقْبِلُكَ فَكُلْهُ وَ الثَّانِى فَاكْتُمْهُ وَ الثَّالِثُ فَاقْبَلْهُ وَ الرَّابِعُ فَلَا تُؤْيِسْهُ وَ الْخَامِسُ فَاهْرُبْ مِنْهُ قَالَ فَلَمَّا أَصْبَحَ مَضَى فَاسْتَقْبَلَهُ جَبَلٌ أَسْوَدُ عَظِيمٌ فَوَقَفَ وَ قَالَ أَمَرَنِى رَبِّى عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ آكُلَ هَذَا وَ بَقِيَ مُتَحَيِّراً ثُمَّ رَجَعَ إِلَى نَفْسِهِ فَقَالَ إِنَّ رَبِّى جَلَّ جَلَالُهُ لَا يَأْمُرُنِى إِلَّا بِمَا أُطِيقُ فَمَشَى إِلَيْهِ لِيَأْكُلَهُ فَكُلَّمَا دَنَا مِنْهُ صَغُرَ حَتَّى انْتَهَى إِلَيْهِ فَوَجَدَهُ لُقْمَةً فَأَكَلَهَا فَوَجَدَهَا أَطْيَبَ شَيْءٍ أَكَلَهُ ثُمَّ مَضَى فَوَجَدَ طَسْتاً مِنْ ذَهَبٍ فَقَالَ أَمَرَنِى رَبِّى أَنْ أَكْتُمَ هَذَا فَحَفَرَ لَهُ حُفْرَةً وَ جَعَلَهُ فِيهَا وَ أَلْقَى عَلَيْهِ التُّرَابَ ثُمَّ مَضَى فَالْتَفَتَ فَإِذَا الطَّسْتُ قَدْ ظَهَرَ قَالَ قَدْ فَعَلْتُ مَا أَمَرَنِى رَبِّى عَزَّ وَ جَلَّ فَمَضَى فَإِذَا هُوَ بِطَيْرٍ وَ خَلْفَهُ بَازِيٌّ فَطَافَ الطَّيْرُ حَوْلَهُ فَقَالَ أَمَرَنِى رَبِّى أَنْ أَقْبَلَ هَذَا فَفَتَحَ كُمَّهُ فَدَخَلَ الطَّيْرُ فِيهِ فَقَالَ لَهُ الْبَازِى أَخَذْتَ صَيْدِى وَ أَنَا خَلْفَهُ مُنْذُ أَيَّامٍ فَقَالَ إِنَّ رَبِّى أَمَرَنِى أَنْ لَا أُؤْيِسَ هَذَا فَقَطَعَ مِنْ فَخِذِهِ قِطْعَةً فَأَلْقَاهَا إِلَيْهِ ثُمَّ مَضَى فَلَمَّا مَضَى فَإِذَا هُوَ بِلَحْمِ مَيْتَةٍ مُنْتِنٍ مَدُودٍ فَقَالَ أَمَرَنِى رَبِّى أَنْ أَهْرُبَ مِنْ هَذَا فَهَرَبَ مِنْهُ وَ رَجَعَ وَ رَأَى فِى الْمَنَامِ كَأَنَّهُ قَدْ قِيلَ لَهُ إِنَّكَ قَدْ فَعَلْتَ مَا أُمِرْتَ بِهِ فَهَلْ تَدْرِى مَا ذَاكَ كَانَ قَالَ لَا قِيلَ لَهُ أَمَّا الْجَبَلُ فَهُوَ الْغَضَبُ إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا غَضِبَ لَمْ يَرَ نَفْسَهُ وَ جَهِلَ قَدْرَهُ مِنْ عِظَمِ الْغَضَبِ فَإِذَا حَفِظَ نَفْسَهُ وَ عَرَفَ قَدْرَهُ وَ سَكَنَ غَضَبُهُ كَانَتْ عَاقِبَتُهُ كَاللُّقْمَةِ الطَّيِّبَةِ الَّتِى أَكَلَهَا وَ أَمَّا الطَّسْتُ فَهُوَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ إِذَا كَتَمَهُ الْعَبْدُ وَ أَخْفَاهُ أَبَى اللَّهُ إِلَّا أَنْ يُظْهِرَهُ لِيُزَيِّنَهُ بِهِ مَعَ مَا ادَّخَرَ لَهُ مِنْ ثَوَابِ الاْخِرَةِ وَ أَمَّا الطَّيْرُ فَهُوَ الرَّجُلُ الَّذِى يَأْتِيكَ بِنَصِيحَةٍ فَاقْبَلْهُ وَ اقْبَلْ نَصِيحَتَهُ وَ أَمَّا الْبَازِى فَهُوَ الرَّجُلُ الَّذِى يَأْتِيكَ فِى حَاجَةٍ فَلَا تُؤْيِسْهُ وَ أَمَّا اللَّحْمُ الْمُنْتِنُ فَهُوَ الْغِيبَةُ فَاهْرُبْ مِنْهَا

امام رضاعليه‌السلام فرمود: خداى عزّوجلّ به پيامبرى از پيامبرانش ‍ وحى فرمود: هنگامى كه صبح از خانه بيرون آمدى نخستين چيزى را كه با آن روبرو شدى بخور، و دومين آن را مخفى بدار، و سومى را قبول كن ، و چهارمى را نااميد نكن ، و از پنجمى بگريز.

آن پيامبر هنگام صبح كه بيرون آمد با كوه بزرگ و سياهى روبرو شد، ايستاد و گفت :

پروردگارم به من فرمان داده كه اين را بخورم ، او سرگردان ماند، سپس با خود گفت :

پروردگارم مرا به كارى كه طاقتش را ندارم فرمان ندهد، او به طرف كوه حركت كرد تا آن را بخورد، هر چه به آن نزديكتر مى شد كوه كوچكتر مى گرديد، تا وقتى كه به آن رسيد به اندازه لقمه اى شده بود، آن را خورد و بسيار خوشمزه يافت ، سپس به راه خود ادامه داد، و در راه طشتى از طلا پيدا كرد، و گفت : پروردگارم به من فرموده كه آن را پنهان سازم ، گودالى حفر كرد و پنهانش كرد و روى آن خاك ريخت ، سپس حركت كرد، در اين هنگام متوجه شد كه آن طشت از زير خاك بيرون آمده ، با خود گفت : آنچه را پروردگارم فرمان داده بود انجام دادم ، بعد به راهش ادامه داد، و ناگهان پرنده اى را مشاهده كرد كه بازى شكارى دنبال اوست ، پرنده پيرامون او پرواز مى كرد، آن پيامبر فرمود: پروردگارم فرمان داده كه اين را بپذيرم ، در اين هنگام آستين خود را باز كرد و پرنده داخلش شد، باز شكارى به آن پيامبر گفت : شكارى را كه من چند روز دنبالش بودم گرفتى ، با خود گفت :

پروردگارم به من امر كرده كه اين را مأ يوس نكنم ، از ران پرنده تكه اى بريد و جلوى او انداخت و رفت ، در بين راه به گوشت گنديده كرم زده اى بر خورد، با خود گفت :

پروردگارم به من فرمود كه از اين دورى بجويم ، از آنجا گريخت

وقتى به خانه بازگشت در خواب ديد گويا به او گفته مى شود: تو آنچه را به آن مأ مور بودى به انجام رساندى ، آيا مى دانى قضيه چه بود؟ گفت : نه ، به او گفته شد: اما آن كوه در واقع غضب بود، زيرا هر بنده اى هنگامى كه غضب مى كند خود را نمى بيند و به خاطر شدّت خشمش مقام خود را فراموش ‍ مى كند، هر گاه در حال غضب خود را نگاه داشت و منزلت خود را شناخت و خشمش را فرو خورد پايان كارش مانند لقمه لذيذى مى شود كه آن را خوردى ، و اما آن طشت نيز در حقيقت كارهاى شايسته بنده است كه آن را پنهان داشته ، خداوند هم آن را ظاهرش كند تا بنده اش را به آن زينت دهد، به علاوه ثوابى كه براى آخرتش ذخيره مى سازد، و اما قضيّه آن پرنده ، او به حقيقت مردى است كه تو را نصيحت مى كند، نصيحتش را بپذير، و آن باز شكارى نيز مردى است كه نزد تو مى آيد و از تو حاجتى مى خواهد، او را نااميد نكن ، و اما آن گوشت متعفّن همان غيبت (برادر مؤمن) است كه بايد از آن دورى گزينى

مِنْ كِتَابِ نَاصِحِ الدِّينِ أَبِى الْبَرَكَاتِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِصلى‌الله‌عليه‌وآله وَجَبَتْ مَحَبَّةُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَى مَنْ أُغْضِبَ فَحَلُمَ

رسول خداصلى‌الله‌عليه‌وآله فرمود: محبت خدا بر كسى كه به خشم آورده شد، و از خود بردبارى نشان داده واجب است