رعايت اصول انسانى در جنگ
لاَ تُقَاتِلُوهُمْ حَتَّى يَبْدَءُوكُمْ فَإِنَّكُمْ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلَى حُجَّةٍ وَ تَرْكُكُمْ إِيَّاهُمْ حَتَّى يَبْدَءُوكُمْ حُجَّةٌ أُخْرَى لَكُمْ عَلَيْهِمْ فَإِذَا كَانَتِ الْهَزِيمَةُ بِإِذْنِ اللَّهِ فَلاَ تَقْتُلُوا مُدْبِراً وَ لاَ تُصِيبُوا مُعْوِراً وَ لاَ تُجْهِزُوا عَلَى جَرِيْحٍ وَ لاَ تَهِيجُوا النسَاءَ بِأَذًى وَ إِنْ شَتَمْنَ أَعْرَاضَكُمْ وَ سَبَبْنَ أُمَرَاءَكُمْ فَإِنَّهُنَّ ضَعِيفَاتُ الْقُوَى وَ الأَْنْفُسِ وَ الْعُقُولِ إِنْ كُنَّا لَنُؤْمَرُ بِالْكَف عَنْهُنَّ وَ إِنَّهُنَّ لَمُشْرِكَاتٌ وَ إِنْ كَانَ الرَّجُلُ لَيَتَنَاوَلُ الْمَرْأَةَ فِي الْجَاهِلِيَّةِ بِالْفَهْرِ أَوِ الْهِرَاوَةِ فَيُعَيَّرُ بِهَا وَ عَقِبُهُ مِنْ بَعْدِهِ
ترجمه نامه ١٤
(دستور العمل امام پيش از رويارويى دشمن در صفّين)
رعايت اصول انسانى در جنگ
با دشمن جنگ را آغاز نكنيد تا آنها شروع كنند، زيرا سپاس خداوندى را كه حجّت با شماست، و آغازگر جنگ نبودن، تا آن كه دشمن بجنگ روى آورد، حجّت ديگر بر حقّانيت شما خواهد بود،
اگر به اذن خدا شكست خوردند و گريختند، آن كس را كه پُشت كرده مكشيد، و آن را كه دفاع نمىتواند آسيب نرسانيد، و مجروحان را نكشيد. زنان را با آزار دادن تحريك نكنيد هرچند آبروى شما را بريزند،
يا اميران شما را دشنام دهند، كه آنان در نيروى بدنى و روانى و انديشه كم توانند، در روزگارى كه زنان مشرك بودند مأمور بوديم دست از آزارشان برداريم، و در جاهليّت اگر مردى با سنگ يا چوب دستى به زنى حمله مىكرد، او و فرزندانش را سرزنش مىكردند.
نامه ١١ نهجالبلاغه
( وصى بها جيشاً بعثه إلى العدو )
التعليم العسكري
فَإِذَا نَزَلْتُمْ بِعَدُوِّ أَوْ نَزَلَ بِكُمْ فَلْيَكُنْ مُعَسْكَرُكُمْ فِي قُبُلِ الأَْشْرَافِ أَوْ سِفَاحِ الْجِبَالِ أَوْ أَثْنَاءِ الأَْنْهَارِ كَيْمَا يَكُونَ لَكُمْ رِدْءاً وَ دُونَكُمْ مَرَدّاً وَ لْتَكُنْ مُقَاتَلَتُكُمْ مِنْ وَجْهٍ وَاحِدٍ أَوِ اثْنَيْنِ وَ اجْعَلُوا لَكُمْ رُقَبَاءَ فِي صَيَاصِي الْجِبَالِ وَ مَنَاكِبِ الْهِضَابِ لِئَلاَّ يَأْتِيَكُمُ الْعَدُوُّ مِنْ مَكَانِ مَخَافَةٍ أَوْ أَمْنٍ وَ اعْلَمُوا أَنَّ مُقَدمَةَ الْقَوْمِ عُيُونُهُمْ وَ عُيُونَ الْمُقَدمَةِ طَلاَئِعُهُمْ وَ إِيَّاكُمْ وَ التَّفَرُّقَ فَإِذَا نَزَلْتُمْ فَانْزِلُوا جَمِيعاً وَ إِذَا ارْتَحَلْتُمْ فَارْتَحِلُوا جَمِيعاً وَ إِذَا غَشِيَكُمُ اللَّيْلُ فَاجْعَلُوا الرمَاحَ كِفَّةً وَ لاَ تَذُوقُوا النَّوْمَ إِلاَّ غِرَاراً أَوْ مَضْمَضَةً
ترجمه نامه ١١
(دستور العمل امام به لشكرى كه آن را به فرماندهى زياد بن نضرحارثى، و شريح بن هانى به سوى شام و معاويه فرستاد)
آموزش نظامى به لشكريان
هرگاه به دشمن رسيديد، يا او به شما رسيد، لشكرگاه خويش را بر فراز بلنديها، يا دامنه كوهها، يا بين رودخانهها قرار دهيد، تا پناهگاه شما، و مانع هجوم دشمن باشد، جنگ را از يك سو يا دو سو آغاز كنيد، و در بالاى قلّهها، و فراز تپّهها، ديدهبانهايى بگماريد، مبادا دشمن از جايى كه مىترسيد يا از سويى كه بيم نداريد، ناگهان بر شما يورش آورد، و بدانيد كه پيشاهنگان سپاه ديدبان لشگريانند، و ديدبانان طلايهداران سپاهند، از پراكندگى بپرهيزيد، هرجا فرود مىآييد، با هم فرود بياييد، و هرگاه كوچ مىكنيد همه با هم كوچ كنيد، و چون تاريكى شب شما را پوشاند، نيزه داران را پيرامون لشكر بگماريد، و نخوابيد مگر اندك، چونان آب در دهان چرخاندن و بيرون ريختن.
نامه ٦١ نهجالبلاغه
إلى كميل بن زياد النخعي، وهو عامله على هيت، ينكر عليه تركه دفع من يجتاز به من جيش العدو طالباً الغارة.
ذمّ القائد غير اللاّئق
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ تَضْيِيعَ الْمَرْءِ مَا وُليَ وَ تَكَلُّفَهُ مَا كُفِيَ لَعَجْزٌ حَاضِرٌ وَ رَأْيٌ مُتَبَّرٌ وَ إِنَّ تَعَاطِيَكَ الْغَارَةَ عَلَى أَهْلِ قِرْقِيسِيَا وَ تَعْطِيلَكَ مَسَالِحَكَ الَّتِي وَلَّيْنَاكَ لَيْسَ بِهَا مَنْ يَمْنَعُهَا وَ لاَ يَرُدُّ الْجَيْشَ عَنْهَا لَرَأْيٌ شَعَاعٌ فَقَدْ صِرْتَ جِسْراً لِمَنْ أَرَادَ الْغَارَةَ مِنْ أَعْدَائِكَ عَلَى أَوْلِيَائِكَ غَيْرَ شَدِيدِ الْمَنْكِبِ وَ لاَ مَهِيبِ الْجَانِبِ وَ لاَ سَادِّ ثُغْرَةً وَ لاَ كَاسِرٍ لِعَدُوِّ شَوْكَةً وَ لاَ مُغْنٍ عَنْ أَهْلِ مِصْرِهِ وَ لاَ مُجْزٍ عَنْ أَمِيرِهِ
ترجمه نامه ٦١
(نامه به كميل بن زياد نخعى، فرماندار هيت (٩٣) و نكوهش او در ترك مقابله با لشكريان مهاجم شام)
نكوهش از فرمانده شكست خورده
پس از ياد خدا و درود! سُستى انسان در انجام كارهايى كه بر عهده اوست، و پافشارى در كارى كه از مسؤوليّت او خارج است، نشانه ناتوانى آشكار، و انديشه ويرانگر است.
اقدام تو به تاراج مردم قرقيسا، در مقابل رها كردن پاسدارى از مرزهايى كه تو را بر آن گمارده بوديم و كسى در آنجا نيست تا آنجا را حفظ كند، و سپاه دشمن را از آن مرزها دور سازد، انديشهاى باطل است.
تو در آنجا پُلى شدهاى كه دشمنان تو از آن بگذرند و بر دوستانت تهاجم آورند، نه قدرتى دارى كه با تو نبرد كنند، و نه هيبتى دارى از تو بترسند و بگريزند، نه مرزى را مىتوانى حفظ كنى، و نه شوكت دشمن را مىتوانى درهم بشكنى، نه نيازهاى مردم ديارت را كفايت مىكنى، و نه امام خود را راضى نگه مىدارى.
٤ - مديريّت اقتصادى
نامه ٢١ نهجالبلاغه
(إلى زياد أيضاً )
الوصيّة بالاعتدال فى بيت المال
فَدَعِ الإِْسْرَافَ مُقْتَصِداً وَ اذْكُرْ فِي الْيَوْمِ غَداً وَ أَمْسِكْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِكَ وَ قَدمِ الْفَضْلَ لِيَوْمِ حَاجَتِكَ أَ تَرْجُو أَنْ يُعْطِيَكَ اللَّهُ أَجْرَ الْمُتَوَاضِعِينَ وَ أَنْتَ عِنْدَهُ مِنَ الْمُتَكَبرِينَ وَ تَطْمَعُ وَ أَنْتَ مُتَمَرغٌ فِي النَّعِيمِ تَمْنَعُهُ الضَّعِيفَ وَ الأَْرْمَلَةَ أَنْ يُوجِبَ لَكَ ثَوَابَ الْمُتَصَدقِينَ وَ إِنَّمَا الْمَرْءُ مَجْزِيُّ بِمَا أَسْلَفَ وَ قَادِمٌ عَلَى مَا قَدَّمَ وَ السَّلاَمُ
ترجمه نامه ٢١
(نامه ديگرى به زياد)
سفارش به ميانه روى
اى زياد، از اسراف بپرهيز، و ميانهروى را برگزين، از امروز به فكر فردا باش، و از اموال دنيا به اندازه كفاف خويش نگهدار، و زيادى را براى روز نيازمنديت در آخرت پيش فرست.
آيا اميددارى خداوند پاداش فروتنان را به تو بدهد در حالى كه از متكبّران باشى؟ و آيا طمع دارى ثواب انفاق كنندگان را دريابى در حالى كه در ناز و نعمت قرار دارى؟ و تهيدستان و بيوهزنان را از آن نعمتها محروم مىكنى؟ همانا انسان به آن چه پيش فرستاده، و نزد خدا ذخيره ساخته، پاداش داده خواهد شد. با درود.
نامه ٥١ نهجالبلاغه
( إلى عماله على الخراج )
الجباة و الاخلاق الاجتماعية
مِنْ عَبْدِ اللَّهِ عَلِيٍّ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ إِلَى أَصْحَابِ الْخَرَاجِ :
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ مَنْ لَمْ يَحْذَرْ مَا هُوَ صَائِرٌ إِلَيْهِ لَمْ يُقَدمْ لِنَفْسِهِ مَا يُحْرِزُهَا وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَا كُلفْتُمْ بِهِ يَسِيرٌ وَ أَنَّ ثَوَابَهُ كَثِيرٌ وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ فِيمَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ مِنَ الْبَغْيِ وَ الْعُدْوَانِ عِقَابٌ يُخَافُ لَكَانَ فِي ثَوَابِ اجْتِنَابِهِ مَا لاَ عُذْرَ فِي تَرْكِ طَلَبِهِ فَأَنْصِفُوا النَّاسَ مِنْ أَنْفُسِكُمْ وَ اصْبِرُوا لِحَوَائِجِهِمْ فَإِنَّكُمْ خُزَّانُ الرَّعِيَّةِ وَ وُكَلاَءُ الأُْمَّةِ وَ سُفَرَاءُ الأَْئِمَّةِ وَ لاَ تُحْشِمُوا أَحَداً عَنْ حَاجَتِهِ وَ لاَ تَحْبِسُوهُ عَنْ طَلِبَتِهِ وَ لاَ تَبِيعُنَّ لِلنَّاسِ فِي الْخَرَاجِ كِسْوَةَ شِتَاءٍ وَ لاَ صَيْفٍ وَ لاَ دَابَّةً يَعْتَمِلُونَ عَلَيْهَا وَ لاَ عَبْداً وَ لاَ تَضْرِبُنَّ أَحَداً سَوْطاً لِمَكَانِ دِرْهَمٍ وَ لاَ تَمَسُّنَّ مَالَ أَحَدٍ مِنَ النَّاسِ مُصَلِّ وَ لاَ مُعَاهَدٍ إِلاَّ أَنْ تَجِدُوا فَرَساً أَوْ سِلاَحاً يُعْدَى بِهِ عَلَى أَهْلِ الإِْسْلاَمِ فَإِنَّهُ لاَ يَنْبَغِي لِلْمُسْلِمِ أَنْ يَدَعَ ذَلِكَ فِي أَيْدِي أَعْدَاءِ الإِْسْلاَمِ فَيَكُونَ شَوْكَةً عَلَيْهِ
وَ لاَ تَدَّخِرُوا أَنْفُسَكُمْ نَصِيحَةً وَ لاَ الْجُنْدَ حُسْنَ سِيرَةٍ وَ لاَ الرَّعِيَّةَ مَعُونَةً وَ لاَ دِينَ اللَّهِ قُوَّةً وَ أَبْلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ مَا اسْتَوْجَبَ عَلَيْكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ قَدِ اصْطَنَعَ عِنْدَنَا وَ عِنْدَكُمْ أَنْ نَشْكُرَهُ بِجُهْدِنَا وَ أَنْ نَنْصُرَهُ بِمَا بَلَغَتْ قُوَّتُنَا وَ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِي الْعَظِيمِ
ترجمه نامه ٥١
(نامه به كارگزاران بيتالمال)
اخلاق اجتماعى كارگزاران اقتصادى
از بنده خدا على اميرمؤمنان به كارگزاران جمعآورى ماليات.
پس از ياد خدا و درود. همانا كسى از روزقيامت نترسد، زاد و توشهاى از پيش نخواهد فرستاد. بدانيد، مسؤوليّتى را كه به عهده گرفتهايد اندك امّا پاداش آن فراوان است، اگر براى آن چه كه خدا نهى كرد مانند ستمكارى و دشمنى كيفرى نبود، براى رسيدن به پاداش در ترك آن نيز عذرى وجود نداشت، در روابط خود با مردم انصاف داشته باشيد، و در بر آوردن نيازهايشان شكيبا باشيد. همانا شما خزانهداران مردم، و نمايندگان ملّت، و سفيران پيشوايان هستيد، هرگز كسى را از نيازمندى او باز نداريد، و از خواستههاى مشروعش محروم نسازيد، و براى گرفتن ماليات از مردم، لباسهاى تابستانى يا زمستانى، و مركب سوارى، و برده كارى او را نفروشيد، و براى گرفتن درهمى، كسى را با تازيانه نزنيد، و دست اندازى به مال كسى نمازگزار باشد، يا غيرمسلمانى كه در پناه اسلام است نكنيد، جز اسب يا اسلحهاى كه براى تجاوز به مسلمانها بكار گرفته مىشود، زيرا براى مسلمان جايز نيست آنها را در اختيار دشمنان اسلام بگذارد، تا نيرومندتر از سپاه اسلام گردند.
از پند دادن به نفس خويش هيچگونه كوتاهى نداشته، و از خوشرفتارى با سپاهيان، و كمك به رعايا، و تقويت دين خدا، غفلت نكنيد،
و آن چه در راه خدا بر شما واجب است انجام دهيد، همانا خداى سبحان از ما و شما خواسته است كه در شكرگذارى كوشا بوده، و با تمام قدرت او را يارى كنيم، و نيرويى جز از جانب خدا نيست.
پي نوشت ها
1 - تاكنون هزاران فيش تحقيقاتى از حدود 700 عنوان در يك هزار جلد، كتاب پيرامون حضرت امام على(عليه السلام)فراهم آمده است.
2 - ينابيع المودّة ص 40، قالت فاطمه(سلام الله عليها): نَظَرَ رَسُولَ اللَّه(صلى الله عليه و آله و سلم)اِلى عَلِىٍّ(عليه السلام) و قال: هذا وَ شِيعَتُهُ فِى الْجَنَّة
3 - نامه 45/5 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلف
4 - اسناد و مدارك نامه 26 به شرح زير است: 1- البداية والنهاية ج 8 ص13:ابن كثير شافعى (متوفاى 774 ه.)
2- كتاب القدر:أبوداود (متوفاى 275 ه.)
3- غررالحكم ص 89:آمدى (متوفاى 588 ه.)
4- ربيعالابرار ج4 ص103 ح23:زمخشرى معتزلى (متوفاى 538 ه.)
5- كتاب صفين ص 128:نصربن مزاحم (متوفاى 202 ه.)
6- تاريخ دمشق ج3 ص354 ح1405:ابن عساكرشافعى(متوفاى 573ه.)
5 - اسناد و مدارك نامه 53 به شرح زير است: 1- تحف العقول ص 126:ابن شعبه حرانى (متوفاى 380 ه.)
2- دعائم الاسلام ج 1 ص 350:قاضى نعمان (متوفاى 363 ه.)
3- نهاية الارب ج 6 ص 19: نويرى شافعى (متوفاى 732 ه.)
4- فهرست نجاشى ص 7:نجاشى (متوفاى 450 ه.)
5- فهرست ص37:شيخ طوسى (متوفاى 460 ه.)
6- تاريخدمشق ج3 ص289 ح1311و1314:ابن عساكر شافعى (متوفاى 573 ه.)
6 - اسناد و مدارك نامه 27 به شرح زير است: 1 - كتاب الغارت ج 1 و 230 و 223 و 235 و 249: اين هلال ثقفى (متوفاى 283 ه.)
2 - تحف العقول ص 176 و 177: ابن شعبه حرانى (متوفاى 380 ه.)
3 - كتاب مجالس ص 260 م 31 ح 3: شيخ مفيد (متوفاى 413 ه.)
4 - كتاب أمالى ص 24 - 25 م اول ح 31/31: شيخ طوسى (متوفاى 460 ه.)
5 - بشارة المصطفى ص 44: طبرى شافعى (متوفاى 553 ه.)
6 - مجموعه ورام ص 19 و 497: شيخ ورام (متوفاى 605 ه.)
7 - نامه 26 نهجالبلاغه، المعجم المفهرس مؤلف.
8 - سوره يوسف، آيه 53.
9 - اسناد و مدارك نامه 47 به شرح زير است: 1- مقاتل الطالبين ص52 ذح3:ابوالفرج اصفهانى زيدى (متوفاى356 ه.)
2- معمّرون و وصايا ص149 و150:ابوحاتم سجستانى (متوفاى 248 ه.)
3- تاريخ ج4 ص110 و113:طبرى شافعى (متوفاى 310ه.)
4- كتاب أمالى ص 112:زجاجى (متوفاى 329 ه.)
5- فروع كافى ج 7 ص 51-52:كلينى (متوفاى 328 ه.)
6- مروج الذهب ج 2 ص 425-413:مسعودى (متوفاى 346 ه.)
10 - نامه 53/72 پاورقى قبل.
11 - سوره نساء، آيه 33
12 - خطبه 80 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلّف، كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 1- تذكرة الخواص ص79: ابن جوزى حنفى (متوفاى 654 ه.)
2- قوتالقلوب ج 1 ص 282: ابوطالب مكى (متوفاى 382 ه.)
3- فروع كافى ج5 ص517 ح5 وج2 ص63: كلينى (متوفاى 328 ه.)
4- كتاب مسترشد ص418 ط جديد: طبرى شافعى (متوفاى 310 ه.)
5- شرح قطب رواندى ج 1 ص 310: ابن راوندى (متوفاى 573 ه.)
13 - الف = ابوالعباس الحميرى، عن سندى بن محمد، عن أبى البخترى عن أبى عبداللَّه(عليه السلام) عن أبيه(عليه السلام) قال: ب = عن سيف عن نجم عن أبى جعفر(عليه السلام) قال...
ج = عن جعفربن محمّد عن أبيه: قال...
د = عبداللَّه بن جعفر فى قرب الاسناد عن السندى بن محمدعن أبى البخترى عن ابى عبداللَّه عنأبيه(عليهم السلام) قال...
14 - 1- مستدرك الوسائل ج 13 ص 48: محدّث نورى (متوفاى 1320 هجرى) 2- بحارالانوار ج43 ص81 و31: علامه مجلسى (متوفاى 1110 هجرى)
3- وسائلالشيعة ج14 ص123: شيخ حر عاملى (متوفاى 1104 هجرى)
4- قربالاسناد ص 25 حديث 170: حميرى (متوفاى 290 هجرى)
5 - كتاب عوالم ج 11 ص 217: علامه بحرانى اصفهانى
6- رياحين الشريعة ج 1 ص 193: علامه محلاّتى
7- تفسيرالبرهان ج 1 ص 282: علامه بحرانى اصفهانى
8 - لئالى الاخبار ج 1 ص 83: سيوطى (متوفاى 911 هجرى)
9- كوكب الدرّى ج 1 ص 151: علامه حائرى مازندرانى
15 - پاورقى قبل.
16 - خطبه 209 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلّف، كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 7- قوت القلوب ج 1 ص 531: ابو طالب مكى (متوفاى 382 ه.)
8- عقد الفريد ج2 ص188 وج1 ص329: ابن عبد ربه مالكى (متوفاى 328ه.)
9- اصول كافى ج1 ص410 و 411 ح1: كلينى (متوفاى 328 ه.)
10- ربيع الابرار ج 4 (باب اللهو و اللذات): زمخشرى معتزلى (متوفاى 538 ه.)
11- كتاب اختصاص ص 152: شيخ مفيد (متوفاى 413 ه.)
17 - حكمت 238 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلّف، كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 1- آغانى ج 9 ص 5: ابوالفرج اصفهانى زيدى (متوفاى 356 ه.)
2- ارشاد ج 1 ص 217: شيخ مفيد (متوفاى 413 ه.)
3- الامامة و السياسة ج1 ص148: ابن قتيبة (متوفاى 276 ه.)
4- البداية والنهاية ج7 ص317 سنه37: ابن كثير شافعى (متوفاى 774 ه.)
5- أنساب الاشراف ص 365 ج2 ح436: بلاذرى (متوفاى 279 ه.)
6- بحارالانوار ج33 ص321 ح568 ب21 كمپانى: مجلسى (متوفاى 1110ه.)
7- تاريخ طبرى ج3 ص116 (حوادث سال 37): طبرى شافعى (متوفاى 310 ه.)
8- تذكرة الخواص ص99/103: ابن جوزى حنفى (متوفاى 654 ه.)
9- غررالحكم ج 2 ص 569: آمدى (متوفاى 588 ه.)
10- غرر الحكم ص 47/ ج 2 ص 72: آمدى (متوفاى 588 ه.)
11- كتاب الكامل ج3 ص215 سنه37: ابن الاثير (متوفاى 630 ه.)
12- كتاب صفين بنقل ابىالحديد ج2 ص259: نصربن مزاحم (متوفاى 202 ه.)
13- مجمع الامثال ج 2 ص 238: ميدانى (متوفاى 518 ه.)
14- مروج الذهب ج2 ص402: مسعودى (متوفاى 346 ه.)
15- منهاج البراعة ج 3 ص 344: ابن راوندى (متوفاى 573 ه.)
18 - ضرب المثل است چنان كه در فارسى مىگويند، زن و فرزند دردسر است بىدردسر هم نمىشود زندگى كرد.
19 - حكمت 176 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلّف، كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 1- غرر الحكم ص 27 و ج 1 ص 329: آمدى (متوفاى 588 ه.)
2- كتاب طراز ج1 ص168: سيد يمانى
3- منهاج البراعة ج3 ص330: ابن راوندى (متوفاى 573 ه.)
4- بحارالانوار ج72 ص357: مجلسى (متوفاى 1110ه.)
5- عيون الحكم و المواعظ ص18 ش25: واسطى (متوفاى 600ه.)
20 - حكمت 61 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلّف، كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 1- منهاج البراعة ج 3 ص 279: ابن راوندى (متوفاى 573 ه.)
2- شرح ابن ميثم ج5 ص272: بحرانى (متوفاى 679 ه.)
3- بحارالانوار ج100 ص228 ح30: مجلسى (متوفاى 1110 ه.)
4- غرر الحكم ج1 ص228: آمدى (متوفاى 588 ه.)
5- ربيع الابرار ج5 ص252 ح114: زمخشرى معتزلى (متوفاى 538ه.)
21 - نامه 31/117 نهجالبلاغه معجم المفهرس مؤلّف، كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: كتاب رسائل: كلينى (متوفاى 328 ه.)
كتاب زواجر و مواعظ: حسن بن عبداللَّه بن سعيد (متوفاى قرن3 ه.)
عقدالفريد ج3 ص90 و143: ابن عبد ربه مالكى (متوفاى 328 ه.)
من لايحضره الفقيه ج3 ص556: شيخ صدوق (متوفاى 381 ه.)
من لايحضره الفقيه ج4 ص392 و386: شيخ صدوق (متوفاى 381 ه.)
تحفالعقول ص52 و 68: ابن شعبه حرانى (متوفاى 380 ه.)
كتاب وصايا: سيد بن طاووس (متوفاى 664 ه.)
كتاب كشف المحجة (فصل 154) ص220: سيد بن طاووس (متوفاى 664 ه.)
فروع كافى ج 5 ص338 و 510 ح3: كلينى (متوفاى 328 ه.)
بحارالانوار ج90 ص301 و ج100 ص40: مجلسى (متوفاى 1110 ه.)
22 - نامه 53/8 نهجالبلاغه -و تحف العقول، ص126 -و تاريخ دمشق، ج38، ص87 -و بحارالانوار، ج17، ص68 -و علل الشّرايع، ص178.
23 - نامه 76 نهجالبلاغه، المعجم المفهرس -و بحارالانوار ج8 ص635 -و الامامة و السّياسة، ج1، ص85 -و كتاب جمل، نوشته واقدى، و كتاب طراز، ج2، ص293.
24 - انسابالاشراف، ج2، ص161 -و تاريخ يعقوبى، ج2، ص179 -و بحارالانوار، ج8، ص583.
25 - كتاب الغارات، ص235 -و تحف العقول، ص176 -و أمالى صدوق، ص24 -و تاريخ طبرى، ج6، ص3246.
26 - قرآن كريم اين روش متكامل را مطرح فرموده است كه: فبشر عباد الذين يستمعون القول فيتبعون احسنه اولئك هديهم اللَّه و اولئك هم اولوا الالباب 17 زمر: (بشارت به رحمت ده آن دسته از بندگان را كه چون سخنى بشنوند نيكوترين آن را مىپذيرند آنها افرادى هستند كه هدايت الهى شامل حالشان شده و آنان بحقيقت خردمندانند)
27 - امام على(عليه السلام) فرمودند: و اعلموا انّكم لن تعرفوا الرشد حتى تعرفوا الذى نزكه خطبه 147/14 (آگاه باشيد هيچگاه راه حق را نخواهيد شناخت مگر آنكه مخالفان و ترك كنندگان آن را بشناسيد)
28 - Machiavelism
29 - Totemisme
30 - Anthropologie
31 - Ethnographie
32 - Ethnologie
33 - نامه53/9 نهجالبلاغه، معجم المفهرس مؤلّف.
34 - Taylorism
35 - Stakhanovisme
36 - Mercantilisme
37 - Eltonmayo
38 - و ما خلقت الجن و الانس الاليعبدون، آيه 56 سوره زاريات
39 - بالا آوردن توليد خوب است: يا ايها الناس كُلُوا مما فى الارض حلالا طيّبا، (168 بقره)، امّا هدف نيست (آيه 56 سوره زاريات)
40 - خلق لكم ما فى الارض جميعاً (آيه 29، سوره بقره)
41 - و ان ليس للانسان الاماسعى (آيه 39 سوره نجم) و للرجال نصيب مما اكتسبوا (آيه 32 سوره نساء)
42 - و لقد كرمنا بنى آدم... و فضلنا هم على كثير ممن خلقنا تفضيلاً (آيه 70 سوره اسراء)
43 - ولا تأكلوا اموالكم بينكم بالباطل (آيه 188 سوره بقره و آيه 29 سوره نساء)
44 - ان اكرمكم عنداللَّه أتقياكم (آيه 13 سوره حجرات)
45 - نامه 18/1 نهجالبلاغه، المعجم الفهرس مؤلف.
46 - قل انما اعظكم بواحدة ان تقوما للَّه مثنى و فرادى (آيه 46 سوره سبأ)
47 - الا يعلم من خلق فهو اللطيف الخبير آيه 14 سوره الملك)
48 - و ان تقوموا لليتامى بالقسط (سوره نساء، آيه 127) و نريد ان نمنّ على الّذين استضعفوا فى الارض و نجعلهم ائمة و نجعلم الوارثين (سوره قصص، آيه 5)
49 - و شاورهم فى الامر (آيه 159 سوره آل عمران) و امرهم شورى بينهم (آيه 38 سوره شورى)
50 - نامه 53 نهجالبلاغه، معجم المفهرس مؤلف.
51 - نامه 53 نهجالبلاغه،
52 - ولا تأكلوااموالكم بينكم بالباطل و تدلوابها الى الحكام (آيه 188 سوره بقره)
53 - سوره يوسف، آيه 54
54 - نامه 53 نهجالبلاغه المعجم المفهرس
55 - سوره حجرات، آيه 13.
56 - زندگانى اميرالمؤمنين(عليه السلام)، شيرازى
57 - خطبه 44 نهجالبلاغه معجمالمفهرس مؤلّف
58 - معالم القربة، ص203 -و احقاق الحق، ج8، ص548.
59 - نامه 42 نهجالبلاغه معجمالمفهرس مؤلّف
60 - نامه 34 كه اسناد و مدارك آن به شرح زير مىباشد: 6- كتاب الفتوح (در حوادث سال 37ه.):مدائنى (متوفاى 225 ه.)
7- كتاب الغارات ج1 ص299 و 269:ابن هلال ثقفى (متوفاى 283 ه.)
8- تاريخ طبرى ج4 ص72 (حوادث سنه38):طبرى شافعى (متوفاى 310 ه.)
9- أنساب الاشراف ج2 ص400:بلاذرى (متوفاى 279 ه.)
10- بحار الانوارج33 ص556 و593 ح739:مجلسى (متوفاى 1110 ه.)
11- شرح نهجالبلاغه ج 6 ص 78: ابن ابى الحديد معتزلى(متوفاى 656 ه.)
61 - براى اطّلاع بيشتر نسبت به عزل و نصب فرماندهان به جلد چهارم همين مجموعه (امام و امور نظامى) مراجعه فرمائيد كه نمونههاى فراوانى در آنجا مورد ارزيابى قرار گرفته است.
62 - نامه 42 نهجالبلاغه معجمالمفهرس مؤلّف
63 - نامه 20 كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 12- أنساب الاشراف ج2 ص162 و163 ح182:بلاذرى (متوفاى 279 ه.)
13- تاريخ ابن واضح ج2 ص204:ابن واضح (متوفاى 292 ه.)
14- كتاب محاسن و مساوى ج2 ص201: بيهقى شافعى (متوفاى 569 ه.)
15- تاريخ طبرى ج 4 ص 163:طبرى شافعى (متوفاى 310 ه.)
16- كتاب فهرست ص 131:ابن نديم (متوفاى 438 ه.)
17- كتاب الجمل ص 210:شيخ مفيد (متوفاى 413 ه.)
64 - نامه 21 كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 1- أنساب الاشراف ج 2 ص 169 و 165:بلاذرى (متوفاى 279 ه.)
2- شرحنهجالبلاغه ج15 ص139:ابنابىالحديد معتزلى(متوفاى656ه.)
3- منهاج البراعة ج 3 ص 38:ابن راوندى (متوفاى 573 ه.)
4- غرر الحكم ج 4 ص 536 و 33 و 436:آمدى (متوفاى 588 ه.)
5- غرر الحكم ج3 ص85 و ج 2 ص210:آمدى (متوفاى 588 ه.)
6- بحار الانوار ج33 ص490 ح696:مجلسى (متوفاى 1110 ه.)
65 - نامه 61 نهج البلاغه (كميل بن زياد تا سن 90 سالگى زنده بود كه به دست حجاج بن يوسف ثقفى به شهادت رسيد)
66 - نامه 71 نهج البلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
67 - نامه 8 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
68 - خطبه 137 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
69 - خطبه 22 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
70 - دعوت كنندگان، طلحه و زبير و عائشه مىباشند.
71 - براى اطّلاع بيشتر در اين فصل به جلد چهارم همين مجموعه (امام على و امور نظامى) فصل اوّل، انتخاب مديران لايق براى جامعه مراجعه شود.
72 - تاريخ طبرى، ج3، ص450.
73 - نامه 42، نهجالبلاغه معجمالمفهرس مؤلف.
74 - زندگانى اميرالمؤمنين(عليه السلام)، ص406.
75 - بهجالصّباغة، ج4، ص132.
76 - تاريخ يعقوبى، ج2، ص 201 -و انساب الاشراف، ج2، ص158.
77 - نامه 13 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
78 - نامه 27 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
79 - نامه 46 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
80 - نامه 38 كه اسناد و مدارك آن به شرح زير است: 1- تاريخطبرىج4 ص172 وج3 ص127سنه38:طبرىشافعى (متوفاى310ه.)
2- كتاب الغارات ج 1 ص 266:ابن هلال ثقفى (متوفاى 283 ه.)
3- كتاب صفين ص 122:نصر بن مزاحم (متوفاى 202 ه.)
4- تاريخ يعقوبى (ابن واضح) ج2 ص194: يعقوبى (متوفاى 292 ه.)
5- البيان والتبيين ج 3 ص 257:جاحظ (متوفاى 255 ه.)
6- تاريخ كامل ج 3 ص 177:ابن أثير شافعى (متوفاى 606 ه.)
81 - براى اطّلاع بيشتر به جلد چهارم اين مجموعه، امام على(عليه السلام) و امور نظامى مراجعه فرمائيد.
82 - خطبه 192/115 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
83 - خطبه 22 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
84 - خطبه 174 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
85 - خطبه 27 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
86 - جدّ معاويه، عُتْبَةِ بن ربيعه، ودايى او، وليد بن عَتَبه، و برادر او، حنظلة بن ابىسفيان، در آغاز نبرد در بدر به ميدان آمدند، على(عليه السلام) در برابر دايى معاويه، وليد قرار گرفت و كار او را ساخت سپس به كمك عبيده رفت كه با عُتبه جدّ معاويه سخت درگير بود او را نيز از پاى درآورد و در ادامه نبرد برادر معاويه را كشت.
87 - نامه 10 نهجالبلاغه، معجمالمفهرس مؤلّف.
88 - منظور از جانشينى على(عليه السلام) تنها براى اهل و عيال پيغمبر(عليه السلام) نبود، بلكه چنانچه از خودِ حديث بر مىآيد، مراد امامت و ولايت على(عليه السلام) پس از پيغمبر(عليه السلام) است.
89 - نام او احمد بن زهير بن حرب نسايى بغدادى و كنيه اش ابوبكر است. او مورّخ و از حافظان حديث و از راويان ادب مىباشد. محلّ تولّد و وفاتش در بغداد بوده است.(185 - 279) (الاعلام -1- 23)
90 - اسماء دختر عميس همسر ابوبكر است، مادر او هند دختر عوف مىباشد. نخست جعفر بن ابى طالب بود و با او به سرزمين حبشه مهاجرت كرد. شوهرش جعفر ابن ابى طالب در روز موته كشته شد، سپس ابوبكر او را به ازدواج خود در آورد و چون ابوبكر در گذشت على(عليه السلام) با او ازدواج نمود. او براى جعفر، عبداللَّه و محمّد و براى على يحيى را بدنيا آورد. برخى از صحابه مانند خليفه دوم و ابوموسى اشعرى و ابن عبّاس از او حديث روايت كردهاند. وى خواهر ميمونه همسر پيغمبر است. وى پيش از آنكه رسول خدا(صلى الله عليه و آله و سلم) در مكّه به خانه ارقم وارد شود اسلام آورد و با رسول اللَّه(صلى الله عليه و آله و سلم) بيعت نمود. او حدود سال 40 هجرى در گذشت. (تهذيب الاسماء -2301)
91 - يحيى بن معين بن عون بن زياد مكنّى به ابوزكريّا از موالى بنى مره غطفان است. اصلش از انبار است. از ائمّه حديث در زمان خويش بود. او پيشوايى ربّانى و عالم و حافظ بود و از محدّثان ثقه و استوار بود. ابن حنبل درباره او مىگويد: هر حديثى را كه يحيى نشناسد، حديث نيست. در مدينه وفات يافت و بر همان سريرى كه پيغمبر را غسل دادند غسل داده شد و در بقيع مدفون گرديد. شعرا او را به سال 233 هجرى مرثيه گفتهاند. به هنگام وفات هفتاد و هفت ساله بود.(تهذيب الاسماء ج1، ص159)
92 - عقيل برادر امام در مكّه بود و نسبت به هجوم لشگريان معاويه و ضحاكّ بن قيس نامهاى به امام نوشت تا واقعيّتها را بداند.
93 - يكى از شهرهاى مرزى بين عراق و شام در كنار فرات
0%
نویسنده: محمد دشتی رحمة الله عليه
